ΕΙΔΑΜΕ ΣΤΟ ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ ΤΗ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΗ “ΑΣΤΡΟΣΚΟΝΗ” ΤΟΥ ΔΙΟΝΥΣΗ ΣΙΜΟΠΟΥΛΟΥ

Διονύσης Σιμόπουλος – Βαγγέλης Παπαθανασίου. Δύο ζωές μυθικές, δύο προσωπικότητες που λίγοι γνώριζαν ότι συνδέονταν με μία όμορφη φιλία. Γεννήθηκαν με λίγες μέρες διαφορά, τον Μάρτιο του 1943, και πέθαναν με λίγους μήνες διαφορά το 2022. Δύο άνθρωποι που “έβλεπαν” μακριά και τους ένωσε η αγάπη για το διάστημα, τη μουσική και την τεχνολογία. 

Η φιλία τους σίγουρα είχε πολλές διαστάσεις, τις οποίες ποτέ δεν θα μάθουμε, υπάρχει όμως μία τους “συνάντηση” που θα μείνει παρακαταθήκη στο Πλανητάριο, ψυχή του οποίου υπήρξε επί 40 χρόνια ο Σιμόπουλος  Πρόκειται για το κύκνειο άσμα του με τίτλο “Είμαστε αστρόσκονη“, το οποίο περιλαμβάνει πρωτότυπη αδημοσίευτη μουσική του βραβευμένου με Όσκαρ, Vangelis.

Το Πλανητάριο για όλους εμάς που πήγαμε δημοτικό στα 80ς ήταν μια σχολική εκδρομή σε άλλους κόσμους, την οποία περιμέναμε κάθε φορά με λαχτάρα. Πολλοί μαθητές βρήκαν σε εκείνες τις προβολές την έμπνευση για να διαλέξουν το μελλοντικό τους επάγγελμα. Όλοι πάντως εκεί μάθαμε ότι η Γη είναι ο τρίτος πιο κοντινός πλανήτης στον Ήλιο, ότι βλέπουμε το φως αστεριών που ίσως έχουν “πεθάνει” και ότι οι “Κόκκινοι Γίγαντες και Άσπροι Νάνοι” είναι πολλά περισσότερα από ένα τηλεπαιχνίδι.

Κατά τη διάρκεια των χρόνων είδαμε πολλές παραστάσεις – την Κοσμική Οδύσσεια και τα άπαντα των Δεινοσαύρων – και πάντοτε βγαίνοντας από την αίθουσα νιώθαμε πολύ τυχεροί που υπάρχει. Σήμερα, εκ βάθρων αναβαθμισμένο, το νέο ψηφιακό Πλανητάριο λειτουργεί με εξοπλισμό τελευταίας γενιάς και έναν από τους πιο φωτεινούς Θόλους του κόσμου.

Διονύσης Σιμόπουλος – Βαγγέλης Παπαθανασίου: Μια φιλία που έγινε… ταινία

Στη συνέντευξη Τύπου για την παρουσίαση της νέας παράστασης “Είμαστε αστρόσκονη” στο νέο ψηφιακό Πλανητάριο ακούσαμε από τον διευθυντή του Πλανηταρίου, Μάνο Κιτσώνα όλο το παρασκήνιο του πρότζεκτ.  

Η συζήτηση για τη δημιουργία της ξεκίνησε από το 2006 όταν ο Βαγγέλης Παπαθανασίου είχε τιμηθεί από το Ι.Ευγενίδου για το έργο του και είχε χρησιμοποιηθεί μουσική του σε βίντεο για τα πενήντα χρόνια του ιδρύματος. Οι δυο τους είχαν ενθουσιαστεί με την ιδέα να φτιάξουν μια παράσταση, αλλά πολυάσχολοι καθώς ήταν καθυστέρησαν την υλοποίηση της ιδέας τους.

Από το 2020 η συζήτησή τους έγινε πιο έντονη και το κοινό όραμα ξεκάθαρο. Όταν έφυγε από τη ζωή ο Βαγγέλης Παπαθανασίου είχε προβλέψει να μην αφήσει το πρότζεκτ ξεκρέμαστο. Είχε επικοινωνήσει στους συνεργάτες του ότι έχει φτιάξει μουσική για την παράσταση αυτή και ότι θα ήθελε να την προχωρήσουν.

Μετά τον θάνατο του συνθέτη, ο Σιμόπουλος δούλεψε υπερεντατικά, παρόλο που ήταν σε δύσκολο στάδιο με την υγεία του. Αυτή η τελευταία παράσταση του έδωσε δύναμη ζωής και έλεγε ακόμα και σε γιατρούς και νοσηλευτές, ότι έχει μια ταινία να τελειώσει με τον τεράστιο Βαγγέλη Παπαθανασίου.

Ο Δ. Σιμόπουλος ολοκλήρωσε το μοντάζ δύο μέρες πριν φύγει από τη ζωή, τον Αύγουστο του 2022. Μετά τον θάνατό του, ο γιος του, σκηνοθέτης, παραγωγός και συνεργάτης του Ιδρύματος Ευγενίδου, Παναγιώτης Σιμόπουλος και ο στενός συνεργάτης του, αστρονόμος Αλέξης Δεληβοριάς, δούλεψαν το υλικό για ένα χρόνο ώστε να ολοκληρωθεί το “Είμαστε αστρόσκονη”. Επίσης, οι συνεργάτες του Βαγγέλη Παπαθανασίου, Φιλίπ Κολονά και Φρεντερίκ Ρουσό, προσάρμοσαν τις συνθέσεις στην παράσταση, και ο νομικός του σύμβουλος, Ευάγγελος Καλαφάτης, συνέβαλε στην παραχώρηση της μουσικής στο Ίδρυμα. 

Ένα άλλο ζήτημα, όπως μας είπε ο διευθυντής του Πλανηταρίου ήταν η αφήγηση. Η αρχική ιδέα ήταν η αφήγηση να είναι του Σιμόπουλου, όμως η υγεία που ήταν επιβαρυμένη και δεν ήταν σε θέση να κάνει ηχογραφήσεις. Τελικά μέσα από τις ανεξάντλητες διαθέσιμες ηχογραφήσεις του επιλέχθηκαν κομμάτια σχετικά με το θέμα της κάθε ενότητας. Ήταν σημαντικό για όλους να υπάρχει η ίδια η φωνή του Σιμόπουλου, ενώ για την αγγλική version δοκίμασαν πολλούς αφηγητές – ακόμα και Άγγλους- για να καταλήξουν στον Γιώργο Πυρπασόπουλο. Τις αφηγήσεις επεξεργάστηκε ηχητικά ο συνθέτης, Αναστάσιος Κατσάρης.

Η ιδιαίτερη αυτή παράσταση με την επικών διαστάσεων μουσική του Βαγγέλη Παπαθανασίου περιλαμβάνει 10 κεφάλαια με 10 διαφορετικά μουσικά θέματα και μιλάει για τη θέση του ανθρώπου στο τεράστιο σύμπαν. Η διάθεση για εξερεύνηση και η προσπάθεια ερμηνείας των συμπαντικών φαινομένων, η γέννηση του Ηλιακού μας συστήματος και η εμφάνιση της ζωής στη Γη.

Όλα όσα βλέπουμε – μας ξεκαθαρίζει ο κ. Κιτσώνας –  είναι “εικόνες αναμνήσεων”. Είναι πραγματικά φαινόμενα – όχι μυθοπλασία –  τα οποία εξελίσσονται σε διάρκεια πολλών εκατομμυρίων ετών, όπως μια σύγκρουση γαλαξιών ή η δημιουργία του ηλιακού συστήματος ή η δημιουργία της Σελήνης μετά από μια σύγκρουση ενός σώματος με τη Γη. Εμείς τα βλέπουμε στο “fast forward”, αλλά είναι απολύτως πραγματικά δεδομένα, που στηρίζονται σε απεικονίσεις από τηλεσκόπια, σε αναλύσεις εικόνων κλπ.

5 διαστημικές ‘aha moments’ της παράστασης

Η παράσταση είναι μία 40λεπτη εμπειρία που κόβει την ανάσα και πραγματικά δεν περιγράφεται, μόνο βιώνεται. Ανατριχιαστική συνάντηση εικόνας-ήχου γίνεται στη σύγκρουση πλανήτη με τη νεαρή Γη, όπου ξαφνικά βρισκόμαστε μέσα στα συντρίμμια που εκτινάχθηκαν στο διάστημα, τέθηκαν σε τροχιά γύρω από τη Γη και στο τέλος σχημάτισαν τη Σελήνη.

Άλλες στιγμές που ξεχώρισαν: η roller coaster βόλτα στο σπήλαιο Λασκώ – την Καπέλα Σιστίνα των προϊστορικών τοιχογραφιών – ο πρώτος άνθρωπος στη Σελήνη, τα πάλσαρ και οι μαύρες τρύπες. Και τέλος, ένα έμβρυο δημιουργείται και η φράση “Είμαστε αστρόσκονη και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα”.

Η ισορροπία της επικής μουσικής του Παπαθανασίου, που γίνεται ένα με τα πλάνα σαν να παίζεται εκείνη τη στιγμή live από ζωντανή ορχήστρα, κάνει την εμπειρία ανεπανάληπτη. Και μέσα σε όλα αυτά δεν ξεχνάμε ότι οι άνθρωποι αυτοί δεν βρίσκονται πλέον στη ζωή!

5 όμορφες συμπαντικές ιδέες που (ξανα)ακούσαμε από τον Σιμόπουλο 

1. Όλοι μας και όλα γύρω μας είμαστε μέρος της πρωτόγονης εκείνης ύλης που αρχικά δημιουργήθηκε με τη βίαιη γέννηση του σύμπαντος. Είμαστε δηλαδή άστρα που δημιουργηθήκαμε από χημικά στοιχεία. Είμαστε, όλοι μας, αστρόσκονη.
2. Το φως από τα απόμακρα άστρα χρειάζεται κάποιο χρόνο για να φτάσει μέχρι σε εμάς. Ο Ουρανός δηλαδή δεν εκτείνεται μόνο στο χώρο. Αλλά και στο χρόνο. Αυτή άλλωστε είναι και η σύγχρονη αντίληψη του χωροχρόνου του σύμπαντος. Αν λοιπόν το σύμπαν, όπως υποστηρίζουν μερικοί, δεν γνωρίζει όρια, μπορούμε άραγε να συλλάβουμε την έννοια του απείρου;
3. Ο Νεύτων έλεγε ότι εγώ μπόρεσα και είδα λίγο μακρύτερα από τους συναδέλφους μου, μόνο και μόνο γιατί στηρίζομαι στους ώμους γιγάντων. Δηλαδή οι γνώσεις που αποκομίσαμε στο παρελθόν, μας βοηθάνε σήμερα να προχωρήσουμε ακόμη πιο πέρα. Γιατί αυτή η προσπάθεια του ανθρώπου να αυξήσει τις γνώσεις του είναι πράγματι ένα ταξίδι χωρίς τέλος.
4. Κάποτε ο Κέπλερ είχε πει ότι όταν θα έχουν επινοηθεί τα πλοία που θα ταξιδεύουν ανάμεσα στα άστρα, θα υπάρξουν επίσης και οι άνθρωποι που θα ταξιδέψουν με αυτά. Δηλαδή είναι αναπόφευκτο. Κάποια μέρα κάποιοι από εμάς θα μπαρκάρουν για το πρώτο τους ταξίδι στα άστρα. Γιατί είναι στη φύση μας να εξερευνούμε. Να είμαστε ταξιδιώτες και ανιχνευτές.
5. Όταν θα είμαστε έτοιμοι, θα πάμε στα άστρα, γιατί είναι δικαίωμά μας και μοίρα μας. Ένας μεγάλος αστρονόμος (Carl Sagan) είχε πει κάποτε ότι ο άνθρωπος είναι το μέσο για το σύμπαν να γνωρίσει τον εαυτό του. Ίσως αυτό να αποτελεί και τον καλύτερο προσδιορισμό μας. Γιατί είμαστε πραγματικά παιδιά του σύμπαντος.

[Περισσότερα στο βιβλίο του Διονύση Π. Σιμόπουλου “Είμαστε αστρόσκονη. Σύμπαν, μια ιστορία χωρίς τέλος”]

Το Πλανητάριο συμπληρώνει φέτος 20 χρόνια ψηφιακής λειτουργίας και σχεδόν 60 χρόνια εκπαιδευτικής προσφοράς με περισσότερους από 7 εκατομμύρια επισκέπτες συνολικά. Στόχος του Ιδρύματος, σύμφωνα με τον διοικητή του, Ιωάννη Γκόλια, είναι μεταξύ άλλων το Πλανητάριο να αναδειχθεί ως τοπόσημο στην Αθήνα όχι μόνο για τους κατοίκους της πόλης, αλλά και για τους τουρίστες. Ο κ. Γκόλιας μας μίλησε για τον ευρύτερο σκοπό του ιδρύματος που είναι η εκπαίδευση των νέων στην κατεύθυνση της εφαρμοσμένης τεχνικής επαγγελματικής απασχόλησης. Το κόστος της παράστασης καλύφθηκε αποκλειστικά από τους πόρους του Ιδρύματος χωρίς κρατική συνδρομή ή χρηματοδότηση.