ΕΙΔΑΜΕ ΤΗ “ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΦΟΥΣΤΑΣ” ΜΕ ΤΗ ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΖΗΜΟΥ- ΟΤΑΝ Η ΒΙΑ ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΑΘΗΜΑ

Μια ομάδα 7 έφηβων μαθητών είναι στοιχισμένη στη θεατρική σκηνή λες και βρίσκονται στο προαύλιο του σχολείου τους. Όλοι ξεχειλίζουν από οργή. Φτύνουν, βρίζουν, πιάνουν τα γεννητικά τους όργανα και τα επιδεικνύουν με περίσσιο θυμό και σεξιστική υπερβολή.

Η εναρκτήρια σκηνή της “Μέρας της Φούστας” που σκηνοθετεί στο Θέατρο Δίπυλον η Ζωή Χατζηαντωνίου είναι γροθιά στο στομάχι. Σου φέρνει στο μυαλό αυτόματα παρόμοιες σκηνές με ομάδες αγοριών που βωμολοχούν και επιτίθενται λεκτικά στις γυναίκες και σε αδύναμους. Δυστυχώς δεν είναι μία σκηνή βγαλμένη από τη φαντασία του συγγραφέα και της σκηνοθέτιδας. Είναι μία άκρως ρεαλιστική σκηνή που πολύ συχνά θα συναντήσει κανείς περπατώντας γύρω από σχολεία της Ελλάδας.

Η Μέρα της Φούστας – Ένα δυνατό κοινωνικό θρίλερ

Η Μέρα της Φούστας είναι ένα καταιγιστικό κοινωνικό θεατρικό θρίλερ του Γάλλου σεναριογράφου και σκηνοθέτη Jean-Paul Lilienfeld που βυθίζεται στα σκοτεινά νερά της πατριαρχίας, της βίας και των κοινωνικών ανισοτήτων. Πρωτοπαρουσιάστηκε ως ταινία το 2008, με πρωταγωνίστρια τη Isabelle Adjani, κερδίζοντας πολλαπλά βραβεία, μεταξύ των οποίων το César Καλύτερης Ηθοποιού και ακολούθως μεταφέρθηκε επιτυχημένα στη θεατρική σκηνή.

Η υπόθεση διαδραματίζεται σε μία σχολική τάξη ενός υποβαθμισμένου προαστίου, όπου μια καθηγήτρια γαλλικών, η Σόνια Μπεργκέ, βρίσκεται καθημερινά αντιμέτωπη με την απειθαρχία, την έλλειψη σεβασμού και την επιθετικότητα μέσα στην τάξη της.

Οι μαθητές της, κυρίως έφηβοι μετανάστες και παιδιά εργατικών οικογενειών, αμφισβητούν κάθε μορφή εξουσίας και, πάνω απ’ όλα, κάθε γυναικεία παρουσία που δεν συμμορφώνεται με τις δικές τους πατριαρχικές αντιλήψεις.

Όταν μια μέρα, τυχαία, ανακαλύπτει ένα περίστροφο σε μια σχολική τσάντα, η ένταση κορυφώνεται. Παγιδευμένη ανάμεσα στον φόβο και την οργή της, η Σόνια παίρνει την τάξη ομήρους και αποκτά εκείνη έλεγχο. Δια της βίας, θέτει τους δικούς της κανόνες και κάνει το μάθημα της με τρόπο διαφορετικό. Κρατά το περίστροφο στο χέρι και απαιτεί από τα αγόρια να αποδεχτούν ότι οι γυναίκες έχουν το δικαίωμα να φορούν ό,τι θέλουν – ακόμα και μια φούστα.

Και τότε όλες οι ισορροπίες ανατρέπονται…

-Η  Μέρα της Φούστας: Η σκηνοθετική οπτική της Ζωής Χατζηαντωνίου

Η Ζωή Χατζηαντωνίου μιλά με ωμό ρεαλισμό για τις κοινωνικές εντάσεις, τη βία και τις ανισότητες που διαπερνούν τη σύγχρονη πραγματικότητα διατηρώντας έναν ρεαλιστικό, σχεδόν ντοκιμαντερίστικο χαρακτήρα στο έργο.

Η ένταση κλιμακώνεται σταδιακά, οι εναλλαγές στον ρυθμό της αφήγησης, οι μονόλογοι της πρωταγωνίστριας και οι αντιδράσεις των μαθητών δημιουργούν ένα κλειστοφοβικό περιβάλλον, όπου οι θεατές γινόμαστε συμμέτοχοι μιας έκρηξης κοινωνικών εντάσεων.

Οι ερμηνείες

Η Θεοδώρα Τζήμου ενσαρκώνει συγκλονιστικά τη Σόνια, σκιαγραφώντας την απόγνωση μιας γυναίκας που υφίσταται έμφυλη καταπίεση και βρίσκεται αντιμέτωπη καθημερινά με μια βαθιά ριζωμένη ανδροκρατική κουλτούρα. Στο πρόσωπό της αποτυπώνεται η πάλη μιας καθηγήτριας που αγνοεί τις υποδείξεις των ανωτέρων της να μη φοράει φούστα στο σχολείο, ώστε να μη σκανδαλίζει τους μαθητές που ακολουθούν τις επιταγές του Ισλάμ. Αντιστέκεται σε αυτή την επιβολή, αρνούμενη να προσαρμοστεί σε έναν κόσμο που της επιβάλλει τι θα φοράει, πώς θα συμπεριφέρεται, αλλά και πώς θα υπάρχει.

Η Σόνια της Τζήμου είναι συγκλονιστική, μια γυναίκα στα όρια, που φτάνει στο χείλος της απώλειας της πίστης της στον Άνθρωπο, στην Ελευθερία, στη δύναμη του Λόγου και της Τέχνης. Η ερμηνεία της είναι δυναμική και βαθιά ψυχογραφημένη. Καταφέρνει να κρατήσει τις λεπτές ισορροπίες ενός εξαιρετικά απαιτητικού ρόλου, εναλλάσσοντας με εντυπωσιακή ακρίβεια τις ψυχολογικές μεταπτώσεις της ηρωίδας.

Για τη Σόνια, η λογοτεχνία είναι ένας απελευθερωτικός μηχανισμός. Λατρεύει τα κείμενα του Σίλερ, προσπαθεί να μεταδώσει στους μαθητές της τη φιλοσοφία του, τους αναγκάζει να την αναπαραστήσουν.

Όμως οι μαθητές της προέρχονται από οικογένειες με χαμηλό κοινωνικοοικονομικό και μορφωτικό επίπεδο, μεγαλώνουν στους δρόμους, κουβαλούν μέσα τους θυμό και βία. Για εκείνους, το θέατρο και η φιλοσοφία είναι ανούσιες πολυτέλειες, ξένες προς τη σκληρή πραγματικότητα της επιβίωσης.

“Κάθε μνημείο πολιτισμού είναι και ένα τεκμήριο βαρβαρότητας”

Αυτή τη Μέρα της Φούστας ωστόσο, οι μαθητές της θα αναγκαστούν να την ακούσουν και θα έρθουν αντιμέτωποι με τις ιδέες που οι ίδιοι απορρίπτουν. Γιατί η Σόνια θα πάρει το όπλο στα χέρια της και από θύμα θα γίνει θύτης σε μια τάξη-εμπόλεμη ζώνη. Η πράξη της είναι πράξη απελπισίας, αλλά και μια κραυγή αντίστασης απέναντι σε έναν κόσμο που φαίνεται να έχει εγκαταλείψει κάθε έννοια δικαιοσύνης. Και το όπλο που κρατά στα χέρια της γίνεται τρόπος να διδάξει πολιτισμό, αξιοπρέπεια και ελευθερία.

Και εδώ είναι που η παράσταση έρχεται και συναντά την φράση οδηγό της σκηνοθετικής γραμμής Ζωής Χατζηαντωνίου του Βάλτερ Μπένγιαμιν, “Κάθε μνημείο πολιτισμού είναι και ένα τεκμήριο βαρβαρότητας”.
Η Σόνια, μέσα στην απελπισία της, χρησιμοποιεί τη βία ως απεγνωσμένο μέσο διδασκαλίας: φτάνει στο σημείο να τους επιβάλλει τη φιλοσοφία του Σίλερ με το όπλο στο χέρι. Αυτή η αντίφαση, το ότι η μετάδοση του πολιτισμού γίνεται μέσω της ίδιας της βαρβαρότητας, είναι ακριβώς αυτό που περιγράφει ο Μπένγιαμιν.

Η ερμηνεία των νεαρών ηθοποιών (Μαρία Αρζόγλου, Νατάσα Βλυσίδου, Βαγγέλης Παπαγιαννόπουλος, Θάνος Κόνιαρης, Στέργιος Μικρούτσικος, Τίτος Πινακάς, Γιάννης Σανιδάς, Πάνος Χατσατριάν) που υποδύονται τους εφήβους μαθητές είναι εξίσου εντυπωσιακή. Καθένας από αυτούς ενσαρκώνει με απόλυτο ρεαλισμό εγκλωβισμένου σε έναν ατέρμονο κύκλο φτώχειας, κοινωνικού αποκλεισμού και βίας. Αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν σε μια κοινωνία που δεν τους προσφέρει καμία προοπτική. Αντιμετωπίζουν έναν κόσμο που τα έχει εγκαταλείψει, και η αντίδρασή τους είναι ακραία. Απορρίπτουν κάθε μορφή εξουσίας, κάθε τι που τους επιβάλλεται, και εκφράζουν αυτό το μίσος τους πρωτίστως απέναντι σε μια γυναίκα που προσπαθεί να τους διδάξει έναν πολιτισμό που δεν τους ανήκει.

Η επιθετικότητα, η σεξιστική τους συμπεριφορά, η ακραία βίαιη στάση τους απέναντι στη Σόνια δεν είναι απλά αποτέλεσμα ατομικών επιλογών, αλλά η αναπόφευκτη συνέχεια ενός σάπιου συστήματος που δεν τους έδωσε ποτέ ούτε την ευκαιρία να ελπίζουν, ούτε να εμπιστεύονται. Και αυτό είναι που καθιστά τις ερμηνείες τους τόσο σκληρές, ωμές και αφοπλιστικές. Σε φέρνουν στα όριά σου, σε σοκάρουν, σε ενοχλούν – δεν σε αφήνουν να τους δεις σαν παιδιά που απλώς κάνουν αταξίες, αλλά σαν αγρίμια που παλεύουν για επιβίωση σε έναν κόσμο που τους έχει προδώσει.

Και όμως, σταδιακά, βλέπουμε πώς η λογοτεχνία, το θέατρο, η τέχνη αρχίζουν να επιδρούν μέσα τους. Ο Σίλερ, τον οποίο αρχικά λοιδορούν, αρχίζει να τους μεταμορφώνει. Το βλέμμα τους αλλάζει, οι ρόλοι τους ανατρέπονται, η οργή τους αποκτά νέα μορφή. Το όπλο περνάει από το ένα χέρι στο άλλο, η εξουσία αλλάζει χέρια, αλλά τι συμβαίνει όταν κάποιος έχει αλλάξει μέσα του; Όταν έχει αντικρίσει την αλήθεια του, έχει δει τα λάθη του και πλέον δεν μπορεί να γυρίσει πίσω;

Οι νεαροί ηθοποιοί, με τις αφοπλιστικά ειλικρινείς ερμηνείες τους, κάνουν το κοινό να αναρωτηθεί αν αυτοί οι “παραβατικοί” νέοι γεννήθηκαν έτσι ή αν έγιναν αυτό που η κοινωνία τους ανάγκασε να γίνουν. Και το ερώτημα παραμένει ανοιχτό μέχρι το τέλος.

Η παράσταση δεν δίνει απλοϊκές απαντήσεις. Και παρά τις από γραφής αδυναμίες του κειμένου, που σε ορισμένα σημεία μοιάζει να μην κρατά τις απαιτούμενες ισορροπίες και να ρέπει σε υπερβολές – ειδικά στα ζητήματα που αγγίζουν τη θρησκεία του Ισλάμ και τη μαντήλα – καταφέρνει να λειτουργήσει ως ένας δυνατός καθρέφτης της κοινωνίας μας. Θέτει ερωτήματα που δεν απαντώνται εύκολα και μας φέρνει αντιμέτωπους με τις ευθύνες μας.

Η ένταση και η αμφισημία του έργου είναι μέρος της δύναμής του. Δεν προσπαθεί να ωραιοποιήσει καταστάσεις, ούτε να διαμορφώσει ένα αφήγημα που θα βολέψει θεατές με συγκεκριμένες ευαισθησίες. Αντιθέτως, ρισκάρει, υπερβάλλει, προκαλεί, ξεβολεύει, αναδεικνύοντας τις αντιθέσεις μιας κοινωνίας που άλλοτε στρουθοκαμηλίζει και άλλοτε εκρήγνυται. Μέσα από τις ακραίες καταστάσεις που διαδραματίζονται επί σκηνής, το έργο ανοίγει μια συζήτηση που δεν κλείνει εύκολα, αφήνοντας την ευθύνη της ερμηνείας και της αποδοχής σε εμάς το κοινό.

Συμπέρασμα

Μία πολύ δυνατή παράσταση – έξοχα σκηνοθετημένη και με εξαιρετικές ερμηνείες – που παίζει με τα όριά μας και ενισχύει τη διαλεκτική σχέση πολιτισμού και βαρβαρότητας. Μας προκαλεί να δούμε πώς τα ίδια τα συστήματα που διακηρύσσουν την πρόοδο και την παιδεία είναι εκείνα που αναπαράγουν βία, αποκλεισμό και ταξικές ανισότητες.

Μέσα από αυτή τη σκοτεινή διαδρομή της τάξης των γαλλικών, το έργο αναμετριέται με τους ακρογωνιαίους λίθους της ευρωπαϊκής κουλτούρας – τη Δημοκρατία και τη Χαρά. Έννοιες κληροδοτημένες από την ελληνική αρχαιότητα, που όμως σήμερα δοκιμάζονται, φθείρονται και καταρρέουν μπροστά στη βία, την καταπίεση και την αδιαφορία.