ΕΙΔΑΜΕ ΤΟ “ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΙΑ” ΤΟΥ Δ. ΤΑΡΛΟΟΥ- ΠΟΣΟ ΕΦΙΚΤΗ ΕΙΝΑΙ ΤΕΛΙΚΑ ΜΙΑ ΕΝ ΖΩΗ ΑΝΑΣΤΑΣΗ;

-Έχετε την ιδέα πως τα μυθιστορήματα γράφονται για να κάνουν καλύτερο τον κόσμο;
– Για τι άλλο;
– Για να τον διαφθείρουν…

Άπειρες είναι οι μελέτες, οι ερμηνείες, αλλά και οι επιρροές του ογκώδους μυθιστορηματικού μεγαθηρίου του Ντοστογιέφσκι “Έγκλημα και Τιμωρία”. Ερμηνείες ψυχολογικές, θρησκευτικές, χριστιανικές, νομικές, εσχατολογικές, γλωσσικές και εγκληματολογικές που αναλύουν και φωτίζουν κάθε του φράση, κάθε του άποψη και πλευρά.

Ο Δημήτρης Τάρλοου πήρε το μεγάλο ρίσκο να αναμετρηθεί σκηνοθετικά με αυτό το αριστούργημα που έχει σημαδέψει ανεξίτηλα τα παγκόσμια λογοτεχνικά χρονικά. Ωστόσο, η θεατρική αναπαράσταση ενός τέτοιου λογοτεχνικού έργου δεν είναι εύκολη υπόθεση και συνήθως ενέχει τεράστιες παγίδες. Έχοντας απόλυτη γνώση αυτού, επέλεξε να δουλέψει πάνω σε ένα ολοκαίνουριο κείμενο του Θανάση Τριαρίδη που δημιουργήθηκε με αφορμή το έργο του Ντοστογιέφσκι (οι δυο τους έχουν συνεργαστεί και παλιότερα στην εξαιρετική διασκευή του “Κοτζάμπαση του Καστρόπυργου” του Μ. Καραγάτση).  Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο παρά το γεγονός πως βασίζεται σε μία τόσο πολυδιαβασμένη ιστορία και για μία ευσύνοπτη, αρκετά πυκνογραμμένη διασκευή που μένει πιστή στους νοηματικούς άξονες του έργου, αποπνέει μία έντονα διακριτή ντοστογιεφσκική αύρα και αιτείται επίμονα και επιτακτικά μία νέα Πίστη και μία ανάσταση σε μία αγνή και αμόλυντη ζωή.

Η ιστορία είναι γνωστή. Ο Ρασκόλνικοφ, ένας ιδεαλιστής φοιτητής πιστεύει ακράδαντα πως η διανοητική και ψυχική ανωτερότητα νομιμοποιεί το άτομο να διαπράττει εγκλήματα για το καλό της ανθρωπότητας.

“Το έκανα για να δω αν έχω το δικαίωμα” λέει ο Ρασκόλνικοφ για το έγκλημά του. Ο Ντοστογιέφσκι δίνει στον ήρωά του ένα όνομα σχισματικό –μέσα του υπάρχει η σλάβική ρίζα “ρασ” που υποδηλώνει ακόμη και ηχητικά το βίαιο σπάσιμο, τη συντριβή, το απότομο σχίσιμο. Ρασκόλνικ έλεγαν εξάλλου τους σχισματικούς της ρωσικής ορθόδοξης εκκλησίας του 17ου αιώνα, που αντιτίθεντο στις μεταρρυθμίσεις της θείας λειτουργίας- και του παραχωρεί τη μέγιστη ελευθερία. Του επιτρέπει ακόμη και να γίνει φονιάς, να παραβεί όλους τους κανόνες και τους νόμους, να φλερτάρει επικίνδυνα με κάθε ηθικό άκρο.

Ο ήρωας προβαίνει στον διπλό φόνο μιας γριάς τοκογλύφου και της αδελφής της, σε μια πράξη «αλτρουισμού», που θα απαλλάξει την κοινωνία από ένα άπληστο και κακόβουλο άτομο. Παρά την πεποίθησή του ότι τέτοια κίνητρα βρίσκονται υπεράνω του νόμου, το έγκλημα αυτό ισοδυναμεί με τον “θάνατό” του, καθώς αμέσως μετά χάνεται σε έναν λαβύρινθο τύψεων, εσωτερικών συγκρούσεων και ψυχικών οδυνών. Γιατί το έγκλημα που διαπράττει θεωρώντας το ως ένα βήμα προς τη δικαιοσύνη, ουσιαστικά είναι ένα βήμα προς τον θάνατο και τη νεκρότητα.

Και αυτό συνιστά την πραγματική του τιμωρία, αυτό που τον “ταρακουνά” συθέμελα και που τον συνταράζει εσωτερικά μέχρι τη στιγμή της μεταμέλειας. Αυτή η τελευταία έρχεται μέσα από μια δαιδαλώδη διαδρομή και η λύτρωση μέσα από τη μορφή μιας νεαρής πόρνης, της Σόνια. Η Σόνια αποτελεί στην πραγματικότητα και την προσωπική του ρωγμή. Είναι ο μοναδικός άνθρωπος, η καθαρότητα και η αγνότητα του οποίου κάνει τον Ρασκόλνικοφ να καταλάβει πως μόνο μέσα από την καταβύθιση στα υπόγεια της ύπαρξής του μπορεί να αποδεχθεί την τιμωρία και να βιώσει την εν ζωή ανάσταση. Καθόλου τυχαίο που η αγαπημένη “ανάσταση” της Σόνια στην Αγία Γραφή είναι αυτή του Λαζάρου και όχι του ίδιου του Χριστού.

Η ματιά του Δημήτρη Τάρλοου

Ο Δημήτρης Τάρλοου κατάφερε κάτι πολύ δύσκολο. Επεξεργάστηκε -μαζί με την Έρι Κύργια- δραματουργικά το μεστό νοημάτων κείμενο του Τριαρίδη και ενορχήστρωσε τους επτά βασικούς χαρακτήρες του έργου με τρόπο τέτοιο που καμία στιγμή δε νιώσαμε πως αυτό που βλέπουμε χάσκει κάπου νοηματικά. Έστησε έτσι μία παράσταση μιάμισης ώρας, ακροβατώντας πάνω σε εξαιρετικά δύσκολες ισορροπίες, πραγματευόμενος το τι μπορεί να σημαίνει μία πράξη αυτοδικίας σήμερα και το πόσο νομιμοποιείται κάποιος να πάρει τον νόμο στα χέρια του προκειμένου να εξυγιάνει μία ολόκληρη κοινωνία, αλλά και το πόσο μπορεί κάποιος να επιτύχει μία εν ζωή ανάσταση.

“Η ηθική είναι μια ολέθρια επινόηση του Χριστιανισμού” ακούγεται στην παράσταση, ενώ λίγο μετά διατυπώνεται η φράση “ο Χριστιανισμός μάς εμποδίζει να σκοτώσουμε την ασχήμια”. Οι συμβολισμοί και οι ιδεολογικές προεκτάσεις του έργου δεκάδες. Αρκεί να παρατηρήσει κανείς το επιβλητικό σκηνικό της Θάλειας Μέλισσα που δημιουργεί την αίσθηση ενός βομβαρδισμένου τοπίου μίας καθολικής εκκλησίας. Αριστερά και δεξιά κάποιες ξύλινες αψίδες παραπέμπτουν σε αυτή, ενώ στο κέντρο της σκηνής δεσπόζει ένας παραλληλόγραμμος τσιμεντένιος όγκος που έχει πάνω του μία μεταλλική σίτα υπονόμου. Όλα μοιάζουν υγρά και σκοτεινά, ο ήχος μιας σταγόνας που στάζει από κάπου ψηλά κατακλύζει τον χώρο, ο χρόνος μοιάζει να έχει αφήσει παντου το αποτύπωμα του έντονο. Οι φωτισμοί του Αλέκου Αναστασίου εντείνουν αυτήν την ατμόσφαιρα, ενώ οι διακριτικοί, αλλά πανταχού παρόντες, ήχοι του Φώτη Σιώτα (που ερμηνεύει επί σκηνής με το βιολοντσέλο του ο Τάσος Μισυρλής) συντελούν ακόμη περισσότερο στο αρμονικό τελικό αποτέλεσμα.

Σε αυτό το σκηνικό περιπλανώνται οι ήρωες του Ντοστογιέφσκι και παλεύουν με τους δικούς τους δαίμονες πασχίζοντας να καταλάβουν τι είναι ηθικό και τι όχι και να επιτύχουν μία προσωπική και εν ζωή ανάσταση. Νευραλγική και ιδιαιτέρως βοηθητική στην αφηγηματική ροή της παράστασης η χρήση της καμέρας που παρακολουθεί τα πρόσωπα σαν άτεγκτος ανακριτής, μας “βάζει” μέσα στην ταραγμένη ψυχή τους και μας κάνει συμμέτοχους στον ζοφερό τους εφιάλτη.

Οι ερμηνείες

Τις ερμηνευτικές εντυπώσεις κλέβει το δίδυμο του Δημήτρη Ήμελλου και Προμηθέα Αλειφερόπουλου, ο πρώτος στιβαρός και αρραγής στον ρόλο του αστυνόμου Πορφύρη και ο δεύτερος αμφιταλαντευόμενος, βασανιζόμενος και φλεγόμενος από μία σπάνια εσωτερική ένταση σαν Ρασκόλνικοφ. Το δίπολο αυτό των ηρώων λειτουργεί τόσο όμορφα αντιθετικά και είναι αυτό που ουσιαστικά αποτελεί τον βασικό άξονα ολόκληρης της παράστασης. Ο μεν Πορφύρης είναι ο υπέρμαχος του Ορθού Λόγου, στον δε Ρασκόλνικοφ συναντιούνται “ο Χριστός με τον Διάβολο, ο Άμλετ με τον Υπεράνθρωπο, ο Δον
Ζουάν με τον Γκρέγκορ Σάμσα“, όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο ίδιος ο Τριαρίδης,

Έκπληξη η ερμηνεία της Μαριάννας Πουρέγκα που στον ρόλο της Σόνια. Η νεαρή ηθοποιός έδωσε μία ερμηνεία που ανάβλυζε αθωότητα και αγνότητα, ήταν μία από τις λίγες φορές που νιώσαμε τόσο καθαρτήρια την παρουσία της Σόνιας. Εξαιρετικός ο Δημήτρης Μπίτος στον ρόλο του Σβιντριγκάιλοφ, που συντετριμμένος πια από το δικό του έγκλημα οδηγείται στην αυτοκτονία, όταν η Ντούνια αρνείται τη βοήθειά της προς εκείνον. Πολύ ενδιαφέρουσα η παρουσία του Αλέξανδρου Μαυρόπουλου ως Ραζουμίχιν, πιο θολός- ίσως και μη λειτουργικός ως υπάρχων χαρακτήρας της διασκευής- ως Ντοστογιέφσκι.
Ερμηνευτικά αδύναμη η Στέλλα Βογιατζάκη δεν κατάφερε να πείσει ως Ντούνια, πιο στιβαρή η έμπειρη Σοφία Σεϊρλή Μητέρα του Ρασκόλνικοφ/ φάντασμα Αλιόνας.

Συμπέρασμα

Μία εξαιρετική διασκευή του κλασικού αριστουργήματος που πατά γερά πάνω στους άξονές του, απευθύνεται σε όλους και καταφέρνει να μας μυήσει σ΄ένα συμπυκνωμένο ντοστογιεφσκικό σύμπαν και να ανοίξει θεμελιώδη ερωτήματα και πολύ ενδιαφέρουσες συζητήσεις. Ισορροπημένη και αποτελεσματική σκηνοθετική καθοδήγηση από τον Δ. Τάρλοου και μία σειρά πολύ αξιόλογων ερμηνειών που αναδεικνύει και νοηματοδοτεί τον λόγο του κειμένου.