ΕΙΔΑΜΕ ΤΟ ΙΔΙΟΦΥΕΣ “ΣΑΛΟ” ΤΟΥ ΜΠΙΝΙΑΡΗ- ΣΕΞ ΚΑΙ ΑΙΜΑ ΣΤΗ ΛΥΡΙΚΗ

Ένα ζοφερό αριστούργημα για τη φύση του φασισμού. Ένα προκλητικό και αμφιλεγόμενο έργο που διεισδύει στις πιο σκοτεινές γωνιές της ανθρώπινης διαφθοράς και εξουσίας. Ο λόγος για το “Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα” του Πιερ Πάολο Παζολίνι που κυκλοφόρησε το 1975 και μέχρι σήμερα παραμένει μια από τις πιο ασυμβίβαστες, αμφιλεγόμενες και προκλητικές ταινίες στην ιστορία του κινηματογράφου.

Μέσα από την αδυσώπητη απεικόνιση της ανθρώπινης διαφθοράς και της κατάχρησης εξουσίας, η ταινία του Παζολίνι λειτουργεί ως μια αυστηρή υπενθύμιση της ευθραυστότητας του πολιτισμού και των κινδύνων της ανεξέλεγκτης εξουσίας.

Απαγορευμένη μέχρι και σήμερα σε πολλές χώρες η ταινία που σόκαρε το κοινό και τους κριτικούς την εποχή της κυκλοφορίας της (αμέσως μετά τη δολοφονία του Παζολίνι) βασίζεται στο ημιτελές μυθιστόρημα “Οι 120 μέρες στα Σόδομα” του Μαρκησίου ντε Σαντ. Ο Παζολίνι μεταφέρει την αφήγησή του ντε Σαντ στο πλαίσιο της Ιταλίας του Μουσολίνι και δημιουργεί μια συγκλονιστική αλληγορία πολιτικής και ηθικής παρακμής.

Η υπόθεση της ταινίας διαδραματίζεται στη Δημοκρατία του Σαλό, ένα κρατίδιο-μαριονέτα της ναζιστικής Γερμανίας στην Ιταλία όπου, μεταξύ άλλων, οι φασίστες αναλαμβάνουν τη διαπαιδαγώγηση εννέα κοριτσιών και εννέα αγοριών.

Σε ένα απομονωμένο αρχοντικό στην εξοχή, τέσσερις πλούσιοι και ισχυροί άνδρες- ο Δούκας, ο Επίσκοπος, ο Δικαστής και ο Πρόεδρος – υποβάλλουν συστηματικά αυτήν την ομάδα νέων σε απερίγραπτες πράξεις σκληρότητας και εξευτελισμού. Πράξεις που περιλαμβάνουν σωματική και σεξουαλική κακοποίηση, βασανιστήρια και ψυχολογική χειραγώγηση.

Τα θύματα απογυμνώνονται από την ανθρωπιά τους και μετατρέπονται σε αντικείμενα ηδονής και πόνου, αναδεικνύοντας τις απάνθρωπες συνέπειες της ανεξέλεγκτης εξουσίας.

Η ματιά του Άρη Μπινιάρη

Σχεδόν πενήντα χρόνια μετά την εμβληματική ταινία “Σαλό, 120 ημέρες στα Σόδομα” του Πιερ Πάολο Παζολίνι, ο Άρης Μπινιάρης μεταφέρει τον ζοφερό της κόσμο στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής χαρίζοντάς μας μια παράσταση-εμπειρία και μία εκ βαθέων εξέταση του βάθους της ανθρώπινης σκληρότητας και των μηχανισμών καταπίεσης.

Ο αιρετικός Έλληνας σκηνοθέτης μάς προκάλεσε να αντιμετωπίσουμε άβολες αλήθειες για την ανθρώπινη φύση και την κοινωνία και μας “ανάγκασε” να αναμετρηθούμε με τη δική μας συνενοχή στα συστήματα εξουσίας και εκμετάλλευσης. Και όλα αυτά εντός μίας θεατρικής αίθουσας.

Η Εναλλακτική Σκηνή της Λυρικής Σκηνής μεταμορφώθηκε από τη Μικαέλα Λιακατά σ΄ ένα τοπίο ψυχρό, σχεδόν παγωμένο με ελάχιστα σκηνικά αντικείμενα- έπιπλα εμπνευσμένα από την ορθόδοξη και γοτθική αρχιτεκτονική των εκκλησιαστικών επίπλων. Το εντυπωσιακό σκηνικό της Λιακατά έμοιαζε κάτι ανάμεσα σε μία κατακόμβη, σ΄ένα εγκαταλελειμμένο λατομείο και σ΄ένα πελώριο μαρμάρινο μαυσωλείο – τάφο και ήταν τω όντι εντυπωσιακό καθώς έφτανε στα έξι μέτρα ύψος.

Εκεί διαδραματίστηκαν όλα. Σε αυτό το μνημειακών διαστάσεων μαρμάρινο κουτί. Μέσα σε μία υποβλητική ατμόσφαιρα τρόμου και απόγνωσης με μουσική υπόκρουση το στοιχειωτικό, σκοτεινό, ηλεκτρονικό κράμα από ατμόσφαιρες, συνθεσάιζερ, distorted ξεσπάσματα, εκκλησιαστικό όργανο, επεξεργασμένες φωνές, κραυγές και εξομοιώσεις εγχόρδων του ανερχόμενου συνθέτη και sound artist Τζεφ Βάγγερ.

Ο Άρης Μπινιάρης και η Έλενα Τριανταφυλλοπούλου υπογράφουν από κοινού μία σφιχτή και συμπυκνωμένη δραματουργία. Στη δική τους θεατρική εκδοχή της ιστορίας, σε έναν απομονωμένο και καλά προστατευμένο χώρο, τρεις άντρες, ο Δούκας, ο Εξοχότατος και ο Υψηλότατος, έχουν συγκεντρώσει μια ομάδα αγοριών και κοριτσιών και τα υποβάλλουν σε ακραία σωματικά και ψυχικά βασανιστήρια.

Εδώ, η «τριλογία του θανάτου» εκτυλίσσεται σε τρεις κύκλους (ο κύκλος της μανίας, ο κύκλος των κοπράνων και ο κύκλος του αίματος), ενώ, παράλληλα, δυο αφηγήτριες διηγούνται τολμηρές ερωτικές ιστορίες παρμένες από το ημιτελές έργο “Οι 120 μέρες των Σοδόμων” του Μαρκησίου ντε Σαντ.

Η σκηνοθετική ματιά του Άρη Μπινιάρη δε χαρίζεται στον συντηρητισμό και δε φοβάται το γυμνό και τις ακραίες σκηνές ανεξέλεγκτης βίας και σεξουαλικής κακοποίησης. Ακραίες σαδομαζοχιστικές πρακτικές με στόχο τη βαθμιαία υποδούλωση και εξόντωση των υποψήφιων θυμάτων λαμβάνουν χώρα μπροστά στα μάτια του κοινού, ενώ από τα στόματα των ισχυρών η φράση ”η απόλαυση της σύγκρισης πηγάζει μέσα από το θέαμα των δυστυχισμένων” ακούγεται πιο δυνατά από ποτέ.

Μακράν ο πιο ενοχλητικός κύκλος της παράστασης είναι αυτός των “κοπράνων”. Η αναπαράσταση των ανθρώπινων περιττωμάτων (στην ταινία είναι κατασκευασμένα από την καλύτερη ελβετική σοκολάτα και από μαρμελάδα πορτοκαλιού) και η “μετάληψή” τους από εξουσιαστές και εξουσιαζόμενους λειτουργεί ως μεταφορά για την καταναλωτική κοινωνία.

Και ο ίδιος ο Παζολίνι τόνιζε σε συνεντεύξεις του πως το βιομηχανικό φαγητό του 1970 δεν αποτελούσε τίποτα άλλο παρά περιττώματα, ενώ τα “απόβλητα” που “σερβίρει” η τηλεόραση αποτελούσαν μέρος της επιχειρηματολογίας του. Πού να ζούσε και σήμερα…

Οι ερμηνείες

Στο εγχείρημά του αυτό, ο Άρης Μπινιάρης, έχει συμμάχους εξαιρετικούς ηθοποιούς που μέσα στα υπέροχα κοστούμια της Ηλένιας Δουλαδίρη (από μάσκες ιεροεξεταστών και στολές μελανοχιτώνων μέχρι δραματικές βραδινές τουαλέτες), άριστα ασκημένοι στα κινησιολογικά τους μέσα από τον Αλέξανδρο Βαρδαξόγλου, εντυπωσιάζουν.

Κώστας Μπερικόπουλος, Γιάννης Κότσιφας, Ιερώνυμος Καλετσάνος είναι οι οικοδεσπότες της αποτρόπαιης αυτής τελετής αφανισμού και οι φορείς μιας απολυταρχικής εξουσίας που ψυχαγωγείται εξευτελίζοντας, βιάζοντας και σκοτώνοντας. Και οι τρεις δίνουν ανατριχιαστικές ερμηνείες χρησιμοποιώντας τη θέση ισχύος που κατέχουν για να αποδείξουν ότι αυτοί ορίζουν τους φριχτούς κανόνες του μακάβριου παιχνιδιού τους.

Η παρουσία του Κώστα Μπερικόπουλου είναι τόσο επιβλητική που προκαλεί τρόμο. Ο Γιάννης Κότσιφας δίνει ίσως την καλύτερή του ερμηνεία μέχρι σήμερα. Η φωνή του σταθερή, στακάτη, αναδύει μίσος, σιγουριά και ταυτόχρονα εξουσία. “Η φωνή της πατρίδας βρυχάται”, ο “μόνος τρόπος να υπηρετήσουμε τη φύση είναι να ακούμε τις επιθυμίες μας”, το “έγκλημα μπορεί να αναφλέξει όλα τα πάθη”, ακούμε από το στόμα του με τρόπο τόσο επιτακτικό.

Το ίδιο στιβαρός και ο Ιερώνυμος Καλετσάνος που, στον ρόλο του τρίτου “ισχυρού”, καταδεικνύει το πού μπορεί να φτάσει η ανθρώπινη μανία με λίγη μόνο εξουσία.

Εξαιρετικές και η Ιωάννα Μαυρέα και Αγορίτσα Οικονόμου στους ρόλους των δύο αφηγητριών. Οι ερωτικές ιστορίες που αφηγούνται με απόλυτη σαφήνεια στην προσπάθειά τους να ερεθίσουν ερωτικά τους ισχυρούς άνδρες, πολλές φορές σοκάρουν περισσότερο και από τις βίαιες σκηνές που λαμβάνουν χώρα επί σκηνής. Η γλαφυρότητα και η εκτενής περιγραφικότητα όλης της σεξουαλικής διαστροφής που βίωσαν σε μικρότερες ηλικίες είναι τρομερή.

Ο Αλέξανδρος Βαρδαξόγλου και ο Απόστολος Καμιτσάκης στους ρόλους των δύο δεσμοφυλάκων είναι εκπληκτικοί κινησιολογικά. Το ίδιο και οι 10 ηθοποιοί (Εβίτα Αγαΐτση, Γιώργος Ζιάκας, Νάντια Κατσούρα, Μάριος Κρητικόπουλος, Λένα Μποζάκη, Νικόλας Ντούρος, Εύη Οικονόμου, Άιντι Ορμένι, Ειρήνη Τσέλλου, Γιάννης Χαρκοφτάκης και Κώστας Phoenix) που υποδύονται τους νέους άτυχους ανθρώπους που πιάνονται στη φάκα της εξουσίας. Τα σπαραγμένα σώματά τους όχι μόνο υπαινίσσονται, αλλά και υπογραμμίζουν την ύπαρξη ενός κόσμου βίαιου και ανεξέλεγκτα άδικου όπου οι ρίζες του ολοκληρωτισμού βρίσκουν συνεχώς γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθούν.

Και αυτό είναι το σοκαριστικό. Οι αποτροπιαστικές εικόνες που λαμβάνουν χώρα επί σκηνής, αντικατοπτρίζουν το σήμερα και φέρνουν στο μυαλό μας τους βιασμούς και τις κακοποιήσεις παιδιών και νέων ανθρώπων που έρχονται διαρκώς στο φως. Και εκεί είναι που έρχεται η συνειδητοποίηση πως το σεξ τελικά συνιστά μία αλληγορία της σχέσης της εξουσίας με εκείνους που υπόκειται σε αυτήν.

Συμπέρασμα

Ο Άρης Μπινιάρης στήνει στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής σκηνής μία ιδιοφυή θεατρική μεταφορά του αμφιλεγόμενου κινηματογραφικού σύμπαντος του Παζολίνι που μας ξεβολεύει και που μας φέρνει αντιμέτωπους όχι μόνο με τον ιστορικό φασισμό του Χίτλερ, του Μουσολίνι και τόσων άλλων, αλλά και με τον φασισμό που ελλοχεύει μέσα μας. Με αυτή την ασυγκράτητη μανία της φύσης του ανθρώπου που όταν παίρνει λίγη μόνο εξουσία στα χέρια του μετατρέπεται σε τέρας. Γι΄αυτό άλλωστε και η φράση “η αρχή κάθε μεγαλείου στη γη είναι βουτηγμένη στο αίμα” που ακούγεται στην παράσταση πραγματικά στοιχειώνει.

Όπως και στοιχειώνει αυτό που ο ίδιος ο Παζολίνι έχει δηλώσει: «Νομίζω ότι ο καταναλωτισμός χειραγωγεί και βιάζει τα σώματα εξίσου με τον ναζισμό. Η ταινία μου αντιπροσωπεύει αυτή τη δυσοίωνη σύμπτωση μεταξύ καταναλωτισμού και ναζισμού».