ΕΙΔΑΜΕ ΤΟ MERDE! ΑΠΟ ΤΟ ΧΡΥΣΟ ΤΑΣΑΚΙ ΤΟΥ ΚΟΥΝ ΕΩΣ ΤΟ ΑΠΟΛΥΤΟ ΘΕΑΤΡΙΚΟ ΧΑΟΣ

Η γοητεία του «θεάτρου μέσα στο θέατρο» (metatheatre), της σκηνικής αφήγησης που αποκαλύπτει την τέχνη της υποκριτικής και της θεατρικής παραγωγής, έχει προσφέρει μερικά από τα πιο ευφυή και απολαυστικά έργα. Τα παρασκήνια γίνονται το κέντρο της δράσης, οι ηθοποιοί ερμηνεύουν ρόλους ηθοποιών και το κοινό καλείται να παρακολουθήσει όχι απλώς ένα έργο, αλλά τη διαδικασία που οδηγεί σε αυτό.

Το Merde! του Suyako, που παρουσιάζεται στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά από τη λαμπερή ομάδα των “Παικτών”, έρχεται να προστεθεί σε μια μακρά θεατρική παράδοση έργων που καταπιάνονται με την “κουζίνα” του θεάτρου, από το Σώσε του Michael Frayn μέχρι το Απόψε Αυτοσχεδιάζουμε του Πιραντέλο.

Το Merde! είναι μια χειμαρρώδης θεατρική σάτιρα που δεν περιορίζεται σε ένα απλό inside joke για τους ανθρώπους του χώρου, αλλά επικοινωνεί με το ευρύ κοινό, προσκαλώντας το σε μια αποκαλυπτική ξενάγηση πίσω από την αυλαία. Με αιχμηρό χιούμορ και αμεσότητα, το έργο αποδομεί τα κλισέ και τις ίντριγκες του θεατρικού κόσμου, σχολιάζοντας με σκωπτική διάθεση τις υπερβολές, τις ανασφάλειες και τις ιδιοτροπίες του.

Δεν έχει καμία σημασία αν το κοινό αναγνωρίσει όλες τις αναφορές στα δεκάδες θεατρικά πρόσωπα που παρελαύνουν μέσα από τους διαλόγους, το Merde! λειτουργεί σαν ένας καθρέφτης που αντανακλά την ένταση, τη ματαιοδοξία, αλλά και τη γοητεία της σκηνής, με τρόπο που γίνεται άμεσα κατανοητός και απολαυστικός.

Στο Merde!, όλα διαδραματίζονται στο εμπορικότατο θέατρο Μπούκα, το οποίο, μέχρι πρότινος, ανέβαζε τον Μπακαλόγατο με πρωταγωνιστή τον Ηλία (Μουλά) και έσπαγε ταμεία. Ένα θέατρο όπου το κοινό ξέρει τι περιμένει: λαϊκή κωμωδία, άμεσο γέλιο, χειροκρότημα στο φινάλε.

Όμως, όταν ο γιος του παραγωγού αποφασίζει να “επενδύσει” σε έναν “κουλτουριάρη” σκηνοθέτη, τον Γιάννη (Νιάρρο), το χάος είναι προδιαγεγραμμένο. Το θέατρο προετοιμάζεται να υποδεχθεί μία συρραφή τραγωδιών, με πρωταγωνιστή τον μέχρι πρότινος Μπακαλόγατο, σε έναν ρόλο που ούτε ο ίδιος δεν μπορεί να πιστέψει. Από τις φράσεις “μα τι λέει το κείμενο, ρε παιδιά;” μέχρι τις αποτυχημένες προσπάθειες να σταθεί τραγικός στη σκηνή, το αποτέλεσμα είναι ένας καλλιτεχνικός τυφώνας.

Στο παρασκήνιο και επί σκηνής, κουλτουριάρηδες ηθοποιοί με τσάντες-ταγάρια από μουσεία και πολιτιστικούς οργανισμούς μπαινοβγαίνουν, φέρνοντας έναν αέρα πνευματικότητας που όμως χτυπά πάνω στην εμπορική πραγματικότητα του θεάτρου. Ονόματα όπως του Μαρμαρινού και άλλων μεγάλων σκηνοθετών παρελαύνουν ως inside jokes, ενώ η αποκορύφωση έρχεται όταν το φάντασμα του Κάρολου Κουν κάνει μια εμφάνιση-έκπληξη, απονέμοντας το… Βραβείο Κουν – που δεν είναι τίποτε άλλο από ένα χρυσό τασάκι (καθώς ήταν μανιώδης καπνιστής).

Κι ενώ το καλλιτεχνικό χάος κορυφώνεται, ο παραγωγός Νίκος (Καραθάνος) εκμεταλλεύεται την εξουσία του πάνω σε νεαρές κοπέλες, οι ίντριγκες γίνονται πιο καυστικές, και οι σκηνές κάλλους διαδέχονται η μία την άλλη. Σκηνές που σε όλους κάτι θυμίζουν, κάπου παραπέμπουν… και τελικά αφήνουν το κοινό να αναρωτιέται: είναι η σάτιρα πιο αληθινή από την ίδια την πραγματικότητα;

Η δραματουργία του Suyako, κατά κόσμον Βασίλη Μαγουλιώτη

Ο Βασίλης Μαγουλιώτης, με μια φρέσκια και αιχμηρή ματιά στα θεατρικά πεπραγμένα, άλλοτε με ευαισθησία και άλλοτε με σάτιρα, αποδομεί τον μικρόκοσμο της σκηνής, αναδεικνύοντας τα φωτεινά και τα σκοτεινά του σημεία. Ισορροπεί επιδέξια ανάμεσα στο καυστικό χιούμορ και τη διαυγή κριτική, φωτίζοντας τις παθογένειες του ελληνικού θεάτρου, από τις εξουσιαστικές σχέσεις και τις αιώνιες διαμάχες για την «υψηλή» και την «εμπορική» τέχνη, μέχρι την ανασφάλεια και τη ματαιοδοξία που καθορίζουν τη δημιουργική διαδικασία.

Οι αιώνιες κόντρες μεταξύ «κουλτουριάρηδων» και «εμπορικών», τα καλλιτεχνικά απωθημένα, οι εξουσιαστικές σχέσεις, οι απλήρωτες πρόβες, οι θεατρικοί κριτικοί και η ατέρμονη αναζήτηση του τι σημαίνει «καλή τέχνη» στη σκηνή αποτελούν το έδαφος πάνω στο οποίο στήνεται η θεατρική αυτή σάτιρα.

Ωστόσο, αυτή η ανάγκη να ειπωθούν τα πάντα – και να σχολιαστούν όλοι και όλα – οδηγεί σε στιγμές όπου η παράσταση μοιάζει να «ξεχειλώνει», και το καταιγιστικό χιούμορ, αν και εύστοχο, υποκύπτει σε κάποια κλισέ που έχουμε δει ξανά σε σάτιρες του θεάτρου. Η ροή δεν είναι πάντα απόλυτα συνεκτική, καθώς κάποια σημεία μοιάζουν να πλατειάζουν, επαναλαμβάνοντας μοτίβα που ενώ αρχικά λειτουργούν, σταδιακά αποδυναμώνονται.

Σίγουρα, με την πάροδο των παραστάσεων – εμείς παρακολουθήσαμε τις πρώτες – οι σκηνές θα σφίξουν και ο ρυθμός θα βρει τη φυσική του ισορροπία. Δεν ξέρω, ωστόσο, πόσο μπορεί να «σφίξει» η χαλαρή, κατά τόπους, δραματουργία, που φαίνεται να στηρίζεται περισσότερο στην ενέργεια των ηθοποιών και τη σαρωτική σκηνοθεσία παρά στη στιβαρότητα της αφήγησης.

Ιδιαίτερη μνεία αξίζει το τέλος του έργου, που εστιάζει στη σιωπή. Και όχι, δε θα κάνω σπόιλερ, αλλά θα μείνω στο πόσο φορτισμένη είναι αυτή η σιωπή όπου συναντιούνται ο φόβος, η αγωνία και η ματαιότητα. Ίσως, εκεί, σε αυτή την παύση, να βρίσκεται όλο το νόημα: στην αναπόφευκτη στιγμή πριν το φως ανάψει, όπου τίποτα δεν μπορεί να αλλαχθεί πια. Ό,τι είναι να γίνει, θα γίνει.

Η σκηνοθεσία του Γιώργου Κουτλή και του Βασίλη Μαγουλιώτη

Η σκηνοθεσία του Γιώργου Κουτλή και του Βασίλη Μαγουλιώτη, δαιμόνια και παιχνιδιάρα, καταφέρνει να ενσωματώσει τον ρυθμό της σύγχρονης κωμωδίας, την αναρχία των πρoβών και τη βαθύτερη υπαρξιακή αγωνία των καλλιτεχνών σε ένα αποτέλεσμα που ταυτόχρονα διασκεδάζει και βάζει το κοινό να σκεφτεί. Ο ρυθμός παραμένει αδιάκοπα δυναμικός, οι εναλλαγές ανάμεσα στις εκρήξεις του κωμικού και τις υποβόσκουσες πινελιές μιας πιο διεισδυτικής σάτιρας είναι ελεγχόμενες, ενώ οι οι αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους χαρακτήρες είναι άμεσες και απολαυστικές.

Η σκηνοθετική ματιά τους δε μένει στο επιφανειακό χιούμορ, επιχειρεί να εισχωρήσει βαθύτερα στο ίδιο το θεατρικό οικοσύστημα και να αναδείξει την εύθραυστη φύση του θεάτρου: μια τέχνη που ταλαντεύεται διαρκώς ανάμεσα στην εμπορική ανάγκη και την καλλιτεχνική φιλοδοξία, στον επαγγελματισμό και την προσωπική ματαιοδοξία, στη μεγαλομανία και την απόλυτη αυτοθυσία.

Οι ερμηνείες

Οι ηθοποιοί (Μαριαλένα Ηλία, Νίκος Καραθάνος, Βασίλης Μαγουλιώτης, Ηλίας Μουλάς, Γιάννης Νιάρρος, Χρήστος Πούλος-Ρένεσης, Λυδία Τζανουδάκη, Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος, Αποστόλης Ψυχράμης) κάνουν αυτό που ξέρουν πολύ καλά να κάνουν, υπηρετώντας το κείμενο με ακρίβεια και ρυθμό. Δεν ξεπερνούν τους εαυτούς τους υποκριτικά, αλλά αυτό δε χρειάζεται κιόλας. Η ομάδα των Παικτών έχει χημεία μεταξύ της, η οποία όχι μόνο διατηρείται, αλλά μεταδίδεται και στα νέα μέλη του καστ, δημιουργώντας ένα σύνολο που λειτουργεί σαν καλοκουρδισμένη μηχανή.

Ο Νίκος Καραθάνος ενσαρκώνει με πληθωρικό τρόπο, αλλά και με ακρίβεια και δηκτικό χιούμορ, όλες τις γνώριμες – και λιγότερο γνωστές – φιγούρες της ελληνικής θεατρικής παραγωγής, αποδίδοντας έναν χαρακτήρα που ισορροπεί μεταξύ της εξουσίας και της γελοιότητάς της. Ο Αλέξανδρος Χρυσανθόπουλος, ως γιος και φιλόδοξος επίδοξος παραγωγός, αποδίδει με ακρίβεια έναν χαρακτήρα που κινείται διαρκώς ανάμεσα στην πονηριά και την ακόρεστη φιλοδοξία, κρατώντας τη λεπτή ισορροπία ανάμεσα στη σάτιρα και τη ρεαλιστική αποτύπωση της νέας γενιάς των «κληρονόμων» του θεάτρου.

Ο Γιάννης Νιάρρος, στον ρόλο του «κουλτουριάρη» σκηνοθέτη, απογειώνει την περσόνα του εμμονικού καλλιτέχνη που προσπαθεί να ανεβάσει μια συρραφή τραγωδιών σε ένα εμπορικό θέατρο. Η ερμηνεία του ισορροπεί ιδανικά ανάμεσα στο νευρωτικό πάθος και στη γελοιότητα της ακατάπαυστης καλλιτεχνικής έπαρσης. Ο Ηλίας Μουλάς, ως εμπορικός ηθοποιός που ξαφνικά επωμίζεται πρωταγωνιστικό ρόλο στην τραγωδία, είναι απολαυστικά αμήχανος, αγχωμένος και ξεκαρδιστικά απεγνωσμένος, δημιουργώντας έναν χαρακτήρα που συμπυκνώνει όλους τους ηθοποιούς που κάποτε αναγκάστηκαν να βγουν από τη ζώνη ασφαλείας τους.

Το υπόλοιπο καστ λειτουργεί σαν ένα απόλυτα συγχρονισμένο σύνολο, όπου κανείς δεν περισσεύει και κανείς δεν επισκιάζει τον άλλον. Οι ερμηνείες είναι δουλεμένες, οι ατάκες πέφτουν με ακρίβεια, και η ενέργεια στη σκηνή κρατά το κοινό σε διαρκή εγρήγορση.

Συμπέρασμα

Το Merde! είναι τελικά ένα εύστοχο και καλογραμμένο σχόλιο για όσα συμβαίνουν πίσω από τις κουίντες. Μιλά για το ίδιο το θέατρο, αλλά στην πραγματικότητα μιλούν για τη ζωή. Ο κόσμος πίσω από τη σκηνή είναι ένας μικρόκοσμος της κοινωνίας: σχέσεις εξουσίας, δημιουργική ανάγκη, φιλοδοξία, αγωνία, πάθος, αλλά και το απόλυτο χάος που καταλήγει τελικά στη μαγεία της παράστασης.