ΕΙΔΑΜΕ ΤΟ “ΞΗΡΟΜΕΡΟ/DRYLAND” ΣΤΗ ΜΠΙΕΝΑΛΕ ΤΗΣ ΒΕΝΕΤΙΑΣ- ΚΛΑΡΙΝΟ, ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΚΑΙ ΑΦΘΟΝΟ ΤΣΙΠΟΥΡΟ ΔΙΠΛΑ ΣΤΑ ΚΑΝΑΛΙΑ

Το ελληνικό περίπτερο είχε σίγουρα τα πιο ιδιαίτερα εγκαίνια στην 60η Μπιενάλε Βενετίας την Πέμπτη (18/4) που μας πέρασε. Υποδέχθηκε τους καλεσμένους του με πατροπαράδοτο τσίπουρο, παξιμάδια, ελιές, αποξηραμένα σύκα και τυριά. Ένα άρωμα Ελλάδας ξεχύθηκε παντού, μία πολύ ωραία αντίθεση, αλλά και μία πολύ όμορφη εικόνα με δεκάδες ξένους να δοκιμάζουν το ένα ποτηράκι τσίπουρο μετά το άλλο.

Η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου χαμογελαστή υποδέχθηκε τους καλεσμένους κάνοντας έναν κατατοπιστικό πρόλογο για το έργο που παρουσιάζεται στην 60η Μπιενάλε που φέτος έχει σαν κεντρικό θέμα το «Foreigners Everywhere» (“Ξένοι Παντού). Ένα βασικό ζήτημα της φετινής Μπιενάλε είναι η αποικιοκρατία. Η Ελλάδα, βέβαια, δεν υπήρξε ποτέ αποικιοκρατική χώρα, αντίθετα υπήρξε αντικείμενο αποικιοκρατίας. Το έργο αυτό στηρίζεται σε μια πολύ σημαντική παράδοση της Ελλάδας, τα πανηγύρια στα χωριά και στις αγροτικές περιοχές. Ενώνει ανθρώπους με έναν έντονα διαδραστικό τρόπο, σχεδόν παραστατικό και απελευθερωτικό με οδηγό τα δημοτικά τραγούδια» σημείωσε η κ. Γρέγου.

Τη σκυτάλη ακολούθως πήρε ο υφυπουργός Πολιτισμού Χρήστος Δήμας, αλλά και ο γλυκύτατος επιμελητής της ελληνικής εγκατάστασης Πάνος Γιαννικόπουλος που μίλησε για το έργο. Εν συνεχεία σε κλίμα συγκίνησης προχώρησαν σε ευχαριστίες οι 6 καλλιτέχνες του έργου (Θανάσης Δεληγιάννης, Γιάννης Μιχαλόπουλος, Έλια Καλογιάννη, Γιώργος Κυβερνήτης, Κώστας Χαϊκάλης και Φώτης Σαγώνας).

Οι εκπλήξεις ωστόσο των εγκαινίων δεν έμειναν στα τσίπουρα. Πριν μπούμε στο ελληνικό περίπτερο για να δούμε το έργο, ακούσαμε κλαρίνο από τον νεαρό μουσικό Σπύρο Νικολάου και παραδοσιακά τραγούδια από τη Νατάσσα Τσακηρίδου. Η τελευταία κρατώντας ένα παραδοσιακό λευκό μεγάφωνο τραγούδησε με τη χαρακτηριστική αντήχηση των πανηγυριών τα παραδοσιακά “Λιούλιος” και  “Μαυριδερούλα”, ενώ προκάλεσε ρίγη συγκίνησης με  τη “ξηρομερίτικη” “Βαθιά σπηλιά μες στα βουνά” σε στίχους Γιάννη Χαλκιαδάκη και μουσική Βασίλη Σούκα. Και ναι, τότε νιώσαμε την ελληνική αύρα διάχυτη μέσα στο πετσί μας.

Πώς ξεκίνησαν όλα για το “Ξηρόμερο/Dryland”

Θυμίζουμε πως όλα ξεκίνησαν το 2022, όταν ο συνθέτης και δημιουργός διαμεσικών έργων Θανάσης Δεληγιάννης, που μεγάλωσε σε οικογένεια παραδοσιακών μουσικών και μέσα στην κουλτούρα των πανηγυριών και ο δραματουργός και φιλόλογος Γιάννης Μιχαλόπουλος που μελετά την πολιτιστική ανάπτυξη της περιφέρειας και το δημοτικό τραγούδι, απέκτησαν μία κοινή εμμονή. Την τραγουδίστρια Κική Μαργαρώνη, μία σχεδόν μυθική φυσιογνωμία στα πανηγύρια της Αιτωλοακαρνανίας και ειδικά του Ξηρόμερου.

Αυτή η “εμμονή” οδήγησε σε μία ιδιότυπη έρευνα και ένα residency που υποστήριξε δυναμικά το Ίδρυμα Ωνάση και ακολούθως όλο αυτό κατέληξε στο έργο το “Ξηρόμερο/Dryland”.  Η καλλιτεχνική ομάδα εμπλουτίστηκε σταδιακά και σε αυτήν προστέθηκε η εικαστικός και κινηματογραφίστρια Έλια Καλογιάννη, ο φωτογράφος και ντοκιμαντερίστας Γιώργος Κυβερνήτης, ο ηχολήπτης και σχεδιαστής ήχου Κώστας Χαϊκάλης και ο εικαστικός και αρχιτέκτονας Φώτης Σαγώνας. Το “Ξηρόμερο/Dryland” είναι ουσιαστικά ένα διαμεσικό συλλογικό έργο βγαλμένο μέσα από τα σπλάχνα της αγροτικής ζωής και παράδοσης που αντλεί έμπνευση από τα πανηγύρια της ηπειρωτικής χώρας.

Τι είδαμε στο “Ξηρόμερο/Dryland”

Το “Ξηρόμερο/Dryland” είναι ένα έργο εντυπωσιακό εκ πρώτης όψεως. Μία γεωργική μηχανή άρδευσης περιστρέφεται νωχελικά μέσα στο ημιφωτισμένο περίπτερο “αδειάζοντας” τακτικά μία ποσότητα νερού στο πάτωμα. Ουσιαστικά παίζει ρόλο…μαέστρου, καθώς παρατηρώντας το κάποιος θα καταλάβει πως συντονίζει σε πραγματικό χρόνο τον ήχο, την κινούμενη εικόνα, και το φωτιστικό περιβάλλον της εγκατάστασης.

Δεξιά σε μία βιντεο-οθόνη μία εικόνα με πλαστικές καρέκλες πανηγυριού σε μία ορεινή πλατεία χωριού. Στο πάτωμα είναι αραδιασμένες γνώριμες λευκές πλάκες. Αριστερά σε στοίβες δεκάδες πλαστικές καρέκλες και τρεις οθόνες απεικονίζουν πρόσωπα οικεία πανηγυριών. Ένα παιδί να κουβαλά ένα κασόνι με κόκα κόλες, μία μεσήλικη κυρία που πουλά χαλβά Φαρσάλων και ένας κύριος με λευκή στολή σουβλατζή.

 

Στο βάθος και στο ημίφως διακρίνουμε μία κονσόλα ήχου και αφίσες πανηγυριού που απεικονίζουν τη θρυλική Κική Μαργαρώνη και τον κλαρινίστα Κώστα Ζαφειρόπουλο. Η αλήθεια είναι πως πισωπάτησα βλέποντας τον Ζαφειρόπουλο. Τον εξαιρετικό αυτό μουσικό έχω απολαύσει δεκάδες φορές στην Κέρτεζη Καλαβρύτων, το ορεινό χωριό από το οποίο κατάγομαι και στο οποίο ο Κώστας Ζαφειρόπουλος ζει συντροφεύοντας τους ντόπιους στις περισσότερες γιορτινές εκδηλώσεις τους. Εκεί ναι, ένιωσα αυτόματα αυτήν την πολυπόθητη σύνδεση της γης με το ελληνικό πανηγύρι. Αλλά η σύνδεση αυτή είχε έντονο το βιωματικό στοιχείο εντός της. Αν εξαιρέσει κάποιος την κονσόλα ήχου που δεν κατάλαβα τι ρόλο παίζει. Μάλλον καθαρά σκηνογραφικό, γιατί σε όσα πανηγύρια και αν έχω πάει, τέτοια υπερσύγχρονη κονσόλα δεν έχω συναντήσει.

Δεν ξέρω, επίσης, κατά πόσο το κοινό της Μπιενάλε – που είναι ξένο στην πλειοψηφία του- θα μπορούσε να προβεί σε αντίστοιχες συνδέσεις με τις έννοιες της αγροτικής ζωής και του πανηγυριού, καθώς αυτές είναι βαθιά τοπικές. Όπως και δεν συναισθάνθηκα τον βαθμό που το διαμεσικό αυτό έργο συνδέεται με το κεντρικό θέμα της Μπιενάλε. Ναι μεν, οι συμμετέχουσες χώρες δεν είναι υποχρεωμένες να συντάσσονται απόλυτα με το γενικότερο πνεύμα της κεντρικής επιμελητικής ιδέας, όμως εδώ θα έλεγε κανείς πως βγήκαμε τελείως “εκτός θέματος”.

Πέρα από τις ενστάσεις μας, η εγκατάσταση “Ξηρόμερο/Dryland” είναι επιβλητική, δημιουργεί ατμόσφαιρα, αλλά και έναν δίαυλο επικοινωνίας με την ελληνική ταυτότητα. Ακόμη και αν κάποιος δε νιώσει το επίπεδο σύνδεσης της αγροτικής ζωής με το πανηγύρι, θα γοητευτεί από το όλο θέαμα. Άλλωστε μία μηχανή ποτίσματος έρχεται σε απευθείας συνομιλία με τις πλημμύρες όχι μόνο της Θεσσαλίας, αλλά και με το παγκόσμιο θέμα του νερού.

Όμορφη τραγική ειρωνεία; Λίγη ώρα μετά τα εγκαίνια, ένα σύντομο μπουρίνι σάρωσε τη Μπιενάλε. Την ίδια ώρα έντονη βροχόπτωση σάρωνε και πάλι τη Θεσσαλία. Θα ήθελα πολύ να μάθω την ίδια στιγμή αν έβρεχε και στο Ξηρόμερο Αιτωλοακαρνανίας, ένα μέρος που όπως το λέει και το όνομά του, είναι ορεινό και ξερό.