ΕΙΔΑΜΕ ΤΟ YEARS – ΤΗΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΠΟΥ ΚΑΝΕΙ ΤΟΥΣ ΒΡΕΤΑΝΟΥΣ ΝΑ ΛΙΠΟΘΥΜΟΥΝ

Σαράντα λεπτά πριν από την έναρξη της παράστασης και το μπαρ στο υπόγειο του θρυλικού Harold Pinter Theatre στο Λονδίνο σφύζει από ζωή. Οι θεατές κρατούν στα χέρια τους ποτά, συζητούν ζωηρά, ενώ σταδιακά κατευθύνονται προς τις θέσεις τους.

Στην είσοδο του θεάτρου, στις σκάλες και σε αρκετά σημεία στο μπαρ, υπάρχουν προειδοποιητικές πινακίδες που ενημερώνουν ότι η παράσταση περιέχει σκηνές που μπορεί να ενοχλήσουν: μια ρεαλιστική αναπαράσταση άμβλωσης, αίμα και σκηνές σεξουαλικής βίας.

Καθόλου τυχαίο. Το Years, η θεατρική διασκευή του πολυβραβευμένου μυθιστορήματος της νομπελίστριας Annie Ernaux, είχε γίνει αντικείμενο συζήτησης πολύ πριν από την πρεμιέρα της, σχεδόν δύο χρόνια πριν. Ο λόγος; Μια ωμή, ανατριχιαστική σκηνή παράνομης άμβλωσης στη δεκαετία του 1960, η οποία προκάλεσε λιποθυμίες στο κοινό – κυρίως σε άνδρες θεατές.

Η στιγμή αυτή, της οποίας γίναμε μάρτυρες, δεν ήταν απλώς μια σκηνή. Ήταν μια υπενθύμιση του τι σημαίνει να είσαι γυναίκα σε έναν κόσμο που καθορίζει πριν από εσένα τις επιλογές σου. Και ναι, στην παράσταση που παρακολουθήσαμε, πολλοί από τους θεατές έκλειναν τα μάτια τους μπροστά στη σπαρακτική ερμηνεία της Romola Garai, ενώ όταν κάποιος θεατής λιποθύμησε, η πλατεία πάγωσε. Οι ηθοποιοί σταμάτησαν και ο υπεύθυνος του θεάτρου μάς ενημέρωσε ότι θα ακολουθήσει ολιγόλεπτη διακοπή.

Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή- The Years

Το The Years της Annie Ernaux είναι ένα από τα πιο πολυβραβευμένα και ιδιαίτερα έργα της σύγχρονης γαλλικής λογοτεχνίας, ένα αυτοβιογραφικό, αλλά και συλλογικό χρονικό που ανασυνθέτει την εμπειρία μιας ολόκληρης γενιάς.

Το βιβλίο, που εκδόθηκε το 2008 και μεταφράστηκε στα αγγλικά το 2017, κέρδισε τη διεθνή αναγνώριση, καθιερώνοντας την Ernaux ως μια από τις σημαντικότερες σύγχρονες συγγραφείς και συνέβαλε στην απονομή του Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2022.

Η πρωτοτυπία του έργου έγκειται στη μοναδική του αφηγηματική προσέγγιση: η Ernaux δεν περιορίζεται σε μια κλασική αυτοβιογραφία, αλλά αφηγείται την ιστορία της μέσα από μια συλλογική αφήγηση που διαπερνά έξι δεκαετίες. Χρησιμοποιεί έναν ιδιότυπο τρόπο γραφής, όπου η προσωπική αντωνυμία (“εγώ”) απουσιάζει και αντικαθίσταται από το “εμείς”, δημιουργώντας ένα αφηγηματικό σώμα που ενώνει την ατομική και τη συλλογική μνήμη. Με αυτόν τον τρόπο, η ζωή της κεντρικής ηρωίδας γίνεται ταυτόχρονα προσωπική και καθολική, μια αντανάκλαση της κοινωνίας, των πολιτικών αλλαγών, της ιστορίας και της πολιτιστικής εξέλιξης.

Η Παράσταση

Η σκηνοθέτιδα Eline Arbo στήνει την παράστασή της πάνω σε ένα αριστοτεχνικά δομημένο σκηνικό. Διατηρεί την τριτοπρόσωπη αφήγηση του πρωτοτύπου, παρουσιάζοντας την κεντρική ηρωίδα μέσα από πέντε υπέροχες ηθοποιούς διαφορετικών ηλικιών, και δημιουργεί μια συλλογική προσωπογραφία που αντικατοπτρίζει τις διάφορες φάσεις της ζωής της αναδεικνύοντας το πώς μια ζωή μπορεί να χωρέσει μέσα της αμέτρητες ταυτότητες.

Γύρω από ένα μεγάλο ορθογώνιο τραπέζι, το οποίο λειτουργεί ως σημείο αναφοράς, ξεδιπλώνονται οι πιο σημαντικές στιγμές της ζωής της ηρωίδας. Αυτό το τραπέζι συμβολίζει όχι μόνο οικογενειακά δείπνα, αλλά τις πρώτες σεξουαλικές εμπειρίες της ηρωίδας, την ενηλικίωση και την ωρίμασή της. Στο πίσω μέρος της σκηνής, ένα σκοινί μπουγάδας μετατρέπεται σε καμβά αναμνήσεων, όπου απλώνονται σεντόνια που αντιστοιχούν σε διαφορετικές φάσεις της ζωής της: από το αίμα της περιόδου και το σπέρμα, μέχρι τα ναρκωτικά, τα δάκρυα, τις ηδονές – και, τελικά, τη σιωπηλή χαραυγή του τέλους.

Η μουσική παίζει καθοριστικό ρόλο, σηματοδοτώντας τις εποχές με τραγούδια, όπως το Tell It to My Heart της Taylor Dayne, το Voyage, Voyage της Desireless, το Ma France του Jean Ferrat και το White Rabbit των Jefferson Airplane.

Η ηρωίδα του The Years δεν έχει όνομα – είναι μια ανώνυμη γυναίκα, ένας καθρέφτης της εποχής της. Η Ernaux την παρουσιάζει ως ένα σώμα που διασχίζει τις δεκαετίες, καταγράφοντας και αφομοιώνοντας τις αλλαγές γύρω της.

Η ταυτότητά της καθορίζεται από τις συνθήκες της εποχής: Γεννιέται κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως και η Ernaux, και μεγαλώνει μέσα στη φτώχεια της μεταπολεμικής Γαλλίας σε μια μικροαστική οικογένεια, την άνοδο της καταναλωτικής κοινωνίας, τον Μάη του ’68, το φεμινιστικό κίνημα, τη σεξουαλική απελευθέρωση, την επίδραση της τεχνολογίας, την άνοδο του νεοφιλελευθερισμού και την είσοδο στη νέα χιλιετία.

Η αφήγηση είναι καταιγιστική: στηρίζεται σε φωτογραφίες, διαφημίσεις, στίχους τραγουδιών, ταινίες, πολιτικά γεγονότα, φράσεις της καθημερινότητας και σε όλα στοιχεία που αποτυπώνουν τον ρυθμό της εποχής και τη συλλογική μνήμη. Το έργο μοιάζει με ένα μεγάλο παλίμψηστο αναμνήσεων, όπου η ατομική ζωή και οι κοινωνικές μεταβολές πλέκονται αδιάσπαστα.

Οι ερμηνείες των Deborah Findlay, Romola Garai, Gina McKee, Anjli Mohindra και Harmony Rose-Bremner είναι καθηλωτικές. Η παράσταση της Eline Arbo στηρίζεται στη λεπτομέρεια και στη δύναμη της απλότητας: δεν υπάρχει καμία υπερβολή, καμία φαντασμαγορία. Κάθε λέξη, κάθε σιωπή, κάθε βλέμμα έχει βαρύτητα.

Η σκηνή της παράνομης άμβλωσης

Η σκηνή της παράνομης άμβλωσης, αριστοτεχνικά ερμηνευμένη από τη Romola Garai, ήταν μια από τις πιο ωμές, σπαρακτικές και συγκλονιστικές στιγμές που έχω δει ποτέ στο θέατρο. Όχι μόνο λόγω του φυσικού πόνου και του αίματος, αλλά και λόγω του άρρητου πένθους που τη διαπερνούσε.
“Αυτό το πράγμα δεν έχει θέση στη γλώσσα”, λέει η ηρωίδα – μια φράση που συμπυκνώνει όλη τη συναισθηματική ένταση της σκηνής.

Δεν ήταν απλώς μια αφήγηση. Ήταν μια εμπειρία που σε συγκλονίζει, που σου κόβει την ανάσα. Η Romola Garai, με τα πόδια της να στάζουν αίμα, περιέγραφε τη διαδικασία με έναν ψυχρό, σχεδόν ντοκιμαντερίστικο τρόπο, σαν να προσπαθούσε να πείσει τον εαυτό της ότι αυτό που της συνέβη δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα γεγονός.

Όμως, την ίδια στιγμή, το τραύμα της ήταν ολοφάνερο. Δεν υπήρχε μελοδραματισμός, ούτε σκηνοθετική εξιδανίκευση – μόνο η ωμή αλήθεια. Η σωματικότητα της ερμηνείας και η απογυμνωμένη σκηνοθεσία δεν άφηναν κανένα περιθώριο αποστασιοποίησης.

Όταν η παράσταση διακόπηκε λόγω λιποθυμίας θεατή, κάτι άλλαξε στην ατμόσφαιρα της αίθουσας. Δεν ήταν απλώς θέατρο – ήταν μια γροθιά στο στομάχι.

Συμπέρασμα

Το The Years δεν είναι μία παράσταση για τη ζωή μιας γυναίκας, αλλά ένα έργο που λειτουργεί ως κοινωνική μαρτυρία. Η Ernaux καταγράφει την ουσία της ύπαρξης – πώς θυμόμαστε, πώς αλλάζουμε, πώς τελικά το άτομο χάνεται μέσα στη ροή της Ιστορίας.
Η Eline Arbo και οι πέντε εξαιρετικές ηθοποιοί καταφέρνουν να μετατρέψουν αυτό το χρονικό σε μια αλησμόνητη θεατρική εμπειρία. Είναι από τις παραστάσεις αυτές που θα θέλαμε πολύ να βλέπουμε και στην Ελλάδα.