ΕΙΔΑΜΕ ΤΟΝ ΓΛΑΡΟ ΤΟΥ Δ. ΚΑΡΑΝΤΖΑ- ΠΑΛΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ ΤΑ ΚΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΠΙΘΥΜΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ

Τα φώτα της πλατείας του Θεάτρου Προσκήνιο δε χαμηλώνουν. Παραμένουν ανοιχτά. Ο Αινείας Τσαμάτης είναι από νωρίς εκεί. Περιφέρεται και τακτοποιεί, κοιτάζει με προβληματισμό τη σκηνή, προσπαθεί να ελέγξει τα πάντα. Μοιάζει με σκηνοθέτη που, πριν την πρεμιέρα του έργου του, προσπαθεί να δώσει σχήμα στον κόσμο που οραματίστηκε. Ακούγονται γέλια. Η κουίντα κλείνει, και ο “Γλάρος” του Δημήτρη Καραντζά ξεκινά.

Η σκηνή είναι άδεια. Στα δεξιά της μόνο υπάρχουν σκόρπιες κάποιες καρέκλες. Εμφανίζεται η Μάσα (Νατάσα Εξηνταβελώνη) φορώντας μία εντυπωσιακή μαύρη φούστα και ο Μεντβεντένκο (Γιώργος Ζυγούρης). “Γιατί φοράτε πάντα μαύρα;” τη ρωτά. “Πενθώ για τη ζωή μου” απαντά και σνιφάρει ναρκωτικά από ένα ασημένιο κουτί.

Από τα πρώτα κιόλας λεπτά καταλαβαίνουμε πως θα δούμε μία παράσταση που δε θα υπακούει στις συνήθεις θεατρικές συμβάσεις. Από την αρχή άλλωστε του έργου, ο Τρέπλιεφ (Αινείας Τσαμάτης) επιζητεί μία νέα φόρμα. Το αριστούργημα αυτό της ρωσικής λογοτεχνίας είναι ένα βαθιά ανθρώπινο έργο που αναμοχλεύει την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων, των φιλοδοξιών, αλλά και της επιδίωξης της καλλιτεχνικής ολοκλήρωσης.

Ο προβολέας κοιτάει εντός μας

Με φόντο ένα αγροτικό ρωσικό κτήμα και μία λίμνη, ο μεγάλος Ρώσος δραματουργός στρέφει τον προβολέα του μέσα στον άνθρωπο και εμβαθύνει στις ζωές των ηρώων του αποκαλύπτοντας τις μύχιες επιθυμίες τους, τις απογοητεύσεις, το αέναο φλερτ τους με την έννοια της ερωτικής απώλειας και τον ατελεύτητο αγώνα τους για νόημα και επιβεβαίωση.

Κεντρικοί πρωταγωνιστές στη δραματουργία του Τσέχωφ δεν υπάρχουν, οι ήρωές του είναι απλοί άνθρωποι που υποφέρουν. Επιδίδονται σε μία άσκοπη φιλοσοφία παραδομένοι στην πλήξη ενός επαρχιακού τοπίου, τη μία στιγμή φαίνονται νέοι και σφριγηλοί και την επόμενη γηραιοί και πνιγμένοι στο πένθος. Η λίμνη γύρω από την οποία διαδραματίζονται όλα, δεν είναι πάντα ήρεμη. Είναι φορές που σηκώνει τεράστια κύματα που σαρώνουν στο πέρασμα τους τα πάντα: επιθυμίες, έρωτες, ελπίδες.

Μία παράσταση κομμένη στα δύο

Ο βαθιά ιδιοσυγκρασιακός Δημήτρης Καραντζάς συνεχίζει την έρευνά του γύρω από το έργο του Τσέχωφ και μετά τις “Τρεις Αδελφές” και τον “Θείο Βάνια”. Στον “Γλάρο” με συγκινητική ωριμότητα μοιάζει να αναρωτιέται για τη θεατρική λειτουργία και τις μεθόδους της και να ψάχνει νέες μορφές.

Η παράστασή του έχει δύο πρόσωπα. Στο πρώτο μέρος αποκαλύπτεται το ίδιο το θέατρο και η λειτουργία του. Η σκηνική δράση λαμβάνει χώρα παντού και η απόσταση που χωρίζει τον θεατή από τον ηθοποιό έχει πια εκμηδενιστεί. Οι ηθοποιοί παίζουν σε όλα τα σημεία: στις σκάλες, στους διαδρόμους, σε χώρους βοηθητικούς που αποκαλύπτονται στα μάτια του θεατή. Δοκιμάζουν να σπάσουν τα όρια της ζωής και της τέχνης, να αντισταθούν στο τέλμα, να βρουν νέες φόρμες θεάτρου και επικοινωνίας.

Αναρωτιούνται για την τέχνη, το μέλλον, αναπολούν τους ματαιωμένους έρωτες. Τι όμορφη η στιγμή που με μοναδικό σκηνικό μέσο έναν φακό, στήνουν έναν απεγνωσμένο χορό γύρω από τη λίμνη τραγουδώντας ένα ρωσικό τραγούδι. Δεν μπορείς να μη σκεφτεί πως ίσως αυτή είναι η τελευταία τους ανάσα λίγο πριν βουλιάξουν εκ νέου.

Θέατρο εν θεάτρω λοιπόν, με τη θεατρική συνθήκη να διαταράσσεται πανταχόθεν. Αυτό σαν σκηνοθετικό εύρημα λειτουργεί στο σύνολό του ευεργετικά στη θέαση, αν και κάποιες φορές ακόμη και αυτή η “νέα θεατρική φόρμα” υποκύπτει σε σκηνοθετικά κλισέ και επαναληψεις που αποσπούν την προσοχή και κουράζουν.

Στο δεύτερο μέρος η παράσταση επιστρέφει στην κλασική θεατρική μήτρα, παίρνει θα λέγαμε την παλιά της φόρμα. Η σκηνή γεμίζει με το εντυπωσιακό σκηνικό του Κωνσταντίνου Σκουρλέτη και όλα μοιάζουν να έχουν πάρει τη θέση τους. Σαν το θέατρο να έχει κατακτήσει πια τη ζωή και η ζωή να έχει παραμεριστεί υπό το βάρος της τραγικότητάς της. Μήπως όμως αυτό συμβαίνει και στην πραγματικότητα;

Και οι ίδιοι οι ήρωες καθοδηγούνται από τη λαχτάρα για μία δημιουργική ολοκλήρωση, ωστόσο διαρκώς η πραγματικότητα τους διαψεύδει. Και τι μένει από όλο αυτό; Ο γλάρος, σύμβολο ελευθερίας και υπέρβασης. Είναι αυτός που στο νεκρό του σώμα συνοψίζεται η λαχτάρα τους για απόδραση από τα όρια της ίδιας τους της ύπαρξης και τη ματαίωση, τον θάνατο εκ των έσω.

Οι ερμηνείες

Ο Δημήτρης Καραντζάς επέλεξε στη νέα αυτή παράσταση παλιούς γνώριμους από την περσινή του ενασχόληση με τον Τσέχωφ και τον «Θείο Βάνια» (Θεοδώρα Τζήμου, Μανώλης Μαυροματάκης, Φιντέλ Ταλαμπούκας, Μαρία Φιλίνη), αλλά και νέους προσκεκλημένους (Αινείας Τσαμάτης, Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Δρόσος Σκώτης, Γιώργος Ζυγούρης, Νατάσα Εξηνταβελώνη). Πολύτιμος σύμμαχος η κίνηση του Τάσου Καραχάλιου που εμπότισε τους ήρωες με μία εκρηκτική ραθυμία στην περιπλάνησή τους μέσα στους ίδιους τους τους εαυτούς.

Η απεικόνιση της ανθρώπινης κατάστασης στην παράσταση που στήνει ο Δ. Καραντζάς χαρακτηρίζεται από μια αίσθηση ειρωνείας και ασάφειας, αντανακλώντας την πολυπλοκότητα της ίδιας της ζωής. Οι χαρακτήρες στον “Γλάρο” δεν είναι ούτε απόλυτα ενάρετοι ούτε ανεπανόρθωτα ελαττωματικοί- μάλλον, υπάρχουν σε μια κατάσταση διαρκούς αντίφασης, παλεύοντας να συμφιλιώσουν τις φιλοδοξίες τους με τη σκληρή πραγματικότητα του κόσμου.

H Θεοδώρα Τζήμου στον ρόλο της Αρκάντινα κάνει την προσωπική της ερμηνευτική υπέρβαση. Είναι τω όντι εντυπωσιακός ο τρόπος που κατάφερε να εκφράσει να αποδομήσει την εμβληματική αυτή περσόνα του Ρώσου δραματουργού και να την κάνει συμπαθή στα μάτια μας. Η έμπειρη ηθοποιός σκιαγραφεί μια σύνθετη και πολύπλευρη απεικόνιση της τσεχωφικής ηρωίδας που βρίσκεται σε μόνιμη σύγκρουση με τον εαυτό της και τον κόσμο γύρω της. Η ματαιοδοξία και η εγωκεντρικότητά της είναι εμφανείς στη συνεχή ανάγκη της για προσοχή και επιβεβαίωση, η οποία συχνά γίνεται εις βάρος των γύρω της. Παρά την εξωτερική γοητεία της, οι σχέσεις της χαρακτηρίζονται από μια βαθιά αίσθηση αποξένωσης και απομάκρυνσης, ιδίως με τον γιο της Τρέπλιεφ.

Εξαιρετικός ο Αινείας Τσαμάτης ως Τρέπλιεφ, νεαρός και επίδοξος θεατρικός συγγραφέας, αναδεικνύει με τρόπο έξοχο τον σύνθετο και βαθιά προβληματικό χαρακτήρα που πασχίζει μάταια να συνδεθεί με τη μητέρα του και του οποίου οι καλλιτεχνικές φιλοδοξίες συγκρούονται με τη σκληρή πραγματικότητα της ζωής. Σπαρακτικός σε στιγμές, καθώς ο ήρωάς του είναι μονίμως παγιδευμένος σε ένα χάος ονείρων και εικόνων, σε σκέψεις για ένα επαναστατικό αύριο και βουτηγμένος σε μία διαρκή ματαίωση. Όταν η Νίνα του λέει πως “στο δικό σου έργο είναι πολύ δύσκολο να παίξει κανείς, δεν έχει ζωντανά πρόσωπα”, αυτός της απαντά πως “ο σκοπός της ζωής δεν είναι να δείξουμε τη ζωή όπως είναι ή όπως θα έπρεπε να είναι, αλλά όπως μας φανερώνεται στα όνειρα”. Για τον Τρέπλιεφ το όνειρο είναι ολόκληρη η ύπαρξή του.

Ο Μανώλης Μαυροματάκης παλεύει με το κενό των δικών του επιτευγμάτων ως επιτυχημένος συγγραφέας Τριγκόριν αναδεικνύοντας τη γοητευτική ομορφιά του πνεύματός του, ενώ η Δήμητρα Βλαγκοπούλου στον ρόλο της Νίνα καταφέρνει και αναδεικνύει το εύθραυστο και παράλληλα ενθουσιώδες της ψυχοσύνθεσής της παρά το γεγονός πως της λείπει μία αύρα νεανικής δροσιάς. Ονειρεύεται τη φήμη και την αναγνώριση, πιστεύοντας ότι η επιτυχία στο θέατρο θα της φέρει την ολοκλήρωση που αναζητά, ερωτεύεται μία ιδέα και ζει μέσα στο φαντασιακό της τον καταστροφικό έρωτά της Τριγκόριν.

Η Νατάσα Εξηνταβελώνη σκιαγραφεί μία συμπαθητική Μάσα που βιώνοντας μία διαρκή ερωτική απογοήτευση από τον Τρέπλιεφ βρίσκει καταφύγιο στις ναρκωτικές ουσίες, εξαιρετικός ο Φιντέλ Ταλαμπούκας ως γιατρός Ντορν και η Μαρία Φιλίνη ως Πωλίνα, αλλά και ο Δρόσος Σκώτης ως Σόριν και ο Γιώργος Ζυγούρης ως Μεντβεντένκο.

Συμπέρασμα

Ο Δημήτρης Καραντζάς σκηνοθετεί τον “Γλάρο” δοκιμάζοντας να βγει ακόμη και έξω από την κλασική συνθήκη, σαν μια διερεύνηση της θεατρικής Τέχνης, αλλά και της ανθρώπινης πολυπλοκότητας. Ένα έξοχο υποκριτικό ανσαμπλ δίνει σάρκα κι οστά σε χαρακτήρες παλεύουν με τις επιθυμίες και τους περιορισμούς τους, έρχονται τελικά αντιμέτωποι με τις οικουμενικές αλήθειες της ανθρώπινης ύπαρξης.