ΕΜΣΤ: ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΟΙ ΕΧΟΥΝ “ΦΩΝΕΣ” ΚΑΙ ΜΑΛΙΣΤΑ ΠΟΛΥ ΔΥΝΑΤΕΣ

Μια ξενάγηση στα έργα του τέταρτου και τελευταίου σκέλους του κύκλου εκθέσεων της σειράς “Κι’ αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;” στο ΕΜΣΤ είναι ικανή να σε πείσει ότι οι γυναίκες εικαστικοί έχουν “φωνές” δυνατές και δημιουργικό παλμό που χτυπάει στην καρδιά των πιο σύγχρονων κοινωνικών ζητημάτων.

Μετά τα εγκαίνια αυτών των 7 νέων εκθέσεων, το EMΣT πλέον γίνεται το πρώτο δημόσιο μουσείο διεθνώς που καταλαμβάνεται εξ ολοκλήρου από γυναίκες καλλιτέχνιδες.

Συνολικά υπό την θεματική “Κι’ αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;”  το ΕΜΣΤ έχει παρουσιάσει 18 ατομικές εκθέσεις, εγκαταστάσεις και έργα, αναδεικνύοντας το έργο 40 καλλιτέχνιδων, διαφορετικών ηλικιών και προελεύσεων, αποτυπώνοντας με την πληθυντικότητα των φωνών τους τον διαθεματικό φεμινισμό και την ποικιλία των γυναικείων εμπειριών και ταυτοτήτων, ανάλογα με τη φυλή και την τάξη.

Απαντήθηκε τελικά ξεκάθαρα το ερώτημα για το τι θα γινόταν “Αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο”;  Τι θα συνέβαινε αν οι κυβερνήσεις είχαν θηλυκά χαρακτηριστικά; Θα υπήρχε λιγότερη βία, περισσότερη δικαιοσύνη, λιγότεροι πόλεμοι και ένοπλες συγκρούσεις; Και, εν τέλει, θα βιώναμε περισσότερη στοργή και ενσυναίσθηση στον κόσμο;

Η Καλλιτεχνική Διευθύντρια του ΕΜΣΤ Κατερίνα Γρέγου ξεκαθαρίζει ότι η ιδέα τέθηκε σαν υπόθεση εργασίας και όχι σαν απαίτηση ή επιταγή. Όλοι εμείς που είδαμε τις εκθέσεις και ήρθαμε σε επαφή με τα έργα που κατέκλυσαν τις αίθουσες του ΕΜΣΤ καλούμαστε να απαντήσουμε σε αυτή την ερώτηση καθαρά μεμονωμένα και βιωματικά.

Σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από την πολιτική πόλωση και τις αυξημένες γεωπολιτικές εντάσεις, ίσως να είναι η κατάλληλη στιγμή να φανταστούμε τον κόσμο μας διαφορετικά. Οι καλλιτέχνιδες αυτών των 7 νέων εκθέσεων του ΕΜΣΤ σίγουρα “βλέπουν” την τέχνη υπό ένα πρίσμα ενδυνάμωσης και υπευθυνότητας.

Μπήκαμε στις 7 νέες εκθέσεις του ΕΜΣΤ

Στο ΕΜΣΤ είδαμε: την ατομική έκθεση της Ιρανής ζωγράφου Tala Madani, τη νέα εγκατάσταση της Εύας Στεφανή, ειδική παραγγελία του Μουσείου, τη Βρετανίδα γλύπτρια Phyllida Barlow, τις ατομικές παρουσιάσεις έργων της Bouchra Khalili και της Susan Meiselas, καθώς και μας εντυπωσίασε η πρώτη παρουσίαση μιας σειράς άγνωστων σχεδίων της Ελένης Πίταρη-Παγκάλου.

Tala Madani – “Shitty Disco”
13.06-10.11.2024/ Ισόγειο
Επιμέλεια: Ιόλη Τζανετάκη

Στο ισόγειο του ΕΜΣΤ μπήκαμε έκθεση της Ιρανής καλλιτέχνιδας Tala Madani, μια εικαστικός που ζει και εργάζεται στο Λος Άντζελες. Η έκθεση αναδεικνύει μια σειρά θεμάτων που διατρέχουν το έργο της Madani τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Η καλλιτέχνις ήταν παρούσα και μας μίλησε για τα έργα της, καθώς και για τη ζωγραφική που έκανε πάνω στους τέσσερις επιβλητικούς πυλώνες της αίθουσας. Μια ζωγραφική που ίσως “πεθάνει” ή καλυφθεί μετά το τέλος της έκθεσης.

Η έκθεσή της λέγεται “Shitty Disco” και δανείζεται τον τίτλο της από έργο της που δημιούργησε για το ΕΜΣΤ και απεικονίζει ένα μεταφυσικό νάιτ κλαμπ. Στα αινιγματικά της σενάρια υπάρχουν ανθρώπινες φιγούρες στις πιο ευάλωτες, προσωπικές, βίαιες, παράδοξες και παράλογες στιγμές τους.  Η Madani αποδομεί παραδοσιακούς έμφυλους ρόλους και στερεότυπα σε μια προσπάθεια διερεύνησης των εκάστοτε δομών εξουσίας, της σεξουαλικότητας, της δυναμικής της ομάδας, των ριζωμένων στη δυτική σκέψη εξιδανικευμένων αντιλήψεων περί οικογένειας και του τρόπου κατασκευής των ταυτοτήτων.

Μας εξήγησε ότι από το 2007 δημιουργεί μικρού μήκους ταινίες κινουμένων σχεδίων με την τεχνική του stop motion, πολλές από τις οποίες παρουσιάζονται στην έκθεση. Κάθε μία από αυτές αποτελείται από 2.500 εικόνες ζωγραφισμένες με ταχύτητα και κινηματογραφημένες καρέ-καρέ.

Δύο έργα της ίδιας, μέρος της Δωρεάς Δ.Δασκαλόπουλου, περιλαμβάνονται στη νέα έκθεση της συλλογής του Μουσείου, που έχει τίτλο Women, together (ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί) και παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο του 3ου ορόφου.

Bertille Bak – “Spotlight”
13.06-10.11.2024 /Όροφος 2
Επιμέλεια: Άννα Μυκονιάτη

Συνεχίζοντας στο δεύτερο όροφο μάς περιμένει η ατομική έκθεση της Bertille Bak (1983, Aras, Γαλλία) που οργανώνεται στο πλαίσιο ενός νέου προγράμματος με τίτλo SPOTLIGHT όπου το ΕΜΣΤ παρουσιάζει καλλιτέχνιδες και καλλιτέχνες της συλλογής σε μεγαλύτερο βάθος, δίνοντας την ευκαιρία στο κοινό του Μουσείου να εμβαθύνει στο έργο τους. Οι εκθέσεις αυτές θα περιλαμβάνουν έργα της συλλογής του ΕΜΣΤ με δανεισμούς επιπλέον έργων όπου χρειάζεται.

Από τη βόλτα στην έκθεση της Bertille Bak, ξεχωρίζει το κεντρικό βίντεο Mineur Mineur (2022), μια εξερεύνηση της παιδικής ηλικίας μέσα από τη σκληρή πραγματικότητα των βιομηχανιών εξόρυξης ανά τον κόσμο. Βλέπουμε πέντε συγχρονισμένα βίντεο, που φαίνονται ψηφιακά επεξεργασμένα, και αποτυπώνουν τις εμπειρίες μικρών παιδιών που εργάζονται σε διαφορετικού τύπου ορυχεία. Ασημιού στη Βολιβία, άνθρακα στην Ινδία, χρυσού στην Ταϊλάνδη, κασσίτερου στην Ινδονησία και ζαφειριών στη Μαδαγασκάρη.

Τα παιδιά φαίνεται σαν να παίζουν και να διασκεδάζουν σε δαιδαλώδεις σήραγγες και περάσματα, κάνοντας υποφερτή τη ζοφερή πραγματικότητα της δουλειάς τους. Στο Mineur Mineur σχολιάζονται οι δυσάρεστες αλήθειες που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια της σύγχρονης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, όσο και ως έκκληση για δράση για έναν πιο δίκαιο και ισότιμο κόσμο. Έργα της Bertille Bak παρουσιάζονται επίσης στην έκθεση έργων από τη συλλογή του Μουσείου στον 3ο όροφο, με τίτλο ΓΥΝΑΙΚΕΣ, μαζί.

Εύα Στεφανή – “Το Φωτεινό Σπήλαιο”
13.06-06.10.2024 / Όροφος 2
Επιμέλεια: Σταμάτης Σχιζάκης

Στος 2ο όροφο η εγκατάσταση της Εύας Στεφανή σχεδόν κόβει την ανάσα. Έχεις πάει ποτέ σε νοσοκομείο; Έχεις βγάλει έστω και μία ακτινογραφία; Έχεις βρεθεί στη στιγμή που ο γιατρός την τοποθετεί στον φωτεινό πίνακα και το στομάχι σου σφίγγεται απότομα στη σκέψη μιας περίεργης διάγνωσης. Δεκάδες τέτοιες πλάκες όλων των σημείων του σώματος έχει τοποθετήσει η Εύα Στεφανή σε ένα φωτεινό box-δωμάτιο, φτιάχνοντας το έργο “Το Φωτεινό Σπήλαιο” .

Παρούσα στην ξενάγηση η καταξιωμένη κινηματογραφίστρια μας λέει ότι επισκέπτεται συχνά υπό εγκατάλειψη ιδιωτικά και δημόσια κτίρια, νοσοκομεία, ιδρύματα και γραφεία. Εκεί συλλέγει αρχειακό υλικό που έχει εγκαταλειφθεί. Υλικό από ανθρώπους που κάποτε ήταν, αλλά όχι πια. 

Με κύρια πηγή έμπνευσης την προσωπική εμπειρία της ασθένειας και της νοσηλείας της, καθώς και την ευρύτερη οικογενειακή της ιστορία, και με σαφή αναφορά στην Πλατωνική αλληγορία του σπηλαίου, η Στεφανή αποσκοπεί στη δημιουργία ενός βιωματικού χώρου στοχασμού πάνω στη φύση της ιστοριογραφίας, του ανθρώπινου ίχνους και του τρόπου με τον οποίο αυτό συνιστά μέρος μιας επίσημης και ανεπίσημης την ίδια στιγμή ιστορίας.

Phyllida Barlow – “RIG: untitled; blocks”
13.06-27.10.2024 / Όροφος 2
Επιμέλεια: Tίνα Πανδή

Τίποτα δεν μας προετοίμασε για το μνημειώδες δάσος της Βρετανίδας καλλιτέχνιδας Phyllida Barlow (1944-2023), με δέντρα από πολυστυρένιο, ύφασμα, ξύλο, και τσιμέντο στον 2ο όροφο του ΕΜΣΤ. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και ο ΝΕΟΝ παρουσιάζουν το έργο “RIG: untitled; blocks” (2011) από την Συλλογή Δ.Δασκαλόπουλου.

Η Barlow χρησιμοποιεί ευτελή υλικά, όπως χαρτόνι, τσιμέντο, κόντρα πλακέ, γύψο, ύφασμα, με τα οποία δημιουργεί σε μεγάλης κλίμακας “γλυπτικά κολάζ”. Το δάσος αυτό μέσα στο οποίο ο επισκέπτης μπορεί να περπατήσει κοιτώντας φηλά τα παράξενα μονομπλόκ δέντρα, σε βάζει σε έναν περίεργο αστικό ιστό, αλλά ταυτόχρονα μοιάζει με ένα διεστραμμένο παραμύθι που από στιγμή σε στιγμή θα σου πέσει στο κεφάλι. Τελικά όπως μας εξήγησε η επιμελήτρια τα “δέντρα” δεν είναι τόσο βαριά όσο φαίνονται.

Ο αμφίσημος όρος RIG ως ρήμα ή/και ουσιαστικό υποδηλώνει την πράξη ή το αποτέλεσμα μιας προσωρινής χειρονομίας αυτοσχέδιας επιδιόρθωσης: «Το να στήνεις κάτι εμπεριέχει την έννοια μιας προσωρινής χειρονομίας. Νομίζω πως το ρήμα “στήνω” (στα αγγλικά: rigging something up) δηλώνει μια απροσχεδίαστη προσπάθεια να διορθώσεις κάτι, το οποίο μπορεί να είναι και ελαφρώς απατηλό.». Από τη σκάλα, θα έχεις μια άλλη θέαση του έργου.

Bouchra Khalili – “Φανοί και τυπογράφοι”
13.06-10.11.2024 / Όροφος 3, Project Room 2
Επιμέλεια: Δάφνη Βιτάλη

Στον τρίτο όροφο μπαίνουμε στην έκθεση  “Φανοί και τυπογράφοι” την πρώτη ατομική παρουσίαση της Bοuchra Khalili στην Ελλάδα. Στην έκθεση είδαμε τα έργα “The Magic Lantern Project” (2019-2022), “The Typographer” (2019) και “The Radical Ally” (2019). Εδώ συναντιούνται η χαρακτική, η υφαντουργία, η φωτογραφία, τα εκδοτικά εγχειρήματα και οι εγκαταστάσεις.

Η Bouchra Khalili είναι Γαλλο-Μαροκινή εικαστικός που ζει στη Βιέννη και εργάζεται σε διάφορα μέρη του κόσμου. Μεταξύ άλλων, είναι ιδρυτικό μέλος του μη κερδοσκοπικού αυτο-οργανωμένου καλλιτεχνικού οργανισμού La Cinémathèque de Tanger, που έχει στόχο την προώθηση της κινηματογραφικής κουλτούρας στον Μαροκινό Βορρά.

Η εγκατάσταση μικτής τεχνικής της Khalili έχει ως αφετηρία της το έργο “The Nero of Amman”, το χαμένο πια, πρώτο βίντεο της Ελβετίδας φεμινίστριας και πρωτοπόρου της τέχνης του βίντεο Carole Roussopoulos (1945-2009).  Η εγκατάσταση The Magic Lantern αναβιώναι την φα(ντα)σματολογία, η οποία θα καλούσε τα φαντάσματα της ιστορίας να “μιλήσουν δημόσια” στο παρόν αλλά και για/από το μέλλον.

Το The Radical Ally δημιουργήθηκε μετά το Twenty-Τwo Hours, ένα φιλμ στο οποίο η Khalili πραγματευόταν τη στράτευση του συγγραφέα, ποιητή και πολιτικού ακτιβιστή Jean Genet στον αγώνα για την απελευθέρωση του Bobby Seale, προέδρου και συνιδρυτή των Μαύρων Πανθήρων, που φυλακίστηκε αυθαίρετα το 1970. Γενικά η έκθεση θέλει μελέτη.

Susan Meiselas – “A Room of Their Own”
13.06-10.11.2024 / Όροφος 3,
Project Room 1

Γροθιά στο στομάχι η παρουσίαση του έργου της σημαντικής φωτογράφου ντοκιμαντέρ Susan Meiselas στον τρίτο όροφο – και μία από τις εκθέσεις του ΕΜΣΤ που συμβάλλουν ουσιαστικά στη θεματική “Κι’ αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;”.

Αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο…. θα θέλαμε να ήταν τόσο ενεργές όσο η Meiselas και θα έκαναν τα πάντα για να αποκαλυφθούν φαινόμενα βίας, ώστε καμία γυναίκα που κακοποιείται να μην αισθάνεται μόνη και χωρίς δικαίωση.

Η Meiselas, νυν πρόεδρος του Ιδρύματος Magnum και μέλος του Magnum Photos από το 1976, καταγράφει εδώ και σχεδόν πέντε δεκαετίες φλέγοντα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα σε παγκόσμιο επίπεδο. Από πολέμους και παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέχρι θέματα γύρω από την πολιτιστική ταυτότητα και τη βιομηχανία του σεξ, το έργο της Meiselas θέτει παράλληλα καίρια ερωτήματα σχετικά με την πρακτική του ντοκιμαντέρ και τη σχέση μεταξύ του φωτογράφου και του θέματός του.

Η ίδια η φωτογράφος βρέθηκε στην ξενάγηση και μας μίλησε για την ακάματη διαδικασία πίσω από τη συγκέντρωση υλικού. Τεράστια εντύπωση μας έκανε το γεγονός ότι πήγαινε και ξαναπήγαινε στις γυναίκες που φωτογράφιζε παίρνοντας εικόνες, προφορικές και γραπτές μαρτυρίες, κολάζ, αφίσες και βίντεο, που εστιάζουν στην ενδοοικογενειακή και οικογενειακή βία. Αμέσως στο μυαλό μας ήρθαν οι πρόσφατες περιπτώσεις δολοφονημένων γυναικών στην Ελλάδα, που ίσως κανείς δεν βρέθηκε να κάνει έστω μία επαναληπτική επίσκεψη μετά τις καταγγελίες τους…

Η παρουσίαση στο ΕΜΣΤ αποτελείται από δύο έργα της Susan Meiselas, τα Archives of Abuse (1991-1992) και A Room of Their Own (2015-2017). Εικόνες και μαρτυρίες γυναικών που έχουν επιβιώσει από ενδοοικογενειακή κακοποίηση.

Στο Archives of Abuse (1991-1992), η Susan Meiselas (στο πλαίσιο δημόσιας εκστρατείας ευαισθητοποίησης για την ενδοοικογενειακή κακοποίηση) ξεκίνησε να φωτογραφίζει σκηνές εγκλήματος, συνοδεύοντας μια ομάδα εξειδικευμένων αστυνομικών ερευνητών και επιλέγοντας έγγραφα με φωτογραφίες από τα αρχεία του αστυνομικού τμήματος του Σαν Φρανσίσκο. Οι φωτογραφίες αναρτήθηκαν σε δημόσιους χώρους για να ευαισθητοποιήσουν τους πολίτες για τη βία κατά των γυναικών και εμείς λέμε μπράβο στο Ίδρυμα Magnum που υπάρχει και έχει τέτοια Πρόεδρο.

Ελένη Πίταρη-Παγκάλου – “Τα Άγνωστα Σχέδια”
13.06-10.11.2024 / Όροφος 3
Επιμέλεια: Άννα Μυκονιάτη

Η ξενάγησή μας ολοκληρώθηκε στην έκθεση της μοντερνίστριας ζωγράφου Ελένης Πίταρη-Παγκάλου (1905-1995), όπου είδαμε μία σειρά άγνωστων μέχρι τώρα σχεδίων της, που παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό.

Μη γνωρίζοντας τη δράση της διαβάσαμε ότι γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1905 σε εύπορη οικογένεια Ελλήνων της διασποράς. Το 1922, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και το 1926 γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών, όπου δούλεψε για ένα σύντομο χρονικό διάστημα, κοντά στον Νικόλαο Λύτρα. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1929, έγινε δεκτή στο εργαστήριο του Κωνσταντίνου Παρθένη. Παράλληλα με τις σπουδές της στη σχολή, παρακολούθησε ελεύθερα μαθήματα ζωγραφικής στα εργαστήρια των αδελφών Γεραλή και του Θεόφραστου Τριανταφυλλίδη. Συμμετείχε στην ελληνική εκπροσώπηση στην 7η Μπιενάλε του Sao Paolo και στην 5η Μπιενάλε της Αλεξάνδρειας.

Στο ΕΜΣΤ βλέπουμε μια σειρά πρωτότυπων ασπρόμαυρων σχεδίων (μελάνι σε χαρτί) που κινούνται στον χώρο του φαντασιακού, της ψυχικής ενόρασης και των μεταφυσικών προβληματισμών. Οστεώδεις άφυλες μορφές, μεταξύ ανθρώπου, δαίμονα και εντόμου, δίνουν την εντύπωση ότι έχουν δημιουργηθεί από ένα χέρι σε κατάσταση ψυχικού… τρανς.

Η Ελένη Πίταρη –Παγκάλου στα έργα αυτά εκφράζεται με απόλυτη ελευθερία, αποτυπώνει τις μεταφυσικές της ανησυχίες, ερμηνεύει τον κόσμο μέσα από την προσωπική της συνείδηση και ταυτόχρονα τον επανακτά, επιτρέποντάς μας 60 χρόνια μετά να ρίξουμε μια κλεφτή ματιά.

Παρούσα και η Alessandra Maioletti, που παραχώρησε τα έργα της ζωγράφου στο ΕΜΣΤ και επιμελήθηκε την παρουσίασή τους, η οποία μίλησε με πάθος για τις ατμόσφαιρες ονείρου και υπέρβασης που έβλεπε σε αυτά τα έργα, από τότε που ήταν μικρή.