EUROVISION 2025: ΤΕΛΙΚΑ, ΘΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΕΙ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ;

Ο Διαγωνισμός Τραγουδιού της Eurovision αποτελεί έναν από τους πιο δημοφιλείς μουσικούς θεσμούς στον κόσμο. Κάθε χρόνο, χώρες από όλη την Ευρώπη (και όχι μόνο) συγκεντρώνονται για να διαγωνιστούν με τραγούδια που προσφέρουν ένα μείγμα μουσικής, πολιτισμού και ενίοτε, πολιτικών δραμάτων. Η Eurovision δεν περιορίζεται μόνο στη μουσική, καθώς πολλές φορές τα τραγούδια και οι παρουσίες των καλλιτεχνών προκαλούν συζητήσεις και αντιδράσεις (βλέπε τα περιβόητα χασμουρητά), ιδίως όταν εμπεριέχουν πολιτικά μηνύματα ή αναφορές σε ιστορικά γεγονότα.

Ένα πρόσφατο ζήτημα που έχει προκαλέσει αντιδράσεις αφορά το περιεχόμενο του τραγουδιού “Αστερομάτα” της 22χρονης Κλαυδίας, το οποίο θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στον διαγωνισμό της Eurovision 2025. Συγκεκριμένα, το τραγούδι έχει προκαλέσει τη δυσαρέσκεια της Τουρκίας, με την τουρκική δημόσια ραδιοτηλεόραση (TRT) να εκφράζει ανησυχίες για το περιεχόμενό του.

EUROVISION 2025: ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΙΘΑΝΟΤΗΤΑ ΝΑ ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΕΙ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ;

Σύμφωνα με δημοσιεύματα, η Τουρκία εξετάζει αν το τραγούδι της Ελλάδας αναφέρεται στη Γενοκτονία των Ποντίων, ένα ιστορικό γεγονός που η Τουρκία δεν αναγνωρίζει επίσημα. Οι τουρκικές αρχές φέρονται να εξετάζουν το ενδεχόμενο να υποβάλουν επίσημη καταγγελία στην EBU (Ευρωπαϊκή Ραδιοτηλεοπτική Ένωση), ισχυριζόμενες ότι το τραγούδι περιέχει πολιτικά μηνύματα που δεν συνάδουν με τον χαρακτήρα του διαγωνισμού.

Αυτή η αντίδραση της Τουρκίας, όμως, δεν είναι κάτι καινούργιο στον διαγωνισμό της Eurovision. Στην πραγματικότητα, το θέμα των πολιτικών αντιδράσεων δεν είναι ασυνήθιστο, καθώς πολλές συμμετοχές στο παρελθόν έχουν προκαλέσει αντίστοιχες αντιδράσεις από διάφορες χώρες, λόγω των πολιτικών ή ιστορικών αναφορών που περιλαμβάνουν. Πριν εστιάσουμε στην περίπτωση της Κλαυδίας, ας εξετάσουμε τους κανόνες που διέπουν τη Eurovision και πώς η EBU προσπαθεί -πολλές φορές ανεπιτυχώς- να διασφαλίσει την πολιτική ουδετερότητα στον διαγωνισμό.

Οι κανόνες της EBU σχετικά με το πολιτικό περιεχόμενο

Η Eurovision είναι ένα μουσικό γεγονός που έχει καθιερωθεί ως γιορτή της μουσικής, η οποία υποτίθεται πως στοχεύει να ενώνει χώρες και λαούς. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι ο διαγωνισμός παραμένει καθαρά πολιτιστικός και να αποφευχθούν πολιτικές αντιπαραθέσεις, η Ευρωπαϊκή Ένωση Ραδιοτηλεόρασης (EBU) έχει θεσπίσει κανόνες που απαιτούν την πολιτική ουδετερότητα των συμμετεχόντων. Αυτό σημαίνει ότι οι διαγωνιζόμενοι και οι συμμετοχές τους δεν πρέπει να έχουν πολιτικό χαρακτήρα ή να προωθούν πολιτικά μηνύματα.

Ο πρόεδρος του εποπτικού συμβουλίου της Eurovision, Bakel Walden, σε πρόσφατη δήλωσή του στο Γερμανικό Πρακτορείο Ειδήσεων, τόνισε χαρακτηριστικά: «Η αρνητική συμπεριφορά δεν θα γίνει ανεκτή. Οι παραβάσεις θα οδηγήσουν σε προειδοποιήσεις ή ακόμη και περιορισμούς πρόσβασης. Υπάρχουν θέματα όπου η ελευθερία της έκφρασης έχει όρια, ιδιαίτερα όταν επηρεάζει άλλους ανθρώπους».

«Αν αυτή η τάση συνεχιστεί, η Eurovision απλά δεν θα υπάρχει πια σε τρία με πέντε χρόνια», προειδοποίησε ο Walden, μετά τα περιστατικά με αφορμή τη συμμετοχή του Ισραήλ στη σκιά του πολέμου στην Παλαιστίνη.

Τι απαγορεύεται στη Eurovision;

Πολιτικά Μηνύματα στους στίχους και στη σκηνική παρουσίαση: Οι συμμετοχές δεν επιτρέπεται να περιλαμβάνουν πολιτικά μηνύματα είτε μέσω των στίχων του τραγουδιού είτε μέσω της σκηνικής παρουσίασης. Αυτό περιλαμβάνει τη χρήση τραγουδιών που αναφέρονται σε πολιτικά ζητήματα, πολέμους, διπλωματικές κρίσεις ή πολιτικές διαμάχες. Αν το τραγούδι προωθεί ή αναφέρεται σε τέτοια ζητήματα, μπορεί να θεωρηθεί ότι παραβιάζει την πολιτική ουδετερότητα της Eurovision.

Σύμβολα και πολιτικά αντικείμενα: Δεν επιτρέπεται η χρήση πολιτικών συμβόλων κατά τη διάρκεια της εμφάνισης. Για παράδειγμα, η εμφάνιση πολιτικών σημαιών ή συμβόλων που συνδέονται με μια συγκεκριμένη πολιτική ή εθνική άποψη απαγορεύεται, καθώς κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προκαλέσει αντιπαραθέσεις ή εντάσεις μεταξύ των χωρών που συμμετέχουν.

Δηλώσεις πολιτικών ηγετών ή ιδεολογικών θέσεων: Ο διαγωνισμός απαγορεύει επίσης τη χρήση του βήματος της Eurovision για να γίνουν πολιτικές δηλώσεις ή να προωθηθούν ιδεολογικές θέσεις. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορεί κάποιος διαγωνιζόμενος να κάνει δηλώσεις που επικρίνουν άλλες χώρες ή να υποστηρίξει συγκεκριμένες πολιτικές θέσεις.

Συνέπειες της παράβασης

Η EBU επιβάλλει κυρώσεις σε όσους παραβιάζουν τους κανόνες για την πολιτική ουδετερότητα, προκειμένου να προστατεύσει τον χαρακτήρα του διαγωνισμού. Οι συνέπειες για την παραβίαση αυτών των κανόνων μπορεί να είναι:

Απόρριψη της συμμετοχής: Εάν μια συμμετοχή θεωρηθεί ότι περιέχει πολιτικό περιεχόμενο, η EBU μπορεί να αποφασίσει την απομάκρυνση του τραγουδιού από τον διαγωνισμό.

Αλλαγές στην παρουσίαση ή τους στίχους: Η EBU μπορεί να απαιτήσει αλλαγές στη σκηνική παρουσίαση ή στους στίχους του τραγουδιού, εάν διαπιστωθεί ότι περιέχουν πολιτικές αναφορές. Το 2023, για παράδειγμα, το Ισραήλ αναγκάστηκε να αλλάξει την εμφάνιση και την παρουσίαση του τραγουδιού “Hurricane” (Αρχικός τίτλος “October Rain”) λόγω των πολιτικών αναφορών που αφορούσαν την 7η Οκτωβρίου 2023 και τη Χαμάς.

Αποκλεισμός: Οι συμμετοχές που παραβιάζουν τους κανόνες πολιτικής ουδετερότητας ενδέχεται να αντιμετωπίσουν τον αποκλεισμό τους από τον διαγωνισμό, αλλά και από μελλοντικούς διαγωνισμούς.

Η “Αστερομάτα”, οι αντιδράσεις της Τουρκίας και η απάντηση της Ελλάδας

Το τραγούδι “Αστερομάτα”, που θα εκπροσωπήσει την Ελλάδα στην Eurovision 2025, έχει προκαλέσει αντιδράσεις από την Τουρκία, η οποία φέρεται να βλέπει στο περιεχόμενο του τραγουδιού αναφορές στη Γενοκτονία των Ποντίων. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει τη Γενοκτονία των Ποντίων, γεγονός που καθιστά την όποια αναφορά σε αυτό το ιστορικό γεγονός ιδιαίτερα ευαίσθητο. Ωστόσο, οι υπεύθυνοι της ελληνικής αποστολής και η ίδια η Κλαυδία έχουν ξεκαθαρίσει ότι το τραγούδι δεν αναφέρεται σε κάποιο συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός, αλλά μιλά για τον ξεριζωμό των ανθρώπων και την προσφυγιά γενικότερα, χωρίς να εμπλέκει πολιτικά μηνύματα. Οι στίχοι και το περιεχόμενο του τραγουδιού εστιάζουν στην ανθρώπινη διάσταση του προσφυγικού ζητήματος, κάτι που δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως πολιτική θέση.

Παρόλα αυτά, οι αντιδράσεις από την Τουρκία παραμένουν, καθώς η τουρκική ραδιοτηλεόραση (TRT), που αποτελεί μέλος της EBU, έχει εκφράσει ανησυχίες σχετικά με την πολιτική διάσταση του τραγουδιού. Στην περίπτωση αυτή, η δημόσια τηλεόραση της Τουρκίας δεν ζητά μόνο την εφαρμογή των κανόνων της Eurovision, αλλά και την αναγνώριση των ιστορικών γεγονότων σύμφωνα με τη δική της οπτική. Το ζήτημα αυτό αναδεικνύει το πολύπλοκο και συχνά ασαφές όριο μεταξύ της καλλιτεχνικής έκφρασης και της πολιτικής ουδετερότητας, και θέτει την EBU σε δύσκολη θέση αναφορικά με την εφαρμογή των κανόνων της.

Στην ενόχληση της Τουρκίας για το τραγούδι “Αστερομάτα” αναφέρθηκε, μιλώντας στην προγραμματισμένη ενημέρωση των πολιτικών συντακτών στις 6/2 ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης.

«Η διαδικασία επιλογής και υποβολής υποψηφιοτήτων (για τη Eurovision) δεν έχει να κάνει με πολιτικές σκοπιμότητες. Ήταν η ενισχυμένη ψήφος κοινού σε μία εντελώς μουσική διαδικασία και όχι σε πολιτικό διαγωνισμό. Οι στίχοι του τραγουδιού δεν έχουν καμία προσβλητική αναφορά έναντι οποιουδήποτε ούτε κάνουν μνεία ιστορικών γεγονότων» δήλωσε ο κ. Μαρινάκης.

«Σε κάθε περίπτωση και ανεξαρτήτως Eurovision, η ιστορία είναι καταγεγραμμένη και δεν επιδέχεται αμφισβήτησης» κατέληξε.

Προηγούμενες περιπτώσεις πολιτικών ζητημάτων στη Eurovision

Η Eurovision έχει ιστορία σε αντιπαραθέσεις σχετικά με πολιτικά μηνύματα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το 2016, όταν το τραγούδι “1944” της Ουκρανής καλλιτέχνιδας Jamala προκάλεσε αντιδράσεις, καθώς αναφερόταν στον εκτοπισμό των Τατάρων της Κριμαίας από τον Στάλιν το 1944. Πολλοί θεώρησαν ότι το τραγούδι αποτελούσε έμμεση αναφορά στην προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014, γεγονός που είχε προκαλέσει διπλωματική ένταση μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας. Παρά τις αντιδράσεις, το τραγούδι δεν αποκλείστηκε και τελικά κέρδισε τον διαγωνισμό.

Στο διαγωνισμό του 2008 η Γεωργία συμμετείχε με την Diana Gurtskaya και το τραγούδι “Peace Will Come”. Τραγική ειρωνεία, αν το σκεφτεί κανείς, καθώς τρεις μήνες μετά, τον Αύγουστο του ίδιου έτους, η Ρωσία προχώρησε σε ένοπλη σύγκρουση με τη Γεωργία. Λόγω του πολέμου της Νότιας Οσετίας το 2008, στις 28 Αυγούστου του έτους, η κρατική τηλεόραση της Γεωργίας GBP ανακοίνωσε ότι η χώρα θα αποσυρθεί από το διαγωνισμό του 2009 που θα πραγματοποιούνταν στη Μόσχα, αναφέροντας ότι αρνείται να διαγωνιστεί σε “μια χώρα που παραβιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους διεθνείς νόμους”. Εν τέλει, η Γεωργία άλλαξε σχέδια και επέλεξε να στείλει στη Μόσχα τους Stefane & 3G με το “We Do not Wanna Put In”. Το τραγούδι αναφέρονταν έμμεσα στον Βλαντιμίρ Πούτιν, κάτι που η GPB αρνούνταν. Η EBU απαγόρευσε το τραγούδι λόγω των στίχων του και ζήτησε από την GPB είτε να αλλάξει στίχους, είτε να επιλέξει κάποιο άλλο. Η GPB υποστήριξε ότι η απόρριψη του τραγουδιού από την EBU οφείλεται στην πολιτική πίεση που άσκησε η Ρωσία. Η Γεωργία αποσύρθηκε και επέστρεψε στον διαγωνισμό ένα χρόνο αργότερα.

Ένα ακόμα παράδειγμα είναι αυτό του Ισραήλ, που συμμετείχε στη Eurovision 2024 παρά τις αντιδράσεις που είχαν εκφραστεί από καλλιτέχνες και eurofans, οι οποίοι καλούσαν την EBU να αποκλείσει τη χώρα λόγω του αιματοκυλίσματος στη Γάζα. Αρχικά, το Ισραήλ είχε επιλέξει το τραγούδι “October Rain” για τον διαγωνισμό, το οποίο ωστόσο απορρίφθηκε από τους διοργανωτές με την κατηγορία ότι ήταν πολιτικό και αναφερόταν στη Χαμάς και τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου. Ο ισραηλινός ραδιοτηλεοπτικός φορέας, ΚΑΝ, είχε απειλήσει να αποσυρθεί από τον διαγωνισμό εάν ζητούνταν αλλαγές, κάτι που τελικά δεν συνέβη. Το “October Rain” μετατράπηκε σε “Hurricane”. Παρά τις μαζικές εκκλήσεις για αποβολή του Ισραήλ από τον διαγωνισμό, η εκπρόσωπος του Ισραήλ Eden Golan διαγωνίστηκε κανονικά στο Μάλμε, αν και παρέμεινε απομονωμένη από τα πάρτι και τις συνεντεύξεις των υπόλοιπων συμμετεχόντων λόγω της πολιτικής έντασης. Πλέον, η ίδια τραγουδά στα live της τη λογοκριμένη από την EBU version του κομματιού. Κοινώς, το “October Rain”.

Η διαδικασία εξέτασης – Μπορεί όντως να αποκλειστεί η “Αστερομάτα”;

Η διαδικασία για την εξέταση πιθανών παραβιάσεων των κανόνων της Eurovision είναι αρκετά αυστηρή. Όταν προκύπτει ανησυχία για το περιεχόμενο ενός τραγουδιού, η EBU εξετάζει τους στίχους και τη σκηνική παρουσία για να διαπιστώσει αν υπάρχουν παραβιάσεις των κανόνων. Εάν διαπιστωθεί παράβαση, η EBU μπορεί να ζητήσει από τη συμμετέχουσα χώρα να τροποποιήσει το τραγούδι ή την παρουσίαση. Εάν η χώρα δεν συμμορφωθεί με τα αιτήματα της EBU, το τραγούδι μπορεί να αποκλειστεί από τον διαγωνισμό.

Αυτή η διαδικασία είναι επιφορτισμένη με την πρόκληση να εξισορροπήσει την ανάγκη για πολιτική ουδετερότητα με την καλλιτεχνική ελευθερία των συμμετεχόντων. Η απόφαση της EBU δεν είναι πάντα απλή και συχνά γίνεται αντικείμενο συζητήσεων και αντιπαραθέσεων, τόσο από τις χώρες που συμμετέχουν στον διαγωνισμό όσο και από το κοινό.

Το τραγούδι της Ελλάδας για τη Eurovision 2025 δεν φαίνεται πως μπορεί να αποκλειστεί, καθώς δεν περιέχει άμεσες πολιτικές αναφορές ή μηνύματα σχετικά με τη γενοκτονία των Ποντίων. Παρά τις συζητήσεις που προέκυψαν γύρω από το τραγούδι, τόσο η Κλαυδία -που είναι Ποντιακής καταγωγής- όσο και η ελληνική αποστολή της ΕΡΤ τονίζουν ότι το τραγούδι δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, αλλά μιλά γενικότερα για τον ξεριζωμό των ανθρώπων από τις πατρίδες τους, χωρίς να θίγεται κάποιο πολιτικό ζήτημα. Έτσι, με βάση τους κανονισμούς της EBU, δεν φαίνεται να υπάρχει λόγος αποκλεισμού της συμμετοχής, καθώς το τραγούδι δεν παραβιάζει τις αρχές της πολιτικής ουδετερότητας.