ΦΑΤΙΜΑ ΧΑΣΟΥΝΑ: ΓΙΝΕΤΑΙ ΑΚΟΜΑ ΤΑ ΦΕΣΤΙΒΑΛ ΝΑ ΜΗΝ ΠΑΙΡΝΟΥΝ ΘΕΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΛΑΙΣΤΙΝΗ;

«Αποφασίσαμε να κάνουμε ένα φεστιβάλ χωρίς πολεμική», δήλωνε πέρσι ο Τιερί Φρεμό στην τελετή έναρξης του φεστιβάλ Καννών, μιλώντας για τη διάθεση της διοργάνωσης να μείνει μακριά από την εμπλοκή σε ζητήματα όπως το νέο κύμα #MeToo κατηγοριών και η απεργία των εργαζομένων – και, αναμφίβολα, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού του το πώς η εν εξελίξει γενοκτονία στη Γάζα είχε κυριαρχήσει στη συζήτηση μετά το τότε πρόσφατο φεστιβάλ Βερολίνου, φτάνοντας να γίνει καυτό πολιτικό ζήτημα στη Γερμανία.

«Το βασικό μας ενδιαφέρον εδώ είναι το σινεμά», έλεγε στο Variety. «Αν υπάρχει κάποια άλλη πολεμική, δε μας αφορά». Μπορεί στα αλήθεια ένα φεστιβάλ να παίρνει αυτή τη στάση όταν η ίδια η πράξη του καλλιτεχνικού curation και της παρουσίασης ενός έργου, είναι εκ των πραγμάτων μια πολιτική πράξη;

Στη διάρκεια του φεστιβάλ βρεθήκαμε σε μια αξέχαστη προβολή, όταν η πρεμιέρα της ελληνικής συμπαραγωγής Σε Μια Άγνωστη Χώρα έγινε στο θέατρο Κρουαζέτ (όπου παίζονται οι ταινίες του παράλληλου τμήματος του Δεκαπενθήμερου των Σκηνοθετών, μακριά φυσικά από το κεντρικό παλαί και το κόκκινο χαλί) με παλαιστινιακές σημαίες να ανεμίζουν πάνω στη σκηνή. Έξω όμως από το θέατρο, για το υπόλοιπο 12ήμερο της διοργάνωσης, ήταν σαν στην Παλαιστίνη να μην συμβαίνει κάτι αληθινά αξιοσημείωτο.

Οι Κάννες δεν ήταν οι μόνες. Αυτά που συνέβησαν στο περσινό φεστιβάλ Βερολίνου είναι γνωστά – η βράβευση του (οσκαρικού πλέον) ντοκιμαντέρ Καμιά Άλλη Γη και η ομιλία στήριξης στην Παλαιστίνη από την Μάτι Ντιόπ καθώς σήκωνε τη Χρυσή Άρκτο (για την φανταστική Δαχομέη), δημιούργησαν σοκ στο γερμανικό πολιτιστικό σύστημα. Πολιτικοί απειλούσαν να αποσύρουν χρηματοδότηση ή δήλωναν μέχρι και πως χειροκροτούσαν μόνο τον ισραηλινό εκ των σκηνοθετών του ντοκιμαντέρ(!).

(Το Καμιά Άλλη Γη γυρίστηκε από μια κολεκτίβα παλαιστινίων και ισραηλινών. Ένας εξ αυτών απήχθη πριν λίγες εβδομάδες και χτυπήθηκε από ισραηλινούς εποίκους, με την οσκαρική Ακαδημία να δέχεται δριμεία κριτική από εκατοντάδες μέλη της για μια απαράδεκτη γενικόλογη ανακοίνωση μη-στήριξης.)

Το Βερολίνο έκανε ό,τι μπορούσε για να αποφύγει αντίστοιχες καταστάσεις φέτος και τα κατάφερε, παρότι η Τίλντα Σουίντον έδωσε μια σαφή ομιλία στήριξης στην Παλαιστίνη κατά την έναρξη της διοργάνωσης.

Πέρυσι γράφαμε από το φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης πόσο λάθος είναι η μη τοποθέτηση μιας τέτοιας διοργάνωσης πάνω στη ζήτημα ενώ αυτό συμβαίνει – ένα χρόνο μετά (πριν λίγες εβδομάδες δηλαδή), το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ “Συνύπαρξη, Λέμε Τώρα!” κερδίζει τον Χρυσό Αλέξανδρο μιλώντας για τα κατεχόμενα εδάφη στην Παλαιστίνη μέσα από τον ακτιβισμό και τους μονολόγους μιας ιρανο-εβραίας κωμικού.

Το περασμένο καλοκαίρι, λίγες μέρες πριν την έναρξη του φεστιβάλ Βενετίας, ο εκεί καλλιτεχνικός διευθυντής Αλμπέρτο Μπαρμπέρα απορεί με την ερώτηση του κατά πόσο πρέπει να πάρει επίσημη θέση το φεστιβάλ, όπως το καλούσαν να κάνει εκατοντάδες άνθρωποι του χώρου. «Έχετε δει κανένα μεγάλο φεστιβάλ να “παίρνει θέση”;», απορεί ο Μπαρμπέρα. «Δε μπορώ να κάνω δημόσιες δηλώσεις για το φεστιβάλ με τον ρόλο μου ως διευθυντής», λέει συνεχίζοντας.

«Έχω τις δικές μου προσωπικές θέσεις. Η δική μου θέση είναι πως ο Νετανιάχου είναι ένας εγκληματίας».

Το θέμα όμως δεν είναι τι πιστεύει ο Μπαρμπέρα ως ιδιωτικός πολίτης, αλλά ποια είναι η στάση οργανισμών με επιρροή στην καλλιτεχνική και ευρύτερη δημόσια σφαίρα. Γι’αυτό είναι σημαντικό –και απολύτως αναγκαίο– οργανισμοί να τοποθετούνται δημόσια απέναντι στις παραβάσεις δικαιωμάτων και ελευθερίας που συμβαίνουν στο Ιράν ή απέναντι στη Ρωσία που διεξάγει έναν καταστροφικό πόλεμο εις βάρος της Ουκρανίας: Δημιουργείται (ή ενισχύεται) μια δημόσια, συλλογική παραδοχή.

Και γι’αυτό ήταν σημαντικό όταν η Ελληνική Ακαδημία Κινηματογράφου έγινε μια από τις λιγοστές διεθνώς που με ανοιχτή επιστολή ζήτησε κατάπαυση του πυρός στη Γάζα μιλώντας για γενοκτονία. Ή όταν στην τελετή λήξης των φετινών Νυχτών Πρεμιέρας, ο καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ Λουκάς Κατσίκας (προς τιμήν του ίδιου και του φεστιβάλ του) δήλωσε από σκηνής πως «επικεντρώνομαι στο το τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στη λωρίδα της Γάζας και στο τι εγκληματικές πράξεις διαπράττει το κράτος του Ισραήλ», κλείνοντας την ομιλία του λέγοντας «Θέλω να είστε όλοι και όλες καλά και να βρίσκεστε στη σωστή πλευρά της ιστορίας. Με την Παλαιστίνη».

Αυτά, σε μια εποχή που ένα φεστιβάλ σαν το Βερολίνο δημιουργεί ένα ασφυκτικό περιβάλλον πρακτικής (αν και όχι επίσημης) λογοκρισίας δίνοντας οδηγίες σε καλεσμένους για τι ακριβώς μπορούν να λένε στη δημόσια σφαίρα και τι όχι. Και η που η ισχυρότερη κινηματογραφική Ακαδημία του πλανήτη δε μπορεί να βγει με δυο απλά λόγια και να πει «καταδικάζουμε απερίφραστα την επίθεση στον βραβευμένο με Όσκαρ σκηνοθέτη Χαμντάν Μπαλάλ».

Τα αναφέρουμε όλα αυτά ξανά τώρα λόγω μιας ακόμα σοκαριστικής αφορμής που άπτεται του κινηματογραφικού χώρου – μάλλον της πιο σοκαριστικής ως σήμερα, μέχρι δυστυχώς την επόμενη. Όπως γράφτηκε στα μέσα πριν λίγες μέρες, η Παλαιστίνια φωτορεπόρτερ Φατίμα Χασούνα, σκοτώθηκε σε ηλικία 25 ετών από ισραηλινή αεροπορική επιδρομή που είχε ως στόχο το κτίριό της.

Είχε αφιερώσει τους τελευταίους 18 μήνες στην καταγραφή της επίθεσης στη λωρίδα της Γάζας και, όπως αναφέρει η ειδησεογραφία, «μέσα από τον φωτογραφικό της φακό κατέγραφε αεροπορικές επιδρομές, τον βομβαρδισμό του ίδιου της του σπιτιού, τον ξεριζωμό χιλιάδων ανθρώπων, αλλά και τη δολοφονία 11 μελών της οικογένειάς της. “Δεν θέλω να είμαι απλώς μια έκτακτη είδηση, ένας αριθμός. Θέλω ο θάνατός μου να ακουστεί σε όλο τον κόσμο, να αφήσει αποτύπωμα στον χρόνο. Να γίνει εικόνα που δεν μπορεί να θαφτεί“, είχε γράψει η ίδια στα social media».

Μια μόλις μέρα πριν σκοτωθεί η Χασούνα, ένα ντοκιμαντέρ πάνω στην ίδια και το έργο της είχε ανακοινωθεί ως μέρος του παράλληλου τμήματος ACID των Καννών – ένα τμήμα του φεστιβάλ όπου κάνουν πρεμιέρα λιγότερο προβεβλημένες, συνήθως πιο πειραματικές ταινίες, δίχως ακόμα ευρεία διανομή. (Πέρσι είχε κάνει εκεί πρεμιέρα και μια ελληνική ταινία, η θαυμάσια Κιούκα του Κωστή Χαραμουντάνη, που σύντομα κυκλοφορεί στις ελληνικές αίθουσες.)

Η ταινία Put Your Soul on Your Hand and Walk της Σεπιντέ Φαρσί παρουσιάζει την προσωπικότητα και το έργο της Χασούνα μέσα από συζητήσεις τους μέσω zoom. Η σκηνοθέτης λέει πως «την γνώρισα μέσω ενός παλαιστίνιου φίλου από το Κάιρο, καθώς έψαχνα απεγνωσμένα έναν τρόπο να φτάσω στη Γάζα, αναζητώντας την απάντηση σε μια ερώτηση ταυτόχρονα απλή και περίπλοκη: Πώς επιβιώνει κανείς στη Γάζα, υπό πολιορκία όλα αυτά τα χρόνια; Πώς είναι η καθημερινότητα των παλαιστινίων σε μια συνθήκη πολέμου;».

Η Φαρσί δεν μπορούσε να ταξιδέψει στη Γάζα, οπότε, όπως λέει, «η Φατίμα έγινε τα μάτια μου στη Γάζα, κι εγώ άνοιξα ένα παράθυρο στον κόσμο». Κατέγραψε τις στιγμές των συνομιλιών τους («τα δάκρυά της, τα γέλια της, τις ελπίδες της») χωρίς να ξέρει από πριν, όπως λέει, πού θα οδηγούσαν.

«Το τέλος της ταινίας ανέφερε πως “είναι ακόμα ζωντανή στη Γάζα, ακόμα παίρνει φωτογραφίες”. Τώρα, οι άνθρωποι που θα δουν την ταινία, θα ξέρουν πως είναι νεκρή και θα ξέρουν πώς πέθανε», λέει συγκλονιστικά η Φαρσί. Η οποία σε μια συνέντευξη με το Vulture λέει πως της ήταν αδύνατον αρχικά να πιστέψει την είδηση, καθώς βρισκόταν στο μέσον διαδικασιών για να φέρει την φωτορεπόρτερ στην Κρουαζέτ για το φεστιβάλ – όπου μόλις μια μέρα πριν είχε ανακοινωθεί πως θα έκανε παγκόσμια πρεμιέρα η ταινία.

Το άρθρο του Μπίλγκε Εμπίρι αναφέρει πως η σκηνοθέτης «ήλπιζε η νεαρή γυναίκα να ταξιδέψει στη Γαλλία για να είναι παρούσα στην προβολή– η Φατίμα θα συμφωνούσε με αυτό μόνο αν μπορούσε να γυρίσει μετά στη Γάζα. “Μεγάλωσε στη Γάζα και δεν είχε ταξιδέψει ποτέ”, λέει η Φαρσί. “Μόλις της είχαμε στείλει την πρόσκληση. Ζήτησα μια βίζα για εκείνη και σκεφτόμουν, Θα μπορέσουμε να την βγάλουμε από τη Ράφα; Αυτά είναι τα πράγματα που με απασχολούσαν μέχρι χτες το μεσημέρι, όταν έμαθα τα νέα”.

«Ακόμα αναρωτιέμαι αν υπήρχε σύνδεση ανάμεσα στην επιλογή της ταινίας στις Κάννες και μια μέρα μετά, μόλις μια μέρα μετά, χτυπάνε το σπίτι της. Λένε πως στοχεύτηκε», λέει αλλού η Φαρσί. «Πιστεύω πως είναι μια τέτοια περίπτωση, δεδομένου του υψηλού αριθμού δημοσιογράφων και φωτογράφων στη Γάζα που έχουν σκοτωθεί από τον ισραηλινό στρατό», συνεχίζει, καλώντας για έρευνα. «Το δεδομένο είναι πω μια βόμβα εκτοξεύτηκε στο σπίτι της, και όλο το σπίτι της καταστράφηκε. Εκείνη και άλλα 9 μέλη της οικογένειάς της, όλοι αυτοί που γνώριζα, πέθαναν».

Η ομάδα του τμήματος ACID, εξέδωσε μια ανακοίνωση πάνω στο τραγικό περιστατικό δίχως να κρυφτεί πίσω από έντεχνες ασάφειες.

«Εμείς, σκηνοθέτες και μέλη της ομάδα του ACID, γνωρίσαμε την Φατίμα Χασούνα όταν ανακαλύψαμε το φιλμ Put Your Soul on Your Hand and Walk μέσα από το πρόγραμμα των Καννών. […] Ακούσαμε την ιστορία της, χαρήκαμε με κάθε της εμφάνιση που την βλέπαμε ζωντανή, φοβηθήκαμε για αυτήν. Χτες, σοκαριστήκαμε μαθαίνοντας πως ένας ισραηλινός πύραυλος στόχευσε το κτίριό της, σκοτώνοντας την Φατίμα και την οικογένειά της».

Παρακάτω σε αυτό το δελτίο τύπου, η ομάδα του ACID παραθέτει τα λόγια της Φαρσί, όπως δημοσιεύτηκαν στην εφημερίδα Liberation.

«Όλες αυτές οι φωτεινές παρουσίες διαλύθηκαν από ένα δάχτυλο που πάτησε ένα κουμπί κι έριξε μια βόμβα για να σβήσει ένα ακόμα σπίτι στη Γάζα. Δεν υπάρχουν πια αμφιβολίες ότι αυτό που συμβαίνει στη Γάζα σήμερα δεν είναι, και δεν ήταν εδώ και πολύ καιρό, μια απάντηση στα εγκλήματα της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, είναι μια γενοκτονία που εκτελεί το Ισραήλ», αναφέρουν η Φαρσί και το δελτίο του ACID.

«Κατηγορώ όσους την εκτελούν αλλά και τους συνεργάτες τους, και ζητώ δικαιοσύνη για τη Φατίμα και για όλους τους αθώους παλαιστίνιους που έχουν πεθάνει», καταλήγει.

Σε μια συνέντευξη με το Variety, η Φαρσί τελικά λέει κάτι που ίσως θα έπρεπε να μοιάζει αυτονόητο:

«Δεν καταλαβαίνω αυτή την ιδέα πως “τα φεστιβάλ δεν πρέπει να είναι πολιτικά”. Πώς μπορείς να διαχωρίσεις την πολιτική από τη ζωή, και ποιος τραβά αυτή τη γραμμή; Αυτό που περιμένω, είναι τα φεστιβάλ να αφήσουν πίσω αυτό το ψεύτικο πρόσχημα του “είμαστε απλώς καλλιτεχνικοί”. Πραγματικά ελπίζω πως κάτι πολύ μεγάλο θα συμβεί για αυτήν και για τη φωνή της, και για τα όσα χάσαμε μαζί της», λέει η σκηνοθέτης.

Η Φαρσί ήδη σχεδίαζε να οργανώσει μια έκθεση φωτογραφιών της Χασούνα για να συμπέσει με το ταξίδι της ταινίας στα φεστιβάλ, αναφέρει το Vulture. Τώρα, φαντάζεται κανείς, το φιλμ και το έργο της φωτογράφου θα λάβουν μια μεγαλύτερη έκθεση και μια αναπόφευκτα μεγαλύτερη, συμβολικότερη διάσταση. Ένα ζήτημα όλο και πιο καθοριστικό, όλο και πιο αναπόφευκτο.

Αναρωτιόμαστε – θα θελήσει και φέτος ο Τιερί Φρεμό να διοργανώσει ένα «φεστιβάλ χωρίς πολεμική»;