ΓΙΑΤΙ Η COMÉDIE FRANçAISE ΦΕΡΝΕΙ ΤΟΝ ΣΚΥΛΟ ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ;

Δεν μπορείς να μη νιώσεις δέος μπαίνοντας μέσα στο κτίριο της Comédie Française. Πρόκειται παλαιότερο ενεργό θέατρο στον κόσμο και ουδόλως τυχαία είναι ταυτισμένο με την ίδια τη Γαλλία.

Ο θρυλικός αυτός θεατρικός οργανισμός ιδρύθηκε με βασιλικό διάταγμα του Λουδοβίκου ΙΔ΄ το 1680 με τη συγχώνευση του θιάσου του Μολιέρου με τον θίασο του θεάτρου της Βουργουνδίας (hôtel de Bourgogne). Ο όρος Comédie Française αναφέρεται αφενός μεν στον διάσημο θίασο, αφετέρου δε στο θέατρο που στεγάζεται στο Παλαί Ρουαγιάλ.

Πρόκειται για ένα πολιτιστικό ίδρυμα γνωστό και ως Οικία του Μολιέρου (La Maison de Molière), που δημιουργήθηκε προς τιμήν του εμβληματικού θεατρικού δημιουργού ο οποίος, αν και είχε πεθάνει επτά χρόνια πριν ο θίασός του γίνει γνωστός ως Comédie Française , θεωρείται ως «πάτρωνας» του ιδρύματος. Η πολυθρόνα μάλιστα στην οποία κατέρρευσε ο Μολιέρος κατά τη διάρκεια παράστασης του έργου ο “Κατά φαντασίαν ασθενής” είναι σε περίοπτη θέση στην είσοδο του θεάτρου, στα εισιτήρια.

Αφορμή για την επίσκεψή μας στον θρυλικό αυτό πολιτιστικό οργανισμό στάθηκε η νέα του κάθοδος -μετά τη θριαμβευτική υποδοχή της παράστασης “Ηλέκτρα / Ορέστης” σε σκηνοθεσία Ίβο βαν Χόβε το 2019– στην Επίδαυρο, αυτήν τη φορά σε συνεργασία με τον πολυσυζητημένο Πορτογάλο σκηνοθέτη Τιάγκο Ροντρίγκες, νέο διευθυντή του Φεστιβάλ της Αβινιόν, ο οποίος μάλιστα, το περασμένο φθινόπωρο παρουσίασε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση την εξαιρετική παράσταση «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες».

Καρπός της συνεργασίας αυτής αποτελεί η παράσταση “Hecuba, not Hecuba” που θα παρουσιαστεί στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου στις 26 και 27 Ιουλίου.

Η Εκάβη του Τιάγκο Ροντρίγκες από την Comédie Française

Στην παράσταση αυτή ο Τιάγκο Ροντρίγκες καταπιάνεται με την ιστορία της Εκάβης. Και όπως γίνεται πάντα στο χαρακτηριστικό του ιδίωμα, συμπλέκει το δράμα ενός αρχαίου με αυτό ενός σύγχρονου ήρωα στον ίδιο διαχρονικό καμβά: η κατά Ροντρίγκες Εκάβη είναι παράλληλα η Τρωαδίτισσα βασίλισσα του μύθου, όσο και μια γυναίκα σημερινή, ηθοποιός και μητέρα.

Η ομάδα των Ελλήνων δημοσιογράφων που θα παρακολουθούσαμε την πρόβα του έργου, ανεβαίνουμε τα σκαλιά του θεάτρου και φτάνουμε στην κεντρική αίθουσα της Comédie Française, μία αίθουσα που σου κόβει την ανάσα με την κλασική αισθητική και την επιβλητικότητά της. Παρακολουθούμε ένα τρίωρο πρόβας και εκεί όλα όσα έχουμε διαβάσει από το δελτίο Τύπου της παράστασης αποκρυπτογραφήθηκαν. Με μία μικρή δυσκολία βέβαια, καθώς η παράσταση είναι στα γαλλικά και στο Παρίσι δεν είχαμε την πολυτέλεια των αγγλικών υπερτίτλων.

Στη σκηνή δεσπόζει ένα επιβλητικό άγαλμα σκύλου και δίπλα, σ΄ ένα μακρύ ορθογώνιο τραπέζι οι ηθοποιοί της παράστασης υποδυόμενοι τους διπλούς τους ρόλους κάνουν πρόβες στην Εκάβη του Ευριπίδη.

Ο μύθος της τραγωδίας συναντάει όμως σπαρακτικά την οικεία πραγματικότητα της πρωταγωνίστριας, της ηθοποιού που υποδύεται την Εκάβη, μητέρας ενός εφήβου στο φάσμα του αυτισμού, ο οποίος έχει υποστεί κακοποίηση από το προσωπικό του ιδρύματος όπου τον έχει εμπιστευτεί. Καθώς οι ιθύνοντες προσπαθούν να συγκαλύψουν την υπόθεση, αποφασίζει να τη δημοσιοποιήσει στον Τύπο. Στις πρόβες για την παράσταση παρεμβάλλεται με αμφίσημο τρόπο η δικαστική έρευνα. Σε ένα ιδιόμορφο, μεταιχμιακό σκηνικό, οι δύο αυτοί κόσμοι έρχονται σε αντιπαράθεση σε μια μείξη του μυθικού με το πραγματικό, μιας παράστασης θεάτρου και μιας δικαστικής παράστασης τη δικαιοσύνη που συγκλονίζει.

Μετά το τέλος της πρόβας της “Hecuba, not Hecuba”, περιμένουμε τον Τιάγκο Ροντρίγκες σε ένα στρογγυλό τραπέζι σε μία επιβλητική αίθουσα του θεάτρου. Προσιτός και εύχαρις μπαίνει στην αίθουσα και με μία τρομερή ευφράδεια και ενέργεια μας εξηγεί τα πάντα.

Ο Τιάγκο Ροντρίγκες και η αρχαία τραγωδία

Τον ρωτάμε ποια η σχέση του με την αρχαία τραγωδία, μας λέει πως έχει ασχοληθεί πολύ με αυτές, αλλά και με κείμενα που βασίζονται σε αυτές, με την “Αντιγόνη” του Ανούιγ ή του Κοκτώ.

“Από το 1998 που ξεκίνησα, μελετούσα πολύ την ελληνική τραγωδία στη δραματική σχολή και μετά ασχολήθηκα με μεταφράσεις της Ιφιγένειας, του Αγαμέμνονα και της Ηλέκτρας. Όταν ανέλαβα το Εθνικό Θέατρο της Λισαβόνας τα τρία πρώτα έργα που έκανα ήταν αυτές οι τρεις τραγωδίες. Ο λόγος; Νιώθω πως η ελληνική τραγωδία είναι σαν τη γλώσσα του θεάτρου. Ηθοποιοί από διαφορετικές χώρες, διαφορετικές σχολές υποκριτικής, διαφορετικές κληρονομιές και αισθητικές, μπορούμε να συναντηθούμε γύρω από την ελληνική τραγωδία και να μιλήσουμε την ίδια γλώσσα.
Αυτή ήταν λοιπόν η ιδέα τότε. Και ανέκαθεν είχα αυτή την ισχυρή σχέση με την ελληνική τραγωδία ως αναγνώστης και κυρίως ως πηγή έμπνευσης για να γράψω εγώ ο ίδιος, κάτι που έκανα με την Εκάβη”.

Πώς, όμως, αλήθεια προέκυψε η Εκάβη;

“H ιδέα για το “Hecuba, not Hecuba” ήταν να αφηγηθώ την ιστορία μιας ηθοποιού που θα αντιμετώπιζε ένα δράμα στην προσωπική της ζωή, ενώ θα έκανε πρόβες σε μια τραγωδία.
Όταν δούλευα πριν από δύο χρόνια στην Ελβετία, την προσοχή μου τράβηξε ένα δημόσιο σκάνδαλο που πρωτοστατούσε στις εφημερίδες σχετικά με την κακοποίηση αυτιστικών παιδιών σε, σε κρατικά ιδρύματα.

Ξεκίνησα τότε να φαντάζομαι αυτήν την ιστορία ως πραγματική τραγωδία με πρωταγωνίστρια μια ηθοποιό που έχει εμπιστευτεί στο ίδρυμα το αυτιστικό παιδί της κι ενώ βρίσκεται σε περίοδο εντατικών προβών, συνειδητοποιεί σταδιακά ότι εκείνο πέφτει θύμα κακοποίησης. Και τότε αναρωτήθηκα, σε τι έργο θα μπορούσε να κάνει πρόβα αυτή η ηρωίδα – ηθοποιός.

Στο μυαλό μου ήρθε αμέσως η Εκάβη, γιατί είναι μια τραγωδία που αγαπώ πολύ. Μια παράξενη τραγωδία, που δεν παίζεται συχνά ακόμη και στην Ελλάδα, καθώς δεν ανήκει στις μεγάλες επιτυχίες του Ευριπίδη, όπως για παράδειγμα η Μήδεια.

Με γοητεύει στην Εκάβη η οργή της μητέρας που θέλει να υπερασπιστεί το παιδί της. Με γοητεύει αφάνταστα αυτή συζήτηση που ανοίγεται για τη δικαιοσύνη ανάμεσα στην Εκάβη και τον Αγαμέμνονα, όπου το κοινό νιώθει ξεκάθαρα πως ο Ευριπίδης είναι με το μέρος της διαρκώς. Και είναι τόσο σπάνιο στην ελληνική τραγωδία να καταλαβαίνεις ποιον αγαπάει ο συγγραφέας.

Η Επίδαυρος, η Comédie Française και ο Τιάγκο Ροντρίγκες

Η αλήθεια είναι πως παρακολουθώντας τις πρόβες της παράστασης, έχω τρομερή περιέργεια για το πώς θα λειτουργήσει η παράσταση αυτή στον χώρο της Επιδαύρου. Οι δύο παράλληλες ιστορίες εξελίσσονται σαν ένα καταιγιστικό δικαστικό θρίλερ, η διαλεκτική των ηθοποιών είναι ιδιαίτερα έντονη, ενώ η περιρρέουσα ατμόσφαιρα είναι εξόχως επιβλητική. Στα μουσικά ιντεμέρδια τα σόουλ και μπλουζ στοιχεία της μουσικής του Otis Redding δίνουν έναν απόκοσμο τόνο.

Ρωτάμε τον Ροντρίγκες αν έχει άγχος για το θέατρο της Επιδαύρου και κάποιο μέρος του ελληνικού κοινού που μοιάζει να είναι πιο “συντηρητικό”.

“Μέχρι τώρα, όλες οι εμπειρίες μου μπροστά στο ελληνικό κοινό, μολονότι δεν ήταν με έργο που έχει αναφορές στο αρχαίο δράμα, ήταν καταπληκτικές. Είναι η πρώτη μου φορά στο φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου και είμαι πολύ χαρούμενος γιατί πρόκειται για ένα μεγάλο και πολύ σημαντικό φεστιβάλ της Ευρώπης.

Δύο φορές που παρουσίασα δουλειές μου στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, κατάλαβα πόσο ερωτευμένο είναι το κοινό της Ελλάδας με το θέατρο. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, γνωρίζω ότι η Επίδαυρος είναι ένα πολύ ιδιόμορφο μέρος, και πως υπάρχει μια ισχυρή σύνδεση με την ελληνική τραγωδία.

Λυπάμαι (λέει και χαμογελάει), αλλά στην Επίδαυρο δεν πρόκειται να παρουσιάσουμε την ελληνική τραγωδία Εκάβη. Είναι η Εκάβη, αλλά όχι η Εκάβη. Δηλαδή δεν είναι η Εκάβη του Ευριπίδη.

Ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους επέλεξα τον τίτλο “Hecuba, not Hecuba” είναι το γεγονός ότι παίζουμε στην Επίδαυρο. Υπάρχει ο Ευριπίδης μέσα στο έργο, αλλά ξεφεύγουμε και από αυτόν. Και μου αρέσει που το έργο αυτό ακροβατεί, βρίσκεται στο σύνορο, γιατί αυτός είναι και ο τόπος του θεάτρου. Ο Ευριπίδης ήταν επίσης στο μεταίχμιο. Δεν έκανε τραγωδία όπως ο Σοφοκλής ή ο Αισχύλος. Εφηύρε το ύφος του.

Μπορώ, όμως, να σας εξομολογηθώ πως η δουλειά που κάνω πηγάζει από αγάπη για την ελληνική τραγωδία και δεν έχει καμιά αξίωση να είναι ένα μάθημα για το πώς να παρουσιάζει κάποιος αρχαίο δράμα.

Με ρωτούν συχνά, αν πιστεύω πως η ελληνική τραγωδία είναι σύγχρονη. Αυτή είναι μια ανόητη ερώτηση. Δεν είναι αυτό το θέμα, το θέμα είναι ο κόσμος μας. Όταν κοιτάμε μέσα από την ελληνική τραγωδία τον κόσμο, ο κόσμος εξακολουθεί να βγάζει νόημα; Έτσι, για μένα, αυτό είναι το ερώτημα. Δε διερωτώμαι αν η Αντιγόνη ή η Εκάβη έχουν νόημα στην εποχή μας. Σημασία έχει το πώς βλέπουμε το σήμερα όταν κοιτάμε τον κόσμο μας μέσα από το πρίσμα της Αντιγόνης ή της Εκάβης” σημειώνει.

Και συνεχίζει: “Το “Hecuba, not Hecuba” είναι ένα από τα έργα μου, ένα κομμάτι από μένα εμπνευσμένο από την ελληνική τραγωδία. Και εγώ, πάντα πιστεύω ότι το κοινό σε οποιαδήποτε χώρα και σε οποιοδήποτε θέατρο είναι πιο έξυπνο από μένα. Οπότε σέβομαι βαθιά τη γνώμη του, σέβομαι φυσικά κι όταν κάτι δεν του αρέσει. Διαφορετικά δε θα ήμουν διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν, στο φεστιβάλ με τα περισσότερα “θεατρικά” σκάνδαλα στον κόσμο.

Το τεράστιο σκυλί του Μέγα Αλέξανδρου

Στη σκηνή δεσπόζει ένα επιβλητικό άγαλμα σκύλου. Δεν μπορώ να μην τον ρωτήσω γι’ αυτό, καθώς εκ πρώτης όψεως δε μοιάζει να συνδέεται με την ιστορία της Εκάβης.

“Πρόκειται μια πανέμορφη κατασκευή του ατελιέ της Comédie Française. Αρχική έμπνευση στάθηκε ένα άγαλμα, ένα ρωμαϊκό άγαλμα, το οποίο υποτίθεται ότι απεικονίζει τον σκύλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος ήταν ένας ελληνικός τύπος πολεμικού σκύλου που δεν υπάρχει πια. Έχει εξαφανιστεί με την πάροδο των αιώνων, ήταν δηλαδή κάτι σαν το Ντόμπερμαν ή το Ροτβάιλερ των Μακεδόνων εκείνης της εποχής. Ο Αλέξανδρος είχε έναν σκύλο, τον Περίτα, που τον αγαπούσε πάρα πολύ.

Στην παράστασή μας ο σκύλος αυτός είναι θηλυκός και εμπνευσμένος από τον μύθο της Εκάβης που στο τέλος μεταμορφώνεται σε σκύλο, σύμφωνα με μία προφητεία. Σε έναν σκύλο με κόκκινα μάτια. Παράλληλα, δεν παύει το άγαλμά μας να απεικονίζει ένα σκύλο πολεμικό και ταυτόχρονα αποτελεί εικόνα πίστης και αφοσίωσης.

Αλλά και στο δικό μου μέρος της μυθοπλασίας, σε αυτά που γράφω στο δικό μου περιθώριο, ο σκύλος αυτός είναι εμπνευσμένος από μια σειρά κινουμένων σχεδίων με την οποία έχει εμμονή ο αυτιστικός γιος της πρωταγωνίστριας. Μαζί έχουν δει αμέτρητες φορές στην τηλεόραση αυτό το καρτούν, είναι ένας τρόπος για τον γιο της να είναι συγκεντρωμένος και ήρεμος”.

Στη συνέχεια μας αποκαλύπτει πως τα σκηνικά τα έφτιαξαν πριν ακόμα γράψει το έργο. “Αυτό είναι κάτι που κάνω πολύ συχνά. Αρχικά αποφασίζουμε τα σκηνικά και τα κοστούμια, με βάση κάποια λεπτομέρεια ή κάποια ιδέα. Στη συνέχεια, όταν γράφω το έργο, γράφω πια γνωρίζοντας ποιος είναι ο χώρος. Έτσι κι εδώ, γράφοντας, σε κάποιο σημείο, ήξερα ότι χρειαζόμουν κάτι που θα συνδεόταν πολύ με το άγαλμα. Οπότε αυτή η μορφή του σκύλου έχει αναφορά και στα δύο επίπεδα της παράστασης, ενώ παράλληλα είναι κάτι που αποτυπώνει τη λιτότητα και το συμβολικά στοιχεία της ελληνικής τραγωδίας”.

Είναι πολιτική η προσέγγιση της Εκάβης;

Ο Τιάγκο Ροντρίγκες απαντά “νομίζω πως είναι τόσο πολιτική όσο και ο ίδιος ο Ευριπίδης, ο οποίος λέει στην Εκάβη πως σε καιρό πολέμου, ακόμα και οι πιο ευάλωτοι αξίζουν δικαιοσύνη. Κατά κάποιον τρόπο, ο Ευριπίδης επινόησε το διεθνές και ανθρωπιστικό δίκαιο. Έχουμε μια βασίλισσα που γίνεται σκλάβα, που χάνει σχεδόν όλη την οικογένειά της, αλλά λέει ότι ακόμη και όταν χάνεις τον πόλεμο, υπάρχουν κάποια όρια που δεν μπορείς να ξεπεράσεις”.

Και συνεχίζει: “Aυτό ισχύει, για παράδειγμα, όταν ο φίλος σου, ο βασιλιάς της Θράκης, παραβιάζει το δικαίωμα της φιλοξενίας και σκοτώνει τον γιο σου. Ακόμα και όταν είσαι σκλάβος και δεν αξίζεις τίποτα απολύτως, αξίζεις δικαιοσύνη. Και αυτό το γράφει κάποιος που έζησε σε εποχές πολέμου, λέγοντας ότι ο ηττημένος έχει δικαιώματα. Είναι λοιπόν σαν να τίθενται τα θεμέλια του Διεθνούς Δικαίου 25 αιώνες πριν από τη Σύμβαση της Γενεύης. Και το θεωρώ τρομακτικά πολιτικό”.

Στην ερώτηση για το θέμα τη δικαιοσύνης ο Ροντρίγκες απαντά πως “γι΄αυτόν ένα από τα μεγάλα προβλήματα της δικαιοσύνης είναι η πολιτική και ένα από τα μεγάλα προβλήματα της πολιτικής είναι η δικαιοσύνη”. Μέσω του έργου του ωστόσο, αναρωτιέται διαρκώς για τι είδους δικαιοσύνη απονέμεται στους πιο ευάλωτους ανθρώπους και για το πώς παρά τις ανισότητες και την αδικία, οι άνθρωποι μπορούν να έχουν σε γενικές γραμμές πρόσβαση στις βασικές ανάγκες και τα δικαιώματα.

“Πώς μπορούμε να είμαστε τόσο αμελείς και άδικοι απέναντι στους πιο εύθραυστους, τους πολύ ηλικιωμένους, τους ανάπηρους, τους ανθρώπους με αυτισμό;” καταλήγει χαρακτηρίζοντας το έργο αυτό σαν ένα έργο που αναδεικνύει τη δύναμη του θεάτρου.

“Είναι υπέροχο να μπορείς να δουλεύεις με αυτούς τους ηθοποιούς αυτού του θεάτρου (εννοεί τη Comédie Française). Oι άνθρωποι αυτοί είναι έμπλεοι εμπειριών και με βοήθησαν πολύ στην έρευνα που προηγήθηκε της συγγραφής μου. Το έργο αυτό θέτει ερωτήματα για τη δικαιοσύνη, για την επισφάλεια, για την αγάπη, για το θέατρο, για τη μητρότητα, για το να είσαι ευάλωτος, για το να είσαι γυναίκα. Ο Ευριπίδης και η Εκάβη “συνεργάζονται” μαζί μας για να αφηγηθούμε μία ιστορία. Είναι οι πρεσβευτές του θεάτρου”.