ΓΙΑΤΙ ΚΕΡΔΙΖΕΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ Ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΝΘΙΜΟΣ;
Ο Έλληνας σκηνοθέτης τιμήθηκε με το Χρυσό Λιοντάρι του φεστιβάλ Βενετίας για το Poor Things, κι αυτό είναι απλώς η κορύφωση μιας διαδρομής γεμάτης επιτυχίες.
«Είναι απλά η γνώμη λίγων ανθρώπων».
Πρώτος-πρώτος ο ίδιος ο Λάνθιμος θα το παραδεχθεί, πως αυτές οι βραβεύσεις στα φεστιβάλ δεν είναι παρά μια δεκάδα ανθρώπων που κλείνονται μέσα σε ένα δωμάτιο και μοιράζουν τα βραβεία ανάλογα με την εντελώς δική τους οπτική των πραγμάτων.
Όμως σύμπτωση επαναλαμβανόμενη παύει να είναι σύμπτωση, κι αυτή τη στιγμή ο Λάνθιμος έχει δει πλέον 6 συνεχόμενες ταινίες του να βραβεύονται στο μεγάλο φεστιβάλ (Κάννες ή Βενετία) όπου έκαναν πρεμιέρα. Διαφορετικές κάθε φορά οι επιτροπές, διαφορετικές οι ταινίες, διαφορετική η προέλευση, αλλά το αποτέλεσμα πάντα εκεί. Ανεξαιρέτως, αυτές οι επιτροπές λιγοστών ανθρώπων βρίσκουν πάντα κάτι στις ταινίες του Λάνθιμου.
Κι αν αυτό κάνει τον θρίαμβο της Βενετίας, όπου επιτέλους κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι, να μοιάζει σαν κάτι περίπου αναπόφευκτο, η αλήθεια είναι πως χρειάστηκε με το Poor Things να πραγματοποιηθεί ένα στιλιστικό και θεματικό άνοιγμα, η αίσθηση πως βλέπεις έναν ήδη αναγνωρισμένο σκηνοθέτη να βρίσκει μια νέα ταχύτητα.
Ποια είναι όμως ακριβώς η αλυσίδα αυτών των φεστιβαλικών επιτυχιών;
ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΤΩΝ ΤΑΙΝΙΩΝ ΤΟΥ ΛΑΝΘΙΜΟΥ
Η αρχή έγινε φυσικά με τον Κυνόδοντα το 2009 στις Κάννες. Η ταινία παρουσιάστηκε στο παράλληλο τμήμα Ένα Κάποιο Βλέμμα, το οποίο παρουσιάζει είτε κάποιους νεότερους δημιουργούς που το φεστιβάλ δεν είναι ακόμα έτοιμο να συμπεριλάβει στο κυρίως Διαγωνιστικό, είτε γενικώς κάποιες αρκετά απαιτητικές ταινίες από σκηνοθέτες του παγκόσμιου στερεώματος.
Ο Κυνόδοντας πληροί και τα δύο αυτά κριτήρια, μια από εκείνες τις σπάνιες ταινίες που τη στιγμή που τις βλέπεις νιώθεις πως έχεις μπροστά σου έναν σκηνοθέτη με ένα άμεσα χαρακτηριστικό στυλ και μια νέα γλώσσα την οποία δοκιμάζει. Ξεκάθαρα η ταινία για την οποία συζητούσαν όλοι στα πηγαδάκια εκείνη τη χρονιάς στις Κάννες (κάθε χρόνο υπάρχει πάντα μία), η ταινία από την οποία ξεκινούσαν όλες οι συζητήσεις, πήρε στο τέλος του φεστιβάλ το Prix Un Certain Regard, δηλαδή το μεγάλο βραβείο του τμήματος. Πρόεδρος της Επιτροπής ήταν ο Πάολο Σορεντίνο.
Ήταν η τελευταία φορά που ταινία του Λάνθιμου θα έκανε πρεμιέρα σε τμήμα εκτός Επίσημου Διαγωνιστικού ενός εκ των δύο μεγαλύτερων κινηματογραφικών φεστιβάλ. Έκτοτε θα αρχίσει να κινείται μεταξύ Βενετίας και Καννών, με θετικά αποτελέσματα παντού.
Το 2011 οι μέχρι και σήμερα υποτιμημένες Άλπεις, θα κάνουν πρεμιέρα στο Διαγωνιστικό της Βενετίας όπου θα τιμηθούν με το βραβείο Σεναρίου για τον Λάνθιμο και τον Ευθύμη Φιλίππου, μια αναγνώριση του συναρπαστικού αλλά και εκτός αυστηρού ρεαλισμού κόσμου που έχτισαν οι δυο τους. Πρόεδρος της Επιτροπής ο Ντάρεν Αρονόφσκι, με μέλη ονόματα όπως οι Ντέιβιντ Μπερν(!), Τοντ Χέινς, Άλμπα Ρορβάχερ, Αντρέ Τεσινε.
Το breakthrough ήρθε με τον υπέροχο Αστακό το 2015, την πρώτη του αγγλόφωνη ταινία και το σημείο μετάβασης σε ένα νέο επίπεδο στο industry και στο παγκόσμιο στερέωμα. Η ταινία, μια σουρεαλιστική, ρομαντική παραβολή πάνω στην αγάπη, με πρωταγωνιστές τους Κόλιν Φάρελ και Ρέιτσελ Βάις, είναι ένας θρίαμβος. Φέρνει τους Λάνθιμο-Φιλίππου υποψήφιους για Όσκαρ Σεναρίου ενώ κερδίζει το Ειδικό Βραβείο της Επιτροπής στην επιστροφή του Λάνθιμου στις Κάννες.
Πρόεδροι της Επιτροπής οι Τζόελ και Ίθαν Κοέν, μέλη ο Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο, ο Ξαβιέ Ντολάν, η Ρόσι Ντε Πάλμα, η Σοφί Μαρσώ, ο Τζέικ Τζίλενχαλ. Προχωράμε.
Ο ανατριχιαστικός Θάνατος του Ιερού Ελαφιού με τον Κόλιν Φάρελ και τη Νικόλ Κίντμαν είναι ένα δύσκολο επόμενο βήμα, ένα φιλμ ξεκάθαρα Όχι Για Όλους, αλλά ακόμα κι εδώ οι Κάννες δεν μένουν ασυγκίνητες. Βραβείο Σεναρίου και πάλι για Λάνθιμο και Φιλίππου. Πρόεδρος ο Πέδρο Αλμοδόβαρ, μέλη ο Παρκ Τσαν-γουκ, η Τζέσικα Τσαστέιν, ο Πάολο Σορεντίνο (νά’τος πάλι!), ο Γουίλ Σμιθ, ο Γκάμπριελ Γιάρεντ, η Φαν Μπινγκμπινγκ, η Μάρεν Άντε.
Το επόμενο μεγάλο βήμα είναι πλέον η Ευνοούμενη. Μετά από ένα σερί επιτυχίας 4 ταινιών, ο Λάνθιμος κάνει ταινία δίχως τη συνεργασία με τον Φιλίππου, και μάλιστα δοκιμάζεται σε μια ιστορία εποχής. Παράλληλα, μπλέκει πλέον με τα μεγάλα στούντιο, καθώς την ταινία στην Αμερική διανέμει η Fox Searchlight. Το τι ακολούθησε το θυμόμαστε καλά φυσικά.
Η ταινία πάει στη Βενετία αντί για τις Κάννες (γιατί πλέον η Βενετία είναι το απόλυτο φεστιβάλ λανσαρίσματος ταινιών με οσκαρικές βλέψεις) και φεύγει με δύο βραβεία: Το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής (ουσιαστικά το ασημένιο μετάλλιο) και το Volpi ερμηνείας για την Ολίβια Κόλμαν. Πρόεδρος της Επιτροπής ο Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο (τον ξαναπετυχαίνουμε), με μέλη μεταξύ άλλων τους Κριστόφ Βαλτς, Τάικα Γουαϊτίτι, Ναόμι Γουότς, Σύλβια Τσανγκ.
Η ταινία φυσικά προχωρά για να προταθεί για 10 Όσκαρ κερδίζοντας δραματικά το Α’ Γυναικείου Ρόλου για την Κόλμαν, μια από τις πιο αξέχαστες οσκαρικές στιγμές των τελευταίων χρόνων. Προτάθηκε επίσης για 12 BAFTA κερδίζοντας τα 7.
Κι όλα αυτά μας οδηγούν στο Poor Things και τη φετινή Βενετία και φυσικά το Χρυσό Λιοντάρι. Μια σταθερά ανοδική τροχιά όλα αυτά τα χρόνια φτάνει στην κορύφωσή της, και την αναγνώριση από μια από τις πιο γεμάτες μεγάλα ονόματα επιτροπές που έχουν εμφανιστεί ποτέ σε φεστιβάλ. (Ντέιμιεν Σαζέλ, Τζέιν Κάμπιον, Μάρτιν ΜακΝτόνα, Λόρα Πόιτρας, Μία Χάνσεν-Λοβ, Σου Τσι, και άλλοι.)
Κι η συνέχεια; Τα λέμε στα Όσκαρ.
«ΕΙΝΑΙ ΑΠΛΑ Η ΓΝΩΜΗ ΛΙΓΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ»
«Ξέρεις, τα βραβεία είναι ωραία όταν τα κερδίζεις, δε μπορείς να παραπονεθείς για αυτό, αλλά την ίδια στιγμή έχω απόλυτη συναίσθηση του ότι είναι 5-7 άνθρωποι που βλέπουν αυτές τις ταινίες και είναι το γούστο τους», έλεγε ο Λάνθιμος σε συνέντευξή μας στο OneMan το 2017, λίγους μήνες μετά τη βράβευση τότε του Ιερού Ελαφιού.
«Δεν είναι ακριβής επιστήμη ποιες ταινίες παίρνουν βραβεία. Είμαι χαρούμενος που συμβαίνει γιατί συγκεκριμένοι άνθρωποι που εκτιμώ τους ίδιους και τη δουλειά τους, εκτιμούν τις ταινίες μου», λέει, και μόλις ανατρέξαμε σε μια λίστα σπουδαίων τέτοιων ανθρώπων που έχουν υπάρξει στις επιτροπές που βράβευσαν κατά καιρούς τις ταινίες του.
«Απλά δε μπορώ να τα πάρω υπερβολικά σοβαρά, ή να πω ότι α, πήραμε βραβείο άρα η ταινία είναι καλή ή ότι είμαι σπουδαίος δημιουργός ή τίποτα τέτοιο. Είναι απλά η γνώμη λίγων ανθρώπων».
Στη φετινή Βενετία, όσοι ήμασταν εκεί βιώσαμε πάντως κάτι τελείως διαφορετικό. Μια ταινία που από τη στιγμή που προβλήθηκε έμοιαζε να αφήνει όλες τις άλλες πίσω, και που –όπως είχε συμβεί και το 2009 με τον Κυνόδοντα, απλά πλέον σε μεγαλύτερη κλίμακα– ήταν ξανά η ταινία από την οποία ξεκινούσε κάθε συζήτηση σε κάθε πηγαδάκι.
Όποτε ξεκινούσε κουβέντα με συναδέλφους για τις αγαπημένες μας ταινίες στο φετινό φεστιβάλ, υπήρχαν δύο ενδεχόμενα. Πρώτον, να ξεκινήσει κανείς «το Poor Things! Τι ταινία, ε;». Δεύτερον, να αναφέρει 2-3 άλλους τίτλους και μετά απλώς να προσθέσει στο τέλος «…το Poor Things εννοείται, δεν το αναφέρω καν». Ήταν τόσο ευρεία η αποδοχή.
Τις τελευταίες μέρες, που όλοι αρχίζουν να προβλέπουν τα βραβεία, έχασα το μέτρημα πόσες φορές άκουσα το «your guy is winning» σε συζητήσεις με συναδέλφους του εξωτερικού.
Έχουμε δει φυσικά αμέτρητες φορές μια επιτροπή να κάνει κάτι τελείως δικό της, και καλά κάνει στην τελική γιατί γι’αυτό είναι εκεί. Είναι εξάλλου «5-7 άνθρωποι και είναι το γούστο τους», όπως λέει κι ο Λάνθιμος. Αλλά κάποιες φορές απλά το νιώθεις στον αέρα. Έτσι ήταν και με το Parasite του Μπονγκ Τζουν-χο στις Κάννες το ‘19, όπου κανείς δεν αμφέβαλε στιγμή για τον Φοίνικα. (Συμπτωματικά, ο Λάνθιμος ήταν στην Επιτροπή εκείνη τη χρονιά.) Κάποιες φορές ξέρεις ότι βλέπεις κάτι αδιαμφισβήτητο.
Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΟΥ ΛΑΝΘΙΜΟΥ
Τελικά, υπάρχει κάποιο συμπέρασμα πίσω από όλα αυτά; Υπάρχει κάποιος λόγος πίσω από αυτή τη διαρκή επιτυχία και μιας αναγνώρισης που πλέον εκτείνεται σε σχεδόν 15 χρόνια, 6 ταινίες, και δεκάδες αναγνωρισμένα μέλη διαφορετικών επιτροπών;
Ένας διαφορετικός Πρόεδρος θα μπορούσε να έχει αλλάξει τα πάντα; Αν ο Σορεντίνο το ‘09 είχε μισήσει τον Κυνόδοντα, θα είχε τώρα αυτή την διαδρομή ο Λάνθιμος; Δε θα μάθουμε ποτέ φυσικά, αν και παραμένει σημαντική λεπτομέρεια η γενικότερη εντύπωση που είχε κάνει η ταινία. Και φυσικά η εκ των υστέρων επιβεβαίωση, μέσα από την καριέρα που ακολούθησε.
Στη συνέντευξη του ‘17, ο Λάνθιμος μίλησε κάποια στιγμή για το κατά πόσο μπόρεσε εύκολα να προσαρμοστεί στη διεθνή πραγματικότητα της βιομηχανίας, σε σχέση με το πώς δούλευε στην Ελλάδα. «Πίστεψέ με, όσο μεγαλύτερο κι αν γίνεται το μπάτζετ, δεν είναι ποτέ αρκετό. Είναι πάντα ίιιισα λίγο λιγότερο από αυτό που χρειάζεσαι για να κάνεις την ταινία. Δεν ξέρω πώς γίνεται αυτό!», λέει.
«Υποθέτω έχει κάτι να κάνει με την οικονομική δομή αυτής της βιομηχανίας, πώς αν έχεις ένα φιλμ που κοστίζει αυτό το ποσό, με κάποιο τρόπο είναι δομημένο για ακριβώς αυτό το ποσό, αλλά επειδή τα πράγματα πάντα παίρνουν διαφορετικές κατευθύνσεις, καταλήγεις να μην έχεις αρκετά για να κάνεις έστω τα αναγκαία πράγματα. Οπότε αυτή η πτυχή δεν έχει αλλάξει. Είναι πάντα αγχωτικό, πάντα παλεύεις ενάντια στο χρόνο, και απέναντι σε μια προϋπάρχουσα ιδέα για το πώς τα πράγματα υποτίθεται πως πρέπει να φτιάχνονται», καταλήγει.
Αυτό ίσως δίνει μια ματιά προς την καθαρά πρακτική σκοπιά – ήδη πολλοί σκηνοθέτες την πατάνε εκεί καθώς κάνουν τη μετάβαση από τη χώρα τους προς κάποια μεγαλύτερη αγορά. Ο Λάνθιμος φαίνεται να προσαρμόστηκε άμεσα. Και είχε παράλληλα και το καλό ένστικτο να μεταφέρει τα ταλέντα του, όπως θα έλεγε κι ο ΛεΜπρον Τζέιμς, στη Μεγάλη Βρετανία και να το κάνει με όρους δικούς του. Ηθοποιοί διεθνούς βεληνεκούς ενδιαφέρθηκαν να συνεργαστούν μαζί του, επειδή φυσικά και θα ενδιαφέρονταν.
Με τον Αστακό, οι ευαισθησίες του σινεμά του βρήκαν ένα μεγαλύτερο χώρο έκφρασης, όμως το στυλ του δεν άλλαξε προκειμένου να εξυπηρετηθεί κάποιο στούντιο ή κάποιος σταρ. Βλέπει κανείς ακόμα εκεί τη σχέση με το θέατρο, με τον χορό, με ηθοποιούς που φαίνονται να δίνονται εξ ολοκλήρου σε μια σχεδόν πειραματική για εκείνους κατάσταση. Και φυσικά, το χιούμορ, αυτό το deadpan, παράλογο χιούμορ που συναντά κανείς σε όλη τη φιλμογραφία του, από τον Κυνόδοντα μέχρι το Poor Things (μια πολύ αστεία και πάρα πολύ διασκεδαστική ταινία, συν τοις άλλοις).
«Αν δεν υπάρχει χιούμορ και αν είναι υπερβολικά σοβαρό, έχω μια αποστροφή απέναντί του», λέει ο Λάνθιμος στην ίδια συνέντευξη. «Δε νομίζω πως κάνω κάτι τρομερά σημαντικό ή πως λέω κάτι πάρα πολύ σοβαρό στο οποίο όλοι πρέπει να ακούσουν, οπότε όποιες κι αν είναι οι θεματικές και όποια τα ερωτήματα που θέτουμε, ό,τι αίσθηση δυσφορίας θέλουμε να δημιουργήσουμε στους ανθρώπους ώστε να τους κάνουμε να αλληλεπιδράσουν με την ταινία και να σκεφτούν, ποτέ δε νομίζω πως πρέπει να είναι υπερβολικά σοβαρό».
«Το χιούμορ είναι τρομερά σημαντικό κομμάτι για μένα, το να κάνεις πλάκα με τον εαυτό σου και το να δείχνεις πόσο εξωφρενική είναι μια κατάσταση. Κάποιες φορές ακόμα και στο μεγαλύτερο δράμα υπάρχει οπωσδήποτε κάτι γελοίο και παράλογο αν το παρατηρήσεις από συγκεκριμένη απόσταση».
Αυτά όλα εξυπηρετούνται μέσα από σενάρια (αυτά με τον Φιλίππου) που είναι αρκετά ανοιχτά, τόσο ως προς την ερμηνεία τους όσο και ως προς τους κόσμους που φτιάχνουν. (Στην ίδια συνέντευξη, ο Λάνθιμος επαναλαμβάνει πολλές φορές κάποια παραλλαγή του «δεν έχω τις απαντήσεις».) Προσκαλώντας έτσι τον θεατή να αναπτύξει εντελώς δικά του συναισθήματα και αντιδράσεις, αλλά δίνοντας τελικά στους ηθοποιούς τη δυνατότητα να αφήσουν το αποτύπωμά τους, παρά το γεγονός πως σε πρώτη ματιά, μοιάζουν φιλμ αρκετά ακίνητα και αντίθετα στη λογική του προσωπικού περφόρμανς.
Κι όμως όλες οι ταινίες του Λάνθιμου γεννούν αξέχαστες ερμηνείες με εντελώς προσωπική στάμπα. Φτάνοντας τώρα σε κάτι σαν το Poor Things, μια ταινία άλλης λογικής, που έχει πια τις απαντήσεις, αλλά με έναν τρόπο σχεδόν εκστατικό. Κι ο κόσμος του; Είναι ξανά μοναδικός, και πλέον αχανής. Αν οι ηθοποιοί ήδη ήθελαν να δουλεύουν με τον Λάνθιμο, κι αν μετά την τριπλή ερμηνευτική υποψηφιότητα της Ευνοούμενης (και το Όσκαρ της Κόλμαν) λογικά δε θα υπήρχε ηθοποιός που δε θα έλεγε «ναι» στα τυφλά, τώρα μετά το Poor Things και τα όσα κάνει εκεί η Έμμα Στόουν, αποδεικνύεται πέραν πάσης αμφιβολίας η ικανότητα του Λάνθιμου να αποσπά εντυπωσιακό περφόρμανς την ίδια στιγμή που χτίζει αυστηρά κατασκευασμένους κόσμους μέσα από ένα εντελώς προσωπικό στυλ.
Ταινία μετά την ταινία, το επιβεβαιώνει. Και λίγοι άνθρωποι μετά από λίγους ανθρώπους, πλέον πολλοί (έτεροι σκηνοθέτες, ηθοποιοί, κριτικοί) το αναγνωρίζουν. Κοιτάζοντας την τροχιά της καριέρας του, ο θρίαμβος της φετινής Βενετίας έμοιαζε να χτίζεται σταδιακά και αναπόφευκτα. Όμως στην πραγματικότητα τίποτα σε αυτό το επίπεδο δεν χαρίζεται. Κάθε νέο βήμα είναι δύσκολο και γεμάτο ρίσκα και κάθε νέα επιτυχία απολύτως κερδισμένη.
Στην πραγματικότητα, το Poor Things θριάμβευσε ακριβώς επειδή μοιάζει με το έργο μιας ομάδας καλλιτεχνών (και πάνω απ’όλα του Λάνθιμου και της Στόουν) που μοιάζουν να μην απασχολούνται ούτε στο ελάχιστο με όλα αυτά τα παραπάνω.
