ΗΡΩ ΣΑΪΑ: “ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΕΟΝΩΡΑ ΖΟΥΓΑΝΕΛΗ ΜΑΣ ΔΕΝΟΥΝ ΟΙ ΦΩΝΕΣ ΚΑΙ Η ΧΗΜΕΙΑ ΜΑΣ”

Η συναυλιακή τους συνάντηση στο Μουσείο της Ακρόπολης ήταν εκρηκτική και άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στην καρδιά του κοινού, που “ζήτησε” επανάληψη.

Ο Σταύρος Ξαρχάκος ξανασμίγει με την Ηρώ Σαΐα και την Ελεονώρα Ζουγανέλη, αυτή τη φορά στο Θέατρο Παλλάς και ο “διάλογός” τους επί σκηνής γίνεται για άλλη μία φορά ένα αόρατο νήμα που συνδέει την ιστορία, την παράδοση και το μέλλον της ελληνικής μουσικής.

Πρόκειται για ένα απρόβλεπτο μουσικό ταξίδι με ιδιαίτερη έμφαση στα λυρικά τραγούδια του Μαέστρου, χωρίς φυσικά να λείπουν και τα τραγούδια ορόσημο με τα οποία ταυτίστηκαν ολόκληρες γενιές και αποτελούν σήμερα πολύτιμη μουσική παρακαταθήκη.

Με αφορμή τις δύο μοναδικές συναυλίες στο Θέατρο Παλλάς, η Ηρώ Σαΐα μας μιλά για αυτή τη μουσική σύμπλευση, για τη δυναμική της συνεργασίας με την Ελεωνόρα Ζουγανέλη και για την ιδιαίτερη σχέση της με το έργο του Μαέστρου.

Ηρώ Σαΐα – “Κάθε φορά που τραγουδάω, νιώθω πως ανακαλύπτω νέους θησαυρούς μέσα στα τραγούδια”

Μια ερμηνεύτρια με ξεχωριστή μουσική ταυτότητα, που προσεγγίζει το ελληνικό τραγούδι με ευαισθησία, πάθος και αυθεντικότητα. Για την Ηρώ Σαΐα, κάθε ερμηνεία είναι μια προσωπική αφήγηση που αγγίζει το κοινό, με βαθύ συναίσθημα και εσωτερική δύναμη.

Η μουσική για εκείνη δεν είναι απλώς τέχνη, αλλά κομβικό κανάλι επικοινωνίας πολλών επιπέδων. Κάτω από τη σκηνή είναι μια δραστήρια μαμά που μιλάει με τρυφερότητα για την Ιζόλδη και τον Σταύρο, τα δίδυμα που απέκτησε πριν από οκτώ χρόνια με τον σύζυγο της, τον σπουδαίο μουσικοσυνθέτη Σταύρο Ξαρχάκο.

Εν μέσω προβών για τις συναυλίες της 25ης και 26ης Φεβρουαρίου, που υπόσχονται ένα συναρπαστικό ταξίδι στα τεράστια τραγούδια του Ξαρχάκου, η Ηρώ Σαΐα μοιράζεται μαζί μας σκέψεις για την τέχνη, τη συνεργασία και το διαρκές πάθος που την οδηγεί να ερμηνεύει με την ψυχή της κάθε στίχο, κάθε μελωδία.

Πώς προέκυψε το κόνσεπτ “Διάλογος” και τι σημαίνει αυτό πάνω στη σκηνή;

“Ο τίτλος αυτός, φυσικά, δόθηκε από ίδιο τον Σταύρο Ξαρχάκο, ο οποίος εμπνεύστηκε την ιδέα να υπάρχει διάλογος μεταξύ των δύο γυναικείων φωνών. Το ρεπερτόριο που μας έχει δώσει να τραγουδήσουμε είχε ως στόχο, αφενός, να αναδεικνύεται η κάθε φωνή ξεχωριστά μέσα από τα τραγούδια και αφετέρου να “μπλέκουν” οι δύο φωνές, σαν να συνομιλούν πραγματικά μεταξύ τους. Η αλήθεια είναι ότι το πείραμα πέτυχε – αν και δεν πρόκειται ακριβώς για πείραμα, καθώς ο Σταύρος Ξαρχάκος ήξερε πολύ καλά τι ήθελε να πετύχει.

Παράλληλα, δημιουργήθηκε και ένας διάλογος με τους μουσικούς, οι οποίοι συμμετέχουν σε πολλά από τα τραγούδια. Λίγο αυθαίρετα θα πρόσθετα ότι πρόκειται και για έναν διάλογο όχι μόνο μεταξύ των ανθρώπων της σκηνής και του κοινού, αλλά και με τον ίδιο τον Μαέστρο. Ενώ συνήθως δεν μιλάει με τον κόσμο, σε εκείνη τη συναυλία στο Μουσείο της Ακρόπολης ήταν πραγματικά πάρα πολύ επικοινωνιακός. Και ο διάλογος πήρε άλλη διάσταση όταν ο ίδιος ο δημιουργός απευθύνθηκε στο κοινό. Δεν ξέρω αν θα συμβεί το ίδιο και σε αυτή τη συναυλία – ίσως ήταν μια αυθόρμητη στιγμή εκείνης της βραδιάς. Παρ’ όλα αυτά, ο στόχος είναι ένας μουσικός διάλογος μεταξύ όλων μας.”

Πώς προέκυψε η αρχική ιδέα της συνεργασίας με την Ελεονώρα Ζουγανέλη; 

“Κάποια μέρα τραγουδούσε η κόρη μας η Ιζόλδη και με αφορμή το τραγούδι της, ο Σταύρος άρχισε να μου λέει πόσο αγαπάει κάποιες γυναικείες φωνές. Ψάχνοντας να βρει τραγουδίστριες της νεότερης γενιάς – αν μπορούμε να θεωρηθούμε νέες τραγουδίστριες εγώ και η Ελεωνόρα – τη διάλεξε γιατί θεώρησε ότι οι φωνές μας θα δέσουν πάρα πολύ ωραία. Και προφανώς ήξερε πολύ καλά τι έκανε, όπως φάνηκε εκ του αποτελέσματος. Με την Ελεονώρα έχουμε μια πάρα πολύ ζεστή συνεργασία. Πέραν των φωνών, μας δένει ευτυχώς και η χημεία μας. Είναι μια καλλιτέχνις την οποία παρακολουθώ. Την ξέρω από παλιά και χαίρομαι πάρα πολύ που συμπράττουμε επί σκηνής.”

Με την Ελεονώρα έχετε μοιραστεί στο παρελθόν τη σκηνή; Υπάρχει ένα βίντεο στο YouTube από τις εμφανίσεις σας στη Σφίγγα το 2017, όπου τραγουδάτε μαζί το “Καίγομαι, καίγομαι”. 

Ναι, η Ελεωνόρα είχε έρθει να με ακούσει σε μία από τις εμφανίσεις μου στη Σφίγγα και εντελώς αυθόρμητα, την κάλεσα στη σκηνή και τραγουδήσαμε αυτό το κομμάτι. Δεν είχαμε ξανασυμπράξει επί σκηνής. Και πραγματικά χαίρομαι που συνέβη, γιατί το αποτέλεσμα μιλάει από μόνο του – ήταν μια στιγμή που επιβεβαίωσε πόσο σωστή ήταν η επιλογή του Σταύρου Ξαρχάκου.

Είναι σπάνιο να συναντάς προγράμματα δουλεμένα με τόση φροντίδα και μουσική ουσία. Τα τραγούδια που έχει διαλέξει ο Μαέστρος, είτε γνωστά είτε λιγότερο παιγμένα στις μέρες μας, αποκτούν νέα ζωή, κι αυτό φαίνεται από τις αντιδράσεις του κόσμου. Τους βλέπεις να τα αναγνωρίζουν, να τα θυμούνται, να σχολιάζουν με ενθουσιασμό: «Τι ωραία το αποδώσατε αυτό!». Είναι ένα πρόγραμμα γεμάτο ενδιαφέρον, που δίνει χώρο στη μουσική να αναπνέει και στις φωνές να συνομιλούν.

Η συνύπαρξη δύο γυναικείων φωνών έχει μια ξεχωριστή μαγεία. Παρότι οι χροιές μας είναι διαφορετικές, υπάρχουν στιγμές που μπλέκονται τόσο αρμονικά, λες και γίνονται μία. Είναι μια βαθιά συναισθηματική και καλλιτεχνικά ουσιαστική συνάντηση, πέρα από την εκτίμηση που μας συνδέει με την Ελεωνόρα. Και, βέβαια, με την καθοδήγηση του Σταύρου Ξαρχάκου αναδεικνύονται όλες εκείνες οι ποιότητες και τα ηχοχρώματα που μόνο ένας τόσο μεγάλος δημιουργός θα μπορούσε να φωτίσει με αυτόν τον τρόπο.

Υπάρχει κάποιο τραγούδι από την παράσταση που ερμηνεύετε μαζί και ξεχωρίζει για εσάς; Ένα κομμάτι που σας αγγίζει ιδιαίτερα;

Υπάρχουν αρκετά. Το “Καίγομαι-καίγομαι” που είπατε πριν είναι ένα από αυτά. Και εκεί οι φωνές μας μπλέκουν πάρα πολύ ωραία και γενικά σε όλο το πρόγραμμα υπάρχει μια ελευθερία. Ενώ δηλαδή τα όρια είναι συγκεκριμένα, ταυτόχρονα ως ερμηνεύτριες βιώνουμε και μια ωραία ελευθερία.

Σε μια τηλεοπτική σας συνέντευξη αυτό το διάστημα είδα ότι κάνετε αρκετές πρόβες. Θα έλεγε κανείς ότι τα τραγούδια αυτά, επειδή τα έχετε ερμηνεύσει ξανά, τα κατέχετε σε κάποιο βαθμό. Είναι σημαντικό να μην επαναπαύεται ο καλλιτέχνης και να συνεχίζει να “δουλεύει” πάνω στα έργα που ερμηνεύει;

Η αλήθεια είναι ότι εγώ έχω συνυπάρξει πολύ περισσότερο στη σκηνή με τον Σταύρο Ξαρχάκο, από ότι η Ελεονώρα. Ωστόσο, ανεξάρτητα από το ποιος διευθύνει ή ποιος βρίσκεται δίπλα μου, κάθε φορά που τραγουδώ νιώθω πως ανακαλύπτω νέους θησαυρούς μέσα στα τραγούδια—καινούργια συναισθήματα, διαφορετικές αποχρώσεις που μπορεί να γεννηθούν από μέσα μου.

Γιατί το τραγούδι δεν είναι απλώς να βάλουμε τη φωνή μας. Είναι να το φορτίσουμε με τις αναμνήσεις μας, τα βιώματά μας, το συναίσθημά μας. Κάθε φορά, μπορεί να ανακαλώ κάτι διαφορετικό για να το ερμηνεύσω. Αυτό είναι που με συναρπάζει—το γεγονός ότι συνεχώς ανακαλύπτω νέες πτυχές, όχι μόνο της μουσικής, αλλά και του ίδιου μου του εαυτού.

Για παράδειγμα, όταν τραγουδάμε “Τα τρένα που φύγαν”, εγώ θυμάμαι πως ήταν το αγαπημένο τραγούδι της μητέρας μου και της γιαγιάς μου. Έχω παιδικές αναμνήσεις από αυτό. Άλλοι, όμως, το συνδέουν με τα Τέμπη ή με κάτι εντελώς διαφορετικό. Το ίδιο συμβαίνει με το Καίγομαι—κάποιοι το αντιλαμβάνονται ως ένα ερωτικό τραγούδι, άλλοι το διαβάζουν και πολιτικά.

Τα μεγάλα τραγούδια έχουν αυτή τη δύναμη: μπορούν να ερμηνευτούν με πολλούς τρόπους. Το “Δίχτυ”, για παράδειγμα, άλλοι το βλέπουν ως ένα κοινωνικό τραγούδι, άλλοι ως ερωτικό. Αυτή η πολλαπλή ανάγνωση είναι που κάνει ένα τραγούδι πραγματικά σπουδαίο. Και σε αυτή την παράσταση έχουμε την ευτυχία να τραγουδάμε μόνο σπουδαία τραγούδια.

Κάθε βραδιά είναι μοναδική. Οι πρόβες είναι πολλές, γιατί οι απαιτήσεις είναι υψηλές, και ο Σταύρος Ξαρχάκος δεν αρκείται μόνο σε μια καλή εκτέλεση. Θέλει το καλύτερο αποτέλεσμα, θέλει το συναίσθημα στην πιο αυθεντική του μορφή. Και φυσικά, δεν είναι μόνο οι φωνές—οι μουσικοί μας είναι εξαιρετικοί, συμβάλλοντας καθοριστικά στη μαγεία. Αν δει κανείς τον Σταύρο Ξαρχάκο να διευθύνει, θα καταλάβει πόσο διαφορετικά παίζουμε, πόσο διαφορετικά τραγουδάμε.

Είναι μια ομαδική δημιουργία, αλλά την ίδια στιγμή, έχει τη σφραγίδα ενός ανθρώπου που διευθύνει με πάθος, με ακρίβεια, με εμμονή στη λεπτομέρεια. Τίποτα δεν του ξεφεύγει. Γι’ αυτό και οι πρόβες είναι απαραίτητες—για να δώσουμε στο κοινό το καλύτερο που μπορούμε.

Θα λέγαμε ότι η παράσταση είναι μια πιο “γυναικεία” συνομιλία με το έργο του Μαέστρου; 

Φυσικά, αυτό δεν σημαίνει ότι περιοριζόμαστε σε τραγούδια που έχουν ερμηνεύσει αποκλειστικά γυναίκες. Αν και το μεγαλύτερο μέρος του ρεπερτορίου ανήκει σε γυναικείες φωνές, δεν είναι ο μόνος άξονας επιλογής.

Πώς έχει αποτυπωθεί σε σας εκείνη η βραδιά στο Μουσείο Ακρόπολης, γιατί εμείς τη θυμόμαστε έντονα και λόγω ενός βίντεο που έγινε viral και ο Μαέστρος συνομιλεί με πλανόδιο μουσικό που τραγουδούσε το “Ήτανε μια φορά”.

Όσοι γνωρίζουν τον Σταύρο Ξαρχάκο λίγο πιο προσωπικά, σε απλές καθημερινές στιγμές του, ξέρουν πως δεν είναι ο άνθρωπος που ”συνηθίζει” να αγκαλιάζει όποιον πλανόδιο μουσικό συναντήσει. Είναι, όμως, ένας απλός και αυθεντικός άνθρωπος – και πάνω απ’ όλα, βαθιά ευαίσθητος. Για να είμαι ειλικρινής, μου έκανε εντύπωση που εκείνο το βράδυ πλησίασε τον μουσικό, γιατί συνήθως είναι αρκετά ντροπαλός. Δεν είχε καν ακούσει από την αρχή ότι τραγουδούσε το “Ήταν μια φορά”, του το είπαμε καθώς περνούσαμε το πεζοδρόμιο. Και έτσι, εντελώς αυθόρμητα, μετά το φαγητό μας και τη συναυλία στο Μουσείο Ακρόπολης, συνέβη αυτή η συγκινητική στιγμή—που για μένα, όμως, ήταν απόλυτα φυσική.

Γιατί μιλάμε για έναν άνθρωπο που συγκινείται βαθιά από τις “ανθρώπινες” στιγμές της ζωής – τα απλά, αληθινά πράγματα. Από ένα παιδί που θα τραγουδήσει ένα κομμάτι του μέχρι έναν άγνωστο μουσικό που παίζει στον δρόμο. Έχει τύχει κι άλλες φορές να σταθεί και να ακούσει, έχω βίντεο και με άλλες στιγμές, απλώς δεν έχουν βγει στη δημοσιότητα. Γιατί αυτός είναι ο Σταύρος Ξαρχάκος—ένας άνθρωπος που νιώθει, που αντιδρά με την καρδιά του, που συγκινείται με τις απλές στιγμές της ζωής, ακόμα και τα μικρά αλλά ουσιαστικά.

Δεν θα μπορούσε, λοιπόν, να μείνει ασυγκίνητος όταν μέσα στο κρύο ένας μουσικός τραγουδούσε ένα δικό του τραγούδι. Και χαίρομαι που αυτή η εικόνα έκανε εντύπωση στον κόσμο, γιατί μας υπενθυμίζει πόσο ανάγκη έχουμε το καλό. Καθημερινά κατακλυζόμαστε από αρνητικές ειδήσεις—και ίσως δεν είναι τυχαίο αυτό. Όμως ο κόσμος έχει ανάγκη από φως, από στιγμές που δίνουν έναν θετικό συμβολισμό. Από καλές “ειδήσεις”.

Και κάποιος άλλος μπορεί να έκανε το ίδιο, αλλά το γεγονός ότι το έκανε ο Σταύρος Ξαρχάκος προκάλεσε συγκίνηση. Και αυτό είναι το σημαντικό: να βλέπουμε και να αναγνωρίζουμε το καλό. Αυτό κρατάω από εκείνο το βράδυ. Ότι υπάρχει ακόμα ανθρωπιά, υπάρχει αγάπη, υπάρχουν καλές ειδήσεις που απλώς δεν ακούγονται συχνά. Και αυτές είναι που αξίζει να κρατήσουμε. Όμορφες στιγμές, που συχνά δεν βγαίνουν προς τα έξω όπως θα έπρεπε.

Άλλη μία πολύ ωραία “στιγμή στο χρόνο” είναι η ενδιαφέρουσα η σειρά βίντεο για τη ζωή του Μαέστρου στο YouTube. Πότε αναμένουμε και επόμενα επεισόδια;

Ο σκοπός της σειράς αυτής είναι να ανακαλύψουν, όσοι δεν γνωρίζουν και ιδιαίτερα τα νέα παιδιά, το σπουδαίο έργο του Σταύρου Ξαρχάκου.

Η σειρά δημιουργήθηκε με δική μου πρωτοβουλία. Ο πρόλογος και τα δύο πρώτα επεισόδια έχουν ήδη κυκλοφορήσει, και τις επόμενες μέρες θα βγει το τρίτο επεισόδιο, που είναι πραγματικά ξεχωριστό. Ήθελα μέσα από αυτό το εγχείρημα να αναδείξουμε τους παράγοντες που συνέβαλαν στη δημιουργία του μοναδικού έργου του Ξαρχάκου—και όσα συνεχίζουν να τον εμπνέουν, μιας και εξακολουθεί ακούραστα να δημιουργεί.

Ο ίδιος, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, αποφεύγει να δίνει συνεντεύξεις, κι έτσι προσπαθούσα να βρω έναν τρόπο να επικοινωνηθούν ουσιαστικά τα στοιχεία του έργου του. Σκέφτηκα να αφηγηθούμε αυτή την ιστορία μέσα από αρχειακό υλικό, φωτογραφίες και αφήγηση. Το αποτέλεσμα είναι μια ιδιαίτερη προσέγγιση, που κάποιοι θα την πουν animation, αλλά εμείς τη βλέπουμε περισσότερο ως ένα νέο είδος τηλεοπτικής αφήγησης.

Σε κάθε επεισόδιο του “ΝΥΝ ΚΑΙ ΑΕΙ” φωτίζουμε γεγονότα που επηρέασαν τη ζωή και το έργο του. Για παράδειγμα, στο τρίτο επεισόδιο αναφερόμαστε στον πρώτο του έρωτα, τη Μαργαρίτα Μπακοπούλου, με την οποία υπήρξε παντρεμένος. Δεν είναι μια αναφορά για να αποκαλύψουμε στοιχεία της προσωπικής του ζωής, αλλά επειδή αυτή η σχέση έπαιξε ρόλο στην πορεία του, καθώς τον έφερε σε επαφή με ανθρώπους που αργότερα έγιναν σημαντικοί συνεργάτες του.

Κάθε επεισόδιο συνεχίζει με τον ίδιο γνώμονα: να αναδείξει τι διαμόρφωσε τον Σταύρο Ξαρχάκο ως δημιουργό. Για μένα, σε αυτή τη φάση που εστιάζω περισσότερο στη δουλειά μου, αυτό θέλω να καθορίζει τα πάντα γύρω μου —το έργο. Δεν έχει σημασία να μιλάμε για την καθημερινότητά μας, αλλά για το τι δημιουργούμε. Το έργο είναι εκείνο που μένει στον χρόνο. Ακόμα και όταν ένας καλλιτέχνης είναι ένας αμφιλεγόμενος άνθρωπος, το έργο του συνεχίζει να υπάρχει, να εμπνέει, να διδάσκει. Αυτή είναι η παρακαταθήκη που αφήνει κάποιος στον κόσμο.

Μέσα από αυτά τα επεισόδια, γνωρίζουμε τον άνθρωπο πίσω από τον δημιουργό. Ποιες ήταν οι καταβολές του, οι επιρροές που τον διαμόρφωσαν. Στα πρώτα επεισόδια, για παράδειγμα, μιλάμε για την Επτανησιακής καταγωγής γιαγιά του, που έπαιξε πιο καθοριστικό ρόλο στη ζωή του ακόμα και από τους γονείς του. Πιστεύω ότι η παιδική ηλικία είναι πάντα η πρώτη πατρίδα ενός ανθρώπου—και ειδικά ενός καλλιτέχνη. Αυτές οι ιστορίες που φωτίζουν τον Ξαρχάκο πέρα από τη μουσική του, μας βοηθούν να τον καταλάβουμε καλύτερα και να συνειδητοποιήσουμε τι τον οδήγησε στη δημιουργία του σπουδαίου έργου του.

Είδαμε πρόσφατα και την αφιερωματική έκθεση – με τεκμήρια από τη ζωή και το έργο του Ξαρχάκου – στην Πινακοθήκη Γκίκα (στο πλαίσιο της μουσειακής παρέμβασης “Νομίζω ήρθε η ώρα ν’ ακούσουμε…”] και ήταν καταπληκτική. Τα επόμενα σχέδιά σας; 

Πρώτα απ’ όλα, υπάρχουν κάποια νέα τραγούδια που έχουμε ετοιμάσει με τον Σταύρο Ξαρχάκο και ελπίζουμε να τα κυκλοφορήσουμε σύντομα. Ορισμένα από αυτά είναι έτοιμα εδώ και χρόνια—το ένα, για παράδειγμα, από το 2017—ενώ κάποια άλλα είναι πολύ πρόσφατα. Τώρα που επιστρέφω στην Αθήνα (βρισκόταν στην Κύπρο), ξεκινάμε ηχογραφήσεις στο στούντιο για το προτελευταίο τραγούδι αυτού του κύκλου. Παράλληλα, έχω προγραμματίσει τις καθιερωμένες μου εμφανίσεις πριν το Πάσχα, την παράσταση “Εαρινό Πάθος”, που φέτος θα πραγματοποιηθεί στις 7 Απριλίου στη Γερμανική Εκκλησία.

Επιπλέον, υπάρχει η σκέψη να μεταφέρουμε ένα μέρος της έκθεσης που είδατε στην Πινακοθήκη Γκίκα στην Αίγινα, στο σπίτι μας, το οποίο είναι και η έδρα του Κέντρου Έρευνας και Μελέτης του Ελληνικού Τραγουδιού “Σταύρος Ξαρχάκος”. Ο Σταύρος Ξαρχάκος έχει οραματιστεί αυτόν τον χώρο ως σημείο αναφοράς για τη μελέτη και την παρουσίαση του έργου του, αλλά και άλλων συνθετών. Δεν είναι ακόμα σίγουρο αν θα καταφέρουμε να μεταφέρουμε την έκθεση, αλλά σίγουρα από φέτος θα ξεκινήσουν δράσεις εκεί, με στόχο να γίνει το σπίτι στην Αίγινα ένας ζωντανός χώρος αφιερωμένος στο ελληνικό τραγούδι.