ΗΡΘΑΜΕ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟΙ ΜΕ ΤΗ ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΑΝΘΡΩΠΙΝΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΣΤΟ ΕΜΣΤ
Περιηγηθήκαμε στις τέσσερις νέες εκθέσεις του ΕΜΣΤ, όπου οι διεθνώς αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες Τζάνις Ράφα, Sammy Baloji, Kasper Bosmans και Emma Talbot μας καλούν να συνυπάρξουμε με τη φύση, να επανεξετάσουμε τη στάση μας απέναντι στον πλανήτη και να αναγνωρίσουμε το αποτύπωμά μας στην αέναη αυτή σχέση.
Το ΕΜΣΤ υποδέχεται την άνοιξη με μια σειρά έργων που μας καλούν να αναστοχαστούμε τη σχέση μας με τη φύση, τα ζώα και το περιβάλλον. Έργα που διεγείρουν τη συνείδηση, προκαλούν σκέψεις και συναισθήματα, και μας προσκαλούν να αναλογιστούμε την καταλυτική επιρροή του ανθρώπου στη γη, τα οικοσυστήματα και τη μη-ανθρώπινη ζωή γενικότερα.
Στο πλαίσιο αυτό εγκαινιάστηκαν δύο ατομικές εκθέσεις και δύο νέες αναθέσεις καλλιτεχνών που προσκαλούν τον θεατή να μπει στον κόσμο των ζώων, του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης παρέμβασης. Οι διεθνώς αναγνωρισμένοι καλλιτέχνες Τζάνις Ράφα, Sammy Baloji, Kasper Bosmans και Emma Talbot μας καλούν να συνυπάρξουμε με τη φύση, να επανεξετάσουμε τη στάση μας απέναντι στον πλανήτη και να αναγνωρίσουμε το αποτύπωμά μας στην αέναη αυτή σχέση.
Η καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ, Κατερίνα Γρέγου, χαρακτήρισε τις 4 αυτές εκθέσεις ως ένα «πρελούδιο» σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα που θα αναπτυχθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της χρονιάς με θέμα τα ζώα και το περιβάλλον, με αποκορύφωμα την ομαδική έκθεση “Why look at animals”, που θα πραγματοποιηθεί τον Μάιο. Μέσα από αυτή την αφήγηση, η κ.Γρέγου θέλει να αναδείξει τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, ένα θέμα που την απασχολεί προσωπικά τα τελευταία 10 χρόνια. Το ΕΜΣΤ, άλλωστε, είναι ένα από τα λίγα μουσεία στον κόσμο που δέχεται σκυλιά και τα ενσωματώνει στις εκθέσεις του, επιχειρώντας να αναδείξει τον περιθωριοποιημένο ρόλο των ζώων στην κοινωνία.
Οι εκθέσεις αυτές στο ΕΜΣΤ “δεν μιλούν μόνο για τα ζώα, αλλά προσεγγίζουν και ένα πιο βαθύ ζήτημα: την ανάγκη να επανεξετάσουμε τον τρόπο που συνυπάρχουμε με τα ζώα και την φύση. Ειδικά μετά τη βιομηχανική επανάσταση, η αποξένωση από τα ζώα και το φυσικό περιβάλλον έχει γίνει ακόμα πιο έντονη” είπε χαρακτηριστικά.
Η συνολική αφήγηση της ομαδικής έκθεσης που θα εγκαινιαστεί τον Μάιο στο ΕΜΣΤ και συμμετέχουν περισσότεροι από 60 καλλιτέχνες, επικεντρώνεται στον άνθρωπο και το αποτύπωμά του στο φυσικό περιβάλλον. Ειδικότερα, το πρόβλημα της αποξένωσης του ανθρώπου από τη φύση και την πανίδα παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο. Δεν αφορά τη συνήθη αναπαράσταση των ζώων στην τέχνη, αλλά προσεγγίζει τη θεώρηση ότι τα ζώα είναι όντα με συναισθήματα και νοημοσύνη, απορρίπτοντας τη θεωρία του Ντεκάρτ που τα αντιμετώπιζε ως μηχανές.
“Σύμφωνα με τα επιστημονικά δεδομένα των τελευταίων 20 ετών, τα ζώα έχουν αποδειχθεί να έχουν ικανότητες συναισθηματικής νοημοσύνης, κάτι που προκαλεί έντονη σκέψη για τη στάση του ανθρώπου απέναντί τους”, ανέφερε χαρακτηριστικά η κ. Γρέγου και κατέληξε “το ζητούμενο είναι να αναλογιστούμε πώς μπορούμε να συνυπάρχουμε σε έναν κοινό βιότοπο, χωρίς να θεωρούμε τον εαυτό μας κυρίαρχο, αλλά μέρος ενός μεγαλύτερου οικοσυστήματος”.
Η μεγάλη ομαδικη έκθεση “Why look at animals” ξεκίνησε λοιπόν ήδη με δύο μεγάλες εκθέσεις και δύο μεγάλες παρουσιάσεις έργων που προσκαλούν τους επισκέπτες να επανεξετάσουν τη σχέση τους με τη φύση, τα ζώα και το περιβάλλον.
Εμείς περιηγηθήκαμε στην πρώτη ατομική έκθεση του Sammy Baloji στην Ελλάδα «Απόηχοι της Ιστορίας, σκιές της προόδου» που αποτελεί μια έντονη κριτική ματιά στο θέμα της αποικιακής κληρονομιάς και της εκμετάλλευσης των πόρων, στην υποβλητική και εμβυθιστική ατομική έκθεση της Τζάνις Ράφα «Εμείς που Προδώσαμε τα Άλογα» που διερευνά θέματα ελέγχου, οικειότητας και εκμετάλλευσης των ζώων αυτών, ενώ είδαμε στην είσοδο του Μουσείου τη νέα καλειδοσκοπική τοιχογραφία 30 μέτρων του Kasper Bosmans «Το θολό βλέμμα» (2025) που εξετάζει την εργαλειοποιήση των ζώων από τους ανθρώπους. Εξόχως εντυπωσιακή ηνέα μνημειώδης ζωγραφική εγκατάσταση από μετάξι, ύψους 9 μέτρων, «Human/Nature» (2025) της Emma Talbot μας προσκαλεί να φανταστούμε ένα καλύτερο μέλλον με πιο αρμονικές σχέσεις ανθρώπων και φύσης.
Kasper Bosmans – Ένα θολό βλέμμα, πίσω από τα κάγκελα
“The Fuzzy Gaze”
EMΣΤ In Situ – ΦΟΥΑΓΙΕ
3 Απριλίου 2025 – 15 Φεβρουαρίου 2026
Η ξενάγησή μας ξεκίνησε στο ισόγειο του ΕΜΣΤ με την καλειδοσκοπική τοιχογραφία του Βέλγου εικαστικού Kasper Bosmans. Το Θολό Βλέμμα (2025) του Kasper είναι μία εντυπωσιακή τοιχογραφική συνθέση 30 μέτρων που μας προκαλεί να αναλογιστούμε ζητήματα που αφορούν τη μεταλλαγή των ρόλων που κατείχαν τα ζώα στον κόσμο του ανθρώπου, μέσα στο πέρασμα του χρόνου.
Ο καλλιτέχνης έχει γεννηθεί στη μικρή πόλη Lommel του Βελγίου το 1990 και μέσα από τα έργα του εξερευνά θέματα όπως η πολιτιστική ταυτότητα, η παράδοση και τα συστήματα πεποιθήσεων. Τα έργα του – συνήθως μεγάλης κλίμακας – συνδυάζουν στοιχεία του παρελθόντος με σύγχρονες προοπτικές, δημιουργώντας μια πολυεπίπεδη οπτική εμπειρία. Ενσωματώνει στοιχεία από τα πεδία της υψηλής τέχνης, της λογοτεχνίας, της λαϊκής ή ποπ κουλτούρας, της εραλδικής, της μυθολογίας και της ανθρωπολογίας. Ακολουθώντας αυτές τις διαδρομές μέσα από παιγνιώδεις, queer αναγνώσεις μεθερμηνεύει τον κόσμο γύρω μας.
Στη συγκεκριμένη περίπτωση για την ανάθεση του ΕΜΣΤ, ο Kasper Bosmans κλήθηκε να εμβαθύνει τη σκέψη του πάνω στα ζώα και τη σχέση μας με αυτά, μία ιδέα που τον απασχολούσε από μικρό παιδί. Από πάντα τον συνάρπαζε να παρακολουθεί το “βλέμμα” των ανθρώπων πάνω στα ζώα, και κατ’ επέκταση τη δύναμη που ασκούμε πάνω τους. Παρών στην ξενάγηση ο καλλιτέχνης, μας είπε ότι δουλεύοντας τις ιδέες για αυτή τη σπονδυλωτή τοιχογραφική απεικόνιση έμεινε αρκετές μέρες στην Αθήνα, επισκέφθηκε πολλά μουσεία, ανάμεσα στα οποία το Αρχαιολογικό, το Μπενάκη και το Βυζαντινό Μουσείο και εντυπωσιάστηκε, ενώ πολλά στοιχεία που ξεχώρισε στις αίθουσες των μουσείων βρήκαν “θέση” στο τελικό έργο που απλώνεται μπροστά μας.
Η τοιχογραφία “Θολό Βλέμμα”, όπως μας λέει ο ίδιος, ξεκίνησε από τη σκέψη του “πώς θα μπορούσαμε να περιγράψουμε το ασαφές βλέμμα ανάμεσα σε ένα ζώο και τον άνθρωπο πριν τη μόνιμη εγκατάσταση στις πόλεις και πριν υπάρξει δημοκρατία. Θεωρούσαμε ότι τα ζώα έχουν κάποιο μυστήριο, ενώ με το πέρασμα του χρόνου disneyοποιήθηκαν. Και τώρα λυπόμαστε όταν πηγαίνουμε στον ζωολογικό κήπο και μας απογοητεύει η αρκούδα που δεν συμπεριφέρεται σαν αρκουδάκι και δεν έχουμε αυτή την τρυφερή σχέση μαζί του. Και άρα το θολό αυτό βλέμμα πλέον κρύβεται πίσω από το τζάμι και πίσω από υποκειμενικές κάμερες, πίσω από κλουβιά.”
Στην τοιχογραφία ξεχωρίζουμε ζωολογικές λεπτομέρειες και θραύσματα τοπικών παραδόσεων, και όταν περπατάμε μπροστά της είναι σαν να περιπλανιόμαστε στο κλειστό σύμπαν του Kasper, ενώ τα ζώα μας κοιτούν με βλέμμα απαθές. Ο ίδιος μας λέει ότι θα μπορούσε να είναι η εμπειρία ενός επισκέπτη σε τσίρκο που έρχεται αντιμέτωπος με ένα ζώο που έχει εκπαιδευτεί σε συγκεκριμένο εύρος επαναλαμβανόμενων χειρονομιών. Με τη χρήση πολλών εραλδικών στοιχείων που θυμίζουν το διακοσμητικό ύφασμα που τοποθετείται πάνω από τη σαγή του αλόγου, καταλαβαίνουμε ότι με το έργο του θίγει την στυγνή εμπορευματοποίηση των ζώων από τον άνθρωπο στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Sammy Baloji: Echoes of Progress, Shadows of History / Απόηχοι της ιστορίας, σκιές της προόδου
Εκθεσιακός χώρος Ισογείου
Επιμέλεια: Ιόλη Τζανετάκη
Στο ισόγειο του ΕΜΣΤ, μπήκαμε σε έναν κόσμο γεμάτο από τις σκιές του παρελθόντος που ακόμα στοιχειώνουν το παρόν. Η πρώτη ατομική έκθεση του Sammy Baloji στην Ελλάδα, “Απόηχοι της Ιστορίας, Σκιές της Πρόοδου”, μας καλεί να αναστοχαστούμε τις συνέπειες της αποικιοκρατίας, αλλά και τις σύγχρονες μορφές εκμετάλλευσης του Κονγκό, μέσα από έναν προσωπικό και συναισθηματικό φακό. Εδώ, η τέχνη δεν είναι απλώς αντικείμενα και εικόνες – είναι φωνές, μνήμες, ανοιχτές πληγές που δεν έχουν επουλωθεί ποτέ.
Ο Baloji – ο οποίος μας ξενάγησε στην έκθεση- εκθέτει ουσιαστικά τις αμετάκλητες συνέπειες της αποικιοκρατίας και τις σύγχρονες μορφές εκμετάλλευσης του Κονγκό, ιδιαίτερα της περιοχής Κατάνγκα, μέσα από ένα προσωπικό, συναισθηματικό και καλλιτεχνικό βλέμμα.
Η έκθεση περιλαμβάνει εγκαταστάσεις, έργα βίντεο και φωτογραφικές σειρές από την τελευταία δεκαετία της καλλιτεχνικής δραστηριότητας του Baloji και ξεδιπλώνει μπροστά μας την τραγική κληρονομιά της βελγικής αποικιοκρατίας, συνδέοντας το παρελθόν με το παρόν με έναν αδιαχώριστο τρόπο.
Όπως ο ίδιος μας είπε, “η έκθεση αυτή συνδέεται με τις διπλωματικές σχέσεις που υπήρχαν μεταξύ του Βασιλείου του Κονγκό και της Ευρώπης. Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον ότι στις διπλωματικές ανταλλαγές που λμάμβαναν χώρα, εισέρχονταν αντικείμενα προερχόμενα από την Αφρική και τα αφρικανικά βασίλεια. Εκείνη την εποχή, ωστόσο, δεν μιλούσαμε για ευρωπαϊκές συλλογές, αλλά για «ντουλάπια περιέργειας». Πολλά από αυτά τα ντουλάπια περιέργειας τα διατηρούσαν ευγενείς ή και ιεραπόστολοι που βρίσκονταν στην Αφρική εκείνη την περίοδο, προσπαθώντας να εκχριστιανίσουν τις τοπικές πληθυσμιακές ομάδες”.
Η νέα επιτόπια εγκατάσταση Meandering (2025) – που αποτελεί ανάθεση του ΕΜΣΤ– φέρνει την έννοια της διαρκούς κίνησης και αλληλεπίδρασης μεταξύ του βασιλείου του Κονγκό και της Ευρώπης, τονίζοντας τον τρόπο με τον οποίο η αποικιοκρατία επηρεάζει ακόμα και σήμερα τη σύγχρονη κοινωνία.
Ο Κονγκονέζος καλλιτέχνης αναδεικνύει την αντιπαράθεση των αποικιακών ευρωκεντρικών αφηγήσεων και τις αποκλεισμένες ιστορίες, όπως η ιστορία του Κονγκό, που δεν εξυπηρετούσαν τα συμφέροντα της δυτικής ευρωπαϊκής πολιτιστικής καταξίωσης. Μια ιστορία που παραμένει σιωπηλή, αλλά έντονα παρούσα, γεμάτη από την αντίσταση και τις πληγές του παρελθόντος που παραμένουν ανοιχτές.
Αξίζει να σταθούμε στο σημείο που ο καλλιτέχνης μας περιέγραφε το περίτεχνο χαλί που ήταν στρωμένο στο δάπεδο του χώρου. Το χαλί ήταν διακοσμημένο με μαιάνδρους, και ο Baloji είπε πως η τεχνική αυτή χαρακτηριζόταν “greca” (ελληνική), ενώ στην πραγματικότητα, προϋπήρχε στην Αφρική πολλά χρόνια πριν καν δημιουργηθεί η Ελλάδα.
Με αυτή την ιδέα, το έργο μου προσεγγίζει τις γεωγραφίες που είναι γνωστές στη Δύση, ενώ παράλληλα αμφισβητεί τις αφηγήσεις που προκύπτουν από τις αποικιακές και πολιτισμικές επιρροές” είπε ο καλλιτέχνης.
Όσο περιηγείται κάποιος στην έκθεση, έχει έντονη την αίσθηση ότι η ιστορία είναι κάτι που δεν ανήκει στο παρελθόν, αλλά “ζει” στο σήμερα και διαμορφώνει το μέλλον. Το έργο του Baloji αναγνωρίζει τη συνεχιζόμενη εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της Κατάνγκα από σύγχρονες μεγάλες εταιρίες και φωτίζει τις επιπτώσεις τους στη φύση και τις κοινωνίες.
Emma Talbot – Πώς είναι να μπαίνεις μέσα στο μυαλό των ζώων;
Human/Nature
3 Απριλίου 2025 – 15 Φεβρουαρίου 2026
Εκθεσιακός χώρος 2ου Ορόφου
Ανεβαίνοντας στον δεύτερο όροφο το βλέμμα μας κυριολεκτικά αιχμαλωτίζει το δημιουργημένο ειδικά για το ΕΜΣΤ νέο έργο της Talbot με τίτλο “Human/Nature” (Άνθρωπος/Φύση, 2025). Δεν υπάρχει περίπτωση να σταθείς μπροστά σε αυτή την πολύχρωμη μνημειώδη υφαντουργική εγκατάσταση από ζωγραφισμένο μετάξι και να μην νιώσεις σαν να μπαίνεις στο μυαλό ενός κατατμημένου υβριδικού πλάσματος, που μπορεί να είσαι και… εσύ!
H Emma Talbot ζωγραφίζει, σχεδιάζει, δημιουργεί γλυπτά και κινούμενα σχέδια. Κατά την εξερεύνηση των υλικών της, ανακάλυψε ότι η ζωγραφική σε μετάξι την εξυπηρετεί ιδανικά, επειδή η ελαφρότητα και η απαλότητα του μεταξιού της επιτρέπουν να δημιουργεί τεράστια έργα χωρίς να προσθέτει βάρος ή να θέτει σε κίνδυνο τις διαστάσεις και την παρουσίαση του έργου. “Ήθελα να βρω και να επιλέξω μια επιφάνεια ζωγραφικής που δεν είχε ήδη αποφασιστεί για μένα, μια εναλλακτική λύση στον λευκό καμβά. Έτσι, ένιωσα αρκετά απελευθερωτική την ιδέα να βρω το μετάξι, ένα όμορφο υλικό που πραγματικά αγαπώ” έχει πει στο Wallpeper η Talbot.
Η καλλιτέχνις προσεγγίσει ζητήματα που σχετίζονται με την οικοπολιτική και το περιβάλλον.”Τι είναι η φύση;», “Μπορούμε να επιστρέψουμε “ηθικά στην αγκαλιά της και πώς; “Θέσαμε τον εαυτό μας στο κέντρο του κόσμου και απομακρύναμε όλα τα άλλα από εμάς, προκειμένου να διατηρήσουμε την αίσθηση της δικής μας θέσης και της δικής μας δύναμης στον πλανήτη μας” μας λέει η καλλιτέχνις στην ξενάγηση στο ΕΜΣΤ.
“Και ο κίνδυνος που διατρέχουμε με αυτό τον τρόπο είναι ότι χάνουμε την επαφή με τα πράγματα που χρειαζόμαστε για να επιβιώσουμε. Άρχισα να σκέφτομαι πώς διαμορφώνονται οι σχέσεις μας με τα ζώα και να σκέφτομαι τις ικανότητές τους, όλα τα πράγματα που είναι ικανά να κάνουν, να αντιληφθούν. Όσα εμείς δεν μπορούμε, κι ας εξακολουθούμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας ως το ευφυές είδος. Σκέφτηκα τον τρόπο με τον οποίο προβάλλουμε στην ιδέα του ζώου, ένα σύνολο φαντασιών με βάση τον άνθρωπο”.
Λύκος, γυναίκα, πουλί και φίδι αναπτύσσονται μέσα στον φυσικό χώρο της έκθεσης. Το έργο έχει τρεις διαστάσεις. Στην απίστευτη υφαντουργική εγκατάσταση βλέπουμε υβριδικές ζωικές μορφές και φράσεις που διατυπώνονται σαν ανοικτές ερωτήσεις για τον θεατή.
Απέναντι από τη μεταξωτή αυτή “ταπισερί” βρίσκεται σαν τοτέμ η γλυπτική γυναικεία μορφή μιας μυθολογικής “χίμαιρας”, μια τερατώδους δύναμης που δεν μπορούμε να ελέγξουμε ή να περιορίσουμε. Και το τρίτο στοιχείο είναι η ταινία κινουμένων σχεδίων με τίτλο “You Are Not the Centre” (Inside the Animal Mind) [∆εν είσαι το Κέντρο (Μέσα στο Μυαλό των Ζώων)]. Στο έργο αυτό η θηλυκού γένους πρωταγωνίστρια, ένα alter ego της ίδιας της καλλιτέχνιδας, εισέρχεται στο μυαλό των ζώων, επιζητώντας μια κατανόηση του κόσμου. Ο επίλογος ανήκει στην ίδια την Talbot: “Το έργο ασχολείται με τον χώρο ανάμεσα στη στιγμή της γέννησής μας και στη στιγμή του θανάτου μας είναι μια ελεύθερη πτώση μέσα από όλες αυτές τις εμπειρίες”.
Janis Rafa: We Betrayed the Horses / Εμείς που προδώσαμε τα άλογα
4 Απριλίου – 5 Οκτωβρίου 2025
2ος όροφος
Επιμέλεια: Δάφνη Βιτάλη
Μπαίνοντας στην πρώτη ατομική έκθεση της Τζάνις Ράφα στην Ελλάδα, με τίτλο “Εμείς που προδώσαμε τα άλογα” δε γίνεται να μην εκπλαγείς από την ατμόσφαιρα της αίθουσας. Ένας χώρος σκοτεινός, με ταΐστρες αλόγων και σέλες που αποπνέει ένταση και μυστήριο, ένας κόσμος γεμάτο από την απουσία του σώματος, την αποξένωση και τον πόνο.
Η ατμόσφαιρα από μόνη της μας προσκαλεί να κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας και να αναλογιστούμε τη σχέση μας με τα ζώα, με ιδιαίτερη έμφαση στην επιτελεσμένη (performed) υπόσταση του αλόγου, όπως η ίδια η καλλιτέχνης το αποκαλεί. Μια έκθεση που, μέσα από ένα πολυμεσικό αφήγημα, αναδεικνύει τον τρόπο που ο άνθρωπος διαστρεβλώνει, ελέγχει και υποτάσσει το σώμα του αλόγου, μετατρέποντας το σε εργαλείο που εξυπηρετεί ανθρώπινες ανάγκες και επιθυμίες.
“Στην προηγούμενη δουλειά μου, ασχολήθηκα εκτενώς με το άλογο και το σώμα του, αλλά αυτή τη φορά το σώμα του άλογου είναι απόν, και έρχεται μέσω αυτής της ανθρωποκεντρικής αφήγησης που τοποθετεί τη δική μας οπτική και επιθυμία στο επίκεντρο.
Συνειδητοποιούμε ότι όλες αυτές οι επινοήσεις είναι εντελώς ανθρώπινες και, τελικά, δείχνουν πως βλέπουμε τα ζώα, όπως εμείς θέλουμε να τα ελέγξουμε. Ο τίτλος της έκθεσης, Εμείς που προδώσαμε τα άλογα, αναφέρεται ακριβώς σε αυτό: στη σχέση που δημιουργούμε με τα ζώα, που είναι γεμάτη από επιθυμία για κυριαρχία, αλλά και την προβολή του ελέγχου ως «αγάπης».
Και συνέχισε: “Τα έργα της έκθεσης βασίζονται σε προσωπικές μου εμπειρίες με τα ζώα, τις οποίες αντλώ από τον τρόπο που μεγάλωσα, όχι μόνο με τα άλογα, αλλά και με άλλους ανθρώπους και ζώα γύρω μου. Η προσωπική αυτή αφήγηση είναι διάχυτη σε όλη την έκθεση και επηρεάζει τη ματιά που ρίχνω στο ζώο, ιδιαίτερα στην έννοια της σχέσης μεταξύ ανθρώπου και άλογου.
Η έκθεση, επίσης, αναδεικνύει την έννοια του “ερωτικού παιχνιδιού” που υπάρχει ανάμεσα στον αναβάτη και το άλογο. Είναι μια σωματική σχέση που αναπτύσσεται, αλλά και μια φαντασιακή σχέση, φορτισμένη με ανθρώπινες επιθυμίες και προβολές. Σίγουρα, δεν ξέρουμε πώς το άλογο βιώνει αυτή τη σχέση και αν συμφωνεί με τον τρόπο που το κυριαρχούμε. Είναι μια σχέση που πάντα βλέπουμε από τη δική μας ανθρώπινη οπτική, αλλά το άλογο παραμένει παθητικός δέκτης της ανθρώπινης επιθυμίας”.
Η έκθεση καταλαμβάνει δύο εκθεσιακούς χώρους και μας μεταφέρει σε έναν συναισθηματικά φορτισμένο, υποβλητικό και εμβυθιστικό κόσμο.
Το πρώτο δωμάτιο της έκθεσης μας προτρέπει να σκεφτούμε την ερωτική σχέση που κρύβεται πίσω από την αλληλεπίδραση ανθρώπου και αλόγου, μία σχέση τόσο πραγματική όσο και φαντασιακή, γεμάτη από την ανθρώπινη επιθυμία. Η ατμόσφαιρα στο χώρο είναι γεμάτη από τη διάχυτη, αισθησιακή ένταση αυτής της σχέσης – μια σχέση σωματική, φορτισμένη από την ανθρώπινη οπτική και επιθυμία.
Στον δεύτερο χώρο της έκθεσης, η Ράφα επανέρχεται στην ιστορία της ιππασίας και της ιπποδρομίας, εξετάζοντας τον τρόπο που το άλογο μετατράπηκε από μια μορφή ζωντανής ύπαρξης σε εμπόρευμα και εργαλείο για τον ανθρώπινο πολιτισμό.
Οι εικόνες του κλειστού ιππόδρομου, που καταγράφει η καλλιτέχνιδα στη βιντεο-εγκατάσταση “Η απουσία του σώματός σου διαμόρφωσε τα θεάματα του παρελθόντος μας”, μας ενθαρρύνουν να σκεφτούμε για την εμπορευματοποίηση του ζώου και τη μετατροπή του σε αντικείμενο διασκέδασης και δόξας εις βάρος της φύσης του.
Η κινηματογράφηση του έργου, με τον σκοτεινό φωτισμό και τη μη ανθρώπινη οπτική γωνία, δημιουργεί μια αίσθηση εγκατάλειψης και απόκοσμου, ενώ ταυτόχρονα μας παραπέμπει σε έναν τόπο που μοιάζει να είναι ένα ρέκβιεμ για την καταπιεσμένη άγρια φύση του αλόγου και τη σφιχτή, συχνά κακόβουλη, σχέση του ανθρώπου με το ζώο.
Μια εικαστική εμπειρία – που δημιουργεί έναν χώρο για περισυλλογή, διαμαρτυρία και θρήνο για την αξιοπρέπεια των ζώων και τη δυσλειτουργική σχέση κυριαρχίας που έχουμε απέναντί τους”.
Αυτή η αφήγηση του ανθρώπινου και του ζωικού σώματος είναι ακόμη πιο έντονη στο βίντεο που γυρίσαμε σε έναν άδειο ιππόδρομο στο Μαρκόπουλο. Η άδεια αυτή τοποθεσία είναι γεμάτη από την απουσία του ζώου, η οποία είναι το κυρίαρχο στοιχείο. Στο βίντεο, βλέπουμε πώς η εικόνα, ο φωτισμός και ο ήχος δημιουργούν έναν κόσμο που μοιάζει εγκαταλελειμμένος, σαν ρέκβιεμ για τη σχέση μας με το άλογο και την άγρια φύση του.
Στην ταινία αυτή χρησιμοποιούμε αρχειακό υλικό από τις αρχές του 20ού αιώνα, το οποίο αναφέρεται στην ιστορία της ιππασίας, της ιπποδρομίας και της τιθάσευσης του αλόγου. Αυτό το υλικό λειτουργεί ως γέφυρα που μας φέρνει κοντά στην ιστορία του άλογου και της σχέσης του με τον άνθρωπο, μέσα από την προσέγγιση του ανθρώπινου ελέγχου και της ανθρώπινης ερμηνείας.
Η έκθεση, και κυρίως το βίντεο, μας καλεί να αναλογιστούμε τη σύνθετη σχέση μεταξύ ανθρώπου και ζώου, τη δύναμη και την επιθυμία που κρύβεται πίσω από την ανάγκη να ελέγξουμε, να κατανοήσουμε και να υποτάξουμε τη φύση γύρω μας, ενώ ταυτόχρονα να προσπαθούμε να την ερμηνεύσουμε ως κάτι που μας ανήκει.
