ΤΟ ΣΙΚΟΥΕΛ ΤΟΥ “JOKER” ΔΕΝ ΞΕΡΕΙ ΤΙ ΝΑ ΚΑΝΕΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ

Όταν το 2019 το ορίτζιναλ Joker προβλήθηκε στο Διαγωνιστικό του φεστιβάλ Βενετίας το σοκ ήταν μεγάλο. Ο καλλιτεχνικός διευθυντής του φεστιβάλ, Αλμπέρτο Μπαρμπέρα, παραδέχθηκε μάλιστα πως προσέφερε ένα «εκτός κινδύνου» slot εκτός Διαγωνιστικού, αλλά σκηνοθέτης και στούντιο επέμεναν πως ήθελαν η ταινία να διαγωνιστεί – τόσο σίγουροι ήταν για το στοίχημά τους.

Τα υπόλοιπα είναι Ιστορία: Το Joker κέρδισε το Χρυσό Λιοντάρι του Διαγωνιστικού από τα χέρια της σπουδαίας auteur Λουκρέσια Μαρτέλ, και μετά ακολούθησε η πανδημία.

Ήταν πάντα μια μοναδική αίσθηση να έχεις δει το Joker σε εκείνο το φεστιβάλ, είτε σου άρεσε είτε όχι. Σε ένα πλαίσιο όπως του φεστιβάλ Βενετίας η ταινία αποτέλεσε ένα κάποιο σοκ, και αρκετοί άνθρωποι που δεν είχαν ιδιαίτερη τριβή με αυτή την πλευρά της ποπ κουλτούρας, τη βίωναν μέσα από το παραμορφωτικό φίλτρο εκείνου του φιλμ. «…μου άρεσε το Joker…;» θυμάμαι συναδέλφους να μου λένε σα να μην πιστεύουν στα λόγια τους.

Ήταν… κάτι. Ζήσαμε μια στιγμή.

Τώρα, με το σίκουελ να παίρνει κάτι που εξαρχής φαινόταν ως μεγάλο ρίσκο, εμπλέκοντας μιούζικαλ στοιχεία καθώς και την μεγα-σταρ Lady Gaga σε πρωταγωνιστικό ρόλο, η επιστροφή στη Βενετία μοιάζει περιέργως προφανής. Ναι, φυσικά κι αυτό το κομιξικό σίκουελ θα διαγωνιστεί σε ένα από τα δύο μεγαλύτερα κινηματογραφικά φεστιβάλ του κόσμου, τι εννοείτε;

Αλλά η ιστορία ήταν τώρα κάπως διαφορετική.

ΟΤΑΝ Ο JOKER ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΗ LADY GAGA

Στο Joker: Folie a Deux, δηλαδή Joker: Τρέλα Για Δύο όπως θα κυκλοφορήσει σύντομα στις ελληνικές αίθουσες, ο Άρθουρ Φλεκ (Χοακίν Φοίνιξ) βρίσκεται υπό κράτηση σε μια πτέρυγα του νοσοκομείου Άρκαμ, κατηγορούμενος για τον φόνο 5 ανθρώπων – «ο ένας ζωντανά στην τηλεόραση!». Οι φύλακες, με πρώτη μούρη τον Μπρένταν Γκλίσον που πάντα χαιρόμαστε όταν τον βλέπουμε κι όταν έχει τσεπώσει έναν καλό μισθό για λίγη εύκολη δουλειά, τον δουλεύουν συνεχώς. «Άρθουρ, κανά καλό αστείο θα μας πεις σήμερα;» Εκείνος τα υπομένει όλα στωικά, χωρίς να αντιδρά, σχεδόν χωρίς να μιλάει.

Ο Τζόκερ μοιάζει εξαφανισμένος κάπου μέσα του – αν υπήρξε ποτέ – όμως ο Άρθουρ πρόκειται να δικαστεί σύντομα. Ως Άρθουρ φυσικά, όχι ως Τζόκερ.

Στο Άρκαμ, ο Άρθουρ θα γνωρίσει την Λι (πλήρες όνομα Χαρλίν Κουινζέλ, για τους φίλους Χάρλεϊ Κουίν), η οποία κάνει μουσική ψυχοθεραπεία και που σε αυτόν βλέπει μια έμπνευση για να ζωντανέψει τα χειρότερα ένστικτα της. Μέσα από κοινές τους μουσικοχορευτικές παρακρούσεις, ο Άρθουρ κι η Λι θα συνδεθούν ψυχικά και θα μοιραστούν κάτι βαθύτερο ακόμα ίσως κι από την ίδια την πραγματικότητα. Όμως μπορεί να της δώσει αυτό που ζητάει στα αλήθεια;

Θα παραμείνουμε κάπως ασαφείς με αυτό τον τρόπο μιας και έτσι κι αλλιώς η ταινία δεν είναι ιδιαίτερα πυκνή. Αυτή είναι η αρχική της θέση και πάνω σε αυτή χτίζει το πιο μουντό και φλατ κρεσέντο που έχουμε δει τελευταία στο σινεμά. Οι βασικοί χώροι δράσης είναι οι ψυχρές αίθουσες του Άρκαμ και η απρόσωπη αίθουσα δικαστηρίου που επαναφέρουν την αόριστα παλιομοδίτικη αισθητική μιας ιστορίας αχρονικά ρετρό, με διάσπαρτα μουσικά νούμερα τα οποία μας μεταφέρουν σε μια άλλη πραγματικότητα – ακόμα κι αν παραμένουμε αμετακίνητα στο ίδιο σημείο.

Ο Άρθουρ και η Λι τραγουδάνε συνεχώς: Άλλοτε σόλο, άλλοτε μαζί. Άλλοτε σε κάποια κοινή φαντασιακή εκδοχή του χώρου, άλλοτε εκεί ακριβώς που βρίσκονται. Άλλοτε κάποιο αναγνωρισμένο classic, άλλοτε κάποιο ορίτζιναλ κομμάτι της ταινίας. Άλλοτε χορεύοντας, άλλοτε όχι. Δεν υπάρχει κάποια κοινή γραμμή στη μουσική επέκταση της ιστορίας, το οποίο γρήγορα παύει να είναι απρόβλεπτο και καταλήγει απλώς ως άνευρο. Ένα αισθητικό στοιχείο που κυριαρχεί στο DNA της ταινίας που όμως δεν διαθέτει καμία αισθητική γραμμή, καμία χορογραφία, λιγοστή αίσθηση αναγκαιότητας – καθώς σβήνει η αίσθηση του (ας πούμε) νεωτερισμού, μένουμε απλώς με ένα επαναλαμβανόμενα αβέβαιο στοιχείο που γρήγορα κουράζει.

Lady Gaga αθώα σε όλο αυτό, ωστόσο. Σε μεγάλο βαθμό η ταινία την χαραμίζει στο περιθώριο του ‘στόρι’, να κοιτάζει τον Άρθουρ από απόσταση, ενώ τα μουσικά νούμερα που της δίνει μοιάζουν με μικροπράγματα για αυτήν. Είναι σίγουρα ενδιαφέρον να βλέπουμε την Lady Gaga μέσα σε ένα τόσο αισθητικά και αφηγηματικά λιτό πλαίσιο – ακόμα κι έτσι, η παρουσία της λάμπει. Η ταινία ζωντανεύει όταν εμφανίζεται, όταν τραγουδά (φυσικά), όταν αλλάζει σταδιακά την παρουσία της και την ενέργειά της μπροστά στα μάτια μας. Ή όταν απλώς υπάρχει στο βάθος κάποιας σκηνής, εισβάλοντας στο υποσυνείδητο του Άρθουρ, κι ακόμα και ως μια θολή παρουσία ή σκιά, καταφέρνει να αποτελεί σημείο φυγής για το μάτι του θεατή.

ΕΝΑ ΣΙΚΟΥΕΛ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΟ ΜΕ ΤΟΥΣ ΦΑΝΣ (ΚΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΟΥ)

Η Gaga ενσαρκώνει την ιδέα της μεγάλης φαν την οποία ελκύουν όλα τα σκοτεινά στοιχεία μιας τραγικής φιγούρας. Έχουμε δει ξανά και ξανά τέτοιες φιγούρες στην ποπ κουλτούρα – η Λι αυτής της ταινίας έχει κάτι το συγγενικό με τις φανς που έγραφαν γράμματα στους σίριαλ κίλερς όταν ήταν φυλακισμένοι. Η λατρεία της για τον Τζόκερ φαίνεται και στο παραπάνω κλιπ που κυκλοφόρησε λίγες ώρες πριν την παγκόσμια πρεμιέρα της ταινίας.

Κι η αλήθεια είναι πως αν θεματικά επιχειρεί κάτι ενδιαφέρον αυτό το σίκουελ, είναι αυτή η τοποθέτηση του κεντρικού μη-ήρωα (δε θα πούμε καν αντι-ήρωα, γιατί ο ίδιος ο Άρθουρ δε θέλει στην πραγματικότητα να είναι τίποτα) απέναντι από τις προσδοκίες των φανς, των μιμητών και των μίντια, όπως όλα αυτά ενσαρκώνονται στην παρουσία της Λι.

Η ιδέα μιας απόστασης από το fandom και της απεικόνισής του μέσα από μια στάση επικριτική –αν όχι αγνού τρόμου– είναι απολύτως καλοδεχούμενη σε ό,τι μορφή κι αν έρχεται. Θα ήταν ευχής έργο αν η ταινία την εξερευνούσε περισσότερο, εξετάζοντας τον ίδιο το ρόλο της μέσα σε αυτή την ανθυγιεινή δυναμική, αντί απλώς να παρουσίαζε έναν Άρθουρ αδειασμένο, παραιτημένο, σε κρίση ταυτότητας. Τα κίνητρά του για ό,τι συμβαίνει είναι απολύτως προσωπικά και αισθηματικά, αδυνατίζοντας έτσι την όποια ιδεολογική θέση της ταινίας, που σε αυτή της τη μορφή μοιάζει απλώς ως ένα κατασκεύασμα αμήχανο απέναντι στον ίδιο του τον εαυτό.

Εν προκειμένω δηλαδή, ένα σίκουελ γονατισμένο από την παραφιλολογία και το επιθετικό fandom που συνόδευσε το ορίτζιναλ (παίρνοντας σαφείς αποστάσεις αλλά δίχως να εξερευνά ουσιωδώς ή να αντιπροτείνει μια θέση), αλλά και από τις κατηγορίες για τα σκορσεζικά «ξεσηκώματα» του ορίτζιναλ. Απέναντι στα οποία, αυτό το σίκουελ έχει να αντιπαραθέσει κάποια αγγίγματα επιρροών (4 χρωματιστές ομπρέλες…;) αλλά τίποτα περαιτέρω, και καμία αληθινή ιδέα πέρα από το αναμάσημα στοιχείων του πρώτου φιλμ. Αυτό το σίκουελ είναι σχεδόν κυριολεκτικά, μια ταινία που μοιάζει να φτιάχτηκε για να δικάσει το ορίτζιναλ.

Η μουντή προσέγγιση στηρίζει πάντως το όλο εγχείρημα, με τον διευθυντή φωτογραφίας Λόρενς Σερ και τη συνθέτη Χίλντουρ Γκουντναντοτίρ να επιστρέφουν από την πρώτη ταινία με ακόμα πιο προσγειωμένες και αισθητικά λιτές διαθέσεις. Ακόμα και στις μουσικές αποχωρήσεις, το φαντασιακό είναι αποτυπωμένο με κάτι το θλιβερά κενό και απομονωμένο – είναι μια ταινία που δεν επιτρέπει ποτέ στον εαυτό της (ή στο κοινό της) να απογειωθεί.

Ακόμα και ένα αρχικό στιλιστικό άγγιγμα δεν εκρήγνυται ποτέ όπως θα μπορούσε: Η έναρξη της ταινίας είναι μια σύντομη σεκάνς κινουμένων σχεδίων στο στυλ των παλιών animation της Warner Bros (γυρισμένη από τον Συλβαίν Σομέ του Τρίο της Μπελβίλ) που ακολουθεί μια περιπέτεια του Τζόκερ/Άρθουρ που τον παγιδεύει η ίδια η σκιά του.

Η πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση αναδεικνύει την κεντρική ιδέα πίσω από το φιλμ, όμως στην εκτέλεση τα πάντα μοιάζουν μισοφτιαγμένα, αβέβαια και ισχνά. Μουσικά νούμερα που δεν προσφέρουν στα αλήθεια κάτι πέρα από το τρικ της πρώτης φοράς και τον ευρύτερο συμβολισμό τους, και μια αδύναμη δομή χωρίς αληθινή πλοκή ή πολλές ιδέες, που αφήνει τελικά το φιλμ να κυλιέται αμήχανα για μια άνω των 2 ωρών διάρκεια που δεν δικαιολογείται και όπου ο μόνος άνθρωπος που μοιάζει στα αλήθεια να θέλει να είναι εκεί είναι η Lady Gaga.

Είναι ένα σίκουελ συναρπαστικό με τον τρόπο του, που είτε λόγω τόλμης είτε λόγω φόβου (έχει πλάκα πώς καμιά φορά αυτά τα δύο μπορεί να μην ξεχωρίζουν μεταξύ τους) καταλήγει σε μια ταινία σαν φτιαγμένη για να μην αρέσει σε κανέναν. Τι άλλο θα σκαρφιστεί αυτός ο Τζόκερ! Και υπάρχει ομολογουμένως κάτι το πολύ γοητευτικό και σχεδόν θαυμαστό σε αυτή την πρόθεση – αλλά ευχόμαστε, πολύ απλά, να υπήρχε κάτι περισσότερο εκεί.

«ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΦΙΛΜ, Ο ΑΡΘΟΥΡ ΕΙΧΕ ΜΙΑ ΜΟΥΣΙΚΟΤΗΤΑ»

Στη συνέντευξη τύπου της ταινίας, το κεντρικό δημιουργικό τρίο των Τοντ Φίλιπς (σκηνοθέτης), Χοακίν Φοίνιξ (πρωταγωνιστής) και Lady Gaga (Lady Gaga), επεκτάθηκαν πάνω στη μουσική διάσταση του φιλμ.

Η Gaga ατυχώς επανέλαβε στη συνέντευξη τύπου μια ιδέα που είχε εκφράσει νωρίτερα μες στη βδομάδα ο Τοντ Φίλιπς σχετική με την κατηγοριοποίηση της ταινίας ως μιούζικαλ. Η σταρ εξέφρασε την άποψη πως για την ίδια το Joker: Τρέλα για Δύο δεν είναι μιούζικαλ, καθώς «η μουσική χρησιμοποιείται για να δώσει στους χαρακτήρες έναν τρόπο να εκφράσουν αυτό που έχουν ανάγκη να πουν, επειδή ο διάλογος απλά δεν είναι αρκετός». Το οποίο είναι ο ορισμός του μιούζικαλ. Το Joker: Τρέλα για Δύο είναι μιούζικαλ.

«Αν θυμάστε, στο πρώτο φιλμ ο Άρθουρ είχε μια μουσικότητα», εξήγησε ο Τοντ Φίλιπς. «Συχνά χορεύει για να εκφράσει τον τρόπο που νιώθει». Ο σκηνοθέτης αποκάλυψε πως ήδη από τα γυρίσματα της πρώτης ταινίας υπήρχε η συζήτηση με τον Φοίνιξ για το ενδεχόμενο να υπάρχουν πιο ευθύτατα μουσικά στοιχεία σε πιθανό σίκουελ. Κι όταν αυτό επιβεβαιώθηκε, λέει ο Φίλιπς, «σκεφτήκαμε να φέρουμε τη Lady Gaga, που φέρνει την μουσική μαζί της». Από τα ωραιότερα πράγματα που μπορεί να πει άνθρωπος για σένα;

«Η Στέφανι είπε από νωρίς πως θα τραγουδήσουμε λάιβ στα γυρίσματα κι εγώ είπα, όχι, δε θα το κάνουμε», παραδέχτηκε ο Φοίνιξ μιλώντας για την συμπρωταγωνίστριά του, Lady “Στέφανι” Gaga. «Και μετά φυσικά το κάναμε. Όχι μόνο τραγουδήσαμε λάιβ, αλλά κάθε κομμάτι της ηχογράφησης ήταν επίσης λάιβ. Κάθε λήψη ήταν και μια διαφορετική εκδοχή του τραγουδιού κι αυτό ήταν συναρπαστικό».

Ο Φοίνιξ πάντως δεν είχε πολλά να πει αργότερα στη συνέντευξη τύπου όταν ερωτήθηκε για το πολυσυζητημένο στους κύκλους της βιομηχανίας πρόσφατα θέμα που προέκυψε, όταν ο ηθοποιός εγκατέλειψε την ανεξάρτητη παραγωγή ενός γκέι δράματος του σκηνοθέτη Τοντ Χέινς (“May December”) πέντε μέρες πριν τα γυρίσματα, κι ενώ ο ίδιος ο Φοίνιξ είχε πάει την ιδέα στον σκηνοθέτη. Με την αποχώρησή του, το πρότζεκτ κατέρρευσε, τινάζοντας στον αέρα προ-συμφωνίες σε όλο τον κόσμο, συνολικού κόστους εκατομμυρίων δολαρίων, και αφήνοντας έτσι δεκάδες μέλη συνεργείου χωρίς δουλειά.

Θα είχε ίσως να προσφέρει τη γνώμη του πάνω στο θέμα; «Αν το κάνω, θα μοιραστώ απλώς τη γνώμη μου από την δική μου οπτική γωνία, και οι άλλοι δημιουργοί δεν είναι εδώ για να μοιραστούν το δικό τους κομμάτι, οπότε δε νομίζω ότι αυτό θα βοηθήσει σε τίποτα. Οπότε δε θα το κάνω». Εξαιρετικά προσεκτικά δομημένη απάντηση από το τιμ του Χοακίν Φοίνιξ, δίχως ουσία. Αλλά ας πούμε πως αυτή τη φορά, η βιομηχανία δε θα είναι καθόλου έτοιμη ή ενθουσιασμένη να του δώσει βραβεία.