ΚΑΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΑΠΙΟ ΣΤΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ ΤΟΥ ROTTEN TOMATOES
Το σάιτ που συγκεντρώνει κριτικές σταμπάροντας κάθε ταινία με ένα απρόσωπο ποσοστό, σκοτώνει τον κινηματογραφικό πλουραλισμό.
Τίποτα δεν πάει μπροστά με μέσους όρους ή, για να το πούμε αλλιώς, υπάρχει λόγος που η έννοια «average» συνδέεται συνήθως με την αίσθηση του χλιαρού. Τα σάιτ που συμψηφίζουν απόψεις για να βγάλουν στην άλλη άκρη της μηχανής τους ένα ξερό, απρόσωπο ποσοστό, αυτό ακριβώς κάνουν: Αφαιρούν κάθε ίχνος προσωπικότητας από μια κινηματογραφική συζήτηση και κολλάνε στην ταινία ένα αυτοκόλλητο σα να επρόκειτο για αυτοκόλλητο με την τιμή σε κομμάτι κρέας στο σούπερ μάρκετ.
To Rotten Tomatoes είναι ένα σάιτ-aggregator που ιδρύθηκε το 1998 με μια απλή αποστολή, τότε τουλάχιστον: Να κοιτάζει έντυπα και γραπτά, προβάλλοντας αυτό που μπορεί όσο πιο αντικειμενικά μπορεί να θεωρεί ως η «γενική άποψη» πάνω σε μία ταινία. Το μεγάλο πρόβλημα, ήδη από την κεντρική αυτή ιδέα, είναι αυτό ο γενικόλογος συμψηφισμός.
Πατάει πάνω στην ανάγκη του καταναλωτή για μια εύκολη, άμεση ένδειξη, ένα άκοπο «ναι ή ου;» που θα χαρακτηρίσει μια ταινία ως άξια ή όχι. Η ανάγκη αυτή φυσικά και υφίσταται, οπότε δεν είναι απαραίτητα ο ίδιος ο συμψηφισμός το πρόβλημα. Υπάρχουν εξάλλου παραδείγματα του πώς μπορεί μια τέτοια ιδέα να εφαρμοστεί πολύ καλύτερα, όπως για παράδειγμα το metacritic που (εκτός από αυστηρότερα κριτήρια ένταξης κριτικών) μετράει σκορ και βγάζει τον μέσο όρο αυτών, δίνοντας μια κάπως πιο ουσιαστική πληροφορία.
Το Rotten Tomatoes λειτουργεί σε ένα απλό binary: Θετική ή αρνητική κριτική; Το πρόβλημα με αυτό είναι πως δεν διακρίνεται πουθενά πάθος ή η οποιαδήποτε πολυπλοκότητα σκέψης. Μια ταινία που συγκεντρώνει ένα αδιάφορο «…ναι, γιατί όχι» από 9 στους 10 κριτικούς θα έχει 90% φρεσκάδα ως αποτέλεσμα, ενώ μια ταινία που προκαλεί πλειάδα διαφορετικών, αντιφατικών αναγνώσεων και αντιδράσεων, από την οργή ως τον ενθουσιασμό μέχρι κριτικούς που προσπαθούν να αναλύσουν και να αποτιμήσουν αυτό που είδαν, μπορεί να καταλήξει, πολύ απλά, σε ένα σκορ του στυλ 55%.
To Babylon του Ντάμιεν Σαζέλ έχει για παράδειγμα αυτή τη στιγμή 57% στο Rotten Tomatoes ενώ το Spider-Man: Homecoming (το πρώτο φιλμ του χαρακτήρα στο σύμπαν της Marvel) έχει 92%. Δε νομίζω πως χρειάζεται περαιτέρω επεξήγηση του πώς αυτού του είδους ο συμψηφισμός πάντα θα ευνοεί ανώδυνο προϊόν που βάζει χαμηλούς στόχους και τους πετυχαίνει, εις βάρος πιο περίπλοκων, messy, αβέβαιων, φιλόδοξων έργων.
Ακόμα κι αν λειτουργήσουμε με βάση τα αστεράκια των κριτικών (που κι αυτό από μόνο του προφανώς απλουστευτικά λειτουργεί, στριμώχνοντας τις όποιες περίπλοκες σκέψεις σε έναν και μόνο αριθμό που δε λέει τίποτα), ο συμψηφισμός στη λογική «αστεράκια στο Αθηνόραμα» δίνει και πάλι περισσότερη και πιο αντιπροσωπευτική πληροφορία από κάτι σαν το Rotten Tomatoes, πιο κοντά σε κάτι σαν το metacritic: Στο ταμπλό των σκορ μπορείς με μια ματιά να δεις διακυμάνσεις και αστεράκια ανά όνομα, πληροφορίες πολύ σημαντικές ως προς την αντίδραση απέναντι σε μια ταινία. Γιατί το «μέσος όρος 3 στα 5» από μόνος του δε σημαίνει απολύτως τίποτα.
Πάρτε ας πούμε ως παράδειγμα τη Φάλαινα του Ντάρεν Αρονόφσκι, μια ταινία που αν βγάζαμε έναν στεγνό μέσο όρο από τα αστεράκια στο Αθηνόραμα, θα είχε ένα εντελώς average σκορ του 3.1 στα 5.
Ναι τώρα ο πίνακας με τα επιμέρους αστεράκια:
Με ακραίες εκφράσεις θετικές και αρνητικές, με δυάρια και άσσους και τεσσάρια και βασικά μια σχεδόν απόλυτη απουσία του μέσου όρου του φιλμ. Με την ίδια ευκολία μπορούμε να βρούμε ταινίες των οποίων ο μέσος όρος είναι σχεδόν ίδιος, αλλά το εύρος των σκορ τους παίζουν από το 5 (από κουτάκι ως 5) μέχρι το 1 (από 2μιση ως 3μιση). Όσο περισσότερο το κόντεξτ (έστω και έτσι, συντομευμένο, στη μία γρήγορη ματιά) τόσο καλύτερη η πληροφορία. Κάτι που εξηγεί γιατί μπορεί να είναι πολύ πιο ουσιώδες για έναν θεατή το να εντοπίσει φωνές κριτικών που του ταιριάζουν (όχι απαραίτητα σε απόλυτη συμφωνία φυσικά, αλλά σαν προσέγγιση, σαν φιλοσοφία).
Αντίθετα, το Rotten Tomatoes ισοπεδώνει. Και, κατ’επέκταση, γίνεται τρομερά χρήσιμο marketing εργαλείο, το οποίο τα στούντιο χρησιμοποιούν προς το συμφέρον τους ή ακόμα και προσπαθούν να μανιπουλάρουν όταν υπάρχει δυνατότητα για κάτι τέτοιο. (Κι ας μην πιάσουμε καν το γεγονός πως το σάιτ αυτή τη στιγμή ανήκει στην NBCUniversal και την Warner Bros Discovery.) Ένα εύκολο, σαφές και γρήγορο «certified fresh, 91%» είναι πολύ πιο εύκολο μήνυμα από την οποιαδήποτε παράθεση ονομάτων ή αστερακίων. Το στούντιο σου λέει, καταναλωτή, πως οι κριτικοί βασικά δεν ζορίστηκαν με αυτή την ταινία, άρα είναι ασφαλές να πας να τη δεις.
Τώρα, για το αν οι 9 στις 10 αυτές θετικές κριτικές ήταν «ναι, οκ, περνάει φαν η ώρα» (fresh!) δε θα μπούμε σε συζήτηση. Και γι’αυτό ακριβώς, η διαχείριση του σκορ στο Rotten Tomatoes έχει εξελιχθεί σε ολόκληρο στρατηγικό κομμάτι για την κυκλοφορία κάθε μεγάλης ταινίας.
Θα έχετε ίσως πετύχει κατά καιρούς άρθρα του στυλ «οι πρώτες κριτικές για Marvel #36 λένε πως είναι η πιο εντυπωσιακή περιπέτεια που έχει κάνει το στούντιο!» και μετά βγαίνει η ταινία και μέχρι να βγει το #37 δεν θυμάσαι καν τι γινόταν στο #36. Ο λόγος είναι πως συχνά τα μεγάλα μπλοκμπάστερ προβάλλονται σε ένα πιο προστατευμένο περιβάλλον, σε κριτικούς-φανς, σε bloggers με κύρια ενασχόληση το ίδιο το μπλοκμπάστερ σινεμά, σε κόσμο που είναι πιο πιθανό να ανταποκριθεί θετικά, ώστε και στα σόσιαλ να γίνει ένα θετικό σούσουρο, αλλά και στο Rotten Tomatoes το εναρκτήριο σκορ να είναι όσο θετικό θα πάει ποτέ.
Δείτε ας πούμε εδώ μια συλλογή πρώτων αντιδράσεων για το Ant-Man and the Wasp: Quantumania, μια από τις χειρότερες υπερηρωικές ταινίες όλων των εποχών.
Η ταινία άνοιξε με 79% στο Rotten Tomatoes κι αυτό είναι το ποσοστό που κουβαλούσε στο εναρκτήριο weekend, αλλά καθώς περισσότεροι κριτικοί άρχισαν να το βλέπουν, βούλιαξε στο 46%, το χειρότερο ποσοστό Marvel ταινίας έβερ. Ελάχιστα πιο πάνω του, στο 47%, είναι το Eternals που ξέρετε με τι ποσοστό είχε ανοίξει; 63%! Θα λέγαμε πως είναι μια σημαντική διαφοροποίηση.
Σε ένα εντυπωσιακό πρόσφατο ρεπορτάζ του, το Vulture αποκάλυψε μάλιστα πως υπάρχουν και ευθύτερες πρακτικές εκμετάλλευσης του σάιτ. Φίρμες σαν την Bunker 15, που πληρώνουν κριτικούς με το κομμάτι ώστε μικρότεροι συνήθως, φεστιβαλικοί τίτλοι να πάρουν περισσότερη έκθεση, με τον εξής σημαντικό αστερίσκο: Αν ο κριτικός επρόκειτο να γράψει ένα αρνητικό κομμάτι για την συγκεκριμένη ανάθεση, η φίρμα πρότεινε ευγενικά το κείμενο να δημοσιευτεί σε κάποιο προσωπικό μπλογκ κι όχι το βασικό σάιτ του κριτικού, ώστε η αρνητική κριτική να μη μετρήσει για το σκορ στο Rotten Tomatoes.
Έτσι, γράφει το Vulture, μια ανεξάρτητη ταινία με τίτλο Ophelia, ενώ είχε ανοίξει με 46% σκαρφάλωσε στο 62% – αρκετή διαφορά για να πάρει το χαρακτηρισμό «fresh», που αποδίδεται στις ταινίες με 60% και πάνω.
Γενικά τα φεστιβάλ παίζουν κι εδώ μεγάλο ρόλο, για να μη λέμε μόνο για τα μπλοκμπάστερ. Το μόνο πιο ενοχλητικό συνήθειο από τους χρονομετρητές των χειροκροτημάτων στα φεστιβάλ («8μιση λεπτά για το Poor Things», ΟΚ, πολύ σημαντική πληροφορία) είναι η νέα τάση της πομπώδους ανακοίνωσης του ποσοστού με το οποίο ντεμπουτάρισε ένα φιλμ μετά την παγκόσμια πρεμιέρα του – συνήθως από λογαριασμούς που κι αυτοί με τη σειρά τους αποτελούν aggregators πληροφοριών και συνεντεύξεων, προσθέτοντας ένα ακόμα στάδιο δυσκολίας στην προσπάθεια ενός κειμένου να μη χάσει πλήρως το context του καθώς μεταδίδεται ονλάιν.
Στα φεστιβάλ τώρα, μιλάμε για ένα έτσι κι αλλιώς τρομερά περιορισμένο κύκλο ανθρώπων που βλέπουν και συζητούν τις ταινίες κι έχει ενδιαφέρον πώς αυτό παγιώνεται μέσω ενός Rotten Tomatoes σκορ. «Το φιλμ Poor Things ντεμπουτάρει με σκορ 100% στο Rotten Tomatoes» μας ενημερώνει ο λογαριασμός FilmUpdates σα να κάνει πολιτικό ρεπορτάζ από τις Βρυξέλλες:
Το εν λόγω σκορ προήλθε από τις κριτικές 7 ανθρώπων. Εφτά!
Το Maestro του Μπράντλεϊ Κούπερ, μια πολύ ενδιαφέρουσα προσέγγιση στη βιογραφική φόρμα (που προσωπικά με απογοήτευσε ως εκτέλεση, αλλά αυτό δεν έχει σημασία) παίρνει ένα απρόσωπο 94% στο Rotten Tomatoes, ενώ την ίδια ώρα αποκαλύπτεται πολύ πιο αποτελεσματικά ως ενδιαφέρον έργο αν κοιτάξουμε τα αστεράκια από το επιτελείο της International Cinephile Society, όπου συγκεντρώνει βαθμολογίες 1/5, 2/5, 3/5, 3.5/5, 4/5, 4.5/5. Ποια από τις παραπάνω πληροφορίες μας λέει περισσότερα για το φιλμ;
Τελικά, η ιδέα πίσω από το Rotten Tomatoes, δηλαδή αυτή η προσπάθεια να στριμωχτεί μια ολόκληρη αντιμετώπιση ενός έργου σε έναν αριθμό και να χωρέσουν πίσω από αυτόν ένα σωρό διαφορετικές, αντικρουόμενες οπτικές, φιλοσοφίες και κοσμοθεωρίες, είναι μια ιδέα που αντιτίθεται πλήρως στον ίδιο τον λόγο ύπαρξης της τέχνης. Ακόμα κι αν δεν ήταν ένα σύστημα που πλέον μπορεί εύκολα να μανιπουλάρεται και να μετατρέπεται σε όπλο όσων το χρησιμοποιούν έξυπνα. Είναι, απλώς, ένα metric – που όμως (από μόνο του) δεν λέει τίποτα. Οι ταινίες αξίζουν μια καλύτερη αντιμετώπιση από αυτή.
