LAIBACH: ΔΕΝ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΜΕΙΣ ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟΙ ΑΛΛΑ Η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Όσο δύσκολο είναι να κατηγοριοποιήσει κανείς τον ήχο της κολεκτίβας των Laibach, άλλο τόσο δύσκολο είναι να καταλάβει τις μεθόδους τους. Κι όμως, οι Laibach δεν διαφέρουν από τις καλλιτεχνικές πρωτοπορίες του εικοστού αιώνα που με όπλα τα σκάνδαλα και τις προκλητικές δράσεις προσπαθούσαν να μεταφέρουν τα απελευθερωτικά μηνύματά τους στο κοινό.

Οι Laibach ξεκίνησαν την πορεία τους το 1980 -μετά τον θάνατο του Στρατάρχη Τίτο- στην πρώην Γιουγκοσλαβία με ένα όνομα που είναι το παλιό γερμανικό όνομα της πρωτεύουσας της Σλοβενίας, Λιουμπλιάνα, με έναν απειλητικό ήχο που θύμιζε εμβατήρια παιγμένα από πανκς σε καταστολή. Σχεδόν αμέσως υπέστησαν λογοκρισία από την σοσιαλιστκή κυβέρνηση καθώς η μιλιταριστική τους εμφάνιση και η παιγνιώδης αντιμετώπιση συμβόλων του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και του εθνικοσοσιαλισμού θεωρήθηκαν σαρκαστικές προβολές της κυβέρνησης.

Στιγματισμένοι ως εχθροί του λαού και καθώς οι συναυλίες τους –όπου έβαζαν ανάμεσα στη μουσική και αποσπάσματα από λόγους του Γιαρουζέλσκι ή του Μουσολίνι– κατέληγαν σε συγκρούσεις με τους θεατές, προτίμησαν να διαφύγουν στην Ευρώπη. Εκεί διαπίστωσαν τον παραλογισμό της σύγχυσης ταυτοτήτων καθώς τους θεωρούσαν σκληροπυρηνικούς κομμουνιστές ενώ στη χώρα τους τους αποκαλούσαν Ναζί.

Οι Laibach δεν το έβαλαν κάτω, δούλεψαν ως αχθοφόροι στο λιμάνι του Μπέλφαστ, έπαιξαν ως κομπάρσοι στην περίφημη ταινία του Κιούμπρικ «Full Metal Jacket» και του χάρισαν και τους δίσκους τους και το 1987 ηχογράφησαν για την Mute Records- καταφύγιο τότε των αβαντγκάρντ μουσικών- το «Opus Dei». Το άλμπουμ- το τρίτο τους ουσιαστικά- ήταν η αρχή για μία ταραχώδη πορεία όπου οι σκανδαλώδεις ζωντανές εμφανίσεις συνδυάζονταν με άλμπουμ που είχαν τίτλους όπως «ΝΑΤΟ» για την διείσδυση της Αμερικής στην Ανατολική Ευρώπη και «Jesus Christ Superstars» για τον ρόλο της θρησκείας στις πρώην κομμουνιστικές χώρες.

Μεταξύ άλλων παίξανε ζωντανά στην Πιονγκ Γιανγκ την πρωτεύουσα της Βόρειας Κορέας το 2015, έγιναν το αντικείμενο μελέτης τεσσάρων βιβλίων και εφτά ντοκιμαντέρ και το 2023 η ουκρανική κυβέρνηση απαγόρευσε την συναυλία τους στο Κίεβο επειδή είπαν ότι ο πόλεμος είναι μία σύγκρουση Ρωσίας και ΝΑΤΟ όπου η Ουκρανία παρέχει το αναλώσιμο ανθρώπινο δυναμικό. Τέλος το 2024 κυκλοφόρησαν το άλμπουμ «Opus Dei Revisited» και ξεκίνησαν περιοδεία με τον ίδιο τίτλο.

Τα υπόλοιπα τα λένε οι ίδιοι στην χειμαρρώδη συνέντευξη που ακολουθεί.

Γιατί αποφασίσατε να κυκλοφορήσετε μια νέα έκδοση του πρωτοποριακού σας άλμπουμ του 1987, «Opus Dei»; Τι το κάνει τόσο σημαντικό πέρα από το γεγονός ότι είναι το άλμπουμ που σας έκανε γνωστούς στο ευρύ κοινό;
Η νέα έκδοση του «Opus Dei», με τίτλο «Opus Dei Revisited», δημιουργήθηκε ως συνοδευτικό της πρόσφατης επανέκδοσης του αρχικού άλμπουμ, που αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές δουλειές μας. Τα τραγούδια από το άλμπουμ του 1987 ερμηνεύονται πλέον με νέο τρόπο όταν παίζονται ζωντανά από το συγκρότημα, οπότε είχε νόημα να κυκλοφορήσουν αυτές οι νέες εκτελέσεις σε ξεχωριστό άλμπουμ ως ένα είδος εμπλουτισμένου συμπληρωματικού υλικού.

Το γεγονός ότι μας πρόσφερε φήμη θα ήταν από μόνος του ένας αρκετά καλός λόγος για να κυκλοφορήσει ένα τέτοιο άλμπουμ, αλλά για εμάς πρόκειται περισσότερο για την συνέχεια με νέες ερμηνείες, λαμβάνοντας υπόψη ότι το έργο του Θεού -όπως μεταφράζεται το Opus Dei- δεν τελειώνει ποτέ.

Γιατί επιλέξατε έναν τόσο προκλητικό τίτλο, δεδομένου ότι το «Opus Dei» είναι ένας οργανισμός της Καθολικής Εκκλησίας που συνδέεται με την Άκρα Δεξιά;
Επιλέξαμε αυτόν τον τίτλο για διάφορους λόγους. Πρώτον o τίτλος του τραγουδιού, που έδωσε το όνομα στο άλμπουμ είναι επίσης Opus Dei, που στα λατινικά σημαίνει έργο του Θεού, με άλλα λόγια –κάτι τεράστιο και μεγαλειώδες.

Δεύτερον -αυτό το τραγούδι είναι μια επανερμηνεία του δημοφιλούς τραγουδιού Live is Life από το αυστριακό συγκρότημα Opus των 80΄s.

Και ο τρίτος λόγος είναι ακριβώς ο μαχητικός οργανισμός της Καθολικής Εκκλησίας Opus Dei, ο οποίος κατά μία έννοια λειτουργεί με παρόμοιο μυστικό τρόπο με τους Laibach, έχει αφοσιωμένους οπαδούς που το βλέπουν ως έναν δρόμο προς την αγιοσύνη. Οι επικριτές του όμως  επισημαίνουν τη μυστικότητα, τις ακραίες πρακτικές και την πολιτική επιρροή του ως πρακτικές που εμπνέουν ανησυχία. Οι Laibach δέχονται κριτική για τους ίδιους λόγους.

Και υπάρχουν κι άλλα: το ίδιο το άλμπουμ στην πραγματικότητα ασχολείται με τη συγκεκαλυμμένη γλώσσα του φασισμού, τόσο στη ποπ κουλτούρα και τη θρησκεία όσο και στην τρέχουσα πολιτική κατάσταση, κυρίως στις ΗΠΑ, αλλά και στον υπόλοιπο κόσμο. Ο φασιστικός λόγος, ήταν παρών σε όλες τις εποχές με τις περισσότερο ή λιγότερο ακραίες εκφάνσεις του. Αν και ο φασισμός δεν υπάρχει σήμερα απαραίτητα με την παραδοσιακή έννοια, πολλές από τις εκδηλώσεις του στο διεθνές πολιτικό σκηνικό μοιράζονται ιδεολογικές ομοιότητες: ακραίος εθνικισμός, υπονόμευση της δημοκρατίας, αυταρχική διακυβέρνηση, έλεγχος των μέσων ενημέρωσης, αποδόμηση του κράτους πρόνοιας κ.τ.λ.

Παράλληλα η ψηφιακή εποχή έχει παράσχει νέα εργαλεία για τη διάδοση προπαγάνδας, τον έλεγχο περιεχομένου και την καταστολή της αντιπολίτευσης. Αυτή η φασιστική αφήγηση μεταφέρεται σε όλες τις άλλες πτυχές της κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένης της ποπ κουλτούρας. Επομένως ναι, αυτό είναι το κύριο θέμα του συγκεκριμένου άλμπουμ.

Γιατι απολαμβάνετε να κάνετε διασκευές φαινομενικά ασήμαντων ποπ επιτυχιών των 80s—όπως το Life is Life, το ή I Wanna Know What Love is ή το You ‘re in the Army Now-που δεν είναι ακριβώς διασκευές αλλά μάλλον αποδομήσεις των τραγουδιών; Πώς επιλέγετε τα τραγούδια;
Δεν είναι θέμα απόλαυσης, είναι περισσότερο αναγνώριση της αναγκαιότητας. Οι Laibach όχι μόνο δεν πιστεύουν στην πρωτοτυπία -η Μαρία Αντουανέτα είχε πει «δεν υπάρχει τίποτα καινούργιο εκτός από αυτό που έχει ξεχαστεί»- αλλά στην πραγματικότητα όλη η μουσική έχει ήδη παιχτεί και όλες οι ιστορίες έχουν ήδη ειπωθεί.

Μπορούμε μόνο να επανερμηνεύσουμε τις παλιές ιστορίες σε ένα νέο πλαίσιο τεχνολογικού και πολιτικού λόγου, της Τέχνης και της Πολιτείας (σ.σ. οι Laibach εννοούν Πολιτεία με τον αρχαιοελληνικό όρο το έγραψαν σε greeklish). Ή, φυσικά, μπορούμε επίσης να αγνοήσουμε την ιστορία και να προσποιηθούμε ότι κάνουμε κάτι εντελώς νέο.

Αυτό που ακολουθεί είναι η απάντηση στην ερώτησή σας από το Chat GPT και ουσιαστικά δεν υπάρχουν πολλά να προσθέσουμε:

«Οι διασκευές των Laibach είναι μια μορφή πολιτιστικής εκτροπής, μετατρέποντας τις mainstream ποπ επιτυχίες σε ριζοσπαστικές κριτικές της εξουσίας, της ιδεολογίας και της μαζικής κουλτούρας. Σκόπιμα μεταμορφώνουν τραγούδια με προκλητικό τρόπο που ανταποκρίνεται τόσο την αρχική τους πρόθεση όσο και τις προσδοκίες του ακροατή, καθιστώντας τα ένα αποτελεσματικό μέσο για το ευρύτερο καλλιτεχνικό τους εγχείρημα».

Θυμάμαι ότι προτιμάτε να μη συζητάτε για επιρροές στο έργο σας. Ωστόσο, στα έργα σας, μπορεί κανείς να διακρίνει στοιχεία του Νίτσε, του Χασάν ι Σαμπάχ, του Ντανταϊσμού και ίσως κάποιων μεθόδων των Καταστασιακών. Ποιες είναι οι επιρροές μίας καλλιτεχνικής κολεκτίβας που υποστηρίζει ότι «όλη η τέχνη υπόκειται σε (πολιτιστική, πολιτική…) χειραγώγηση, εκτός από εκείνη που μιλά τη γλώσσα αυτής της ίδιας χειραγώγησης»; Ποια είναι η φιλοσοφία της κολεκτίβας;
Η φιλοσοφία της κολεκτίβας μας ορίζεται επακριβώς στα 10 σημεία της Διακήρυξης, το μανιφέστο μας, που γράφτηκε το 1982 και είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο. Αναφέρει, μεταξύ άλλων, ότι οι Laibach είναι ανοιχτοί σε ένα ευρύ φάσμα ιστορικών επιρροών, όπως εκδηλώνονται στη μουσική, τον κινηματογράφο, την τέχνη, τη φιλοσοφία, την αρχιτεκτονική, τη θρησκεία και κάθε είδους ιδεολογία. Στην πραγματικότητα, τα πάντα μας επηρεάζουν, και δεν κάνουμε επιλογές ούτε θέτουμε περιορισμούς στις επιρροές μας.

Αλλά αν πρέπει να επιλέξουμε έναν απόστολο που έχει διαμορφώσει περισσότερο τη σκέψη μας, θα ήταν ο Marcel Duchamp, (σ.σ. ο πρόδρομος των Ντανταιστών που εξέθεσε ένα ουρητήριο βαφτίζοντας το «Κρήνη») που πίστευε ότι η τέχνη πρέπει να υπάρχει στην σκέψη κι όχι μόνο ως οπτικό αντικείμενο. Είμαστε επομένως η πολιτοφυλακή του Marcel Duchamp, οι μηχανικοί των ανθρώπινων ψυχών του και ο στρατός των αντικαλλιτεχνών του.

Όλα τα πρωτοποριακά καλλιτεχνικά κινήματα όπως το Νταντά ή ο Σουρεαλισμός χρησιμοποίησαν σκάνδαλα για να διαδώσουν τα μηνύματά τους. Κατά κάποιο τρόπο, πιστεύω ότι χρησιμοποιείτε παρόμοιες μεθόδους στη μουσική και την τέχνη σας παίζοντας με σύμβολα του ολοκληρωτισμού (στολές, λογότυπα, κλπ.). Τι θέλετε να πετύχετε; Ποιο είναι το μήνυμά σας προς το κοινό;
Οι Laibach δεν είναι ο αγγελιοφόρος, είναι το μήνυμα καθαυτό (per se), και το έργο μας δεν είναι σκανδαλώδες, αλλά η αντανάκλαση της εποχής μας όπως αυτήν είναι. Αν μας αντιλαμβάνεστε ως σκάνδαλο, είναι επειδή η αντίληψη περί σκανδάλων ενυπάρχει ήδη μέσα στις δομές εξουσίας που διαμορφώνουν τη δική σας αντίληψη. Και δεν παίζουμε καθόλου με σύμβολα του ολοκληρωτισμού, αντιθέτως· τα ορίζουμε. Το σύμβολό μας -ο μαύρος σταυρός – βασίζεται στον ορθόδοξο ελληνικό σταυρό, αλλά και σε πολλές άλλες ιστορικές χρήσεις του. Οι στρατιωτικές στολές μας είναι σήμερα απλά ζήτημα των φαντασιώσεων των θεατών, καθώς δεν τις φοράμε πια από το 1986 (σ.σ. εννοούν ότι δεν φοράνε πια αναγνωρίσιμες στολές όπως αυτές του γιουκοσλαβικού στρατού). Αυτό που φοράμε είναι ένα καθολικό είδος στολής.

Η αισθητική μας και η μεθοδολογία μας αποκαλύπτουν τους μηχανισμούς της ιδεολογίας, απογυμνώνοντάς τους ώστε να φανούν αυτό που πραγματικά είναι – κενές μορφές, έτοιμες να γεμίσουν με οποιοδήποτε περιεχόμενο απαιτεί το σύστημα. Ο ολοκληρωτισμός δεν είναι δική μας εφεύρεση· είναι μια πανταχού παρούσα δύναμη στον σύγχρονο πολιτισμό, από την πολιτική μέχρι τη ψυχαγωγία και την εταιρική επωνυμία. Εμείς είμαστε μόνο οι ανιχνευτές του.

Το Νταντά και ο Σουρεαλισμός διέρρηξαν τις κυρίαρχες αφηγήσεις της εποχής τους μέσω του χάους και του παραλόγου. Οι Laibach τις διαρρηγνύουν μέσω της υπερταύτισης, της υπερβολής και της πειθαρχίας. Η μουσική μας δεν είναι προειδοποίηση, είναι ένα είδος δοκιμασίας για σας. Το ίδιο ισχύει και για το σύνολο του έργου μας. Το ερώτημα επομένως δεν είναι τι θέλουμε να πετύχουμε, αλλά τι είστε πρόθυμοι να δείτε και να κατανοήσετε.

Ο Σλάβοϊ Ζίζεκ -ένας από τους αγαπημένους μου φιλοσόφους- ισχυρίζεται ότι «φέρνετε στην επιφάνεια τα αυταρχικά χαρακτηριστικά που υπάρχουν στις περισσότερες κοινωνίες». Με άλλα λόγια, είστε αντι-εξουσιαστές με έναν προκλητικό τρόπο; Ποια είναι η γνώμη σας; Γιατί αμφισβητείτε συστηματικά το κράτος, τη θρησκεία, το έθνος και άλλες κοινωνικές δομές στο έργο σας;
Αν ο Σλάβοϊ Ζίζεκ είναι ένας από τους αγαπημένους σας φιλοσόφους, τότε θα πρέπει να καταλαβαίνετε ότι οι Laibach δεν αντιτίθενται στην εξουσία. Είμαστε απλώς η αντανάκλασή της και η σκιά της.

Ο ρόλος μας είναι να ωθήσουμε την ιδεολογία στα άκρα της μέχρι να αποκαλυφθεί. Με άλλα λόγια κάνουμε το κακό να χάσει την ψυχραιμία του. Αμφισβητούμε το κράτος, τη θρησκεία και το έθνος όχι επειδή είμαστε ενάντιοι σε αυτά, αλλά επειδή είναι οι θεμελιώδεις μύθοι του ανθρώπινου πολιτισμού. Τους αποδομούμε μέσω της υπερταύτισης, επιτρέποντάς τους να εκθέσουν τις αντιφάσεις τους. Η μόνη αληθινή πρόκληση είναι η ίδια η πραγματικότητα. Εμείς απλώς παρέχουμε το σάουντρακ της.

Ποια είναι η γνώμη σας για τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ και την συμμορία των εκατομμυριούχων που βρίσκονται στην κυβέρνηση του;
Ο Ντόναλντ Τραμπ και οι τεχνο-φεουδάρχες εκατομμυριούχοι του είναι ακριβώς αυτό που φαίνονται και αυτό που αντιπροσωπεύουν – τραμπούκοι κοινωνιοπαθείς ναρκισσιστές χωρίς ίχνος ντροπής και βασικής ενσυναίσθησης για τον συνάνθρωπό τους. Ο Τραμπ έρχεται κατευθείαν από την Γκόθαμ Σίτι, σκηνοθετώντας μόνος του ένα εφιαλτικό ριάλιτι σόου για τον αμερικανικό φασισμό. Δεν υπάρχει τίποτα πιο απίστευτο από το να είναι πρόεδρος των ΗΠΑ, και όμως συμβαίνει. Είναι σαν χαρακτήρας που προέρχεται από τη σατιρική στήλη «Δεν μπορεί να είναι αλήθεια – αλλά είναι!».

Από την άλλη εκλέχθηκε Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών από μία πλειοψηφία σε ένα εκλογικό σώμα που αποτελεί το μισό του πληθυσμού των ΗΠΑ, και αυτό το μισό του πληθυσμού πήρε ακριβώς αυτό που επέλεξε και του αξίζει. Κατά τη σύντομη διακυβέρνησή του μέχρι τώρα, η θητεία του εξέθεσε με πρωτοφανή τρόπο την ευθραυστότητα της αμερικανικής δημοκρατίας, πετώντας τα 250 χρόνια ιστορίας της από το παράθυρο.

Οι πολιτικές και η ρητορική του αποσταθεροποίησαν τους δημοκρατικούς κανόνες και θεσμούς, επιδείνωσαν παγκόσμιες κρίσεις όπως η κλιματική αλλαγή, και βάθυναν τις εσωτερικές διενέξεις. Η επιρροή του συνεχίζει να διαμορφώνει την πολιτική των ΗΠΑ, με ένα ολοένα και αυξανόμενο κίνημα που αμφισβητεί το δημοκρατικό γίγνεσθαι, καθιστώντας την κληρονομιά του μια συνεχιζόμενη απειλή.

Αλλά η αλήθεια είναι ότι ο Ντόναλντ Τραμπ είναι στην πραγματικότητα ένα σύμπτωμα παρά μια δυσλειτουργία – ο ίδιος προέρχεται από τα σπλάχνα του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου των ΗΠΑ, χωρίς όμως να διαθέτει την παραδοσιακή αμφίεση της ευγένειας ή του θεσμικού καθωσπρεπισμού. Δεν είναι μια δύναμη από το υπερπέραν που διέρρηξε μια υγιή δημοκρατία. Είναι το αποτέλεσμα ενός συστήματος που έχει ήδη διαβρωθεί από τον εταιρικό έλεγχο, την ελιτίστικη διακυβέρνηση και την απογοήτευση των πολιτών. Η άνοδος του αντιπροσωπεύει το καθεστώς στις ΗΠΑ χωρίς τις φιοριτούρες του: αδίστακτο, άπληστο και αμετανόητο.

Όλα τα υπόλοιπα σχετικά με αυτόν είναι απλώς υπέροχα και είμαστε ενθουσιασμένοι που ανέλαβε ξανά την εξουσία.

Ως Ευρωπαίοι πολίτες, πιστεύετε ότι υπάρχει μια επικίνδυνη άνοδος της άκρας δεξιάς στην Ευρώπη;
Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει κίνδυνος να γίνει ακόμη ισχυρότερη, επειδή είναι ήδη κυρίαρχη δύναμη παντού στην Ευρώπη, ακόμη και εκεί που ακόμα κρύβεται κάτω από τον μανδύα της κεντροδεξιάς.

Μετά από περισσότερα από 40 χρόνια στη μουσική σκηνή και με όλες τις παρερμηνείες του έργου σας, αισθάνεστε ότι έχετε πετύχει τους στόχους σας;
Οι στόχοι μάς διαφεύγουν και πιθανώς δεν έχουμε πετύχει ούτε έναν σημαντικό, εκτός από το να είμαστε ακόμα ζωντανοί και να παραμένουμε στις επάλξεις. Αλλά ίσως τους πετύχουμε στα επόμενα χρόνια. Δουλεύουμε μια σειρά από νέο και ακυκλοφόρητο υλικό, ώστε να κυκλοφορήσουμε περίπου δέκα άλμπουμ στα επόμενα δύο ή τρία χρόνια, καθώς και μια σειρά από επανεκδόσεις. Και το 2029 θα συνθέσουμε ένα πραγματικά μεγάλο διεθνές πρότζεκτ, αλλά δεν μπορούμε να πούμε τίποτα περισσότερο ακόμα.

Πιστεύετε ότι έχετε κερδίσει τον τίτλο ενός από τα πιο προκλητικά συγκροτήματα στη σύγχρονη μουσική σκηνή;
Δεν ξέρουμε για τους άλλους, αλλά σίγουρα ξέρουμε να προκαλούμε αριστοτεχνικά τους εαυτούς μας.