ΟΛΕΣ ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ Μ. ΝΑΙΤ ΣΙΑΜΑΛΑΝ, ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΤΕΡΗ

Το σινεμά του Μ. Νάιτ Σιάμαλαν ήταν πάντοτε παρεξηγημένο, όπως γράφαμε και πριν αρκετό καιρό. Υπό μία έννοια παραμένει ακόμα και σήμερα τέτοιο, αλλά πλέον είμαστε σε μια διαφορετική φάση. Έχοντας πλέον αρκετές ταινίες στην πλάτη του σε αυτή τη νέα, «ήρεμη» περίοδό του, ο οραματιστής auteur φαίνεται να έχει κατασταλάξει αλλά ακόμα σημαντικότερα, το ίδιο και το κοινό.

Με αυτό θέλουμε να πούμε πως υπάρχει πλέον ένα πολυάριθμο σετ υπερασπιστών του (παρών!), υπάρχουν φυσικά εκείνοι που δε θέλουν να τον βλέπουν, αλλά με έναν τρόπο είναι σαν το μεγαλύτερο μέρος του κοινό να διατηρεί πλέον απέναντί του μια κατάσταση ενδιαφέροντος και περιέργειας. Ένα «για να δούμε τι έκανε πάλι», όπου άλλες φορές κάποιος το διασκεδάζει, άλλες όχι, αλλά σπάνια θα υπάρξει το είδος της ακραίας αντίδρασης που συναντούσαμε νωρίτερα στην καριέρα του – είτε με τους Άφθαρτους, είτε με τα Lady in the Water.

Οι ταινίες αυτές, επίσης, βγάζουν πλέον σταθερά λεφτά. Δεν πλησιάζουν ξανά τα ύψη της Έκτης Αίσθησης ή του Οιωνού (αν και ο Διχασμένος έκανε τεράστιο σουξέ), όμως είναι κατά βάση φτηνές παραγωγές (ειδικά για τα δεδομένα του εύρους της παραγωγής και του αισθητικού αποτελέσματος) που βγάζουν πάντα τα λεφτά τους. Ένα υγιές μοντέλο που το Χόλιγουντ έχει κατά βάση ξεχάσει πώς να εφαρμόζει, κι έχεις τον Σιάμαλαν εκεί στη γωνία, μακριά από franchise και εμπλοκές με στούντιο (χρηματοδοτεί ο ίδιος τις ταινίες του), έναν από τους εμπορικότερους σκηνοθέτες στην ιστορία του Χόλιγουντ, να κάνει –πολύ απλά, και πολυ θαυμαστά– το δικό του.

Ιστορίες που εξετάζουν ζητήματα πίστης μέσα από μια οπτική γωνία καθαρά προσωπικής ηθικής, αλλά και αγάπης. Δεσμοί οικογενειακοί που δοκιμάζονται και επανακαθορίζονται, μέσα από σκληρά παραμύθια που άπτονται του μεταφυσικού και της αλληγορίας. Ένας σκηνοθέτης που προσεγγίζει εσωτερικευμένα μέχρι και την ίδια την ιδέα της δράσης, με σασπένς θρίλερ που μοιάζουν περισσότερο με μια σειρά από ζωγραφιές παρά με κίνηση. Το σινεμά του δεν κινείται, παρά είναι μια συλλογή από στιγμές – ίσως γι’ αυτό οι ταινίες του έχουν τόσο διαφορετικό αντίκτυπο σε τόσο διαφορετικούς ανθρώπους.

Με αφορμή την κυκλοφορία της Παγίδας, της νέας ταινίας του, με βασικό concept «αν η Σιωπή των Αμνών συναντούσε μια συναυλία της Τέιλορ Σουίφτ», ξαναβλέπουμε και επανεκτιμούμε όλη τη φιλμογραφία του Σιάμαλαν. Βλέποντας όχι μόνο τα σουξέ, αλλά ακόμα και τις άγνωστες ταινίες που έκανε πριν τη Έκτη Αίσθηση. Αυτή είναι μια κατάταξη.

16. Ο Τελευταίος Μαχητής του Ανέμου (The Last Airbender)

Ο Σιάμαλαν στο ναδίρ της καριέρας και της δημιουργικότητάς του, μια ταινία που ανέλαβε να κάνει ως work for hire επειδή η φήμη του είχε καταστραφεί και οι ταινίες του είχαν σταματήσει να δουλεύουν. Ουδεμία λοιπόν έκπληξη που ο πιο ιδιοσυγκρασιακός των σκηνοθέτης του μοντέρνου Χόλιγουντ, παρέδωσε ένα μεγαλοπρεπές φιάσκο, μια μη-ταινία όταν ανέλαβε ένα μπλοκμπάστερ σα να ήταν απλώς ένας ανάμεσα σε πολλούς. Κρίμα για τον ίδιο και κρίμα για την φανταστική σειρά κινουμένων σχεδίων στην οποία βασίστηκε.

15. Praying with Anger

Η πρώτη του ταινία, στην οποία πρωταγωνιστεί ο ίδιος παίζοντας έναν νεαρό άντρα που επιστρέφει στην Ινδία από την Αμερική, εκπροσωπώντας μια κάποια σύγκρουση πολιτισμών που τον αφήνει μετέωρο. Ενδιαφέρον που είναι η μόνη του ταινία που ασχολείται ευθέως με ζητήματα πολιτιστικής και φυλετικής ταυτότητας, κι εξίσου ενδιαφέρον που τοποθετεί τον εαυτό του στο ρόλο του αουτσάιντερ προς την ίδια του την προέλευση. Ενδιαφέρουσες επιλογές στην εικόνα αλλά η ιστορία δεν τσουλάει και η σκιαγράφηση του κεντρικού χαρακτήρα είναι άστοχη. Το όποιο ενδιαφέρον του φιλμ αφορά αποκλειστικά τη θέση του στο έργο του Σιάμαλαν, και τίποτα άλλο.

14. After Earth

Γουίλ Σμιθ και Τζέιντεν Σμιθ παρατημένοι σε έναν εχθρικό κόσμο. Μετά και το Last Airbender ο Σιάμαλαν βρέθηκε ουσιαστικά χωρίς διέξοδο και δοκίμασε τις δυνάμεις του ως έμπειρη πρόσληψη στο όραμα κάποιου άλλου – συγκεκριμένα του Γουίλ Σμιθ, που ήθελε ένα όχημα για τον ίδιο και τον γιο του. Παρά τον οικογενειακό δεσμό στο κέντρο του φιλμ, η θεματική δεν αναπτύσσεται όπως συνηθίζει ο Σιάμαλαν, παρά περισσότερο με όρους πείσματος και επιβίωσης. Μια εν τέλει άδεια και εντελώς ανέμπνευστη ταινία δίχως ιδέες ή highlights, που θα μπορούσε να έχει γυρίσει οποιοσδήποτε.

13. Το Σαΐνι (Wide Awake)

Η δεύτερή του ταινία! Ναι, είχε κάνει δύο ταινίες πριν την Έκτη Αίσθηση. Ετούτη, γυρισμένη για την Miramax του Χάρβεϊ Γουάινστιν, έμεινε στο ράφι για 3 χρόνια μετά την ολοκλήρωσή της, μέχρι που το σενάριο για την Έκτη Αίσθηση άρχισε να δημιουργεί μεγάλο θόρυβο στους χολιγουντιανούς κύκλους, αναγκάζοντας τον Γουάινστιν να ρίξει το φιλμ στις αίθουσες. Τα αποτελέσματα ήταν μηδενικά, εξ ου και κανείς δεν ξέρει ότι υπάρχει καν αυτή η ταινία. Στην οποία ακολουθούμε έναν πιτσιρικά που μετά την απώλεια του παππού του αρχίζει να έχει υπαρξιακές αναζητήσεις και ξεκινάει ένα ταξίδι για να βρει απαντήσεις για τη ζωή και τον θάνατο. Βασικά πάρα πολλές από τις ιδέες και μοτίβα που μετέπειτα συναντάμε στο σινεμά του Σιάμαλαν είναι ήδη εδώ, αλλά με μια πιο ανάλαφρη προσέγγιση και χωρίς ιδιαίτερη αίσθηση αφηγηματικής και οπτικής φόρμας που στη συνέχεια θα ανέπτυσσε. Για completists.

12. Το Συμβάν (The Happening)

Μετά την τεράστια αποτυχία του Lady in the Water, ο Σιάμαλαν απαντά στους επικριτές του γυρίζοντας μια ταινία στην οποία βασικά δε συμβαίνει απολύτως τίποτα. Φανταστική εναρκτήρια σεκάνς, ένα ξεφούσκωμα ωσάν θρόισμα φύλλων στη συνέχεια, και απίστευτα λάθος καστ (Μαρκ Γουόλμπεργκ, Ζόι Ντεσανέλ). Ένας σκηνοθέτης, ακόμα ικανός για υποβλητικές μεμονωμένες στιγμές, αλλά κυριευμένος από τον φόβο.

11. Glass

«Για 19 χρόνια έλεγαν πως είμαι παρανοϊκός». Τάδε έφη Mr. Glass, αλλά θα μπορούσε να το λέει κι ο ίδιος ο Μ. Νάιτ Σιάμαλαν, που βλέπει επιτέλους ιδέες και ευαισθησίες του να έχουν κυριεύσει το mainstream, βλέπει ακόμα και τις ταινίες του να είναι –ξανά– πετυχημένες (μετά το σερί του Visit και του Split), και χρησιμοποιεί αυτό το νέο του blank check, για να γυρίσει το δικό του Avengers σα να ήταν ξανά, το Lady in the Water. Σα να λέει ότι κοιτάχτε, εγώ αυτή την ιστορία έχω να σας πω – μια ιστορία για το πώς συνδεόμαστε και το πώς καταστρεφόμαστε – και τώρα που έχω την προσοχή σας, θα την αφηγηθώ ξανά. Χαλάλι σου.

10. Χτύπος Στην Καλύβα (Knock at the Cabin)

Φορμαλιστικά συνεχίζει το φοβερό του σερί μετά το Old, επιχειρώντας αυτή τη φορά να πει μια ιστορία που πρακτικά δεν έχει την οποιαδήποτε κίνηση, δεν έχει καν διαφορετικά acts. Μια ιδέα, ένα concept, απλωμένο σε παλέτες φρίκης και σασπένς, τυλιγμένο με βία, μοραλισμό και μια αναζήτηση πάνω στο πώς εκφράζεται η άνευ όρων αγάπη σε ένα κόσμο σκληρό, που δε συγχωρεί, και που νομοτελειακά οδηγεί σε πόνο – ναι, ας πούμε πως φαίνονται με τα κιάλια οι δύο pandemic ταινίες του Σιάμαλαν. Έχει αδυναμίες, αλλά έχει κι έναν φανταστικό Ντέιβ Μπαουτίστα σε μια ερμηνεία απειλητική και τρυφερή την ίδια στιγμή.

9. Οιωνός (Signs)

Οι θρησκευτικές αναζητήσεις, η ενοχή, οι οικογενειακοί δεσμοί κάτω από μια τεράστια εξωτερική απειλή που μοιάζει ανίκητη – όλες οι εμμονές του Σιάμαλαν είναι εδώ, σε ένα πολύ καλής εκτέλεσης sci-fi θρίλερ που παρότι αποτέλεσε μεγάλη εμπορική επιτυχία, άρχισε ταυτόχρονα να φθείρει και την εικόνα του σκηνοθέτη στα μάτι σημαντικού μέρους του κοινού. Ωστόσο να πούμε ότι ο Μελ Γκίμπσον εδώ δίνει μια από τις καλύτερες ερμηνείες όλης της φιλμογραφίας του Σιάμαλαν.

8. Η Παγίδα (Trap)

Αυτό είναι το πιο φρέσκο οπότε με πάσα επιφύλαξη το ακουμπάμε εδώ, κάπου στη μέση. Είναι οπωσδήποτε της κατηγορίας «ήθελα περισσότερο να κάνω κέφι και να εξασκήσω τους σκηνοθετικούς μου μύες», παρά κάποια τρομερά φιλόδοξη αναζήτηση του θεϊκού ή κάποια άσκηση ηθικής – ωστόσο είναι ένα διαβολεμένα διασκεδαστικό θρίλερ που σε κρατά διαρκώς σε απορία για το τι θα ακολουθήσει μετά, και με έναν Τζος Χάρτνετ για Όσκαρ. Πάντα (και) τέτοια.

7. Διχασμένος (Split)

Η ταινία που με κάθε επισημότητα σήμανε την επιστροφή του Σιάμαλαν στην Α’ Εθνική. Ο Μάικ Γιουλάκης κάνει παπάδες στη διεύθυνση φωτογραφίας, ο συνδυασμός δράσης και ψυχολογικού τρόμου λειτουργεί περισσότερο ίσως από κάθε άλλη ταινία του το επίπεδο αφοσίωσης γύρω από τους χαρακτήρες του Τζέιμς ΜακΑβόι (και πρωτίστως γύρω από την ίδια την ερμηνεία του) είναι από άλλο πλανήτη. Δε στέκεται απέναντι σε σοβαρή εξέταση, αλλά γιατί να θες να το κάνεις αυτό σε ένα τόσο διασκεδαστικό monster movie; Ετούτο εδώ, απλά λειτουργεί.

6. Lady in the Water

Ίσως η απόλυτη ταινία-κλειδί της φιλμογραφίας και της ψυχοσύνθεσης του Σιάμαλαν, η μεταφυσική ιστορία που διάβαζε στις κόρες του και που την έκανε ταινία όταν ένιωσε παγιδευμένος στη γωνία, να βρίσκεται υπό επίθεση από τους πάντες. Κι αυτό που έκανε ήταν ένα παραμύθι που λειτουργεί αυστηρά και μόνο σε συμβολικό επίπεδο, σαν ένας παντελώς ακίνητος πίνακας όπου η όποα δράση περιορίζεται στον χαρακτήρα του Πολ Τζιαμάτι να πηγαίνει από δωμάτιο σε δωμάτιο ενός συμπλέγματος κατοικιών και να συλλέγει και να ενώνει μεταξύ τους κομμάτια επεξήγησης, προτού όλα δέσουν μεταξύ τους όχι για κάποιον αληθινά λειτουργικό λόγο, αλλά επειδή η Ιστορία το επέβαλε. Μεγαλομανία και ταπεινοφροσύνη την ίδια στιγμή, αντιδραστικότητα και ειλικρίνεια σε πακέτο ενός, σε μια ταινία που σκοτώνει τον κριτικό (μέσα μας) και τολμά ένα στυλ αφήγησης που δε βασίζεται σε πράξεις, ούτε σε δράση, ούτε σε κίνηση, ούτε σε ροή – παρά μόνο σε εικόνα και συναισθήματα. Από τα πιο παράξενα έργα που έχει αφήσει ποτέ το Χόλιγουντ να παραχθούν.

5. The Visit

Η ταινία που ανέστησε τον Σιάμαλαν τη στιγμή που πλέον κανείς στο Χόλιγουντ δεν ήθελε να κάνει δουλειές μαζί του. Το χρηματοδότησε μόνος του και το πούλησε στον Τζέισον Μπλουμ της εξειδικευμένης στην καλό και φτηνό τρόμο Blumhouse, και αυτή η αγωνία και απόγνωση με κάποιο τρόπο περνάει μέσα στο DNA του ίδιο του φιλμ. Τρομερό ως αγνό θρίλερ, creepy όσο πάει σε μια από τις σπάνιες καλές χρήσεις της found footage αισθητικής, και με μια ανατροπή που και χιλιόμετρα μακριά να την βλέπεις να έρχεται, παραμένει από τα πιο ανατριχιαστικά πράγματα όλης της φιλμογραφίας του. Ο Σιάμαλαν παίρνει ιδέες που επισκέπεται συχνά στο έργο του με μια πιο φιλοσοφική και στοχαστική διάθεση (το σώμα που μας προδίδει, το φάσμα του θανάτου, ο πόνος των πραγμάτων που δεν ειπώθηκαν, οι οικογενειακοί δεσμοί ενώ δοκιμάζονται) και τα αναμασά ως φτηνό, αλλά απίστευτα λειτουργικό θριλεράκι. Δεν θες να πάρεις τα μάτια σου από την οθόνη.

4. Η Έκτη Αίσθηση (The Sixth Sense)

Κλασικό, και για πολύ καλό λόγο. Η ταινία που έγινε η ίδια και ο σκηνοθέτης της διαχρονικά σύμβολα της #ανατροπής, στην πραγματικότητα δεν πληγώνεται ούτε στο ελάχιστο αν έχεις γνώση του φινάλε, παρά εμπλουτίζεται και γίνεται ένα συναισθηματικά ακόμα πλουσιότερο κείμενο. Οικογένεια σε απόσταση, ενοχή, πράγματα που αφήσαμε πίσω, κι ένας τρομερά ανθρώπινος πόνος για τα κενά που νομοτελειακά θα μείνουν για πάντα ως τέτοια. Σπουδαίος Μπρους Γουίλις, σπουδαίος Σιάμαλαν, σε μια ταινία που ποτέ δε θα γεράσει.

3. Άφθαρτος (Unbreakable)

Η καλύτερη comic book movie που έχει γυριστεί, παραμένει ως τέτοια επειδή ήταν και είναι μοναδική στην αισθητική και αφηγηματική προσέγγιση. Υπνωτιστικοί ρυθμοί και δράση που ξεδιπλώνεται ως μη-δράση, με μεγάλα, υποβλητικά κάδρα γεμάτα μελαγχολία και πόνο. Η ιδέα του να πονάς τόσο αλλά να μη μπορείς ποτέ να πληγωθείς… Κανείς δεν το έχει κάνει ποτέ έτσι, κι έχουν έκτοτε γυριστεί εκατοντάδες υπερηρωικές διασκευές.

2. Old

Η εικόνα, η κίνηση και ο ρυθμός της κάμερας και της αφήγησης συνδέονται με τις θεματικές του στόρι κάνοντάς την ίσως την κορυφαία του Σιάμαλαν καθαρά σε επίπεδο φόρμας. Το πώς η αφήγησή προκύπτει μέσα από κάδρα, μέσα από το πώς τοποθετούνται οι χαρακτήρες σε αυτά σε σχέση με το περιβάλλον τους, αλλά κι από το πώς κινήσεις ξεκινούν και σταματούν απότομα, απρόσμενα, δημιουργώντας μια σαρωτική αίσθηση βίαιης, ανεξέλεγκτης μετακίνησης του χρόνου. Όπως συμβαίνει δηλαδή και στην ίδια τη ζωή, της οποίας το Old είναι μια υπαρξιακά φρικαλέα μικρογραφία, μια αυθεντική Twilight Zone ανατριχίλα εικαστικού μεγαλείου, pulp εξάρσεων και συναισθηματικής διάλυσης. «Γιατί θέλαμε να φύγουμε από αυτή την παραλία; Είναι τόσο όμορφα εδώ»; Μαγικό.

1. Σκοτεινό Χωριό (The Village)

Κίτρινες και κόκκινες πινελιές που επιτίθενται στο φυσικό τοπίο υπογραμμίζοντας τον παραμυθένια τεχνητό χαρακτήρα της ιστορίας, ένα εκπληκτικό καστ και σύνολο χαρακτήρων, αμέτρητες σκηνές ανθολογίας, τα βιολιά του του Τζέιμς Νιούτον Χάουαρντ, ο συναισθηματικά ευθύς πυρήνας της ιστορίας και η πληγωμένη της καρδιά, οι πολλαπλές ανατροπές που έρχονται η μία να χτίσουν σασπένς πάνω στην άλλη (το ότι μαθαίνουμε αρκετό μέρος της αλήθειας για τη μη ύπαρξη τεράτων, ώστε αμέσως μετά να εμφανιστεί ένα μες στο δάσος, δημιουργεί επιπρόσθετη αίσθηση φόβου), και όλα στην υπηρεσία ενός συναρπαστικά πολιτικού κειμένου: Γραμμένο στο απόγειο της μετα-9/11 παράνοιας, το φιλμ αφουγκράζεται μια κοινωνική και πολιτική τάση απομόνωσης, παρελθοντολαγνείας και συντηρητισμού που 20 χρόνια μετά το κάνει πιο επίκαιρο από τότε.