ΜΑΡΙΑ CYBER: “ΘΕΛΩ ΟΛΟΙ ΝΑ ΔΟΥΝ ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΛΕΣΒΙΕΣ”

Την πρώτη μουσειακή έκθεση της Μαρίας Κατσικαδάκου – γνωστή ως Μαρία Cyber –  παρουσιάζει το ΕΜΣΤ για το κλείσιμο της σειράς εκθέσεων “Κι’ αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;”

H Maria Cyber είναι πρωτεργάτρια της ελληνικής queer σκηνής και μια από τις πρώτες λεσβίες ακτιβίστριες της χώρας μας. Έχοντας σπουδάσει φωτογραφία, γραφιστική, web design και κινηματογράφο, προσεγγίζει με το έργο της τη σεξουαλικότητα από ένα ευρύ φάσμα οπτικών γωνιών. Το 2000 λανσάρισε το lesbian.gr, που έγινε η μεγαλύτερη διαδικτυακή πλατφόρμα για λεσβίες στην Ελλάδα. Το 2007 ίδρυσε το πρώτο queer κινηματογραφικό φεστιβάλ της χώρας, Outview Film Festival: Athens International LGBTQI Film Festival. Επιπλέον, τον ίδιο χρόνο δημιούργησε το Mindradio.gr, τον πρώτο διαδραστικό διαδικτυακό ραδιοφωνικό σταθμό στην Ελλάδα, που τιμήθηκε το 2008 με το βραβείο «Χρυσός Ερμής» στην κατηγορία διαδικτύου.

Η έκθεσή της αυτή στο ΕΜΣΤ είναι όπως η ίδια λέει “ό,τι ονειρευόμουνα! Νιώθω όπως ο σκύλος, που από την χαρά του η ουρά του έγινε ελικόπτερο! Όπως είπα στη διευθύντρια του ΕΜΣΤ: «Ζωγράφισες ένα συννεφάκι και με έβαλες πάνω του». Είναι πολύ σημαντική στιγμή για μένα γιατί δεν είχα ποτέ τον χρόνο να βγάλω τη δουλειά μου προς τα έξω”.

Και συνεχίζει μιλώντας για το πώς ξεκίνησαν όλα: “Όλα ξεκίνησαν όταν την περίοδο του covid έμαθα πως έχω καρκίνο. Διαγνώστηκα την ίδια μέρα που ανακοίνωσαν στις ειδήσεις το πρώτο κρούσμα. Το βρήκα σαν μια ευκαιρία να ξανακοιτάξω και να ασχοληθώ με τις εικόνες που τράβηξα. Ήταν σαν να ξαναζούσα κάθε «κλικ» τη στιγμή που το απαθανάτιζα. Έπεσα με τα μούτρα πάνω σε αυτό κι έτσι προέκυψαν τα 19 πορτραίτα.

Φυσικά και έχω δει και τις άλλες εκθέσεις. Προσκυνώ τη Λήδα Παπακωνσταντίνου, χωρίς συζήτηση. Επίσης, χαίρομαι που συνυπάρχω με τη Lola Flash με την οποία είχαμε πάρει μέρος στη μοναδική παγκόσμια λεσβιακή έκθεση στο Άμστενταμ το 1997 με τον τίτλο «Lesbian Connections», όπου συμμετείχαν γυναίκες από όλο τον κόσμο. Εγώ ήμουν η μοναδική από Ελλάδα. Ήταν πρωτοβουλία δύο γυναικών φωτογράφων και από τότε δυστυχώς δεν ξαναέγινε τέτοια έκθεση”.

Η έκθεση “Maria Cyber – Portraits”

Η έκθεση “Maria Cyber – Portraits” συγκεντρώνει μια επιλογή εικόνων από το φωτογραφικό της αρχείο, που καταγράφει τη λεσβιακή ζωή στις δεκαετίες του 1990, 2000 και 2010. Τα πορτρέτα της Maria Cyber απαθανατίζουν προσωπικές στιγμές ανάμεσα σε φίλες και ερωτικές συντρόφους, εικόνες που διαφορετικά θα παρέμεναν φευγαλέες.

Πολλές είναι παιγνιώδεις, υπονομεύοντας τις παραδοσιακές αντιλήψεις περί φύλου και εξουσίας, ενώ άλλες απεικονίζoυν χαλαρές, ανεπιτήδευτες στιγμές ή διαπεραστικά, ευθύβολα βλέμματα στην κάμερα, πάντα με μια αίσθηση σεβασμού προς τις γυναίκες που φωτογραφίζει. Υιοθετώντας στενά καρέ και κοντινά πλάνα, η Maria Cyber εστιάζει κυρίως στα άτομα παρά στον περιβάλλοντα χώρο, δημιουργώντας μια αίσθηση εγγύτητας, σύνδεσης και οικειότητας. Όπως περιγράφει η ίδια τη διαδικασία της: «Δεν αποτυπώνω το πρόσωπο· αποτυπώνω την ψυχή σε μία από τις εκφράσεις της».

Ποιες είναι οι σημαντικές στιγμές ή εκφράσεις που προσπαθεί να αποτυπώσει στις εικόνες της;

Η Maria Cyber αναφέρει στo NEWS 24/7: “Το 1991, όταν είχα πάει στο Βερολίνο, έβλεπα γυναίκες που κρατιόντουσαν από το χέρι, κάτι που εδώ στην Ελλάδα την ίδια χρονική στιγμή ήταν ουτοπικό. Αυτό ήθελα να το φωτογραφίσω. Είτε το έβλεπα στο Παρίσι είτε οπουδήποτε αλλού αμέσως το αποτύπωνα για να το δείξω στις φίλες μου και στον κόσμο όλο. Να τους δείξω πώς ζουν σε άλλες χώρες γιατί δεν το είχαν δει ποτέ. Για μένα ήταν μια πολύ σημαντική στιγμή.

Κάποιες φωτογραφίες που έχω τραβήξει φαίνονται σαν να είναι φτιαχτές, αλλά δεν ισχύει αυτό. Απλώς βλέπω κάτι που με «τραβάει» και αμέσως χωρίς ειδικά φώτα, χωρίς πόδια ή σκίαση το αποτυπώνω. Μόνο με το photoshop διόρθωνα μετά όποιες ατέλειες θεωρούσα πως υπάρχουν. Ουσιαστικά δεν έγινε ποτέ καμία φωτογράφιση, εκτός από μία φορά σε ένα ξενοδοχείο. Αλλά και πάλι, επειδή έχω δουλέψει ως βοηθός φωτογράφου μόδας, δεν είχαμε ούτε φωτόμετρα, ούτε προβολείς. Απλώς αποτύπωνα αυτό που έβλεπα και μου έκανε «κλικ», αυτό που λαχταράει η ψυχή μας να δει. Γυναίκες που δεν κρύβονται. Γιατί εκείνη την εποχή ήταν δυσβάσταχτο να έχεις διπλή και τριπλή ζωή, να πρέπει να κρύβεσαι. Ως διαβητική συνάντησα ανθρώπους που έκρυβαν την ασθένειά τους. Μην τους δει ο γείτονας που πάνε να κάνουν την ένεσή τους. Αν αυτό συμβαίνει με τις αρρώστιες, φανταστείτε τι γίνεται με την ομοφυλοφιλία”.

Στα έργα της, η φωτογραφία εμπλέκεται σε έναν δυναμικό διάλογο με την queer οπτική κουλτούρα, φέρνοντας στο προσκήνιο τη λεσβιακή ορατότητα. Απαθανατίζει γυναίκες εντός μιας συλλογικής queer μνήμης και συμβάλλει σε μια πολιτική του βλέμματος, (προ)καλώντας μας να επανεξετάσουμε τις έννοιες της αντίληψης, της εξουσίας, της μνήμης και της αναπαράστασης.

Η ίδια υποστηρίζει “οι εικόνες που υπάρχουν γύρω μας, στη ζωή μας είναι περισσότερο από straight ανθρώπους. Αν και το gay στοιχείο πλέον είναι εδώ, δηλαδή μπορούμε να το κατονομάζουμε ελεύθερα, να μιλάμε γι’ αυτό, να χαρακτηρίζουμε ακόμα κι ένα ντύσιμο gay, όμως παρατηρούμε πως λεσβιακές εικόνες δεν υπάρχουν και ποτέ δεν υπήρχαν.

Δεν θέλω να περάσω κάποιο συγκεκριμένο μήνυμα μέσα από τις εικόνες μου. Ένιωσα πως έπρεπε να συμπληρώσω αυτό το κενό. Με μαγνήτιζε να φωτογραφίζω γυναίκες, που δεν ήταν σαν τις Barbie, φτιασιδωμένες, αλλά που είχαν κάτι άλλο, το androgynous, το στυλ του αγοροκόριτσου. Κατέγραφα γυναίκες λεσβίες. Δεν τις φωτογράφιζα στημένες. Απλώς ό,τι μου έκανε «κλικ» εκείνη τη στιγμή.

Παράλληλα, ως καρκινοπαθής και ανάπηρη, παρατηρώ πως αντίστοιχα δεν υπάρχουν εικόνες με ανθρώπους σε αμαξίδια. Δεν θα δεις στον δρόμο να κυκλοφορούν ανάπηροι, αν και υπάρχουν πολλοί. Έτσι και με τις λεσβίες δεν υπάρχουν εικόνες ή ό,τι έχει βγει στο φως είναι κακέκτυπο και δεν έχει καμία σχέση με την πραγματικότητα”.

 Όλα έχουν να κάνουν με την ανδρική ηδονή

Ποιο είναι το πιο σημαντικό στοιχείο που προσπαθεί να αναδείξει μέσα από αυτόν τον διάλογο μεταξύ φύλου, εξουσίας και ταυτότητας;

“Αν ψάξετε στον παγκόσμιο ιστό, θα δείτε πως δε θα βρείτε φωτογραφίες από λεσβίες και όσες υπάρχουν θα είναι μέσα από το πρίσμα του άντρα. Γιατί όλα έχουν να κάνουν με τη δική του ηδονή. Όλα απευθύνονται σε εκείνον. Το ανδρικό φύλο συνεχίζει να είναι πιο ισχυρό και αυτό φαίνεται ακόμα. Οι γυναίκες λεσβίες έχουν πολύ δρόμο μπροστά τους να διανύσουν.

Ακόμα και τα sex shop είναι φτιαγμένα για τον άντρα. Το μόνο που μπορείς να βρεις μέσα από τη λεσβιακή κοινότητα, είναι κάποια women sex emporium, τα οποία σε όλο τον πλανήτη είναι μόνο τρία. Ακόμα και μετά από τόσα χρόνια προσπάθειας δεν υπάρχει καμία ορατότητα στο γυναικείο φύλο. Παίζει ρόλο μόνο η ικανοποίηση του άντρα και όλα είναι γύρω από αυτό. Προσπαθώ στις εικόνες μου να δείξω το πώς είναι πραγματικά οι γυναίκες λεσβίες” αναφέρει.

Αυτό που διακρίνει την έκθεσή της είναι η οικειότητα και η σύνδεση με τις γυναίκες που φωτογραφίζετε. Πώς δημιουργείται αυτή την εγγύτητα;

“Φυσικά και τη διακρίνει η οικειότητα. Δεν είναι μοντέλα οι γυναίκες που φωτογραφίζω, αλλά φίλες. Και μάλιστα οι περισσότερες ενίοτε ήταν ερωμένες. Οι φωτογραφίες είναι απόλυτα φυσικές και αυθόρμητες, από στιγμές που καθόμαστε στο σαλόνι και απλά φέρνω την κάμερα, τίποτα άλλο. Δεν είναι κατά παραγγελία. Χαίρομαι πολύ που οι εικόνες μου βγαίνουν στο φως, γιατί αυτός είναι και ο σκοπός μου τελικά.

Οι φωτογραφίες της λειτουργούν ως πράξεις αντίστασης απέναντι στην αποσιώπηση, αποτυπώνοντας στιγμές που διαφορετικά θα χάνονταν στη λήθη. Συγκροτούν ένα οπτικό αρχείο του αγώνα μιας κοινότητας για αναγνώριση, καταγράφοντας όχι μόνο την εξωτερική εμφάνιση των υποκειμένων της, αλλά και στοχασμούς για τους εσωτερικούς τους κόσμους. Δεν πρόκειται για απλές εικόνες, αλλά για ιστορικά ντοκουμέντα που αποτυπώνουν την ουσία μιας εποχής, ενός τόπου και ενός κινήματος.

“Οι φωτογραφίες μου είναι σαν μια διαμαρτυρία, σαν να σηκώνω ένα πλακάτ”

Πώς πιστεύει ότι η τέχνη μπορεί να γίνει εργαλείο για την αντίσταση, και ειδικά για την ορατότητα των γυναικών και των queer κοινοτήτων, σε μια κοινωνία που εξακολουθεί να καταπιέζει και να αποσιωπά πολλές από αυτές τις ταυτότητες;

“Νιώθω πως οι φωτογραφίες μου είναι σαν μια διαμαρτυρία, σαν να σηκώνω ένα πλακάτ. Θέλω να μπουν σε λεωφορεία, σε στάσεις, παντού. Να πλημμυρίσουμε με εικόνες δικές μας, μοιρασμένες από εμάς και όχι από διαφημιστικές ή περιοδικά. Μπορεί να μιλάς σε κάποιον για δύο ώρες και να μην καταφέρεις τίποτα, αλλά με την εικόνα είναι αλλιώς. Σίγουρα θα πάρεις ιδέα, «μυρωδιά» για το πώς είναι οι γυναίκες λεσβίες. Να νιώσουν κι άλλες γυναίκες πως δεν είναι μόνες τους. Γι’ αυτό κάνεις lesbian bars, lesbian festivals, εκθέσεις για λεσβίες. Για να μη νιώθεις μόνος στην αρένα με τα λιοντάρια”.

Ποιες είναι οι προσωπικές της προσδοκίες και ελπίδες για το μέλλον της ελληνικής queer σκηνής και την εξέλιξη της εκπροσώπησης των ΛΟΑΤΚΙ+ κοινοτήτων στον πολιτισμό;

“Η επιθυμία μου, αυτό που θέλω διακαώς να γίνει, είναι να καταργηθούν οι ταμπέλες. Για να γίνει αυτό, θα πρέπει πρώτα να χιλιοχρησιμοποιηθούν ώστε το τέλος να μην υπάρχει νόημα για την ύπαρξή τους, να αυτοκαταργηθούν. Για παράδειγμα είμαι Ολυμπιακός, Πειραιωτάκι, μου αρέσει το τένις, είμαι αριστερή, μου αρέσουν τα ρεμπέτικα, το πανκ, είμαι Υδροχόος, είμαι διαβητική.

Όλα αυτά είναι ταμπέλες. Μάλιστα, είχα προτείνει κάποτε σε μια διαφημιστική καμπάνια για την Absolute βότκα, που έλεγε no label, να γεμίσουν το μπουκάλι και τη στιγμή που τινάζεται να βγαίνουν οι ταμπέλες από μέσα. Γιατί στο τέλος της ημέρας αυτό που είμαι, είμαι η Μαρία με αυτά τα κιλά και αυτόν τον χαρακτήρα.

Αυτό είναι το όνειρό μου. Να είναι πλέον οι ταμπέλες κάτι γελοίο. Οι ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητες είναι πολύ σημαντικό που υπάρχουν, γιατί σε βοηθάνε να είσαι out and proud. Όπως και όλες οι κοινότητες γενικά και σε άλλους τομείς, όπως του διαβήτη, του καρκίνου, των αναπήρων σε αμαξίδιο. Όταν είναι κι άλλοι σαν εσένα νιώθεις προστασία και ασφάλεια και πως δεν είσαι μόνος σου”.

Ποιες είναι οι μεγαλύτερες αλλαγές που έχει παρατηρήσει στην εκπροσώπηση των λεσβιών και γενικότερα της queer κοινότητας στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια, και πώς πιστεύει ότι η δουλειά της συνέβαλε σε αυτές τις αλλαγές;

“Φυσικά, έχουν γίνει πολλά θετικά, αλλά έχουμε πολύ δρόμο ακόμα μπροστά μας. Είναι ουτοπικό να πιστεύεις ότι μπορείς να αλλάξεις τα πράγματα, αλλά για μένα είναι σημαντικό να υπάρχουν οι εικόνες μου εκεί έξω. Όποιος επηρεαστεί από το οτιδήποτε, όχι μόνο από τη δουλειά μου, και θέλει να αλλάξει, θα αλλάξει” καταλήγει.

Η Μaria Cyber εγκαινίασε επίσης τον περίφημο θεσμό πάρτι Cyber Dykes (1995-2006), που ξεκίνησε με εκδηλώσεις αποκλειστικά για γυναίκες και ο οποίος μεταμόρφωσε τα κατεξοχήν ετεροκανονικά, ανδροκρατούμενα κλαμπ σε δυναμικούς λεσβιακούς χώρους. Τα πάρτι αυτά συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία ασφαλών χώρων για τις λεσβίες στην Αθήνα, μια πόλη όπου η κοινότητα αυτή παρέμενε εν πολλοίς αόρατη την εποχή εκείνη. Πιο πρόσφατα, επηρεασμένη από τις προσωπικές της μάχες με τον καρκίνο και τον διαβήτη, έχει αποκτήσει μια ακόμα πιο ευρεία αίσθηση διαθεματικότητας στο έργο της, που εκτείνεται πέρα από τη σφαίρα της σεξουαλικότητας για να ασχοληθεί συνολικότερα με το σώμα και να επιστήσει την προσοχή σε θέματα ευθραυστότητας, πρόσβασης στην υγειονομική περίθαλψη, αναπηρίας και ικανότητας.

Το 2023 κυκλοφόρησε το βιβλίο της Μια λεσβιακή ζωή (εκδόσεις Ροδακιό) που δημιουργήθηκε σε συνεργασία με την Ειρήνη Δαφέρμου, τη Μυρτώ Τσιλιμπουνίδη και την Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη. Το βιβλίο περιέχει κείμενα και φωτογραφίες που ρίχνουν φως στην ζωή της Μaria Cyber. Περιλαμβάνει αφηγήσεις για τα παιδικά της χρόνια, τη σχέση της με τον πατέρα της, την εξέλιξη της λεσβιακής σκηνής στην Αθήνα και τις παρατηρήσεις της σε queer πρωτεύουσες, όπως είναι το Βερολίνο, το Λονδίνο και οι Βρυξέλλες. Τα γραπτά της συμπληρώνονται από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό της, στο οποίο τεκμηριώνεται η λεσβιακή ζωή στην πάροδο των χρόνων.