“ΝΑ ΣΚΟΤΩΝΕΙ Η ΝΑ ΜΗ ΣΚΟΤΩΝΕΙ ΚΑΝΕΙΣ ΕΝΑΝ ΦΑΣΙΣΤΑ;”- ΙΔΟΥ ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΤΟΥ ΤΙΑΓΚΟ ΡΟΝΤΡΙΓΚΕΣ

Τι είναι φασισμός; Υπάρχει θέση για βία στον αγώνα για έναν καλύτερο κόσμο; Μπορούμε να παραβιάζουμε τους νόμους της δημοκρατίας στην προσπάθειά μας να την υπερασπιστούμε; Και πόσο ηθικό είναι να σκοτώνεις κάποιον που δεν είναι ηθικός;

Αυτά είναι τα νευραλγικά ερωτήματα που θέτει ο Τιάγκο Ροντρίγκες, ο Πορτογάλος σκηνοθέτης και καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν, στην παράσταση «Η Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες» που θα παρουσιαστεί στην Κεντρική Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση από τις 4 έως 8 Δεκεμβρίου.
Πρόκειται για μία πολυβραβευμένη και ρηξικέλευθη παράσταση που όλα δείχνουν πως θα αναστατώσει το αθηναϊκό κοινό, καθώς η υπόθεσή της περιστρέφεται γύρω από μία οικογένεια που σκοτώνει φασίστες. Στα 46 του χρόνια, ο Τιάγκο Ροντρίγκες συγκαταλέγεται ανάμεσα στους πλέον διακεκριμένους θεατρικούς δημιουργούς της Ευρώπης. Το θέατρό του, πολιτικό και ποιητικό, διαπλέκει ιστορικά γεγονότα με κοινωνικά φαινόμενα, αντλεί από την ιδιωτική και τη δημόσια εμπειρία και κάνει χρήση ελάχιστων μέσων.

Ο Τιάγκο Ροντρίγκες μίλησε σε λίγους δημοσιογράφους σε ένα διαδικτυακό “στρογγυλό” τραπέζι για το έργο αυτό και τις πολιτικές του προεκτάσεις. Τραγική ειρωνεία; Την προηγούμενη ημέρα της συζήτησής μας στο Μοναστηράκι μια ομάδα φασιστών χτύπησε νεαρά παιδιά και προσπάθησε να πυρπολήσει βαγόνι του ΗΣΑΠ.
Ο λόγος του ήταν χειμαρρώδης, προβοκατόρικος και επαναστατικός.

Πορτογάλος ο ίδιος, γεννήθηκε το 1977 μετά την «Επανάσταση των Γαρυφάλων» που “έδιωξε” την ακροδεξιά από τη χώρα. Ο πατέρας του, δημοσιογράφος στο επάγγελμα, τη δεκαετία του ’60 αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι στη διάρκεια της πενηντακονταετούς δικτατορίας προκειμένου να γλιτώσει από την πολιτική αστυνομία και τον αποικιοκρατικό πόλεμο, στον οποίο ο αδελφός του, ο θείος του δηλαδή, σκοτώθηκε πολεμώντας. Η μητέρα του ήταν ενεργό μέλος του παράνομου τότε Κομμουνιστικού Κόμματος της Πορτογαλίας. Όλο αυτό το background επηρέασε την εκπαίδευσή του, αλλά και την άποψή του για τον κόσμο και τον τρόπο που κάνει θέατρο.

Σήμερα, παρακολουθεί με αγωνία τη μεγάλη δύναμη της ακροδεξιάς όχι μόνο στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη, ακόμη και στη Γαλλία που πλέον ζει και εργάζεται. “Ελλάδα και Πορτογαλία διατηρούν ακόμα ζωντανές μνήμες από τις δικτατορίες που πέρασαν. Σήμερα αντιμετωπίζουν και οι δύο μια αναβίωση της ακροδεξιάς απειλής, όπως αρκετές άλλες ευρωπαϊκές χώρες“, αναφέρει.

ΜΙΑ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΜΙΑ ΑΛΗΘΙΝΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

Ο ίδιος πιστεύει πως σήμερα “χρησιμοποιούμε λανθασμένα τους όρους «φασίστας» και «φασισμός». Είναι επιστημονικά λανθασμένο για παράδειγμα, να αποκαλέσεις φασίστες τον Ντόναλντ Τραμπ ή τον Ζαΐρ Μπολσονάρο, γιατί ιστορικά πρέπει να δούμε τον φασισμό ως ένα κίνημα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.. Ο λόγος, όμως, που τον αποκαλούμε “φασίστα” είναι γιατί είναι ο μόνος όρος που παραμένει ενοχλητικός, καθώς πλέον τα ακροδεξιά ρεύματα έχουν εισχωρήσει στην πολιτική σκηνή και στα κοινοβούλια πολλών χωρών και έχουν κανονικοποιηθεί”.

Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης και συγγραφέας με την Καταρίνα, ήθελε να δημιουργήσει ένα έργο το οποίο θα προκαλούσε αναστάτωση, ανεξάρτητα από τις πολιτικές πεποιθήσεις των θεατών. Ο τίτλος της παράστασης εμπνέεται από πραγματικά γεγονότα και πιο συγκεκριμένα από την Καταρίνα Οφεμία μιας τρόπον τινά «Αντιγόνης», που ήταν υπαρκτό πρόσωπο και σύμβολο του αγώνα των Πορτογάλων κατά της δικτατορίας, η οποία κράτησε από το 1933 έως το 1974. Η Οφεμία  δολοφονήθηκε από τις φασιστικές δυνάμεις του Σαλαζάρ στα 24 της χρόνια, γιατί τόλμησε να ζητήσει ισότιμη αμοιβή με εκείνη των ανδρών θεριστών του κάμπου του Αλεντέζου. Ήταν εκείνη μαζί με 13 συναδέλφους της που απαίτησαν ίσα εργασιακά δικαιώματα κι έκτοτε η Οφεμία ανακηρύχθηκε σε σύμβολο του φεμινιστικού αγώνα και του αριστερού κινήματος.

Η υπόθεση του έργου “Καταρίνα και η ομορφιά να σκοτώνεις φασίστες” είναι αν μη τι άλλο “επαναστατική”. Η δραματουργία της προέκυψε συνεργατικά, με τα μέλη του θιάσου να μελετούν κείμενα για τον ολοκληρωτισμό, τη βία και την άνοδο της ακροδεξιάς στη σύγχρονη Ευρώπη. Στον πυρήνα της μελέτης τους βρέθηκαν έργα των πολιτικών φιλοσόφων Hanna Arendt και Slavoj Žižek, καθώς και συγγραφέων που έχουν μιλήσει ευρύτερα για τη βία, από τον Σοφοκλή έως τον Albert Camus και τον Edward Bond. Επικεντρώθηκαν επίσης σε αναλύσεις των ομιλιών λαϊκιστών ηγετών, όπως του Τραμπ, του Μπολσονάρο και του Ορμπάν.

Η υπόθεση διαδραματίζεται στο κοντινό μέλλον, στα 2028. Είναι μια όμορφη βραδιά. Η οικογένεια έχει μαζευτεί στο εξοχικό της, κάπου στον πορτογαλικό Νότο. Το αγριογούρουνο σιγοψήνεται. Τα σπαράγγια με τα αυγά είναι έτοιμα. Κάτι όμως δεν πάει καλά. Γιατί τους λένε όλους Καταρίνα, άνδρες και γυναίκες; Και γιατί όλοι φορούν ποδιές και φούστες κλαρωτές; Τα πάντα είναι μέρος μιας παράδοξης τελετουργίας. Διότι αυτή η οικογένεια σκοτώνει φασίστες. Έχουν αυτή την παράδοση, μία φορά τον χρόνο, να εγκαταλείπουν την κανονική ζωή τους για να επιτελέσουν ένα φονικό τελετουργικό. Και ενώ ένα ολοκληρωτικό καθεστώς βρίσκεται και πάλι στην εξουσία, το νεαρότερο μέλος της οικογένειας, η Καταρίνα, πρόκειται να σκοτώσει τον πρώτο της φασίστα, ο οποίος έχει απαχθεί για αυτόν ακριβώς τον σκοπό. «Είναι μια μέρα γιορτής, μια μέρα ομορφιάς και θανάτου» όπως λένε οι δικοί της.
Ωστόσο, η νεαρή Καταρίνα αρνείται να προχωρήσει στη θανάτωση του ομήρου. Ξεσπάει τότε οικογενειακή έριδα. Φαντάσματα του παρελθόντος ξυπνούν και ζητούν εκδίκηση. Σκοτεινές προφητείες απαιτούν την επιτέλεση της θυσίας. Δυσεπίλυτα ερωτήματα ανακύπτουν.

ΕΝΑ ΕΡΓΟ ΠΟΥ ΞΕΣΗΚΩΝΕΙ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΑ ΘΕΑΤΡΟ ΠΟΥ ΚΑΤΑΛΑΜΒΑΝΕΙ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ

Η πρεμιέρα της παράστασης την άνοιξη του 2021 στη Λισαβόνα ήταν επεισοδιακή. Η πορτογαλική ακροδεξιά ενοχλήθηκε. “Ακόμη και πριν από την πρεμιέρα του έργου, δημιουργήθηκε τεράστιος ντόρος σχετικά με το έργο, τον τίτλο του και για το γεγονός ότι το δημιούργησα εγώ που τότε ήμουν ο διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου της Ντόνα Μαρία Β΄ της Πορτογαλίας, καθώς έτσι φαινόταν και η πολιτική μου εμπλοκή. Σαν να έλεγε κανείς ότι το να είσαι κατά του φασισμού, δεν είναι συναινετικό σε μια δημοκρατική κοινωνία. Νομίζω πως το να είσαι αντιφασίστας θα έπρεπε να είναι το μόνο πράγμα στο οποίο οι δημοκράτες θα συμφωνούσαν 100% ανεξάρτητα από την ιδεολογία τους.

Η ίδια η «Καταρίνα» είναι ένα έργο πάνω στο παράδοξο της ανεκτικότητας. Μπορεί ένας δημοκράτης να είναι ανεκτικός απέναντι σε έναν ακροδεξιό ρισκάροντας έτσι την ίδια την ύπαρξη της δημοκρατίας; Ή θα πρέπει οι Δημοκρατικοί να παίζουν πάντα τον δημοκρατικό κανόνα, ακόμη και αν γνωρίζουν ότι αυτό θα συμβάλει στην αδυναμία ή την καταστροφή της δημοκρατίας;” Αυτό λοιπόν είναι ένα μεγάλο και νευραλγικό παράδοξο σύμφωνα με τον Τιάγκο Ροντρίγκες.

Στην Ιταλία, πάλι, το ακροδεξιό κόμμα Fratelli d’Italia, του οποίου ηγείται η σημερινή πρωθυπουργός της χώρας, απαιτούσε να λογοκριθεί η παράσταση. “

Και συνεχίζει: “Βρίσκω πολύ ενδιαφέρον ότι το θέατρο δεν καταλαμβάνει στις εφημερίδες μόνο τις πολιτιστικές, αλλά και τις πολιτικές και τις κοινωνικές σελίδες. Δεν πιστεύω ότι το θέατρο είναι πολιτική δράση, νομίζω όμως ότι μπορεί να αποτελέσει τον προθάλαμό της. Είναι ο χώρος του συλλογικού, αλλά και ο χώρος που βλέπεις τον κόσμο μέσα από τα μάτια των άλλων. Και αυτό ισχύει από την αρχαία Ελλάδα, από τη στιγμή που γεννήθηκε η τραγωδία. Βρίσκω εκπληκτικό το γεγονός πως η παλαιότερη ελληνική τραγωδία που μπορούμε να διαβάσουμε σήμερα, μιλάει για τους «άλλους», αυτούς που έχασαν οι Πέρσες (εννοεί τους Πέρσες του Αισχύλου). Κι αυτό μπορεί, ίσως, να οδηγήσει σε μια πολιτική ευαισθητοποίηση και ενεργοποίηση.”

Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης και συγγραφέας επισημαίνει πως, με την Καταρίνα, επιδίωξή του ήταν η δημιουργία ενός έργου το οποίο θα προκαλούσε αναστάτωση, ανεξάρτητα από τις πολιτικές πεποιθήσεις των θεατών. «Και για να το επιτύχουμε αυτό, θα έπρεπε εμείς οι ίδιοι πρώτα να αισθανόμαστε αναστατωμένοι. Μου φαινόταν θεμελιώδες να αναζητώ σε κάθε πρόβα τη σπίθα της αναστάτωσης. Και ένιωθα πολύ τρομοκρατημένος, αλλά συγχρόνως και ενθουσιώδης, για τις συνεχόμενες μέρες αναστάτωσης που βιώναμε, καθώς δουλεύαμε με αυτό το υλικό, προσπαθώντας να χτίσουμε χαρακτήρες, λόγια και γεγονότα επί σκηνής, που θα επιχειρούσαν να χρησιμοποιήσουν τα εργαλεία του θεάτρου για να οδηγήσουν το κοινό σε ένα ταξίδι μυθοπλασίας και σκέψης».

Και καταλήγει: “Δεν θέλαμε ένα έργο που θα κατεύναζε, θα επιβεβαίωνε ή, ακόμα, θα υπέθετε ότι ξέρει τι σκέφτεται το κοινό και ποιες είναι οι πεποιθήσεις του κοινού. Θέλαμε ένα έργο που θα αναστάτωνε, ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις αυτών που θα το δουν. Που θα παρείχε ευχαρίστηση, φυσικά, αλλά μια ευχαρίστηση με αναστάτωση. Η παράσταση σε κάνει να αναρωτιέσαι για τη σχέση μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Το φουαγιέ του θεάτρου μετά το τέλος της είναι γεμάτα από θεατές που προσπαθούν να απαντήσουν στην ερώτηση: Να σκοτώσεις ή να μην σκοτώσεις; Και ακόμη και το κοινό εκπλήσσεται από τις ίδιες τις αντιδράσεις του”.