NADYA TOLOKONNIKOVA- PUSSY RIOT: “O ΝΑΒΑΛΝΙ ΠΙΣΤΕΥΕ ΟΤΙ Η ΘΥΣΙΑ ΤΟΥ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΑΤΑΙΗ”

Nadya Tolokonnikova. Ένα όνομα συνώνυμο με τη φεμινιστική, αντι-Πούτιν ρητορική και με ζητήματα ελευθερίας έκφρασης, ανθρώπινων δικαιωμάτων, δικαιωμάτων των ΛΟΑΤΚΙ+ και απελευθέρωσης πολιτικών κρατουμένων. Η ομιλία της 34χρονης συνιδρύτριας της φεμινιστικής-ακτιβιστικής καλλιτεχνικής κολεκτίβας Pussy Riot,  στο πλαίσιο του «WOW – Women of The World»  δε θα μπορούσε να μη μαγνητίσει την προσοχή μας. Γι΄ αυτό και όχι μόνο δώσαμε εκεί το “παρών”, αλλά είχαμε μαζί της ένα πολύ ενδιαφέρον τετ-α-τετ  στο καμαρίνι, παρουσία του συζύγου και συνεργάτη της, John Caldwell.

Περιμένοντας να ανοίξουν οι πόρτες της κεντρικής σκηνής, το βλέμμα μας έπεσε στις δεκάδες κόσμου που είχαν συγκεντρωθεί μεσημέρι Κυριακής στο ΚΠΙΣΝ για να παρακολουθήσουν το πρόγραμμα του «WOW – Women of The World» και την υπαίθρια αγορά. Η σκέψη ότι σε κάποια άλλη χώρα του κόσμου μια τέτοια συγκέντρωση θα είχε απαγορευτεί εν τη γενέσει της, ή δεν θα μπορούσε καν να οργανωθεί, δημιούργησε ένα κύμα απόκοσμης ευγνωμοσύνης.

Η αίθουσα κατακλύστηκε από την “αναρχική” μουσική των Pussy Riot, είδαμε βιντεοκλίπ από τις πρόσφατες δουλειές τους και το αποκορύφωμα ήταν το βίντεο από το έργο “Putin’s Ashes”- Οι Στάχτες του Πούτιν. Εδώ, γυναίκες ντυμένες προκλητικά, φορώντας τις κλασικές μπαλακλάβες και σταυρούς γύρω από το λαιμό σε μια ατμόσφαιρα ιεροτελεστίας καίνε έναν πίνακα του Πούτιν και μετά οι στάχτες του τοποθετούνται σε μικρά μπουκαλάκια διαφόρων ml. Στο ίδιο βίντεο περιφέρουν ένα τεράστιο κουμπί με τη φράση “μόλις πατήσεις αυτό το κουμπί θα ακυρωθεί ο Πούτιν”.

Με ένα δυνατό χειροκρότημα η Nadya βγαίνει στη σκηνή, φορώντας μαύρη μακριά φούστα, λευκό μπλουζάκι adidas και πανκ μαύρα μποτάκια. Ευάλωτη εκ πρώτης όψεως, ξεκινά με σταθερή φωνή να μας εξηγεί ποια είναι και ποιες είναι οι περίφημες Pussy Riot. Tα μάτια της φωτίζονται όταν εναλλάσσει slides με τις δράσεις των Pussy Riot, ενώ μας εξηγεί την ιστορία τους και την πρώτη γνωριμία με τον Ναβάλνι. “Είμαι περήφανη που τον γνώριζα” είπε και όλο το αμφιθέατρο ξέσπασε σε χειροκροτήματα.

“Γειά σας είμαι η Nadya και έχω συλληφθεί πάνω από 50 φορές”

Η ομιλία της ξεκινά με φωτογραφίες μία εκ των οποίων καθισμένη δίπλα στον Ναβάλνι. “Γεια σας είμαι η Nadya και πέρασα τρία χρόνια στη φυλακή γιατί έκανα μια performance 40 δευτερολέπτων. Γεια σας είμαι η Nadya και ο Πούτιν σκότωσε πολλούς φίλους μου και κατέστρεψε τη Ρωσία που αγαπούσα. Μοιράζομαι την ιστορία μου όχι μόνο ως ένα αφήγημα αγώνα αλλά και ανθεκτικότητας και ελπίδας.”

Οι Pussy Riot, όπως μας λέει, είναι μία καλλιτεχνική κολεκτίβα που ξεκίνησε το 2011 με στόχο να ανατρέψει το καθεστώς του Πούτιν.  “Όταν εμφανίστηκε ο Πούτιν ήταν φανερό ότι η Ρωσία θα στερηθεί οποιαδήποτε ευκαιρία για πολιτική και σεξουαλική απελευθέρωση.  Τα πολιτικά ενδιαφέροντά μας είναι ο φεμινισμός και να παλεύουμε την αστυνομική βία. Προστατεύουμε τα δικαιώματα των γκέι, μαχόμαστε κατά του πουτινισμού και ίσως θα θέλαμε να μεταφέρουμε την πρωτεύουσα στην δυτική Σιβηρία. Τα μέλη μας εναλλάσσονται από συναυλία σε συναυλία, γιατί αν κάποιος από μας συλληφθεί, κάποιος άλλος θα τον/την αντικαταστήσει ώστε να μην διαρρηχθεί η ενότητα της ομάδας. Το βασικό μας σύμβολο είναι η άγνωστη γυναίκα πίσω από τη μάσκα.” λέει η Tolokonnikova μαζεύοντας από το πρόσωπο τα μαλλιά της.

“Το ταξίδι μας δεν ήταν εύκολο και ήταν γεμάτο από μαθήματα για τη δύναμη της αλληλεγγύης, το κόστος της ελευθερίας και το ακλόνητο πνεύμα όσων τολμούν να μιλήσουν. Αλλά από τους δρόμους της Μόσχας, στη μοναξιά των φυλακών της Σιβηρίας, οι φίλοι μου και εγώ χρησιμοποιήσαμε την παραστατική τέχνη ως όπλο ενάντια στο σύστημα που προσπαθεί να ελέγξει τα σώματα, τα μυαλά και τις ψυχές μας.”

Η Nadya με σταθερή φωνή σε άπταιστα αγγλικά μάς εξηγεί ότι οι Pussy Riot γεννήθηκαν μέσα από την οργή. “Οι περφόρμανς μας, τολμηρές, αδιαμαρτύρητες και παράνομες, σχεδιάστηκαν για να δείξουν στους Ρώσους ότι η αντίσταση είναι όντως μια επιλογή. Είναι η συλλογική έκφραση μιας γενιάς της οποίας η ελπίδα για μια δημοκρατική Ρωσία αφαιρέθηκε από τον Πούτιν και τους κολλητούς του. Τόσο οδυνηρά και πρόωρα. Γιατί στρεφόμαστε στην τέχνη στην προσπάθειά μας για δικαιοσύνη; Επειδή η τέχνη ξεπερνάει τα εμπόδια. Επειδή είναι η παγκόσμια γλώσσα του ανθρώπινου συναισθήματος. Εξοργίζει. Καταλαμβάνει. Εμπνέει. Συνήθως ενισχύει τη φωνή. […]

Η τέχνη κάνει το προσωπικό πολιτικό, συνδέοντας τις ατομικές εμπειρίες με ευρύτερα κοινωνικά ζητήματα και κάνοντας το αφηρημένο οικεία σχετικό. Επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε την τέχνη μέσα από τη γλώσσα της τέχνης. Αυτή που ξεπερνά τα σύνορα, τα σύνορα και διεισδύει στις καρδιές και τα μυαλά.”

“Ο Ναβάλνι ήταν σαν να ήρθε σε μας από τη Ρωσία του μέλλοντος”

Η Nadya περιέγραψε και την πρώτη της γνωριμία με τον Ναβάλνι. Οι Pussy Riot ξεκίνησαν σαν ένα αστείο. Μαζί με τη φίλη της Cat προσκλήθηκαν σε μια ομιλία για τον πανκ φεμινισμό. Προσπαθώντας να στήσουν την ομιλία του είδαν την πανκ με ένα ευρύτερο μάτι. Το φθινόπωρο του 2011 ο Πούτιν ανακοίνωσε ότι θα γίνει ξανά πρόεδρος ξεκαθαρίζοντας ότι σκοπεύει να κυβερνήσει τη Ρωσία επ’ αόριστον. Η “αντιπολίτευση” έψαχνε το επόμενο βήμα.

“Προετοιμάζοντας την ομιλία μας το προηγούμενο βράδυ δε βρήκαμε ούτε ένα παράδειγμα φεμινιστικού πανκ στη Ρωσία. Έπρεπε να το δημιουργήσουμε. Εκεί – μέσα σε ένα βράδυ – γεννήθηκε μέσα στη φαντασία μας ένα φεμινιστικό πανκ γκρουπ που λεγόταν Pussy Riot.” Πρώτα τους έργα; “Ο Πούτιν κατουρήθηκε πάνω του” και “Σκότωσε τον Σεξιστή”. [Το 2012 στο πλαίσιο της δράσης τους στον καθεδρικό ναό του Σωτήρος Χριστού στη Μόσχα, ανέβηκαν τρέχοντας στην Αγία Τράπεζα και ερμήνευσαν το Punk Prayer, ένα τραγούδι που προτρέπει την Παναγία να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων ως φεμινίστρια και να απελευθερώσει τη Ρωσία. Ως αποτέλεσμα αυτής της δράσης, τρία μέλη της ομάδας, ανάμεσά τους και η Nadya καταδικάστηκαν σε διετή φυλάκιση.]

Μερικές ώρες μετά στο ίδιο αμφιθέατρο κλήθηκε να μιλήσει ο Ναβάλνι. “Ήταν αστείος, επιχειρηματικός, δραστήριος, ψηλός, αιχμηρός, πολύ διαφορετικός από τους Σοβιετικούς που γνωρίζω. Σαν να ήρθε σε εμάς από τη Ρωσία του μέλλοντος, ξεχώριζε από τους άλλους στην αντιπολίτευση, όχι μόνο επειδή επέκρινε το καθεστώς Πούτιν, αλλά επειδή έχτισε ένα πραγματικό κίνημα για να αντιταχθεί στο καθεστώς και διεξήγαγε λαμπρές και πνευματώδεις έρευνες με την ομάδα του, αποκαλύπτοντας τη διαφθορά των αξιωματούχων του Πούτιν.”

Πώς θα μπορούσε και η Nadya να βοηθήσει στην αντίσταση; “Αποφάσισα να κάνω αυτό που ξέρω να κάνω καλύτερα, δηλαδή ριζοσπαστική performance art. Αν ο στόχος σου είναι να πετύχεις το αδύνατο, χρειάζεται ένα ριζοσπαστικό άλμα πίστης. Όπως ακριβώς ένας άνθρωπος που προσεύχεται σε έναν ναό δεν ξέρει πώς ακριβώς οι προσευχές του θα φτάσουν στα αυτιά του Θεού. Όπως μια μητέρα που ζητά θαυματουργή θεραπεία για το ετοιμοθάνατο βρέφος της, αλλά δεν γνωρίζει τη μηχανική του θαύματος που ζητάει.

Αυτή η έλλειψη οποιασδήποτε εγγύησης είναι ένα άλμα στο κενό χωρίς αλεξίπτωτο. Πρόκειται για μια πραγματική δοκιμασία της πίστης. Της πίστης μας. Η πίστη στην ελευθερία και τη δημοκρατία. Δεν είχαμε ιδέα με ποιο τρόπο οι ενέργειές μας θα έσωζαν τη Ρωσία, αλλά γεννήθηκε μια ισχυρή πίστη στην επείγουσα ανάγκη και την αναγκαιότητα των ενεργειών μας”.

Έτσι η κολεκτίβα μεταλλάχθηκε σε κίνημα και ξεκίνησε τις δημόσιες εμφανίσεις. “Δεν είχαμε σκοπό να γίνουμε μουσικοί. Μας ενδιέφερε η μουσική παράσταση αποκλειστικά ως φόρμα αντίστασης. Ακόμα και στο μετρό όπου δεν υπάρχει μέρος για να ξεφύγεις από την αστυνομία”.

Η Nadya συνεχίζει λέγοντας ότι καταγράφουν πολύ προσεκτικά τα έργα τους, φωτογραφικά και σε βίντεο, γιατί αυτό θα βοηθήσει στη μετάδοση του μηνύματος σε όλο τον κόσμο. “Η διαφορά μεταξύ μιας καλής και μιας κακής λήψης είναι ότι μια καλή λήψη ανάβει τις φωτιές της επανάστασης, ενώ μια κακή λήψη θα στείλει τις δράσεις μας στο σκουπιδότοπο της ιστορίας.”

Αναλύοντας την τέχνη των Pussy Riot έδωσε και “συμβουλές”: “Αν ασχολείστε με τον ακτιβισμό, η τοποθέτηση του εαυτού σας στον χώρο είναι σημαντική. Δεν υπάρχει δειλία στις χειρονομίες, θέλετε να σας παίρνουν στα σοβαρά. Πρέπει να παίρνετε με αυτοπεποίθηση κεντρικές θέσεις και να καλύπτετε όσο το δυνατόν περισσότερο χώρο. Ιπτάμενα φτερά. Μπαλακλάβες. Χρωματιστά. Καπνός. Φωτιά. Κομφετί. Αυτοπεποίθηση. Οι δημόσιοι χώροι ανήκουν τόσο σε σένα όσο και σε οποιονδήποτε άλλον, και τους καταλαμβάνοντας για να εκφράσεις τη θέση σου μέσω της τέχνης σου, προσφέρεις μια υπηρεσία στην κοινωνία.”

“Ο φεμινισμός της Taylor Swift ή της Beyoncé είναι πολύ πιο αποτελεσματικός”

Στη συζήτηση με συντονίστρια την δημοσιογράφο Ξένια Κουναλάκη, η Nadya ξεκαθάρισε τον στόχο της σε αυτή τη ζωή: “Ο στόχος είναι ένα καλό έργο τέχνης και να αφήσω μια παρακαταθήκη. Γι αυτό κάνω πολιτική τέχνη. Η πολιτική τέχνη έχει στόχο να εμπνεύσει τους ανθρώπους που είναι ήδη με το μέρος μας αλλά φοβούνται να δράσουν. Ή δεν έχουν αρκετή αυτοπεποίθηση ή χρόνο ή υποστήριξη. Δε νομίζω ότι με την πολύ ριζοσπαστική τέχνη μας, είναι δυνατόν να στρέψουμε ανθρώπους από ένα διαφορετικό στρατόπεδο προς το μέρος μας. Νομίζω ότι με αυτή την έννοια, ο φεμινισμός της Taylor Swift ή της Beyoncé είναι πολύ πιο αποτελεσματικός, έχει μεγαλύτερη απήχηση.”

Πρέπει οι χώρες της Δύσης να μποϊκοτάρουν Ρώσους καλλιτέχνες και έργα τέχνης που στηρίζονται από τον Πούτιν; “Υπάρχουν ενεργοί καλλιτέχνες στη Ρωσία με περιορισμένη ελευθερία. Μόλις πρόσφατα, η αστυνομία έψαξε 30 καλλιτέχνες ακριβώς πριν από τις λεγόμενες προεδρικές εκλογές στη Ρωσία. Αυτοί βρίσκονται σε πραγματικό κίνδυνο και θέλουν υποστήριξη. Στη Ρωσία λέμε, είναι αδύνατο να κάτσεις σε δύο καρέκλες ταυτόχρονα. Αν υποστηρίζετε τον πόλεμο και τον Πούτιν, τότε δεν πρέπει να είστε ευπρόσδεκτοι.”

Στην ερώτηση για το αν πιστεύει ότι ο Πούτιν προσπάθησε να επηρεάσει τις αμερικανικές εκλογές και τώρα και τις ευρωπαϊκές (αναφέρθηκε ο νέος πρόεδρος της Σλοβακίας, φιλορώσος Πέτερ Πελεγκρίνι). Ο πόλεμος της προπαγάνδας του Πούτιν θα πετύχει; Η απάντηση μας άφησε λίγο άναυδους: “Δεν ξέρουμε το τέλος της ιστορίας. Μπορεί να είναι μια πυρηνική καταστροφή.”

“Η πραγματική πολιτική στη Ρωσία γίνεται πλέον στα δικαστήρια”

“Θα ξεκουραστώ στον τάφο” λέει η Nadya στο κοινό και γελάει, απαντώντας στην ερώτηση αν ποτέ κουράστηκε και σκέφτηκε να τα παρατήσει όλα. “Όπως είπε ο Ναβάλνι, το πιο σημαντικό πράγμα είναι να μη φοβόμαστε. Η εξουσία δεν είναι με εκείνους που έχουν σφαίρες και τανκς, αλλά με εκείνους που δεν φοβούνται. Για αυτό μας φοβίζουν με τη φυλάκιση και έχουν περισσότερους από 200 πολιτικούς κρατούμενους με ποινές μέχρι και 25 χρόνια. Επτά χρόνια φυλάκιση γιατί κόλλησε στίκερς κατά του πολέμου στην Ουκρανία! Η πραγματική πολιτική στη Ρωσία γίνεται πλέον στα δικαστήρια. Γιατί αυτοί που βρίσκονται στα δικαστήρια δεν έχουν τίποτα να χάσουν και λένε απίστευτα θαρραλέα πράγματα. Πρέπει να παλέψουμε για εκείνους. ”

Σχολιάζοντας την περίπτωση του Αμερικανού δημοσιογράφου Evan Gershkovich της Wall Street Journal που είναι υπό κράτηση η Nadya είπε: “Στη Ρωσία λέμε δεν υπάρχει “πρώην” πράκτορας της KGB. Ο Πούτιν χρησιμοποιεί τους ανθρώπους σαν μέσο για να καταφέρει κάτι. Δεν είναι άνθρωποι για εκείνον. Πετάει ανθρώπους στη φυλακή μόνο και μόνο γιατί λένε τη λέξη πόλεμος. Έβαλε φυλακή έναν ιδιοκτήτη γκέι μπαρ μόνο και μόνο για αυτό που είναι. Πρόσφατα η LGBTQ+ θεωρήθηκε κοινότητα με εξτρεμιστική δράση και ο νόμος επιβάλλει ποινές. Όποιος δεν αρέσει στην κυβέρνηση φυλακίζεται. Έτσι προκαλούν φόβο και οι γκέι στιγματίζονται ακόμα περισσότερο. Είναι ο τρόπος του Πούτιν. Σε βάζει σε κίνδυνο και μετά σου λέει θα κάνεις αυτό που σου λέω για να μην τα χάσει όλα και πας φυλακή.”

Η ομιλία της ολοκληρώνεται με δυνατό χειροκρότημα από ένα κοινό κυρίως γυναικείο, και κάπως ξαναθυμόμαστε κάτι που είπε στην αρχή. Από την παιδική της ηλικία θυμάται το απόλυτο χιόνι και το βιομηχανικό τοπίο της πόλης Norilsk, που μεγάλωσε. Κυρίως όμως θυμάται ένα μάθημα που πήρε από τον πατέρα της: “Ο άνθρωπος μεγαλώνοντας πρέπει να μαθαίνει να είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του και δυστυχώς σήμερα δεν βλέπω πολλή υπευθυνότητα τριγύρω”.

Με τη Nadya στο καμαρίνι της – “Είμαι στη λίστα με τους πιο καταζητούμενους της Ρωσίας”

Μετά το τέλος της ομιλίας στην κεντρική σκηνή του ΚΠΙΣΝ χανόμαστε στους λαβύρινθους του κτιρίου για να φτάσουμε στα καμαρίνια και να μιλήσουμε με την Nadya. Τη συνοδεύει άγρυπνος φρουρός ο σύζυγός της, John Caldwell και συνιδρυτής της εταιρίας UnicornDAO, η οποία ασχολείται με NFT γυναικών καλλιτεχνών. Εκείνος κάθεται ανέκφραστος στον καπαπέ βυθισμένος στο κινητό του και η Nadya, εξουθενωμένη, μας χαρίζει λίγη ώρα από τον χρόνο της.

Το πρωί μας λέει ότι πέρασε από μία εκκλησία ερχόμενη στο Nιάρχος, Κυριακή γαρ. Στο λαιμό της φοράει ένα βαρύτιμο σταυρό με Σλάβικα καλλιγραφικά γράμματα. Ο σταυρός είναι ένα σύμβολο που χρησιμοποιεί πάρα πολύ συχνά. Δεν είναι ακριβώς θρησκευόμενη, πιστεύει όμως σε κάτι μεγαλύτερο από εκείνη, “μυστικιστικό” όπως λέει. Στο πρόσωπό της υπάρχουν κολλημένα δύο τρία διακοσμητικά διαμαντάκια που τονίζουν το βλέμμα της… εκεί όπου πραγματικά καθρεφτίζεται η Σιβηρία. Μας μιλάει για το γεγονός ότι βρίσκεται στη λίστα με τους πιο καταζητούμενους της Ρωσίας, με απόλυτη ηρεμία. Τα απομνημονεύματά της θα γίνουν ταινία για να εμπνεύσει μια νέα γενιά επαναστατών.

“Ναι, έγινε και αυτό, είμαι στη λίστα” μου λέει και γελάει. “Είναι επικίνδυνο να ταξιδέψω στη Ρωσία. Θα με συλλάβουν στα σύνορα και θα με βάλουν στη φυλακή για πολλά χρόνια. Επίσης, αν βρεθώ σε μία χώρα που μπορεί να με εκδώσει πίσω στη Ρωσία, τότε πάλι κινδυνεύω. Για παράδειγμα, υπήρξε πρόσφατα μια υπόθεση με το μουσικό συγκρότημα Bi-2 που ταξίδεψε στην Ταϊλάνδη, συνελήφθησαν και παραλίγο να εκδοθούν στη Ρωσία επειδή τάχθηκαν κατά του πολέμου στην Ουκρανία.

Ευτυχώς, μετά από διεθνή παρέμβαση κατάφεραν να τους απελευθερώσουν και κατέληξαν να πάνε στο Ισραήλ. Δεν είμαι λοιπόν και τόσο ελεύθερη να μετακινηθώ. Επιπλέον, έχω μόνο τη ρωσική υπηκοότητα αυτή τη στιγμή και αυτό σημαίνει ότι όταν λήξει το διαβατήριό μου, ή το χάσω, απλώς θα κολλήσω στο μέρος που βρίσκομαι. Δεν πρόκειται να μου δώσουν άλλο διαβατήριο.”

Προφανώς ο φόβος και το θάρρος είναι το αρχετυπικό δίπολο που παίζει έντονα στη ζωή της. “Το θάρρος είναι η ικανότητα να ενεργείς μπροστά στον φόβο και πρέπει να είσαι επίμονος σε αυτό. Το να χρησιμοποιείς τις παραστατικές τέχνες για να διώξεις τον φόβο βοηθάει πολύ. Με την παραστατική τέχνη, βγαίνεις λίγο από τον κανονικό σου εαυτό. Θέλω να πω, εξ ορισμού, είναι ένα παιχνίδι, αλλά αργότερα γίνεσαι κατά κάποιο τρόπο ο χαρακτήρας που υποδύεσαι. Έτσι, με τις Pussy Riot, προποιούμασταν αρχικά ότι δεν ξέρουμε τι είναι ο φόβος. Προφανώς ως ανθρώπινα όντα πίσω από αυτά τα ρούχα, ξέρουμε, φοβόμαστε. Είναι σαν μια τυπική ιστορία σούπερ ήρωα. Σε οποιοδήποτε μυθιστόρημα ή ταινία με υπερήρωες έχεις πάντα ένα φυσιολογικό άτομο που φοράει αυτή την κάπα και τη μάσκα και φοβάται μερικές φορές, αλλά τελικά πείθει τον εαυτό του και γίνεται ένας σουπερήρωας”.

Νωρίτερα, εξάλλου, είχε αναφέρει ότι την απάντηση στον φόβο την είχε δώσει ο Ναβάλνι λέγοντας: “Κάνε κάτι, κάνε κάτι ακτιβιστικό για 15 λεπτά κάθε μέρα. Δεν χρειάζεται να είναι το πιο θαρραλέο ή ακραίο. Ακόμα και αν είναι να πας επίσκεψη στους συγγενείς και να τους αλλάξεις τη γνώμη για κάτι”.

Τη ρωτάμε για τον θάνατό του και αν υπήρξε έστω και μια στιγμή που σκέφτηκε ότι χάθηκε τελείως η ελπίδα. “Εξακολουθώ να το βλέπω ως μία τεράστια τραγωδία, αλλά δεν αποθαρρύνθηκα. Νιώθω οργή και η οργή είναι πρωτίστως το συναίσθημα που οδηγεί στη δράση. Έχω πολλά να κάνω και ειλικρινά δεν έχω την πολυτέλεια να αποθαρρύνομαι.

Της θυμίζω ότι σε παλαιότερη TED ομιλία της είχε πει ότι όταν καθόταν στο κελί της έτοιμη να δικαστεί και να τη στείλουν στις εσχατιές της Σιβηρίας να ράβει στρατιωτικές φόρμες για το καθεστώς, σκεφτόταν έντονα: Μπορεί ένα άτομο να αλλάξει τον κόσμο ή θα συνθλιβεί αργά ή γρήγορα κάτω από το πόδι του συστήματος. Τι απαντάει στον εαυτό της σήμερα;

“Πιστεύω ότι δε θα μας συντρίψει το σύστημα, αλλά η αντίσταση είναι καθαρά προσωπική επιλογή που πρέπει να την κάνει ο καθένας για τον εαυτό του. Εξαρτάται πραγματικά από τις απόψεις σας και την ερμηνεία σας. Εννοώ, κοιτάξτε τον Ναβάλνι. Αυτός πίστευε ακράδαντα ότι η θυσία του δεν είναι μάταιη. Και ήταν σε θέση να μεταδώσει αυτή την πίστη σε άλλους ανθρώπους. Σε εκατομμύρια που τον άκουγαν, ίσως στον ρωσικό λαό και ίσως ακόμη περισσότερο σε παγκόσμιο επίπεδο. Δεν μπορείς να απαιτήσεις από κανέναν να βγει μπροστά να αντιδράσει. Πρέπει να το συζητήσεις με τον εαυτό σου. Και αν απλά νιώθεις ότι δεν αξίζει τον κόπο και νιώθεις εντελώς άβολα με αυτό, δε νομίζω ότι πρέπει να πιέζεις τον εαυτό σου και να το μετανιώνεις.

Και πρέπει να συνειδητοποιήσεις τους κινδύνους και αν το κάνεις να επιμείνεις σε αυτό. Είναι δύσκολο. Όταν ξεκινήσαμε με τις Pussy Riot ξέραμε ότι θα μπορούσαμε να καταλήξουμε στη φυλακή (η Nadya είχε τότε μία κόρη μόλις δύο ετών). Δεν πίστευα ότι θα μου συνέβαινε, πάντα νομίζεις ότι θα συμβεί σε οποιονδήποτε άλλον, αλλά όχι σε σένα. Όταν κατέληξα στη φυλακή κατάλαβα ότι όλα είναι πιθανά. Συνέβη κάτι που ήταν μία πιθανότητα από την αρχή. Λοιπον ήταν καταστροφή αλλά τι να κάνω; Δεν πρόκειται να κλάψω τώρα στην κάμερα και να ζητήσω συγχώρεση. Παίρνεις μια δραστική απόφαση και πρέπει να είσαι έτοιμος για τις συνέπειες και να το σκεφτείς καλά. Ξέρω μερικούς καλλιτέχνες που θα έλεγαν κάτι ενάντια στο σύστημα και μετά θα αντιμετώπιζαν τις συνέπειες, και θα το έπαιρναν πίσω. Είναι σαν να πληγώνεις τον εαυτό σου περισσότερο από οτιδήποτε άλλο με αυτό.”

Τι νιώθει με όλους αυτούς τους μικρούς “δικτατορίσκους” που αναδύονται στην Ευρώπη και στον κόσμο;

Με κοιτάει με απορία και μικρή ειρωνεία. “Ο Πούτιν υποστηρίζει πολλούς από αυτούς έτσι δεν είναι; Είναι ένας άνθρωπος που επίσημα και ξεκάθαρα μας λέει ότι είναι ενάντια στη δημοκρατία και ότι είναι η μεγαλύτερη απειλή ενάντια στις θέσεις του. Και θα κάνει τα πάντα για να καταστρέψει αυτό το κόνσεπτ και την ιδέα της Δυτικής δημοκρατίας. Φυσικά εμφανίζονται μικροί “δικτάτορες” και είναι πολύ αληθινοί. Και τους υποστηρίζει μια πραγματική δύναμη, και είναι επικίνδυνη. Η δημοκρατία είναι ένα από τα πιο εύθραυστα ανθρώπινα δημιουργήματα και κινδυνεύει. Και αν δεις την ιστορία το βλέπεις ξεκάθαρα, στην Ελλάδα βρισκόμαστε, εσείς ξέρετε καλύτερα. Μήπως φτάσουμε να έχουμε λίγες στιγμές δημοκρατίας που ξεπετάγονται μέσα σε μία κατάσταση τυραννίας ή ολιγαρχίας;  Εμείς είμαστε ο λαός και πρέπει να είμαστε προστατευτικοί απέναντι στη δημοκρατία μας.”

Λίγο πριν την αφήσω να ξεκουραστεί μιλάμε λίγο για την πιθανότητα να δούμε το έργο “Οι στάχτες του Πούτιν” στην Ελλάδα, αλλά και για την εταιρεία της, UnicornDao. “Θα ήταν καταπληκτικό να εκθέσουμε έργα μας στην Ελλάδα. Μέσα από την UnicornDao γνωριστήκαμε με τον σύζυγό μου John Caldwell που είναι και υπεύθυνος για τα NFT. Διαχειριζόμαστε έργα από γυναίκες καλλιτέχνες στον κόσμο των NFT, όπου οι τιμές τους είναι χαμηλότερες μόνο και μόνο επειδή είναι γυναίκες”.

Η συνάντησή μας ολοκληρώνεται με έναν αναστεναγμό ανακούφισης για μία γεμάτη μέρα που τελειώνει αλλά και με μια προτροπή. “Όσο απομακρυνόμαστε ο ένας από τον άλλο και περνάμε χρόνο στα κινητά μας μόνο, τόσο δεν καταλαβαίνουμε πόσο μεγάλη δύναμη έχουμε όταν πραγματικά ερχόμαστε μαζί. Υπάρχει η στιγμή να κοιτάξεις το κινητό σου και να βάλεις ένα like, και η στιγμή να σηκωθείς και να βγεις έξω το δρόμο ”.