ΟΛΕΣ ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΗΡΑΚΛΗ ΠΟΥΑΡΩ ΑΠΟ ΤΗ ΧΕΙΡΟΤΕΡΗ ΣΤΗΝ ΚΑΛΥΤΕΡΗ

Ύστερα από ένα καλοκαίρι που είδε τις διάσημες ταινίες με τον Ηρακλή Πουαρώ να κυκλοφορούν σε επανέκδοση και με τη νέα σεζόν να μπαίνει με τον πιο πρόσφατο Πουαρώ (του Κένεθ Μπράνα) σε μια νέα περιπέτεια, είναι λογικό να σκεφτεί κανείς πως στην πραγματικότητα αυτές οι ταινίες δεν βγαίνουν ποτέ εκτός μόδας.

Τα κλασικά whodunnits της Αγκάθα Κρίστι δεν έχουν εποχή, δεν έχουν χώρα ή ήπειρο (μερικές από τις πιο πετυχημένες διασκευές μυστηρίων της Κρίστι έχουν γίνει στην Ινδία) και δεν έχουν ημερομηνία λήξης – ακόμα κι αν από ένα σημείο και μετά ξέρεις όλους τους δολοφόνους, όλα τα κίνητρα, όλα τα ψέματα που λένε.

Γιατί; Ίσως επειδή υπάρχει κάτι τόσο απολαυστικό σε αυτή τη συνταγή, αλλά ταυτόχρονα και μια βαθιά εσωτερική ισορροπία στην οποία μας αφήνουν αυτές οι ιστορίες. Παρουσιάζουν έναν γρίφο που συνήθως παίρνει τη μορφή κάποιου αστραφτερού ensemble διάσημων ηθοποιών (οι εν λόγω διασημότητες είναι το μόνο πράγμα που αφήνει ηλικιακό στίγμα πάνω σε αυτές τις ταινίες), σε κάποιο κλειστό χώρο, όπου οι πάντες είναι ύποπτοι σε ένα φαινομενικά άλυτο μυστήριο.

Ποιος θα ξεχάσει το Έγκλημα στο Όριαν Εξπρές όπου κανένα ζευγάρι υπόπτων δε θα μπορούσε να έχει διαπράξει το έγκλημα από μόνο του. Ή το Δυο Εγκλήματα Κάτω από το Ήλιο, με έναν φόνο στον οποίο οι πάντες έχουν ακλόνητο άλλοθι;

Αυτά τα μυστήρια αποκτούν συχνά διαστάσεις κάποιου morality play, ένα θεατρικό παιχνίδι ηθικής, γεμάτο ταξικές αποστάσεις, ζήλιες, απάτες, δίψα για εκδίκηση, καταπιεσμένη οργή και ένα σωρό άλλους λόγους για να γίνει (ή να μη γίνει) ένα έγκλημα. Μέσα στα περιθώρια και στους ρόλους αυτού του γρίφου πάντα βρίσκουμε ως θεατές κάτι το συναρπαστικό – κι η μετέπειτα λύση του εγκλήματος μας επιτρέπει και το σασπένς μας να βιώσουμε, αλλά και με ήρεμο το κεφάλι μας να απομακρυνθούμε από την ιστορία.

Είναι μάλιστα αυτές οι εμβληματικές λύσεις της τρίτης πράξης – με τον Πουαρώ σε ένα σαλόνι όπου εξηγεί με στόμφο τη λύση σε όλους τους υπόπτους – που καταλήγουν πάντα καθηλωτικό θέαμα σε κάθε εκδοχή αυτών των ιστοριών.

Με αφορμή λοιπόν τη νέα αυτή ταινία στην μοντέρνα σειρά διασκευών δια χειρός Κένεθ Μπράνα, είδαμε ξανά όλες τις Πουαρώ ταινίες και τις βάλαμε σε σειρά – από τη χειρότερη, προς την καλύτερη.

9. Ραντεβού με το Θάνατο (Appointment with Death, 1988)

Τυχαίνει καμιά φορά με franchise που έχουν κάποιο μέρος απείρως λιγότερο γνωστό από τα υπόλοιπα (τα οποία συνήθως έχουμε μάθει απ’εξω κι ανακατωτά από το πόσες φορές τα έχουμε δει) να πετυχαίνουμε τη λιγότερο γνωστή ταινία κάποια φορά τυχαία στην τηλεόραση, συνήθως κάποια περίεργη ώρα, μετά την prime time. Και να αναρωτιόμαστε, αυτή η ταινία υπήρχε πάντα; Ή απλά ονειρεύομαι τώρα μια καινούρια ταινία Πουαρώ με τον Πίτερ Ουστίνοφ; (Έχει συμβεί το ίδιο ακριβώς και για ταινία Ροζ Πάνθηρα με τον Πίτερ Σέλερς.)

Συνέβη ένα περίεργο πράγμα με τις ταινίες Πουαρώ που είχαν για πρωταγωνιστή τον Πίτερ Ουστίνοφ. Μετά τις δύο πρώτες –και πολύ, καλές, θα τις δούμε πιο κάτω– ταινίες, ο Ουστίνοφ κράτησε τον ρόλο και για τρεις τηλεταινίες που γυρίστηκαν τα επόμενα χρόνια και που, σε αντίθεση με τις κινηματογραφικές επιτυχίες, διαδραματίζονταν σε σύγχρονο σκηνικό. Ηρακλής Πουαρώ, ταξιδιώτης στο χρόνο; Γιατί όχι. Μετά από τις τρεις τηλεταινίες για κάποιο λόγο αποφασίστηκε πως η επόμενη, και τελευταία, του Ουστίνοφ στο ρόλο θα επέστρεφε στη μεγάλη οθόνη και πως το σκηνικό θα μεταφερόταν ξανά στην εποχή που διαδραματίζονται κι οι ιστορίες της Κρίστι.

Τα λέμε όλα αυτά επειδή η ταινία είναι φοβερά πληκτική, αποτέλεσε εμπορική αποτυχία πακέτο με πλήρη αδιαφορία κοινού και κριτικής, στέλνοντας ουσιαστικά τον Πουαρώ οριστικά στη μικρή οθόνη για τις επόμενες δεκαετίες.

8. Έγκλημα στο Νείλο (Death on the Nile, 2022)

Η μεσαία ταινία του αναβιωμένου franchise του Κένεθ Μπράνα είναι από εκείνα τα φιλμ που τα πάντα είναι λάθος. Η προσέγγιση είναι τουριστική, η αισθητική θυμίζει διαφημιστικό φυλλάδιο και το καστ είναι κακό. Αν πάταγε περισσότερο στο high camp στοιχείο θα μπορούσαμε να έχουμε κάτι ενδιαφέρον στα χέρια μας, τώρα έχουμε μείνει απλά με την διαβόητη, iconic ατάκα της ξεκαρδιστικά ξύλινης Γκαλ Γκαντότ, «enough champagne….. tofilltheNile!».

7. Ο Θάνατος του Λόρδου Έντγκαρ (Lord Edgware Dies, 1934)

Η πρώτη κινηματογραφική απόδοση του Πουαρώ έγινε το 1931 με τον ηθοποιό Όστιν Τρέβορ στο ρόλο, αν και ο Πουαρώ του μοιάζει αρκετά στεγνός και χωρίς χαρακτήρα σε σχέση τόσο με τον εκκεντρικό ντετέκτιβ που περιγράφεται στα βιβλία, όσο κι αυτόν που εν τέλεια θα βλέπαμε στις επόμενες ενσαρκώσεις του. Η ταινία του ‘31 ήταν το Alibi, η διασκευή του βιβλίου The Murder of Roger Ackroyd (το οποίο είχε γραφτεί μόλις 5 χρόνια νωρίτερα!), που θεωρείται από τα κορυφαία της Κρίστι.

Τόσο το Alibi όσο και το Black Coffee (η δεύτερη ταινία του Τρέβορ ως Πουαρώ) θεωρούνται σήμερα χαμένες, κι η μόνη που επιβιώνει από εκείνη την αρχική σειρά ταινιών είναι η τρίτη και τελευταία, το Lord Edgware Dies του 1934. Δεν είναι και ό,τι πιο ζωντανό έχει υπάρξει, αλλά το μυστήριο είναι ενδιαφέρον και είναι πάντα αξιοπερίεργο το πόσο ριζικά διαφορετική ήταν εκείνη η πρώτη αποτύπωση του κόσμου του Πουαρώ στο σινεμά, από ό,τι ακολούθησε.

6. Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές (Murder on the Orient Express, 2017)

Ο πρώτος Μπράνα, και ταυτόχρονα διασκευή του αναμφίβολα διασημότερου μυστηρίου της Αγκάθα Κρίστι. Επιλέγοντας αυτό τον τίτλο ο Μπράνα ήταν σαν εξαρχής να δήλωνε πως η ευρηματικότητα και η καλλιτεχνικότητα δεν τον ενδιαφέρουν, μιας και το μυστήριο κι η λύση του είναι τόσο πασίγνωστα, που δε μπορούσε παρά η ταινία να πάρει τη μορφή ενός μοντέρνου cosplay. Βλέπεται ευχάριστα, και ομολογουμένως έχει πλάκα η έμπνευση του Μπράνα να στήσει την επεξήγηση του μυστηρίου μπροστά σε ένα σκηνικό τύπου Μυστικός Δείπνος μες στο χιόνι. Είναι τουλάχιστον μια επιλογή!

Γενικά αυτός ο κάπως πιο βαρύς Πουαρώ, με την τραγικότερη ηθική διάσταση και τα πολεμικά φλάσμπακ (στην επόμενη ταινία) που εξηγούν την προέλευση του μουστακιού του (δεν τα βγάζω από το μυαλό μου) δεν είναι και ό,τι πιο φαν έχει συμβεί ποτέ με τον χαρακτήρα, αλλά τουλάχιστον η συγκεκριμένη ταινία βλέπεται αβασάνιστα.

5. Μεσάνυχτα στο Πικαντίλι (The Alphabet Murders, 1965)

Αυτό είναι το πιο ιδιόμορφο και ξεχωριστό από όλα τα Πουαρώ φιλμ. Όχι ανάμεσα στα κορυφαία γιατί εν τέλει το μυστήριο ούτε την ακρίβεια που χαρακτηρίζει το είδος διαθέτει, ούτε κι ενδιαφέρεται να την έχει. Είναι πρωτίστως μια παλαβή προσέγγιση πάνω σε αυτά τα μοτίβα, με τον ηθοποιό Τόνι Ράνταλ να κρατά το ρόλο του Πουαρώ και να ξεκινά την ταινία μιλώντας στο κοινό για το πόσο περίεργο είναι που παίζει αυτό τον ρόλο.

Σκηνοθετεί ο σπουδαίος Φρανκ Τάσλιν σε μια από τις τελευταίες του ταινίες – ο Τάσλιν, έχοντας ξεκινήσει από τα καρτούν Looney Tunes και περνώντας στη συνέχεια στην live action κωμωδία γυρίζοντας χαρακτηριστικά μισή ντουζίνα ταινιών του Τζέρι Λιούις, αποτελεί δημιουργό με μια συγκεκριμένη, αναρχικά κωμική οπτική των πραγμάτων. Μπορούμε να δούμε το άγγιγμά του ειδικά στην πρώτη πράξη της ταινίας, τόσο στο σπάσιμο του τέταρτου τοίχου, όσο και στο στήσιμο κάποιων εντελώς αδιάφορα γραμμένων σκηνών με ένα τρόπο που μοιάζει με κωμικό σκετσάκι.

Μια σκηνή στη σάουνα στην αρχή της ταινίας, τοποθετεί έναν καθρέφτη μπροστά στο στόμα του κάθε ήρωα, που αντανακλά το στόμα του συνομιλητή του. Το αποτέλεσμα είναι να κοιτάζουμε στο ίδιο πλάνο, το στόμα που μιλάει, τοποθετημένο πάνω στο πρόσωπο που αντιδρά στα όσα ακούει. Είναι κάπως απολαυστικό!

Η ταινία εν τέλει ούτε σαν αναρχικό σινεμά λειτουργεί, ούτε σαν μυστήριο, μένοντας μια αξιοπερίεργη μίξη των δύο. Αλλά το σίγουρο είναι πως άλλο Πουαρώ σαν αυτό, ούτε έχουμε ούτε θα ξαναπετύχουμε.

4. Μυστήριο στη Βενετία (A Haunting in Venice, 2023)

Ο τρίτος Μπράνα της λίστας και μακράν ο καλύτερος. Για την ακρίβεια, τα τοπ-4 αυτής της λίστας θα τα χαρακτηρίζαμε αληθινά καλές ταινίες χωρίς άλλες υποσημειώσεις. Ο Μπράνα επιτέλους επιλέγει ένα μη προφανές βιβλίο, σκηνοθετεί σα να τον έχει καταλάβει το πνεύμα του Όρσον Γουέλς, αφηγείται μια ασυνήθιστη Πουαρώ ιστορία γυρισμένη σαν ταινία τρόμου και εμποτισμένη με μπόλικο συναίσθημα και καρδιά.

Δεν υπάρχει απολύτως τίποτα που θα μπορούσε να μας πείσει πως η ταινία Μπέλφαστ (το «προσωπικό» του φιλμ με τα αυτοβιογραφικά στοιχεία) είναι για τον Μπράνα όντως περισσότερο προσωπική από όσο είναι ετούτη εδώ – η καλύτερη της φιλμογραφίας του από την εποχή που διασκεύαζε Σαίξπηρ στα ‘90s.

3. Δύο Εγκλήματα Κάτω από τον Ήλιο (Evil Under the Sun, 1982)

Ένα από τα κλασικά whodunnit με τον ήρωα της Αγκάθα Κρίστι, είναι η δεύτερη ταινία με τον Πίτερ Ουστίνοφ στο ρόλο μαζεύοντας γύρω του ένα λαμπερό καστ με Τζέιν Μπίρκιν, Μάγκι Σμιθ, Τζέιμς Μέισον και πολλούς άλλους σταρ της εποχής. Βρισκόταν πάντα στη σκιά του πολύ πιο πετυχημένου Εγκλήματος στο Νείλο καθώς μοιράζεται πρωταγωνιστή και γενικότερη αισθητική, αλλά είναι κι από μόνο του τρομερά απολαυστικό χάρη στο πώς στήνει ιδανικά τις συνθήκες για ένα έγκλημα που κανείς απολύτως δεν είναι δυνατόν να έχει διαπράξει. Το σκηνικό, τα πρόσωπα, η άψογη εκτέλεση της δοκιμασμένης φόρμουλας, συνθέτουν μια ταινία που ποτέ δε θα βρεθεί στην κορυφή καμίας αντίστοιχης λίστας, αλλά που δεν υπάρχει περίπτωση να μη την δεις για χιλιοστή φορά αν πέσεις πάνω της.

2. Έγκλημα στο Νείλο (Death on the Nile, 1978)

Ισχύουν τα παραπάνω, αλλά ενισχυμένα. Ο Άντονι Σέιφερ λίγα χρόνια μετά το Wicker Man και το Sleuth μεταδίδει λίγη από εκείνη την κλειστοφοβική παράνοια σε ένα εξωτικό ντετέκτιβ μυστήριο, ο Τζον Γκίλερμιν με φόρα από King Kong και Πύργο της Κολάσεως δίνει σε απλές ανακρίσεις μια εγγενή αίσθηση πανικού και σασπένς, και ένα εκπληκτικό καστ με Μία Φάροου, Μπέτι Ντέιβις, Τζέιν Μπίρκιν, Ντέιβιντ Νίβεν, Μάγκι Σμιθ, Ολίβια Χάσεϊ, Τζακ Γουόρντεν αναλαμβάνει να παίξει με περίσση θεατρικότητα και πανικό ένα έτσι κι αλλιώς απολαυστικό κείμενο. Ένα από εκείνα τα φιλμ που εκπροσωπούν στην εντέλεια ολόκληρο το είδος τους. Δεν γίνεται και πολύ καλύτερα από αυτό!

1. Έγκλημα στο Οριάν Εξπρές (Murder on the Orient Express, 1974)

OK, ίσως όχι πολύ καλύτερα, αλλά πάντως δύσκολα μπορεί να δεις άλλη ταινία ως #1 μιας τέτοιας λίστας, από αυτή του Λιούμετ. Είναι δύσκολο να αντισταθείς στη γοητεία ενός τέλεια εκτελεσμένου whodunnit ακόμα κι αν ξέρεις την –εμβληματική, όπως εδώ– λύση του μυστηρίου. Οι ανακρίσεις, τα ψέματα, οι προσωπικές ιστορίες, τα άλλοθι που καταρρέουν, τα κομμάτια του παζλ που ενώνονται με εντυπωσιακή ακρίβεια, το ένα μετά το άλλο. Ό,τι γράφαμε στην αρχή του κειμένου, εκπροσωπείται εδώ, πιο αγνά από οπουδήποτε αλλού.

Σπάνια ο μηχανισμός του whodunnit λειτούργησε πιο αποτελεσματικά από ό,τι σε αυτή τη διασκευή κλασικής Άγκαθα Κρίστι από τον Σίντνεϊ Λιουμέτ, με ένα σπουδαίο καστ ονομάτων (Λορίν Μπακόλ, Ίνγκριντ Μπέργκμαν, Σον Κόνερι, Τζον Γκίλγκουντ, Άντονι Πέρκινς, Βανέσα Ρέντγκρεϊβ, Μάικλ Γιορκ– βασικά το all-star των ‘70s όπως θα το θυμόταν θαμώνας του σινεμά Έμπασυ), ένα υπέροχο σκηνικό που χρησιμοποιεί εναλλάξ την παγωμάρα με τη ζεστασιά, και στο κέντρο όλων έναν απολαυστικό Άλμπερτ Φίνεϊ στη μία του –μα τέλεια– φορά ως Πουαρώ.

Ο Φίνεϊ προτάθηκε για Όσκαρ Α’ Ανδρικού σε μια από τις θρυλικότερες χρονιές στην ιστορία του θεσμού: Ντάστιν Χόφμαν (Λένι, ο Βρωμόστομος), Τζακ Νίκολσον (Τσάιναταουν), Αλ Πατσίνο (Ο Νονός ΙΙ) κι ο νικητής Αρτ Κάρνεϊ (Χάρι και Τόντο). Η ταινία είχε συνολικά 6 υποψηφιότητες, εκ των οποίων τελικά κέρδισε την κατηγορία του Β’ Γυναικείου για την Ίνγκριντ Μπέργκμαν. Ακόμα κι η οσκαρική επιτυχία του φιλμ ξεπέρασε τα όρια ενός είδους που κινηματογραφικά μιλώντας, σπάνια θεωρήθηκε ποτέ κάτι παραπάνω από λαϊκή απογευματινή διασκέδαση. Αυτός ο Πουαρώ, μέχρι κι αυτό έγκλημα κατάφερε να λύσει.