ΟΛΕΣ ΟΙ ΤΑΙΝΙΕΣ ΤΟΥ ΚΡΙΣΤΟΦΕΡ ΝΟΛΑΝ ΣΤΗ ΣΕΙΡΑ

Ξέρεις ότι βλέπεις μια ταινία του Κρίστοφερ Νόλαν όταν: Άνδρες χάνονται σε ένα εμμονικό κυνήγι. Όταν το κυνήγι αφορά κάποια σκιώδη εκδοχή του ίδιου του εαυτού τους. (Παρελθοντική; Μελλοντική; Του υποσυνείδητου; Της απέναντι πλευράς του νόμου; Της απεραντοσύνης του διαστήματος;) Όταν παγιδεύονται σε ένα σπιράλ εμμονών, ενοχών και αβεβαιότητας. Όταν το σπιράλ τους οδηγεί όλο και πιο βαθιά σε κάποια προσωπική κόλαση. (Που μοιάζει με την Γκόθαμ ή με το πεδίο μάχης του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ή με τα βάθη του ασυνείδητου ή με κάποιο ξεχασμένο παρελθόν ή με κάποιο ακατανόητο μέλλον.)

Αλλά και: Όταν αυτό το κυνήγι, αυτό το σπιράλ, αποτυπώνονται μέσα από μια αφήγηση που σπάει σε κομμάτια –πάντα αυστηρά υπολογισμένα– και δημιουργεί καθηλωτικές συμμετρίες, αντικατοπτρισμούς, επαναλήψεις, δυνάμεις παράλληλες ή ίσως και αντίρροπες.

Αυτό που κάνει τον Νόλαν τόσο ενδιαφέρουσα περίπτωση είναι ο τρόπος με τον οποίο χάνεται κι ο ίδιος μέσα σε αυτά τα σχήματα, αυτά τα τρικ του. Επαναλαμβάνεται, αλλά όπως κι οι ήρωες σε κάποια από τις ταινίες του, αυτή η επανάληψη παίρνει τη φόρα και την ένταση ενός σπιράλ που οδηγεί προς κάποια κορύφωση. Δεν βλέπεις μονότονα το ίδιο πράγμα, αλλά μια καριέρα που κρεσεντάρει, όπου παρόμοια κόλπα ντύνονται με άλλα χρώματα, άλλα σκηνικά, άλλες τεχνικές. Και πάντα καταλήγεις να κοιτάς με ενδιαφέρον και, πιθανώς, με το στόμα ανοιχτό.

Δεν χρειάζεται καν να είσαι ένθερμος φαν του σκηνοθέτη για να νιώσεις τα παραπάνω (ο υπογράφων σίγουρα δεν είναι) όμως υπάρχει πάντα κάτι το συναρπαστικά βαρύγδουπο στο σινεμά του. Στο πώς δείχνει διαρκώς μια διάθεση να το σπάσει σε κομμάτια –ήχου, εικόνας, αφήγησης, χαρακτήρων– για να δοκιμάσει να προσπαθήσει ξανά από την αρχή. Και κάνοντάς το, να γίνεται κι ο ίδιος διαρκώς καλύτερος ως τεχνίτης, ως αφηγητής. Ή έστω, απείρως πιο φιλόδοξος.

Η κυκλοφορία του Οπενχάιμερ, μιας ταινίας που κρύβει μέσα της κάθε τρικ και κάθε εμμονή του Νόλαν, στην υπηρεσία μιας βιογραφίας που σε άλλα χέρια θα έμοιαζε με το 95% της ετήσιας χολιγουντιανής παραγωγής, μας δίνει μια ιδανική αφορμή για να επισκεφθούμε ξανά τη φιλμογραφία του Νόλαν – και ναι, την επισκεφθήκαμε ξανά, βλέποντας εκ νέου τη φιλμογραφία του, με σημερινά μάτια, εκτιμώντας τι συνεχίζει να δουλεύει, και τι προφητεύει τα όσα ακολούθησαν.

Αυτή είναι μια απόπειρα κατάταξης των 12 ταινιών του, από τη χειρότερη προς την καλύτερη, με την σημαντική υποσημείωση πως: Δεν υπάρχει ούτε μία από αυτές, ακόμα κι οι πιο άτσαλες αποτυχίες, που να μην διαθέτει κάτι το αληθινά συναρπαστικό ή αξιοσημείωτο.

12. Η Παρακολούθηση (Following)

Πρώτη ταινία, πενιχρά μέσα, αλλά ο σκελετός των μετέπειτα μοτίβων του Νόλαν είναι ήδη εκεί, στην ιστορία ενός άντρα που ακολουθεί τυχαίους περαστικούς για έμπνευση στο γράψιμό του, αλλά όταν δεν καταφέρνει να κρατήσει τις αποστάσεις του θα μπλέξει με τον υπόσκομο. Γυρισμένο όσο φτηνότερα δυνατόν, το φιλμ έχει κυρίως ιστορικό/σινεφιλικό ενδιαφέρον. Απίστευτα τίμιο πράγμα να έχεις ως «χειρότερη ταινία».

11. Αϋπνία (Insomnia)

Στο στουντιακό άλμα του, ο Νόλαν διασκευάζει το επιτυχημένο ομώνυμο νορβηγικό θρίλερ με τον Στέλαν Σκάρσγκαρντ, τώρα με Αλ Πατσίνο και Ρόμπιν Γουίλιαμς στους πρωταγωνιστικούς ρόλους – με έναν δολοφόνο που γίνεται μάρτυρας μιας κατά λάθος εκτέλεσης αθώου από τον αστυνομικό που τον κυνηγά και τότε οι δύο άντρες μπλέκονται σε ένα παιχνίδι αλληλένδετων συμφερόντων και στρογγυλέματος της αλήθειας. Μπορείς να δεις ακριβώς τι τράβηξε τον Νόλαν σε αυτό το υλικό αλλά το αποτέλεσμα είναι υπνωτιστικό και όχι με τον σωστό τρόπο.

10. Ο Σκοτεινός Ιππότης: Η Επιστροφή (The Dark Knight Rises)

Ένα τεράστιο κινηματογραφικό (υπερφιλόδοξο) χάος που χτίζει την Γκόθαμ ως πρωταγωνιστικό χώρο διαφόρων επιπέδων, ηρώων και συμφερόντων. Η ταινία γκρεμίζεται στην απουσία αληθινού φόκους και στην ηθική και πολιτική της σύγχυση, υπάρχουν σημεία που μοιάζουν μεγαλειώδη (Μπέιν!), κομμάτια απολαυστικά (η Κατγούμαν της Αν Χάθαγουεϊ είναι φανταστική) και ιδέες που χάνονται μες στον ωκεανό του φιλμ.

9. Μπάτμαν: Η Αρχή (Batman Begins)

Στιβαρό origin story και το ουσιαστικό ξεκίνημα μιας ολόκληρης νέας περιόδου για το (υπερηρωικό) Χόλιγουντ, που θα θεμελιωθεί λίγα χρόνια αργότερα με το σίκουελ. Ο Νόλαν πάσχει πολύ ακόμα ως σκηνοθέτης δράσης και, αν και ο Μπάτμαν ως ήρωας ταιριάζει στην ευρύτερη προβληματική του σκηνοθέτη, η ταινία απλά δεν διαθέτει κάτι το αληθινά συναρπαστικό.

8. Tenet

Η Τζέιμς Μποντ στιγμή του Νόλαν, την ίδια στιγμή η καλύτερη και η χειρότερη ταινία της φιλμογραφίας του. Έχει κάτι το θαυμαστό, η μουσική είναι φοβερή, ο Πάτινσον επίσης, και επιμέρους σημεία σε αφήνουν με ανοιχτό το στόμα. Με το Tenet ο Νόλαν φτάνει σε μια κάποια κορύφωση των εμμονών του, κατασκευάζοντας μια ταινία που είναι αποκλειστικά δομή – τίποτα δεν μπορεί να ξεκολλήσει από την προδιαγεγραμμένη του θέση στην αφήγηση, και το φιλμ ουσιαστικά υπάρχει είτε για να παρουσιάζει κουλ πράγματα να συμβαίνουν είτε για να επιχειρεί να τα εξηγήσει. Θα μπορούσε να μπει σε οποιαδήποτε θέση αυτής της λίστας και θα ήταν στη σωστή θέση.

7. Δουνκέρκη (Dunkirk)

Μάλλον η πιο ευρείας αποδοχής ταινία του μέχρι σήμερα, μια ταινία όμως που παρά την εντυπωσιακή της κατασκευή και μια προσέγγιση που την τοποθετεί σε μονοπάτια περισσότερο υπαρξιακά παρά (αντι)πολεμικά, τελικά προσπαθεί να τα έχει όλα δικά του: Και να επιχειρήσει μια πνευματική προσέγγιση που μιλά για την φυλάκιση της ψυχής σε μια ατέρμονη κόλαση πολέμου και βασανισμού, αλλά και να θαυμάσει και ελπίσει για το αύριο αυτής της σύρραξης. Τελικά τι είναι αυτό που κάνει αυτή η ταινία εκτός από το να εντυπωσιάζει;

6. Ο Σκοτεινός Ιππότης (The Dark Knight)

Ο Νόλαν κάνει level-up στο Batman Begins λοξοκοιτάζοντας προς την Ένταση του Μάικλ Μαν, και δίνοντας χώρο στον Χιθ Λέτζερ να δημιουργήσει μια από τις πιο εμβληματικές περσόνες του fantasy σινεμά των τελευταίων δεκαετιών. Πολλά προβλήματα του πρώιμου Νόλαν βρίσκονται κι εδώ σε μια ταινία που παρά την σαρωτική φήμη που απόλαυσε κατά την κυκλοφορία της απέχει πολύ από το να είναι τέλεια. Όμως υπάρχουν όλο και περισσότερες στιγμές (το χιούμορ, η εικονογραφία, η νύχτα) που δείχνουν προς έναν Νόλαν που καταφέρνει να εντοπίσει κάτι το υπερβατικό μέσα στους περίπλοκους κινηματογραφικούς μηχανισμούς του.

5. Inception

Κομβικό σημείο για την πορεία του Νόλαν, καθώς η «ένα για εσάς, ένα για εμένα» προσέγγισή του στην συνεργασία του με το στούντιο της Warner, αποδίδει αληθινούς καρπούς. Ένα τεράστιο, πρωτότυπο μπλοκμπάστερ που συγκεντρώνει ένα φανταστικό καστ, μια διασκεδαστικά ψευτο-περίπλοκη αφηγηματική δομή, μερικά απίστευτα set pieces, και τα δένει όλα στη μορφή ενός αινίγματος που διατηρεί πολύ μεγάλο μέρος της ταυτότητας και των εμμονών του δημιουργού του. Πολλές κι εδώ οι ενστάσεις (η εντελώς τετράγωνη λογική του Νόλαν δεν ταιριάζει με την λογική των ονείρων, διάφοροι χαρακτήρες και πλοκές μοιάζουν τελικά να μην ενδιαφέρουν στα αλήθεια τον σκηνοθέτη) όμως το αποτέλεσμα είναι αδιαμφισβήτητα διασκεδαστικό και κατά τόπους αληθινά εντυπωσιακό.

4. Memento

Το πραγματικό σημείο εκκίνησης για τον Νόλαν είναι ένα απολαυστικό κινηματογραφικό παζλ που δεκαετίες μετά δεν έχει χάσει ούτε σπιθαμή της φήμης του. Δύο timelines που έρχονται σε σύγκρουση και ένας εμμονικός πρωταγωνιστής χαμένος στο χρόνο κυνηγώντας τη σκιά του, συνθέτουν την ολοκληρωτική νολανική εμπειρία, ήδη από το δεύτερο φιλμ. Όσες φορές κι αν το δεις δεν σταματά να μοιάζει σοκαριστικό.

3. The Prestige

Σε μεγάλο βαθμό οι ταινίες του Νόλαν αφορούν και την ίδια την τέχνη της κινηματογραφικής δημιουργίας με τον ίδιο στο ρόλο του κάθε ήρωα (ή/και της σκιάς του), από το Memento και τον Λέοναρντ που κυριολεκτικά κατασκευάζει ιστορίες για να έχει λόγο να κινείται, μέχρι το Inception και το χτίσιμο ιστοριών ως όχημα εξερεύνησης του υποσυνείδητου, μέχρι το ίδιο το Οπενχάιμερ και την αγνότητα της Δημιουργίας να συγκρούεται με την πρακτικότητα της εφαρμογής της. Όμως πουθενά αυτό το στοιχείο δεν είναι εντονότερο από ό,τι στο Prestige, ένα αριστουργηματικό τρικ γεμάτο πόνο, θάνατο και παραπλάνηση, με τον διχασμό τεχνίτη/οραματιστή σε πρώτο πλάνο και την εσωτερική σύγκρουση του καλλιτέχνη που ζει για το έργο (και την αναγνώρισή του) να λαμβάνει διαστάσεις ανατριχιαστικής τραγωδίας. Κι όλα αυτά μέσα από μια αφήγηση γεμάτη τρικ, ανατροπές και διπλά νοήματα – ένας Νόλαν που επιτέλους ξέρει ακριβώς τι θέλει να πει, και πώς.

2. Interstellar

Δεν υπάρχει ταινία του Νόλαν χωρίς doofus στιγμή, αλλά πιο αξιαγάπητα doofus πράγμα δεν έχει κάνει, από το να γυρίσει μια ταινία όπου μέσα από τις αυστηρές του δομές, φόρμες και αυστηρά μαθηματικό τρόπο σκέψης, επιχειρεί να αναλύσει την ιδέα της αγάπης. Ίσως είναι η τελική απόδειξη πως κι εμείς οι του μαθηματικού έχουμε καρδιά, συναισθήματα, και την δυνατότητα να χωρέσουμε άλματα νιωσίματος μέσα στα στενά όρια των εξισώσεων. Τελικά στο τέλος, οι εξωγήινοι ήταν… η αγάπη. Κι αυτή ακριβώς, είναι η φράση που περικλείει ολόκληρη την ταινία και το επιχείρημα που μπορεί να στήσει υπέρ της ο μεγαλύτερος της θαυμαστής, ή εναντίον ο μεγαλύτερός της πολέμιος. Μια ταινία που, απλά, δεν περιμέναμε πως είχε μέσα του αυτός ο σκηνοθέτης. Είτε την αγαπάς, είτε την βρίσκεις ανόητη. Είτε την αγαπάς, ακριβώς επειδή δεν φοβάται να είναι ανόητη.

1. Οπενχάιμερ (Oppenheimer)

Συγχωρήστε μας την βιασύνη να βάλουμε στο #1 μια ταινία που μόλις κυκλοφόρησε, αλλά κάποιες φορές βλέπεις μια ταινία και ύστερα διασταυρώνεις το βλέμμα σου με κάποιου άλλου θεατή και το μόνο που μπορείτε να κάνετε είναι να γνέψετε καταφατικά ο ένας στον άλλον σφίγγοντας τα χείλη. Κάτι τρικ, κάθε προβληματισμός, κάθε αφηγηματικό κόλπο, κάθε τεχνική, κάθε ιδεολογικό και ηθικό μπέρδεμα, κάθε εμμονή του Νόλαν γίνονται κομμάτι μιας βιογραφίας που θα γίνει βέβαιο σημείο αναφοράς για το είδος – όπως και για το μοντέρνο Χόλιγουντ.

Το Οπενχάιμερ κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Tanweer.