ΟΤΑΝ Ο ΟΠΕΝΧΑΙΜΕΡ ΚΡΕΜΑΣΤΗΚΕ ΣΕ ΜΙΑ ΣΚΑΛΑ – ΤΙ ΕΙΔΑΜΕ ΣΤΟΝ VR “ΛΕΥΚΟ ΝΑΝΟ”

Δεν καταφέραμε να δούμε το White Dwarf (ο Λευκός Νάνος) στο πλαίσιο του νεοσύστατου τμήματος Immersive-All Around Cinema του 63ου Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, στο Λιμάνι της Θεσσαλονίκης, η VR εγκατάσταση όμως, ευτυχώς ήρθε στο Μουσείο Μπενάκη, έστω και για οκτώ μόνο ημέρες.

To White Dwarf (Λευκός Νάνος) σε σκηνοθεσία Γιολάντας Μαρκοπούλου, είναι μία διαδραστική εγκατάσταση εικονικής πραγματικότητας (VR performance installation με στοιχεία AR) που μας παρουσιάζει με όρους εικονικής, αλλά και επαυξημένης πραγματικότητας, ένα κομμάτι της ιστορίας της “γέννησης” της πρώτης ατομικής βόμβας από τον διάσημο φυσικό J. Robert Oppenheimer.

Ξεκινώντας από τα βασικά, ο “Λευκός Νάνος” είναι ένα αστέρι που αφού εξάντλησε όλη του την ενέργεια, πεθαίνει μέσα στην απόλυτη σιωπή, χωρίς να εκραγεί.

Παράλληλα, η ιστορία του Οπενχάιμερ – την οποία ξαναθυμηθήκαμε στην κινηματογραφική ταινία του Νόλαν – ξυπνάει τον εφιάλτη της ατομικής βόμβας και ανακινεί σκέψεις για τα όρια της επιστήμης και το πώς αυτή συνομιλεί με την ηθική. Ο Οπενχάιμερ πρωτοστάτησε των επιστημονικών μελετών για να κατασκευαστεί ένα όπλο ενάντια στο ναζισμό, το οποίο χρησιμοποιήθηκε με καταστροφικό τρόπο.

Ο Οπενχάιμερ κρέμεται σε μία σκάλα και όλοι γινόμαστε συνένοχοι στο “έγκλημα”

Ο Λευκός Νάνος δεν είναι μία απλή διαδραστική εγκατάσταση. Είναι μία πολυαισθητηριακή εμπειρία, στην οποία συμμετέχουν ηθοποιοί, λευκές εργαστηριακές ρόμπες και “έργα” που μπορείς να δεις μόνο αφού σηκώσεις μπροστά τους ένα τάμπλετ.

Γυναίκες “ερευνήτριες” – που σε κοιτούν σαν να σε ξέρουν ήδη πολύ καλά – σε καθοδηγούν στον προθάλαμο του “Λευκού Νάνου”, όπου ανακοινώνεις δυνατά το όνομά σου και πλέον είσαι… συνένοχος σε όσα θα συμβούν.  Αφού φορέσεις τη λευκή στολή σου μπαίνεις σε ένα ολόλευκο δωμάτιο όπου σε περιμένουν οι VR μάσκες. Όλα έχουν την αίσθηση μιας ιεροτελεστίας και οι πόρτες κλείνουν. Έχοντας δει την ταινία του Νόλαν, και γνωρίζοντας αναλυτικά την ιστορία του Οπενχάιμερ, ένας κόμπος ανεβαίνει στο λαιμό μας, στερεώνοντας τη μάσκα. Το τέλος της ιστορίας το γνωρίζουμε και δεν είναι καλό.

Στον “Λευκό Νάνο”, η έρευνα του “πατέρα της ατομικής βόμβας” μπλέκεται με την ιστορία της νεαρής Sadako Sasaki, θύματος του βομβαρδισμού της Χιροσίμα. Πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο που ήταν δύο ετών όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες έριξαν την ατομική βόμβα στην Χιροσίμα. Η Σαντάκο δεν σκοτώθηκε εκείνη την στιγμή, αλλά διαγνώστηκε τον Ιανουάριο του 1955 με λευχαιμία.

Σε μία απόπειρα να βρει ελπίδα επιχείρησε να εκπληρώσει έναν ιαπωνικό μύθο, που έλεγε ότι όποιος διπλώσει 1000 γερανούς (πουλιά) οριγκάμι, θα του πραγματοποιηθεί μια ευχή. Η Σαντάκο κατάφερε να φτιάξει 644 γερανούς πριν αποδυναμωθεί εξαιτίας του καρκίνου. Οι φίλοι της έφτιαξαν τους υπόλοιπους γερανούς, αλλά δεν σώθηκε. Τα γράμματα της Σαντάκο δημοσιεύτηκαν σε βιβλίο, για να μάθει όλος ο κόσμος την ευχή της για παγκόσμια ειρήνη.

Πώς θα ήταν η ανθρωπότητα, εάν η ατομική βόμβα ακολουθούσε την ίδια μοίρα με ένα “Λευκό νάνο” και αντί να σκορπίσει την καταστροφή, έμενε βουβή, μέσα σε ένα δωμάτιο για να καταλήξει έκθεμα σε ένα μουσείο του μέλλοντος;

Οι γερανοί οριγκάμι είναι ένα σύμβολο που το βλέπουμε να επαναλαμβάνεται στο πλαίσιο της VR “παράστασης”, αν και ειλικρινά δεν μας έδωσε καμία ελπίδα. Ο Οπενχάιμερ κρέμεται από μία σκάλα κάτω από τα πόδια μας στο διάστημα, καθώς σκαρφαλώνει προς την επιτυχία της ολοκλήρωσης του σχεδίου του; Ή μήπως τελικά κατακρημνίζεται στην άβυσσο των επιστημονικών εξελίξεων που φέρνουν την καταστροφή;

Η ερμηνεία όσων βλέπουμε είναι ρευστή και δυσδιάκριτη, αλλά μικρή σημασία έχει η ακριβής εξήγηση. Σημασία έχει το κλειστοφοβικό συναίσθημα που νιώθουμε, ανήμποροι να αντιδράσουμε σε μια πραγματικότητα, την οποία ελάχιστα τελικά μπορούμε να επηρεάσουμε – αν και νιώθουμε ότι συμμετείχαμε.

Κάποιοι χαίρονται, όταν κάποιοι άλλοι είναι ένα βήμα πριν από την καταστροφή. Κάποιοι ξεκαρδίζονται στα γέλια, ενώ έχουν βάλει το χέρι τους στον τραγικό θάνατο αθώων και η φωνή του Οπενχάιμερ ηχεί στα αυτιά μας. Ακούμε ομιλίες του επιστήμονα μετά την έκρηξη της βόμβας, ενώ όλα όσα βλέπουμε διαδραματίζονται πριν.

Ο τίτλος του έργου έχει και συμβολικό χαρακτήρα, γιατί ο Λευκός Νάνος είναι ένα αστέρι το οποίο πεθαίνει χωρίς να εκραγεί. Είναι η “εν δυνάμει ευχή” που θα είχαμε για την ίδια την ατομική βόμβα να μην είχε εκραγεί ποτέ, και να είχε μείνει σιωπηλή μέσα σε ένα μουσείο, ως μία ανακάλυψη η οποία θα μπορούσε να προσφέρει στον τομέα της επιστήμης και όχι να χρησιμοποιείται για να σκορπίζει το θάνατο.

Η έκρηξη έρχεται και τα πόδια μας κολυμπούν στους “καπνούς” της συμπαντικής εξαΰλωσης.

Στο δυστοπικό αστροσκοπικό σύμπαν του Λευκού Νάνου

Μιλώντας με την Γιολάντα Μαρκοπούλου για την ιδέα πίσω από τον “Λευκό Νάνο” ανακαλύπτουμε ότι στην ουσία αυτό που είδαμε θα ήταν μια παράσταση στο Πλανητάριο της Αθήνας, η οποία έγινε τελικά VR. “Η σύλληψη της παράσταση έγινε το 2019 και μετά ήρθε η πανδημία. Το δουλέψαμε από απόσταση, αλλά επειδή δεν βλέπαμε φως στο τούνελ, είπαμε να το κάνουμε σε VR για να γίνει αξιοποιήσιμο – να το δείχνουμε πλέον πιο εύκολα παντού. Ξεκινήσαμε από τα “Κοσμοκωμικά” του Ίταλο Καλβίνο και μέσα από ένα διήγημά του οδηγηθήκαμε στον Ψυχρό Πόλεμο και από εκεί οδηγηθήκαμε στην ατομική βόμβα. Ανακαλύψαμε την ιστορία του Μανχάταν Πρότζεκτ και του Λος Άλαμος, την οποία δεν γνώριζα πολύ αναλυτικά. Μάλιστα τότε είχαμε αναρωτηθεί πώς και δεν έχει γίνει ταινία αυτή η φοβερή ιστορία. Πολύ σύντομα βγήκε η είδηση ότι ο Νόλαν ετοιμάζει τον Οπενχάιμερ. Η πρώτη εκδοχή του Λευκού Νάνου παρουσιάστηκε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης, σε δημόσιο χώρο και τώρα με κάποιες προσθήκες φιλοξενείται στον εκπληκτικό χώρο του Mουσείου Μπενάκη.”

“Αν και δεν είμαστε ενεργά συμμέτοχοι, βρισκόμαστε όλοι μας μέσα σε παγκόσμια διλήμματα, έστω και από απόσταση” μας λέει η Γιολάντα Μαρκοπούλου. Αναφορικά με το αν θα συνεχίσει να την ενδιαφέρει το VR, η γνωστή σκηνοθέτις είναι θετική: “Στο θέατρο οι πιο αγαπημένες μου παραστάσεις -και πιστεύω και αυτές που έχουν αφήσει πιο έντονη εντύπωση – είναι εκείνες που είχαν μια διάδραση με το κοινό, ήταν περιπατητικές. Νομίζω ότι η τεχνολογία σου δίνει τη δυνατότητα να εξελίξεις αυτή τη γλώσσα. Οπότε είναι καθαρά θέμα του τι ιστορία θέλεις να διηγηθείς. Δεν σημαίνει ότι το ένα αναιρεί το άλλο. Μπορεί να είναι μια μίξη, όπου το θέατρο συναντάει το VR. Αν μάθεις τα εργαλεία μπορείς να πειραματιστείς ακόμη παραπέρα. Τώρα είναι μόνο η αρχή”.

Και τελειώνουμε τη σύντομη συζήτησή μας με κάτι … ενθαρρυντικό! “Θεωρώ ότι όταν δεν έχουμε φόβο απέναντι στην τεχνολογία, θα ενισχύσουμε πιο πολύ και την αξία που έχει η ανθρώπινη επαφή. Προσωπικά μου αρέσει η επαφή με τους ανθρώπους, αυτή είναι εξάλλου και η δουλειά μου. Όλες οι παραστάσεις μου έχουν να κάνουν με τον άνθρωπο, με τις ιστορίες του, με τον ίδιο που παρουσιάζει τον εαυτό του στη σκηνή. Ίσως το VR και γενικά οι νέες τεχνολογίες να μας αποδείξουν πόσο δυνατή είναι φυσική παρουσία και όχι να τη βλάψουν.”

Πληροφορίες

• Διάρκεια : 30 λεπτά
• Σκηνοθεσία: Γιολάντα Μαρκοπούλου
• Παίζουν: Ιφιγένεια Καραμήτρου, Νίκος Καρδώνης, Ελεάνα Καυκαλά, Χλόη Λιβαθινού, Θάνος Τσακαλίδης
• Σενάριο: Γιολάντα Μαρκοπούλου, Μάρκος Τσούμας