ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΝ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΚΑΚΙΣΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Όσο περισσότερο αλλάζει το αστικό τοπίο γύρω μας, τόσο αυξάνεται η ανάγκη να διατηρηθούν τα τοπόσημα αυτής της πόλης. Το Πανελλήνιον, το ιστορικό σκακιστικό καφενείο των Εξαρχείων δεν είναι απλώς μία “εστία πολιτισμού”, ή ένας χώρος ζυμώσεων, αλλά ένας φωτεινός μικρόκοσμος που προστατεύει τους θαμώνες του από το σκοτάδι έξω.

Η μεγάλη του ιστορία αρχίζει το 1885 από την οδό Μπενάκη και ξετυλίγεται καθώς το μαγαζί αλλάζει τρεις διευθύνσεις πριν καταλήξει το 1991 στην τωρινή του τοποθεσία, στη Μαυρομιχάλη. Ήταν ο Νίκος Αργυρόπουλος, θείος του Γιάννη, σημερινού ιδιοκτήτη και καφετζή, εκείνος που έδωσε ζωή στο μαγαζί, κι έμαθε στον νεαρό τότε ανιψιό του πώς να φτιάχνει ελληνικό καφέ και πώς να συμπεριφέρεται στους πελάτες. Σήμερα, συνταξιούχος πια, είναι εκείνος που στολίζει ακόμα, εθιμοτυπικά, το χριστουγεννιάτικο δέντρο του μαγαζιού, εγκαινιάζοντας τη γιορτινή περίοδο.

Κάδρα με τοπία από το Βυζίκι Αρκαδίας, το χωριό του ιδιοκτήτη, βρίσκονται σε περίοπτη θέση στους τοίχους. Λίγο πιο δίπλα, ένας χώρος αφιερωμένος στον Παναθηναϊκό και μετά φυσικά φωτογραφίες σχετικές με το σκάκι. Το σκάκι, το παιχνίδι που ενώνει τους ετερόκλητους θαμώνες μέσα εδώ, ήταν και η αφορμή για το πολυβραβευμένο, γοητευτικό ντοκιμαντέρ των Κώστα Αντάραχα και Σπύρου Μαντζαβίνου, που έκανε πρεμιέρα στις 7 Μαρτίου και προβάλλεται αποκλειστικά στο Cinobo Πατησίων.

“Το Πανελλήνιον είναι ένας φόρος τιμής στο ιστορικό αυτό τοπόσημο, η μικρογραφία ενός σύμπαντος μέσα σε τέσσερις τοίχους και 64 τετράγωνα. Περνώντας από το ασπρόμαυρο στο έγχρωμο super 8 φιλμ, οι θαμώνες του Πανελληνίου μιλούν μπροστά στην κάμερα σαν φίλοι προς φίλο, εξομολογούνται, τσακώνονται, παίζουν σκάκι και -κυρίως- βρίσκουν έναν ασφαλή χώρο να υπάρξουν αδιαπραγμάτευτα σε μια ολόδική τους μικροσκοπική επικράτεια” αναφέρεται στη σύνοψη της ταινίας.

Ο Γιάννης και η σύζυγός του Αδαμαντία μοιράζουν τις βάρδιες · εκείνος δουλεύει σχεδόν πάντα απόγευμα. Το καφενείο όμως είναι όλη τους η ζωή, εδώ περνάνε τις περισσότερες ώρες τους, όπως και οι πιστοί θαμώνες. Υπάρχει ένα πλάνο στην ταινία όπου ο Γιάννης αναγκάζεται να κατεβάσει τα ρολά και να αφήσει μέσα δύο πελάτες που δεν θέλουν να σταματήσουν την παρτίδα τους.

“Ο σκακιστής και η σκακίστρια αγαπούν τη σκακιέρα περισσότερο από το κορίτσι ή το αγόρι τους. Ναι, το σκάκι έχει κλείσει σπίτια”.

Ο ίδιος απέχει συνειδητά από το παιχνίδι, αρνείται να εμπλακεί σε αυτόν τον “εθισμό”. Θεωρεί όμως ότι πρόκειται για ένα παιχνίδι πνευματικό, τεχνικό και αθλητικό, που γυμνάζει τον εγκέφαλο.

“Όσο θα λειτουργεί με εμάς το μαγαζί, θα είναι σκακιστικό στέκι”, λέει ο Γιάννης. “Όσο είμαστε καλά θα είμαστε εδώ. Αν αποφασίσουμε κάποια στιγμή να φύγουμε, θα ρωτήσουμε αν θέλει κάποιος να το πάρει γιατί ένα τέτοιο πράγμα δεν πρέπει να χαθεί. Έρχονται πολλοί, ανταλλάσσουν σκέψεις και ιδέες. Αν και με διαφορετικές πολιτικές απόψεις, όλοι είναι συζητήσιμοι. Η αντιπαλότητα υπάρχει σε χαμηλούς τόνους.

Γίνονται επίσης παρουσιάσεις βιβλίων, γράφουν για εμάς περιοδικά και εφημερίδες, έχουν γυριστεί κι άλλα ντοκιμαντέρ στο παρελθόν από το εξωτερικό. Παραδοσιακά καφενεία στο κέντρο της Αθήνας δεν υπάρχουν πια. Εδώ, κρατάμε μόνο τον ελληνικό καφέ και τον φραπέ. Και το τσίπουρο και την μπύρα με τους μεζέδες”.

Από την κουζίνα βγαίνουν γίγαντες, ποικιλίες με λουκάνικο, γραβιέρα, τυροκαυτερή και αυγό βραστό, πιατάκια με ντομάτες, ελιές και πιπεριές, τοστάκι αλλά και ένα πληθωρικό σάντουιτς με λουκάνικο, ομελέτα, ζαμπόν, τυρί, ρώσικη και ντομάτα. Ωραία συνοδευτικά για το τσίπουρο από τον Τύρναβο που φέρνουν ευλαβικά στο μαγαζί. Συχνά πυκνά αποφασίζουν να κάνουν κυριάτικες μαζώξεις με φίλους και τότε η σύζυγος του Γιάννη μαγειρεύει τις σπεσιαλιτέ της.

“Δεν με έχει επηρεάσει ποτέ τίποτα εδώ. Επεισόδια μπορεί να γίνονται, να περνάνε απ’ έξω, αλλά εδώ δεν έχει ποτέ τίποτα. Το αγαπάει ο κόσμος το μαγαζί”. Αν έπρεπε να ξεχωρίσει μόνο κάποιες από τις συγκινήσεις που του έχει δώσει το Πανελλήνιον, αυτή θα ήταν σίγουρα οι επισκέψεις των παγκόσμιων πρωταθλητών στο σκάκι, Ανατόλι Καρπόφ και Γκάρι Κασπάροφ.

“Από εδώ έχουν περάσει όλοι. Ονόματα δεν μπορώ να πω. Αλλά έχω δει πολιτικούς αντιπάλους να δίνουν τα χέρια και να παίζουν σκάκι”.

Στην ομώνυμη ταινία, οι κεντρικοί ήρωες είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας. Μέσα από το σκάκι, σε αυτό εδώ το καφενείο, αποκτούν μία άλλη διάσταση, φαντάζουν πλάσματα εξωτικά. Η ελευθερία που τους δίνεται μάλιστα από τους σκηνοθέτες, τονίζει ακόμα περισσότερο την ξεχωριστή ιδιοσυγκρασία τους. Θα δείτε τον Χάρη να βγάζει τους σκορπιούς του από το κουτί και τον Βελτς να παίζει πιάνο και στη συνέχεια να το σπάει, σε σκηνές που μπλέκουν το φανταστικό με την πραγματικότητα. Όπως συμβαίνει άλλωστε σε αυτόν τον μικρόκοσμο που έχουν δημιουργήσει οι ίδιοι.

“Ξεκινώντας από την παρατήρηση της φαινομενικής έτσι πιο γκροτέσκας συνθήκης και των προσωπικοτήτων, σιγά σιγά εμβαθύνουμε στις σχέσεις και το δέσιμο που τους προστατεύει από το σκοτάδι έξω. Για να φτάσουμε στο τέλος να φέρουμε τον θεατή να δει γιατί αυτό το μέρος και η συνθήκη είναι τόσο σημαντική για τους ήρωες”, λέει ο παραγωγός της ταινίας, Λεωνίδας Κωνσταράκος.

Πίσω από την αρχική “εμμονή” των χαρακτήρων, που πολλοί θα θεωρήσουν ότι τους διακατέχει μία “λόξα”, η δύναμη που δημιουργείται εδώ είναι κι αυτό που σε γοητεύει στο τέλος. Οι σκηνοθέτες, ως θαμώνες αλλά και σκακιστές, αντιμετωπίζουν με σεβασμό τους ανθρώπους και το “άβατό” τους, αφήνοντάς τους ελεύθερους να συνομιλήσουν, να εκφραστούν, να διαφωνήσουν και να φιλοσοφήσουν. Για τον Λεωνίδα Κωνστανταράκο δεν έχει νόημα να αναρωτηθούμε αν το Πανελλήνιον είναι ντοκιμαντέρ ή ταινία. “Υπάρχει μία κοινή βάση μεταξύ ντοκιμαντέρ και μυθοπλασίας. Και στις δύο περιπτώσεις λες ιστορίες”.

Η τηλεόραση, το διαδίκτυο και μεταγενέστερα η πανδημία, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στη μείωση της πελατείας των σκακιστών. Το ενδιαφέρον όμως αναζωπυρώνεται κι εδώ οι σκακιστές βρίσκουν την κοινότητά τους. Κάθε Σάββατο μάλιστα διοργανώνεται επίσημο τουρνουά. Ακόμα όμως και όσοι δεν ξέρουν να παίζουν σκάκι, εδώ μπορούν να βρουν μία γωνιά να πιουν την μπύρα τους και να τσιμπήσουν. Και ίσως καταφέρουν να δουν τους ήρωες της ιστορίας μας μέσα από ένα καρέ σούπερ 8, όπως οι ίδιοι θα ήθελαν.