PENNY SIOPIS: “Η ΝΤΡΟΠΗ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΜΟΡΦΗ ΕΞΟΥΣΙΑΣ”

Στην Ελλάδα γνωρίζουμε σχεδόν ελάχιστα το έργο της Penny Siopis, της σημαντικής Νοτιοαφρικανής καλλιτέχνιδας που έγινε γνωστή ήδη από τις δεκαετίες του ’80 και του ’90, χάρη στην ιστορικά και πολιτισμικά φορτισμένη ζωγραφική της, που ασκούσε κριτική στην αποικιοκρατία, το απαρτχάιντ, τον ρατσισμό και τον σεξισμό.

Στην καλλιτεχνική της πορεία, η Siopis έχει δουλέψει με μια ευρεία γκάμα υλικών: λαδομπογιές, μελάνια, κόλλα, αποκόμματα εφημερίδων, καθημερινά αντικείμενα, αλλά και φιλμ 8 και 16 χιλιοστών. Τα έργα της είναι υποδειγματικά για την πλήρη ισορροπία μεταξύ περιεχομένου και φόρμας, καθώς η υλικότητα και η διαδικασία της δημιουργίας τους είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με το περιεχόμενο, το νόημα και την ιδέα.

Η Penny Siopis γεννήθηκε το 1953 στην πόλη του Βράιμπεργκ στη Νότια Αφρική από Έλληνες γονείς. Στην Ελλάδα ελάχιστοι γνωρίζουν το έργο της. Η αναδρομική έκθεση “For Dear Life”, αποτελεί την πρώτη συνολική παρουσίασή τoυ, εκτός Nότιας Αφρικής και είναι μια υπέροχη αφορμή για να συστηθεί κάποιος μαζί της.

Με ρίζες ελληνικές και μυθιστορηματική οικογενειακή ιστορία

Απλή, προσιτή, αέρινη, ένας υπέροχος άνθρωπος που σου μεταφέρει τη σπίθα της ελπίδας, του αγώνα και της έμπνευσης μέσα από την Τέχνη της. Συναντήσαμε την Penny Siopis, λίγο πριν τα εγκαίνια της έκθεσής της και αυτήν ακριβώς την εντύπωση μας έδωσε.

Παρότι οι ρίζες της είναι ελληνικές, ελληνικά δε μιλάει. Στην οικογένειά τους μιλούσαν κυρίως αγγλικά. Τώρα, ομολογεί πως θα ήθελε να τα εξασκήσει. Πριν καν ξεκινήσουμε να μιλάμε, μου εξιστορεί εν συντομία τη συναρπαστική ιστορία της οικογένειάς της.

Ο πατέρας της γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη, πολέμησε με τις ελληνικές δυνάμεις στην Αίγυπτο κατά τον Β ́ Παγκόσμιο Πόλεμο και στάλθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ για να αναρρώσει από τη φυματίωση από την οποία προσβλήθηκε εν καιρώ πολέμου.

Ο παππούς και η γιαγιά της από την πλευρά της μητέρας της είχαν εγκατασταθεί στη Νότια Αφρική νωρίτερα. Ο παππούς της ήταν από ένα ορεινό χωριό της Άνδρου και διατηρούσε διάφορες επιχειρήσεις, μεταξύ άλλων και έναν κινηματογράφο στην πόλη της Ουμτάτα.

Οι γονείς της Siopis μετακόμισαν στο Βράιμπεργκ, μια μικρή πόλη μακριά από τις μεγάλες μητροπολιτικές περιοχές της χώρας, και εκεί άνοιξαν ένα “μοντέρνο” αρτοποιείο. Η παιδική της ηλικία της επηρεάστηκε βαθιά τόσο από την ελληνική της καταγωγή όσο και από το κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο της Νότιας Αφρικής, η οποία την περίοδο εκείνη νομιμοποιούσε τις πρακτικές φυλετικού διαχωρισμού που θα την οδηγούσαν στο καθεστώς του απαρτχάιντ.

Μου λέει πως νευραλγικό ρόλο στη ζωή της έπαιξαν η μητέρα και η γιαγιά της. Αργότερα, σε μία από τις πιο αναγνωρισμένες ταινίες της, στο “My Lovely Day”, θα χρησιμοποιούσε μια ηχογράφηση της μητέρας της στην οποία τραγουδά το ομώνυμο τραγούδι. Τα φιλμ της Siopis είναι πειραματικά κινηματογραφικά δοκίμια με έντονο το ελληνικό στοιχείο μέσα τους. Μου εξηγεί πώς βρήκε τα φιλμ 8 και 16 χιλιοστών της μητέρας της, τα οποία και ακολούθως επεξεργάστηκε.

Οι οικογενειακές αυτές ταινίες αποτέλεσαν σημαντική πηγή υλικού και έμπνευσης για τη δική της καλλιτεχνική παραγωγή. Δε σταμάτησε ωστόσο στις δικές της οικογενειακές ιστορίες, προχώρησε και ακόμη παραπέρα. Όταν ερχόταν στην Ελλάδα περιπλανιόταν σε παζάρια στο Μοναστηράκι και αγόραζε κι άλλα οικογενειακά μικροφίλμ που δεν είχε ιδέα τι απεικόνιζαν και τα χρησιμοποίησε επίσης στα φιλμ της.

Τη ρωτώ ποια πιστεύει ήταν η στιγμή που πυροδότησε το πάθος της για την τέχνη και μου λέει πως “η μητέρα μου και η οικογένειά μου γενικότερα με ενθάρρυναν να είμαι πολύ δημιουργική. Όλο το περιβάλλον μου ήταν καλλιτεχνικό. Είχαμε φτιάξει στην πόλη μας ακόμη και θέατρο, ο παππούς μου ασχολιόταν με την κινηματογραφική βιομηχανία, η γιαγιά μου έπαιζε εξαιρετικό πιάνο. Εγώ από πολύ μικρή ηλικία μπορούσα να ζωγραφίσω και μάλιστα πολύ καλά. Μπορούσα να αποτυπώσω αυτό που έβλεπα άριστα. Νομίζω πως από πάντα ήταν πολύ φυσικό για μένα να ζωγραφίζω και να δημιουργώ διαφορετικούς κόσμους.

Θυμάμαι πως στον φούρνο μας στολίζαμε τις τούρτες με τις γνωστές μικρές χαρακτηριστικές φιγούρες. Ο πατέρας μου συνήθιζε, όταν ερχόταν ο άνθρωπος που πουλούσε αυτά τα διακοσμητικά, να με φωνάζει για να διαλέξω ποια μου άρεσαν. “Έλα Πηνελόπη, έλα” (μιλάει ελληνικά) μου έλεγε. Με εμπιστευόταν να επιλέξω εγώ, του άρεσε η αισθητική μου”.

Από τον οικογενειακό φούρνο στα Cake Paintings

Η κουβέντα μας ξεκίνησε από τα περίφημα Cake Paintings (1980-1984), τα εξαιρετικά απτικά ζωγραφικά, δημιουργημένα με την τεχνική του impasto, όπου παχιά στρώματα χρώματος τοποθετούνται στον καμβά με τη βοήθεια εργαλείων ζαχαροπλαστικής, θυμίζοντας διακόσμηση με γλάσο. Τα έργα της συγκεκριμένης σειράς έχουν τις ρίζες τους στις παιδικές αναμνήσεις της καλλιτέχνιδας από το αρτοποιείο των γονιών της.

“Επηρεάστηκα υποσυνείδητα πολύ από τη μητέρα μου που έφτιαχνε πανέμορφα κέικ στον φούρνο μας. Νομίζω πως αυτό είχε πάνω μου μία υποσυνείδητη επιρροή” εξηγεί και συνεχίζει “όταν άρχισα να φτιάχνω τα Cake Paintings, που είναι το πρώτο σώμα της δουλειάς μου, είχα την επίγνωση πως στην κλασική ιστορία της ζωγραφικής, υπάρχουν συχνά εικόνες γυμνών γυναικών και είναι συνήθως μορφές ζωγραφισμένες λείες, απαλές. Οι γυναίκες αυτές δεν έχουν πάνω τους τα σημάδια του χρόνου και δε δημιουργούν την αίσθηση της πραγματικής σάρκας. Είναι μια ψευδαίσθηση.

Με ενδιέφερε πολύ το ποιο είναι το σώμα ενός πίνακα και το ποιο είναι το σώμα μιας γυναίκας. Και, επειδή στην ιστορία της Τέχνης οι γυναίκες ήταν συνήθως τα θέματα της ζωγραφικής και όχι οι ίδιοι οι ζωγράφοι, άρχισα να σκέφτομαι να δημιουργήσω έργα για το σώμα συνδεδεμένα με το φαγητό και τη διακόσμηση και όλα τα είδη των πραγμάτων” αναφέρει.

“Σκέψου το χρώμα, τη λαδομπογιά, σαν κάτι που είναι αιώνιο και συμβολικά φορτισμένο με την απεικόνιση της σάρκας – ιδίως της γυναικείας σάρκας – και της ομορφιάς. Αν βάλεις μία παχιά στρώση χρώματος, χρειάζεται πολύς χρόνος για να στεγνώσει και κατά τη διαδικασία αυτή, στην αρχή στεγνώνει η επιφάνεια και είναι λεία και στιλπνή, όπως όταν είμαστε νέοι ή χωρίς ρυτίδες. Και όσο περνάει ο χρόνος, αυτή η επιφάνεια αρχίζει να έχει ρυτίδες και σιγά σιγά αρχίζει να αποσυντίθεται.

Έτσι, τα έργα αυτά γερνούν σταδιακά. Αυτοί οι πίνακες δημιουργήθηκαν το 1980, και τώρα γίνονται όλο και πιο παλιοί. Ραγίζουν σιγά σιγά και καταρρέουν και αυτό είναι υπέροχο”.

Τα cake paintings έχουν μία ημερομηνία θανάτου και αυτό σίγουρα κάτι συμβολίζει για την καλλιτέχνιδα: “Ο Έρωτας και ο Θάνατος συνδέονται. Και έχουν να κάνουν και οι δυο με τη ζωή. Ο Θάνατος έχει ταυτιστεί με το Τέλος, όμως στην ελληνική μυθολογία, πάντα μεταμορφώνεται σε μια καινούργια ζωή. Επίσης, δεν μπορείς να έχεις ζωή χωρίς θάνατο και θάνατο χωρίς ζωή. Είναι ενωμένα μεταξύ τους. Οπότε νομίζω ότι αυτό ήταν το “θέμα” μου, ακόμη και αν δεν το σκεφτόμουν συνειδητά, επειδή ήμουν νέα και δε σκεφτόμουν τον θάνατο. Με ενδιέφερε να κοιτάξω κάτι που δεν είναι εξιδανικευμένο, αλλά μοιάζει σαν ένα πραγματικό σώμα” σχολιάζει.

Και είναι παράξενο γιατί αυτά τα έργα “έχουν” μέσα τους ζάχαρη..
“Βέβαια, συμβολίζει τη γλυκύτητα της ζωής, αλλά σε μεγάλες δόσεις και την παρακμή της. Είναι επίσης συχνά συνδεδεμένο με τις γυναίκες”.

Το Απαρτχάιντ και οι Ιστορικοί Πίνακες

Η ίδια εξομολογείται τις αναμνήσεις και τα συναισθήματά της από το Απαρτχάιντ: “Έζησα το Απαρτχάιντ της Νότιας Αφρικής και αυτό δε θα μπορούσε να μην επηρεάσει νευραλγικά τον τρόπο που σκέφτομαι και δημιουργώ. Δε γινόταν να ζεις σε τέτοιο καθεστώς και να μην επηρεάζεσαι από αυτό, να μη νιώθεις την πίεση. Αν ζούσατε στη ναζιστική Γερμανία, για παράδειγμα, θα νιώθατε τις επιπτώσεις της, με οποιονδήποτε τρόπο.

Σημασία για μένα είχε η αντίσταση στο Απαρτχάιντ. Και υπήρξαν πολλοί λευκοί άνθρωποι που πάλεψαν ενάντια. Επειδή δίδασκα στο πανεπιστήμιο, προσπαθούσα μέσω της διδασκαλίας να πείσω τους γύρω μου για μία πολιτική αλλαγή.

Τότε, στα μέσα της δεκαετίας του ’80, υπήρχε αυτό που χαρακτήριζαν ως “κατάσταση έκτακτης ανάγκης”, η κυβέρνηση άσκησε μεγάλη πίεση στην κοινωνία επειδή φοβόταν μια επικείμενη αλλαγή. Ο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ANC) είχε ήδη εξοριστεί και ασκούσε κοινωνική πίεση στην κυβέρνηση με όπλα. Κάπως έτσι, η δουλειά μου στην τέχνη ακολούθησε την προσπάθειά μου στη διδασκαλία και έκανα Resistance Art (Τέχνη Αντίστασης).

Tα History Paintings αποτελούν μέρος της κοινωνικής αλλαγής που προσδοκούσα να φέρω. Ένιωθα πως έπρεπε να ξαναδούμε την ιστορία, επειδή η ιστορία όπως είχε γραφτεί ήταν ιδεολογικά λάθος και βασιζόταν σε αφηγήσεις της κυρίαρχης λευκής ιστορίας. Αποτελούσε μία τεράστια παραποίηση. Περιμέναμε τη στιγμή που αυτά τα βιβλία ιστορίας θα άλλαζαν.

Στον πίνακά “Patience on a Monument: ‘A History Painting” υπάρχει ένας σωρός από πολιτιστικά συντρίμμια πάνω στον οποίο κάθεται μια γυναίκα. Αν παρατηρήσεις θα δεις πως πρόκειται στην ουσία για ένα μεγάλο κολάζ με σκισμένες σελίδες από βιβλία ιστορίας της εποχής του απαρτχάιντ και αναπαραστάσεις που προέρχονται από αποικιακά έγγραφα. Αυτό το απλό, αλλά πολύπλοκο αντικείμενο-πίνακας εξελίχθηκε σε μια σειρά από «ιστορικούς» πίνακες με χρώματα και θραύσματα από ευρεθέντα υλικά τα οποία ενώνονται μέσω του κολάζ και του μοντάζ. Με τον τρόπο αυτό έφτιαξα ένα άλλο είδος ιστορίας, όχι της ιστορίας του μας είχε δοθεί”.

Και κάπως έτσι η τέχνη συνδέεται με την ιστορία και τον ακτιβισμό

“Πολλές φορές με ρωτούν, γιατί έφτιαξα τόσο όμορφους πίνακες. Θα μπορούσα απλώς να κάνω μια δήλωση. Εγώ ωστόσο ήθελα να κάνω την αισθητική κομμάτι της δικής μου “ποίησης”. Και αυτό είναι επίσης ακτιβισμός. Όχι άμεσος, αλλά είναι ακτιβισμός.

Η ποίηση, η συναισθηματική και η πολιτική διάσταση στη δουλειά μου είναι αυτό που με ενδιαφέρει πρωτίστως. Και ακόμη και αυτοί οι ιστορικοί πίνακες, στη Νότια Αφρική, θεωρούνται και πολιτικοί και συναισθηματικοί” αναφέρει η Penny Siopis.

Ζήσατε σε μία εποχή που υπήρχαν διακρίσεις ανάμεσα στους μαύρους και τους λευκούς ανθρώπους…
“Ναι, ήταν τρομερό, παρόλο που υπήρχαν πολλοί άνθρωποι στον απελευθερωτικό αγώνα, που αντιστέκονταν. Όταν δίδασκα στη Σχολή Καλών Τεχνών, δεν υπήρχαν μαύροι φοιτητές. Στο Απαρτχάιντ μόνο τα λευκά παιδιά είχαν τη δυνατότητα της ακαδημαϊκής εκπαίδευσης. Τα μαύρα παιδιά έπαιρναν αυτό που αποκαλούσαν εκείνη την εποχή, εκπαίδευση Bantu, η οποία βέβαια δεν είχε καμία σχέση με ανώτερη εκπαίδευση. Η κυβέρνηση του Απαρτχάιντ το έκανε επίτηδες βέβαια. Οι μαύροι εκπαιδεύονταν για τα ορυχεία, ή για τη γη.

Προσωπικά επικεντρώθηκα πολύ στις γυναίκες, ειδικά στους ιστορικούς μου πίνακες. Στον αγώνα για εθνική απελευθέρωση τα ζητήματα των γυναικών έμπαιναν στο περιθώριο και όλοι επικεντρώνονταν μόνο στο να γίνουμε ένα έθνος ελεύθερο. Αλλά στην πραγματικότητα και τότε υπήρχαν ενδιαφέροντα και πολύπλοκα ζητήματα, επειδή οι λευκές γυναίκες είχαν ενδυναμωθεί, ενώ οι μαύρες γυναίκες είχαν ακόμη λιγότερα δικαιώματα από τους μαύρους άνδρες.

Ακόμα και τώρα, υπάρχουν πολλές συζητήσεις σχετικά με αυτό, επειδή οι άνθρωποι ζουν διαφορετικές ιστορίες. Και τώρα η νεότερη γενιά ζει μία επίσης διαφορετική ιστορία. Εγώ ας πούμε πήγα σε σχολείο μόνο για λευκά παιδιά, ενώ ο γιος μου πήγε στο σχολείο με μαύρα και λευκά παιδιά” απαντά.

Και συνεχίζει: “Αλλά το εκπληκτικό με τη Νότια Αφρική είναι ότι υπήρξε μια σχετικά ειρηνική επανάσταση. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στον Νέλσον Μαντέλα και στους άνδρες εκείνης της γενιάς που ήταν φυλακισμένοι στο Robben Island (από τα μέσα της δεκαετίας του 1960 έως το 1991 το Robben Island χρησίμευσε ως φυλακή υψίστης ασφαλείας. Οι περισσότεροι κρατούμενοι, συμπεριλαμβανομένου του Νέλσον Μαντέλα, ήταν μαύροι άνδρες που φυλακίστηκαν για πολιτικά αδικήματα). Μέχρι το 1990 που απελευθερώθηκαν, δεν μπορούσες καν να επικαλεστείς το ANC. Η κυβέρνηση είχε πολύ αυστηρούς κανονισμούς, ήλεγχε και κατασκόπευε τους πάντες. Υπήρχε μεγάλη πίεση και στους μαύρους και στους λευκούς ανθρώπους.

Τώρα, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά και μόνο το 10% των λευκών στη Νότια Αφρική, είναι πολιτικά κυρίαρχοι. Αυτό είναι καλό. Αλλά, επίσης, οι άνθρωποι εξακολουθούν να αναρωτιούνται, τι σημαίνει το γεγονός πως οι λευκοί παραμένουν στην οικονομική εξουσία. Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα.

Η χώρα πλέον γιορτάζει 30 χρόνια δημοκρατίας, όταν γυρίσω στη Νότιο Αφρική θα έχουμε εκλογές. Και αυτά τα 30 χρόνια, το ANC είναι στην εξουσία. Ήταν η κυβέρνηση εθνικής ενότητας που όλοι ήθελαν μετά το Απαρτχάιντ. Αλλά τώρα υπάρχει πολλή διαφθορά και πολλά άλλα κοινωνικά ζητήματα, και αυτό δεν είναι καλό…”

Η έννοια της δημοκρατίας είναι πολύ σχετική σήμερα πάντως…

“Αν είχατε ζήσει σε ένα ολοκληρωτικό κράτος, όπως εμείς με το Απαρτχάιντ θα εκτιμούσατε και αυτή τη δημοκρατία. Γιατί τότε “ψήφιζε” ένα μόνο άτομο. Οπότε η Δημοκρατία δεν είναι απλώς μια ιδέα. Αν οι άνθρωποι δεν την εξασκούν, στερούνται των δικαιωμάτων τους. Είναι σαν τη δουλεία. Καταλαβαίνεις τι σημαίνει ελευθερία αν είσαι σκλάβος.

Το ξέρω, σήμερα υπάρχουν πολλά ερωτήματα για το τι είναι η δημοκρατία, αλλά τουλάχιστον υπάρχει. Τώρα, είναι άλλο ερώτημα το αν θέλουμε πραγματικά μια τέτοια δημοκρατία. Προχωρά αυτό το μοντέλο; Υπάρχει άλλη μορφή κοινωνικής διακυβέρνησης; Ίσως οι άνθρωποι καταλήξουν σε κάποιο άλλο μοντέλο, ή ίσως δεν υπάρχει κάποιο άλλο μοντέλο”.

Η σύγχρονη εξουσία της ντροπής και ένας άγριος αστικός μύθος

Τη ρωτώ ποια θεωρεί την καλύτερη δουλειά της σε αυτή την έκθεση και απαντά: “Δεν μπορώ να ξεχωρίσω κάποια ενότητα γιατί όλα τα έργα προέρχονται από διαφορετικές στιγμές της ζωής μου και πολλά από αυτά κρύβουν διαφορετικές όχι μόνο αναμνήσεις, αλλά και διαφορετικές μορφές πειραματισμού. Δοκιμάζεις κάτι και μετά αυτό γίνεται μια γλώσσα που μπορείς να χρησιμοποιήσεις.

Η ενότητα των “Shame Paintings“ ακόμα με ενδιαφέρει πολύ. Ίσως επειδή ο κόσμος πάντα ασχολείται με τη ντροπή. Το δυνατό στοιχείο της ντροπής είναι ότι προηγείται της γλώσσας και είναι ενστικτώδης. Θα έλεγα πως η ντροπή είναι μια σύγχρονη μορφή εξουσίας, είναι επίσης μια μορφή τρωτότητας, ακραίας έκθεσης. Δεν είναι τυχαίο που ήταν βασικό συστατικό του κινήματος MeToo. Και αυτό ακριβώς το συναίσθημα δημιούργησε και συλλογικότητες. Δεν λέω ότι και οι άνδρες δεν ντρέπονται ή δεν το νιώθουν, αλλά αυτό είναι ένα άλλο “κεφάλαιο””.

Δε γίνεται να μη ρωτήσω για τον Pinky Pinky…

“Ο Pinky Pinky είναι ένα τέρας- “παιδί” μίας συγκεκριμένης γενιάς. Σύμφωνα με τον μύθο, είναι ένα πλάσμα μισό άνθρωπος μισό ζώο, αμφίφυλο και απροσδιορίστου φυλής που τρομοκρατεί τα παιδιά στην προεφηβεία όταν πηγαίνουν στην τουαλέτα. Πρόκειται για έναν αστικό μύθο που δημιουργήθηκε αμέσως μετά το Απαρτχάιντ, όταν τα πάντα στην κοινωνία ήταν αβέβαια. Τότε όλοι αναρωτιόμασταν, ποιο ήταν το παρελθόν, ποιο ήταν το μέλλον, θα είχαμε μέλλον; Ξαφνικά δόθηκε μεγάλη έμφαση στη σεξουαλική βία, όχι ότι υπήρχε τόσο έντονη, αλλά υπήρχε”.

Το αίσθημα του φόβου. Και ο φόβος σχετίζεται με το σήμερα και μάλλον μας κυβερνά…

Βέβαια. Οι πόλεμοι, ο φόβος των ξένων, της φτώχειας Όλα αυτά σχετίζονται με το σήμερα. Νομίζω ότι τέτοιοι μύθοι μπορούν να κάνουν δύο πράγματα. Είτε μπορούν να διαιωνίσουν τους φόβους μας και τη βία προς τους άλλους, είτε μπορουν να βοηθήσουν να έκθεσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό στη βία και μπορεί αυτός να είναι ένας τρόπος να αφηγηθούμε αυτά τα πράγματα χωρίς να πληγώσουμε κάποιον άλλο.

Και η… Ελλάδα της Penny Siopis

Πώς αισθάνεστε στην Ελλάδα και στο ΕΜΣΤ, ένα μουσείο που όλες οι εκθέσεις του είναι από γυναίκες;

“Αισθάνομαι πολύ έντονη σύνδεση με την Ελλάδα. Αισθάνομαι πως έχω δύο ταυτότητες, είμαι και Ελληνίδα και Νοτιοαφρικανή. Και αισθάνομαι ότι η Ελλάδα είναι χτισμένη πάνω σε αυτή την ιδέα της διασποράς…

Για μένα η Ελλάδα αποτελεί την ενσάρκωση της δημοκρατίας. Υπέστη και αυτή απο-αποικιοποίηση, αν σκεφτείτε ότι ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ξέρετε, η γιαγιά μου μιλούσε για τον Πασά και οι Έλληνες της γενιάς της ζούσαν με την ελπίδα της απελευθέρωσης. Παρόλο που είναι μία αρχαία χώρα, στην πραγματικότητα είναι αρκετά νέα, αλλά όπως η Νότια Αφρική.

Με ενδιαφέρει το τι συνέβη εδώ στη γερμανική κατοχή και ακολούθως στον Εμφύλιο Πόλεμο, όχι μόνο η απελευθέρωση της Ελλάδας το 1821. Η ιστορία της Ελλάδας μοιάζει με αυτή της Νότιας Αφρικής. Είχαμε και εκεί έναν εμφύλιο πόλεμο, και μετά τη δικτατορία. Και η Ελλάδα είχε δικτατορία.

Μ’ αρέσει πολύ εδώ, θέλω να έρχομαι και να περνάω περισσότερο χρόνο. Μιλάω λίγα ελληνικά και θέλω πολύ να μάθω περισσότερα. Σπούδασα κλασικό πολιτισμό στο πανεπιστήμιο, αλλά θα ήθελα να διαβάζω στα ελληνικά, ιδιαίτερα την ποίηση. Γιατί την ποίηση δεν μπορείς να τη διαβάζεις από μετάφραση.”