ΠΕΝΤΕ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ: ΠΩΣ ΓΥΡΙΣΤΗΚΕ ΕΝΑ ΘΡΙΛΕΡ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΥΣ ΠΟΥ ΑΛΛΑΞΑΝ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ

Για τους Ολυμπιακούς του Μονάχου του 1972 πολλά έχουμε διαβάσει και ακούσει μεγαλώνοντας, αλλά κυρίως: Πολλά έχουμε δει. Αν η εικόνα είναι τελικά ο πιο ισχυρός τρόπος να καταγραφεί ένα γεγονός στο συλλογικό υποσυνείδητο, τότε εκείνοι οι Αγώνες αποτέλεσαν αναμφίβολα μια καθοριστική στιγμή ως προς το πώς παρακολουθούμε τα γεγονότα. Κι αυτό ακριβώς είναι το focus της ταινίας Πέντε Σεπτεμβρίου.

Η ταινία του Τιμ Φέλμπαουμ διαδραματίζεται κατά τη διάρκεια των Αγώνων του Μονάχου, όταν ισραηλινοί αθλητές και προπονητές κρατήθηκαν όμηροι πριν τελικά σκοτωθούν από την παλαιστινιακή ένοπλη οργάνωση Μαύρος Σεπτέμβρης. Όμως το ίδιο αυτό γεγονός βρίσκεται στο φόντο, καθώς η ταινία επιχειρεί να εξετάσει κάτι διαφορετικό: Το πώς αυτό το γεγονός καλύφθηκε σε ζωντανή σύνδεση, από τη δημοσιογραφική ομάδα που κάλυπτε την αθλητική διοργάνωση για το ABC, φτάνοντας σε περίπου ένα δισεκατομμύριο θεατές – αλλάζοντας έτσι για πάντα τον τρόπο ζωντανής κάλυψης των γεγονότων από τα ΜΜΕ.

Όπως έγραφε στο Magazine ο Θανάσης Κρεκούκιας σε μια αναλυτική καταγραφή των γεγονότων εκείνης της ημέρας, επρόκειτο για μια «νέα αφετηρία στην αντίληψη περί ενημέρωσης και στη δύναμη της τηλεοπτικής εικόνας σε αυτό που ονομάζουμε ζωντανή μετάδοση. Τα γεγονότα του Μονάχου μεταδόθηκαν κυριολεκτικά σε απευθείας σύνδεση μέσω του τηλεοπτικού δέκτη και έθεσαν τη βάση μιας εντελώς νέας προσέγγισης για τη δυνατότητα “συμμετοχής” του τηλεθεατή στο “πεδίο της δράσης”, ανοίγοντας ανεξερεύνητους μέχρι τότε δημοσιογραφικούς δρόμους και εγείροντας μια σειρά από πολύ λεπτά ερωτήματα και ηθικά διλήμματα, σχετικά με τα όρια ελευθερίας της εικόνας σε σχέση πάντα με το θέμα που αυτή μεταφέρει στο τηλεοπτικό κοινό».

Το Πέντε Σεπτεμβρίου πρόκειται λοιπόν στην ουσία για ένα ensemble θρίλερ με επιρροές από τα πολιτικά θρίλερ των ‘70s, δίχως όμως συγκεκριμένο κεντρικό ήρωα. Παρά μια καταγραφή της αγωνίας, του κοντρολαρισμένου χάους, και των ηθικών ντιμπέιτ που αναπτύσσονται τη στιγμή που μια ομάδα ετερόκλητων ανθρώπων καλείται να πάρει μεγάλες αποφάσεις για το πώς θα παρουσιαστεί και θα καταγραφεί –σε ζωντανή μετάδοση– η Ιστορία καθώς συμβαίνει.

Στο επίκεντρο βρίσκεται ο Τζεφ (Τζον Μαγκάρο), ένας νεαρός και φιλόδοξος παραγωγός που προσπαθεί να αποδείξει την αξία του στο αφεντικό του, το θρυλικό τηλεοπτικό στέλεχος Ρουν Άρλετζ (Πίτερ Σάρσγκαρντ). Μαζί με τη Γερμανίδα διερμηνέα Μαριάν (Λεόνι Μπενές) και τον μέντορά του Μάρβιν Μπέιντερ (Μπεν Τσάπλιν), ο Τζεφ αναλαμβάνει απροσδόκητα το τιμόνι της ζωντανής κάλυψης. Καθώς οι περιγραφές αλλάζουν, ο χρόνος περνάει και οι αντικρουόμενες φήμες εξαπλώνονται, με τις ζωές των ομήρων να κρέμονται από μια κλωστή, ο Τζεφ παλεύει με δύσκολες αποφάσεις, ενώ έρχεται αντιμέτωπος με τη δική του ηθική πυξίδα.

Το Magazine επικοινώνησε με τον σκηνοθέτη και συν-σεναριογράφο της ταινίας, Τιμ Φέλμπαουμ (υποψήφιο μάλιστα για Όσκαρ Σεναρίου στην πρόσφατη τελετή), ο οποίος μέσα σε λίγα λεπτά μας έδωσε τη δική του οπτική σχετικά με το πώς προσέγγισε αυτό το σημαντικό γεγονός. Τι τον τράβηξε στην οπτική των δημοσιογράφων, και γιατί αποφάσισε να αφήσει το ίδιο το συμβάν της ομηρίας εντελώς στο φόντο – κάτι για το οποίο έχει δεχτεί κριτική το φιλμ; Τι άλλαξαν για πάντα εκείνοι οι Ολυμπιακοί; Και με ποιο τρόπο θα περιέγραφε την ταινία του ως «χιτσκοκική»;

Ήθελα να ξεκινήσω με μια πιο γενική ερώτηση. Υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις σχετικά με την εσωτερική λειτουργία και την ηθική της δημοσιογραφίας, και γενικά η ραδιοτηλεοπτική σφαίρα ήταν πάντα μέρος της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παράδοσης, από τον Πάντι Τσαγιέφσκι μέχρι τον Άαρον Σόρκιν.

[γνέφει με ενθουσιασμό όταν αναφέρουμε τα δύο ονόματα]

Από πού πηγάζει αυτό το ενδιαφέρον;

Ναι, είναι μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση, γιατί συμφωνώ, ήταν πάντα μέρος της σκέψης μου. Θα έλεγα ότι ο ίδιος λόγος για τον οποίο αισθάνθηκα επίσης ότι με ενδιέφερε να αφηγηθώ την ιστορία από αυτή την οπτική γωνία είναι ίσως επειδή υπάρχουν κάποιοι παραλληλισμοί στη δημιουργία μιας ταινίας με την τηλεοπτική κάλυψη. Έχεις ένα κοινό που είναι επίσης το ίδιο όπως όταν κάνεις τηλεόραση ή ρεπορτάζ.

Κάποια από αυτά τα ερωτήματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι δημοσιογράφοι καθώς προχωρούν, ίσως με λιγότερο δραματικό τρόπο, είναι επίσης ερωτήματα με τα οποία μπορείς να έρθεις αντιμέτωπος όταν γυρίζεις μια ταινία. Αλλά και ειδικά όταν γυρίζεις ταινίες σχετικά με τη δημιουργία εικόνων. Οπότε υποθέτω ότι κάπου εκεί είναι που πηγάζει αυτό το ενδιαφέρον.

Όσον αφορά την ανάπτυξη της συγκεκριμένης ιστορίας, πώς ξεκίνησε για εσένα και πώς ήταν η διαδικασία της έρευνας; Μιλήσατε με πολλούς ανθρώπους;

Ναι, είχαμε μια πολύ μακρά διαδικασία έρευνας. Ακόμη και πριν αρχίσουμε να γράφουμε, προσπαθήσαμε να κάνουμε μια πολύ ευρεία έρευνα. Ο συν-σεναριογράφος μου, ο Μόριτς Μπίντερ, προέρχεται επίσης από ντοκιμαντέρ και η προσέγγισή του είναι πάντα να μαθαίνει πρώτα όσο το δυνατόν περισσότερα πριν αρχίσει να γράφει.

Είχαμε πρόσβαση σε αστυνομικά αρχεία που μόλις πρόσφατα έγιναν διαθέσιμα στο κοινό. Και υπήρχαν πολλά έγγραφα ή βιβλία που έχουν γραφτεί για εκείνη την ημέρα. Ο Τζιμ Μακέι [σσ. σπορτσκάστερ που μετέδωσε τα γεγονότα για το ABC] έγραψε ένα ολόκληρο κεφάλαιο στη βιογραφία του για εκείνη την ημέρα. Το ίδιο και ο Ρουν Άρλετζ [σσ. στην ταινία τον παίζει ο Πίτερ Σάρσγκαρντ]. Και φυσικά, οι αυθεντικές κασέτες ήταν μια μεγάλη πηγή έρευνας.

Αλλά η πιο σημαντική πηγή ήταν οι αυτόπτες μάρτυρες με τους οποίους μπορούσαμε να μιλήσουμε. Υπήρχαν τρεις που ήταν μέλη του συνεργείου του ABC. Ο Τζίμι Σέφλερ ήταν ένας από τους runners. Επίσης, ο γιος του Τζιμ Μακέι ήταν εκεί ως έφηβος όταν ο πατέρας του μετέδιδε τους Αγώνες. Και η πιο σημαντική πηγή ήταν ο Τζέφρι Μέισον. Η συζήτηση που είχαμε μαζί του μας ενέπνευσε να αφηγηθούμε την ταινία από αυτή την οπτική γωνία. Αυτός είναι ο χαρακτήρας στην ταινία που υποδύεται ο Τζον Μαγκάρο.

Μιλώντας για την οπτική γωνία, υπήρξε ποτέ μια εκδοχή της ιστορίας όπου θα εμβαθύνατε περισσότερο στις λεπτομέρειες αυτού του περιστατικού ή ήταν πάντα η προσέγγισή σας να το αφήσετε στο παρασκήνιο;

Ναι. Υπήρχαν διαφορετικές προσεγγίσεις. Αλλά ήταν αυτή η συζήτηση με τον Τζέφρι που μας ενέπνευσε να το αφηγηθούμε από αυτή την οπτική γωνία.

Αλλά και πριν από αυτό, προσπαθήσαμε να μάθουμε περισσότερα για τα γεγονότα εκείνης της μέρας. Και αυτό που βρήκαμε ενδιαφέρον είναι ότι αρκετά από αυτά που πραγματικά συνέβησαν, ακόμα και σήμερα δεν είναι 100% ξεκάθαρα. Έτσι, θα χρειαζόταν να προχωρήσουμε σε εικασίες, και αυτό είναι κάτι που δεν θέλαμε να κάνουμε.

Κι έπειτα, είναι ο λόγος που συζητήσαμε στην αρχή, του γιατί ένιωθα περισσότερο συνδεδεμένος με αυτή την οπτική γωνία. Που επιπλέον, νομίζω ότι αυτό είναι κάτι που όντως δεν έχει εξερευνηθεί σε ντοκιμαντέρ ή ταινίες σχετικά με αυτή την τραγωδία στο παρελθόν.

Αυτό με οδηγεί σε μια σκέψη σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο η ταινία είναι επίκαιρη σήμερα. Έχουμε πλέον το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έχουν αλλάξει εντελώς τον τρόπο με τον οποίο ερευνούμε και που μιλάμε για τις ειδήσεις. Βλέποντας την ταινία σκεφτόμουν τη δυσκολία των ανθρώπων στο να διατηρήσουν την ψυχραιμία τους όταν ζουν μέσα σε μια τέτοια σεισμική αλλαγή πλαισίου και συμπεριφοράς. Αντιμετωπίζουν μια εντελώς νέα κατάσταση και έναν νέο τρόπο λειτουργίας του κόσμου.

Ναι, απολύτως. Και από την έρευνά μας, αυτή ήταν στην πραγματικότητα η αρχή αυτής της νέας εποχής της κάλυψης από τα μέσα ενημέρωσης, ακόμη και πριν συμβεί η τραγωδία. Αυτοί οι Ολυμπιακοί Αγώνες άλλαξαν εντελώς τον τρόπο με τον οποίο καλύπτονταν τα πάντα. Τα πάντα είχαν σχεδιαστεί για βέλτιστη τηλεοπτική κάλυψη και υπήρχαν κάμερες παντού.

Και σήμερα, όπως είπες, η τεχνολογία εξελίσσεται τόσο γρήγορα. Οπότε φυσικά και αυτό θα επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Σκεφτήκαμε λοιπόν ότι, ειδικά για το σημερινό κοινό, θα ήταν ενδιαφέρον να δούμε πώς ξεκίνησε αυτός ο νέος κόσμος, κατά κάποιον τρόπο.

Τέλος, θα ήθελα να ρωτήσω σχετικά με την κατασκευή της ίδιας της ταινίας. Διαδραματίζεται σε έναν τόσο περιορισμένο χώρο και έχει πολύ σφιχτό ρυθμό. Ποια ήταν η δημιουργική πρόκληση για εσάς στο πώς να αφηγηθείτε αυτή την ιστορία και στιλιστικά;

Λατρεύω αυτή την πρόκληση ως σκηνοθέτης. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο ξεκινήσαμε αυτές τις ταινίες που αντλούν τη δύναμή τους από έναν κάποιο περιορισμό στην προοπτική. Το συζητήσαμε αυτό σε κάθε βήμα με τον διευθυντή φωτογραφίας, το πώς να προσεγγίζουμε τις σκηνές με διαφορετικό τρόπο ώστε να δίνεται μια ποικιλία παρότι ο χώρος είναι περιορισμένος. Και με τον μοντέρ, φυσικά, ήταν ένα μεγάλο θέμα κάθε μέρα. Πώς θα δημιουργήσουμε την ταινία έτσι ώστε το κοινό να συνεχίζει να ασχολείται, παρόλο που βρισκόμαστε όλη την ώρα σε αυτό το δωμάτιο;

Είχαμε τα παράθυρα προς τον έξω κόσμο μέσω των μόνιτορ. Και αυτό είναι επίσης κάτι που βρίσκουμε ενδιαφέρον: Παρόλο που αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται τόσο κοντά στα πραγματικά γεγονότα, βρίσκονται συνεχώς σε αυτό το δωμάτιο και το παρατηρούν μόνο μέσω των καμερών τους. Κατά κάποιον τρόπο, η ένταση προέρχεται περισσότερο από αυτό που δεν βλέπουν, παρά από αυτό που βλέπουν. Μια πολύ, σχεδόν χιτσκοκική ιδέα για ταινία, έτσι δεν είναι;