Η ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΑ ΠΟΥ ΚΑΤΕΛΗΞΕ ΣΕ “ΜΑΚΕΛΕΙΟ” ΣΤΗΝ ΟΡΧΗΣΤΡΑ ΤΗΣ ΕΠΙΔΑΥΡΟΥ

Οι “Βάκχες” του Ευριπίδη θα “καταλάβουν” το Αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, την Παρασκευή 2 και το Σάββατο 3 Αυγούστου. Ο ιδιοσυγκρασιακός σκηνοθέτης Θάνος Παπακωνσταντίνου σκηνοθετεί την τραγωδία του μυστικισμού, της έκστασης, αλλά και της βαρβαρότητας αγγίζοντας αιώνια ερωτήματα για την πίστη, την τρέλα, την τιμωρία και τη σχέση του ανθρώπου με το θείο.

Στις πλαγιές του Κιθαιρώνα, η Θήβα σείεται από μανία. Ο Διόνυσος, ο θεός του κρασιού και της έκστασης, φτάνει στην πόλη, φέρνοντας μαζί του μια νέα λατρεία που σαγηνεύει τις γυναίκες. Ο νεαρός βασιλιάς Πενθέας, όμως, αρνείται να αναγνωρίσει τη θεϊκή φύση του πρώτου του ξαδέλφου και και απαγορεύει τη διάδοση της νέας θρησκείας.

Φέρνοντας για πολλοστή φορά τους συμπολίτες του αντιμέτωπους με τις ανθρώπινες συμπεριφορές που στηλίτευε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, ο Ευριπίδης συνθέτει μια τραγωδία για τη σύγκρουση του θεού με τον άνθρωπο, για την ανθρώπινη αρετή και αγριότητα, τη σύνεση και την πλάνη, το λογικό και το άλογο. Για τον Ευριπίδη, όταν ο άνθρωπος καταλαμβάνεται από τα κτηνώδη ένστικτά του, όταν η βαρβαρότητα ξυπνά μέσα του με λύσσα, κάθε κοινωνική συνύπαρξη ακυρώνεται· ακόμα κι αν πρόκειται για τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνίας, τη σχέση μάνας – παιδιού.

“Ο θεός του θεάτρου, της ετερότητας, του διαμελισμού και της συγχώνευσης, της ευδαιμονίας και της καταστροφής, στήνει ένα παιχνίδι που ο Ευριπίδης θέλησε να τελειώσει με ένα διαμελισμένο σώμα που δεν θα μαζέψει κανείς.
Αν αυτό που διαμελίζεται επί σκηνής είναι το άνοιγμα στην ετερότητα, αυτό σημαίνει άραγε ότι έχει πια χαθεί για εμάς η προοπτική, μέσα από μια μύηση, μια πράξη συλλογική, να ανοίξουμε στο Άλλο, το δικό μας και του κόσμου; Τα κομμάτια μας δεν θα συνδεθούν ποτέ ξανά; Είμαστε καταδικασμένοι, όπως ο Πενθέας, να ζούμε περίκλειστοι στην καλά οχυρωμένη ατομικότητά μας, αλλιώς θα διαμελισθούμε; “ αναρωτιέται ο Θάνος Παπακωνσταντίνου στο σκηνοθετικό του σημείωμα.

Και συνεχίζει αναφέροντας στο NEWS 24/7 τι είναι αυτό που τον γοητεύει ιδιαίτερα στην τραγωδία των “Βακχών” λέγοντας πως: “η ιδέα της πίστης είναι κάτι που με κινητοποιεί προσωπικά. Αντιλαμβάνομαι την πίστη σαν την άυλη συνδετική ουσία που μπορεί να μας κάνει να δώσουμε πνοή ζωής σε άψυχες κατασκευές και κατασκευάσματα. Η πίστη έχει πολλές μορφές: Πίστη σε έναν θεό, έναν έρωτα, έναν άνθρωπο, μια ιδέα, μια ιδεολογία, ένα όραμα, μια οπτασία. Η πίστη, θεωρώ, πως έχει δυνατότητα την ίδια στιγμή να μεταμορφώσει ή να παραμορφώσει τον άνθρωπο. Μπορεί να μας κάνει να μετατοπιστούμε ή να καθηλωθούμε. Να απελευθερωθούμε ή να εγκλωβιστούμε. Να δεχτούμε ή να αρνηθούμε.
Αυτό ανάλογα με τον άνθρωπο, ανάλογα με την εποχή, ανάλογα με τη χρήση. Αυτό που με γοητεύει στις Βάκχες είναι ότι κάθε μορφή πίστης τίθεται σε μια ανελέητη δοκιμασία αμφισβήτησης. Η πίστη στον θεό, στην κοινότητα, στους θεσμούς, στις ανθρώπινες σχέσεις.
Ένας θεός – ηθοποιός ανεβαίνει στη σκηνή του θεάτρου και με χειρουργική ακρίβεια μας αποκαλύπτει γελώντας την σωτήρια και ολέθρια πλάνη της ύπαρξής μας”.

Εμείς θέσαμε στους ηθοποιούς το ερώτημα:

Τι συμβαίνει όταν ξυπνά η βία και τι συμβολίζει το διαμελισμένο σώμα του Πενθέα για εσάς;

ΑΡΓΥΡΗΣ ΠΑΝΤΑΖΑΡΑΣ: Βία είναι το θράσος των ανθρώπων, όταν νομίζουν ότι είναι θεοί

Θα καταθέσω κάποιες σκέψεις σαν σημειώσεις εκείνων που με απασχολούν.
Το διαμελισμένο και άταφο σώμα επί σκηνής του Πενθέα είναι μια προειδοποίηση, είναι και η θέση του Ευριπίδη για το τέλος της πόλης, του πολιτισμού. Ένα άταφο σώμα μια ανοιχτή μολυσματική πληγή, γίνεται μίασμα και η πόλη ερημώνεται και δεν μπορεί να κατοικηθεί ποτέ ξανά. Αν σκεφτείς, σήμερα, σε πόσες χώρες, σε πόσες πόλεις αυτή την στιγμή που μιλάμε παραμένουν άταφα κορμιά, διαμελισμένα, σκορπισμένα, που πρέπει να μαζευτούν «να συναρμοστούν με ακρίβεια με ευλάβεια», πόσο σώμα κείτεται κάτω από χαλάσματα, από ερείπια.

Όλα μοιάζουν με αποτέλεσμα οργής, θυμού, ύβρεως, πόσοι άνθρωποι ακόμα θεομαχούν, για ποιον θεό σκοτώνονται και σκοτώνουν, σε ποιον θεό αντιστέκονται και ποιον θεό επιβάλουν;

Βία για μένα είναι το θράσος των ανθρώπων όταν νομίζουν ότι είναι θεοί! Όταν κάποιος θεωρεί ότι έχει το δικαίωμα να αφαιρέσει τη ζωή του άλλου και να καταστρέφει τη φύση διαπράττει την μέγιστη Ύβρη. Υβριστής είναι εκείνος που θεωρεί ότι είναι θεός και ότι εκτελεί καθήκοντα του θεού.

Όταν ο άνθρωπος επιλέγει να «βαφτίζει» εκείνος τι είναι ασέβεια, να δημιουργεί νόμους που συγκρούονται με τη φύση, τότε αισθάνεται θεός.

Οι άνθρωποι πλέον ως υβριστές σε όλα και σε όλους κομματιασμένοι πλέον σε ατομικότητες.
Αποκομμένοι από το σύνολο και το συλλογικό καλό γίναμε μικροί θεοί. Αυτό είναι βία. Βία είναι να ανέχεσαι ότι κάθε μέρα κάποιος σκοτώνει και σκοτώνεται. Βία είναι να παραφράσουν την αλήθεια, τις λέξεις, τις έννοιες. Βία είναι η διαφθορά και η φτωχοποίηση των ανθρώπων. Βία είναι μια αλυσιδωτή αντίδραση που θα καταλήξει μια μέρα στο δικό σου «πιάτο».
Λέει μέσα ο χορός των Βακχών:
«Έχει αργό μεγάλο βήμα ο καιρός
Τον ασεβή παραφυλά τον περιμένει ο θεός!»

Σε ένα τόπο όπου οι θεοί απουσιάζουν! Και έχουμε γεμίσει με εκατομμύρια μονάδες και ατομικότητες που παριστάνουν τους μικρούς θεούς, που αποφασίζουν για το μέλλον του πλανήτη τι θα τρώμε, τι θα κάνουμε, τι να μη κάνουμε.
Ο διαμελισμός του πολιτισμού, της πόλης, Η αποδόμηση των ανθρωπίνων και των ηθικών νόμων. Ο κατακερματισμός της συλλογικής ευθύνης, η διάλυση της ηθικής του συνόλου.

Το συνόλου κομματιασμένο σε άτομα, σε άτομο. Ο διασκορπισμός από το μαζί, στο εγώ.
Η οδύνη του ανθρώπου που αποκόπτεται από την φύση. Ίσως αυτό είναι τα σκόρπια μέλη του Πενθέα, Τα μέλη της κοινωνίας αδύναμα πλέον να επανενωθούν και να γίνουν ένα πια.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΒΑΡΙΚΙΩΤΗΣ: Άραγε η βία κοιμήθηκε πότε για να πούμε ότι ξύπνησε;

Άραγε η βία κοιμήθηκε πότε για να πούμε ότι ξύπνησε;
Άραγε το σώμα του Πενθέα διαμελίστηκε κάποτε στη Θήβα ή διαμελίζεται αέναα;
Η Ύπαρξη στη Φύση, η Φύση η ίδια, ο μηχανισμός της επιβίωσης ενέχει βία και διαμελισμό.
Η γέννηση του σύμπαντος: Μια Έκρηξη.
Η γέννηση του ανθρώπου: Οι Οδύνες.
Σώματα και ψυχές διαμελισμένα πάνω σε στήθη, σε χέρια, σε στόματα σε πεζοδρόμια, σε ιδρύματα.
Στάχυα που υψώνουν ανάστημα ψηλού ελάτου,αλλά συνθλίβονται στις βαριές μυλόπετρες.
Μονος του ο καθένας.
Γιατί έτσι είναι.
Έτσι είναι η ύπαρξη.
Δίκαιη και Αρχεία.

ΑΛΕΞΙΑ ΚΑΛΤΣΙΚΗ: Στην περίπτωση του διαμελισμού βλέπω μια ανεστραμμένη θεία κοινωνία.

Στις Βάκχες ένας διαμελισμένος Θεός “ξαναζεί” τον θάνατο του. Δια μέσω του Πενθέα περιγελά την άγνοια και τη θνητότητα μας και επιβεβαιώνει τη δική του θεϊκή, πολυμορφική ταυτότητα. Στην περίπτωση του διαμελισμού βλέπω μια ανεστραμμένη θεία κοινωνία. Αυτό που είναι θυσία για τους ένθεους, για την πόλη είναι φόνος.

Το κρασί γίνεται αίμα. Είναι σαν ο Διόνυσος να αποκαλύπτει την κυριαρχία του πληθυντικού και σε ατομικό και σε συλλογικό επίπεδο. Στην πραγματικότητα θέτει σαν πρωταρχικό αίτημα την συμφιλίωση με τον πολλαπλό εαυτό μας. Ακόμα και η βία που ασκείται είναι μαζική-συλλογική. Η πιο σκληρή και εξωλογική μορφή της. Προσωπικά μόνο μέσω της τέχνης (της μεταφοράς -της μεταμόρφωσης) μπορώ να διαχειριστώ το αδιανόητο της βίας.

ΘΕΜΗΣ ΠΑΝΟΥ: Η ρίζα της βίας είναι ινδοευρωπαϊκή j(i)ya, και σημαίνει «κυριαρχία»

Τον Προμηθέα συνοδεύουν στον βράχο του μαρτυρίου του, στην ομώνυμη Αισχύλεια τραγωδία, η Βία και ο Κράτος. Αυτοί δύο συνοδοί του τραγικού ήρωα, είναι μαζί με τον Ζήλο και τη Νίκη, παιδιά της Ωκεανίδας Στυγός και του Τιτάνα Πάλλαντα, μας λέει η Θεογονία.

Η Βία λοιπόν έχει πρόσωπο στην Ελληνική μυθολογία και την συναντάμε συχνά, ως έκφραση τιμωρίας η εκδίκησης στις περισσότερες τραγωδίες. Είναι ως εκ τούτου συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης ύπαρξης, και της κοινωνίας, και είναι κάτι που γνώριζαν πολύ καλά οι αρχαίοι ημών πρόγονοι. Αρκεί να αναλογιστούμε την γενοκτονία των Μηλίων στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, για να αντιληφθούμε το πόσο ειρηνικός μπορεί να ήταν ο κόσμος της εποχής.

Στην Ευριπίδεια τραγωδία των Βακχών, η βία που περιγράφει ο β’ αγγελιαφόρος, ο τρόπος διαμελισμού του Πενθέα από τις μαινάδες, θεία και μητέρα, Αγαύη και Ινώ, ξεπερνά και τις πιο αληθοφανείς σκηνές της σύγχρονης εικονοποιίας. Είναι πράγματι συγκλονιστική η αφήγηση και ο θεατής, όντως δε ξέρει τι άλλο έχει να περιμένει από αυτή την τρομακτική τιμωρητική μανία του θεού. Κι όμως υπάρχει άλλο ένα σκαλοπάτι, ίσως όχι τόσο άγριο εκ πρώτης όψεως αλλά και πάλι είναι μια επιπλέον τιμωρία, πολύ σκληρή, για την άρνηση τους να τον αναγνωρίσουν. Είναι η τιμωρία της εξορίας, η βία του ξεριζωμού από το σπίτι τους. Ο Διόνυσος, διατάζει τον Κάδμο και την Αγαύη να εγκαταλείψουν τον οίκο τους να χωριστούν και να γίνουν ξένοι σε άλλο τόπο. Αυτό ίσως θυμίζει κάτι σημερινό.

Η Βία ήταν κατά την ελληνική μυθολογία θεότητα, προσωποποίηση της βίας. Η Βία, ο Κράτος και η Νίκη αναφέρονται στη «Θεογονία» του Ησίοδου ως αδέλφια. Η βία, με τη σημερινή της έννοια είναι η άσκηση σωματικής ή άλλης δύναμης ή και η χρησιμοποίηση απειλών με σκοπό την επιβολή της θέλησης ενός ατόμου. Η ρίζα της είναι ινδοευρωπαϊκή j(i)ya, και σημαίνει «κυριαρχία».

Η ψυχανάλυση θεωρεί τη βία συστατικό μηχανισμό αυτοσυντήρησης: υπεράσπισης της ζωής (κυνήγι ή ανταγωνισμός για πόρους, χώρο…) και της ναρκισσιστικής ακεραιότητας του υποκειμένου (έναντι της αίσθησης αδικίας, ανασφάλειας, ταπείνωσης- και για προσπορισμό απολαύσεων)

ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ: Όταν τα κράτη και οι κοινωνίες νοσούν, τότε ξυπνά η βία

Όταν η βία ξυπνά, τα άτομα, οι κοινωνίες, οι χώρες, νοσούν βαριά. Ή αντίστροφα. Όταν τα κράτη και οι κοινωνίες νοσούν, τότε ξυπνά η βία. Ο νους θολώνει. Κι αυτός που έχει δύναμη, χωρίς παιδεία κι ωριμότητα, γίνεται κακός πολίτης.
Η βία υπάρχει μέσα μας, από τις απαρχές του είδους, εγκατεστημένη στο πιο σκοτεινό και άγνωστο κομμάτι του εαυτού μας, εκεί που ζουν όλα τα ένστικτα. Αλλά και οι πιο κρυφές, βαθιές επιθυμίες μας.

Αυτά τα εσωτερικά τοπία αντικρίζει ο Τειρεσίας με το βλέμμα στραμμένο προς τα μέσα, αυτόπτης μάρτυρας του ασυνειδήτου, ενδιάμεσος σκοταδιού και φωτός, φύλων, ρόλων, ταυτοτήτων, θείου κι ανθρώπινου, πραγματικότητας και παραίσθησης.
Κι απέναντι στον έλεγχο και την καταστολή της έκφρασης και της επιθυμίας, προτείνει στον Πενθέα την αποδοχή αυτού του “ξένου” κομματιού, του δικού μας και των άλλων, του τόσο ζωτικού όσο και η θρέψη, γιορτάζοντάς το με λατρεία σ’ ένα “τοπίο” ισότητας και συμπερίληψης και δημιουργίας.
Η αλαζονεία, η ασέβεια στο διαφορετικό, η στέρηση της ατομικής ή συλλογικής έκφρασης, είναι ύβρις. Είναι βία που φέρνει κι άλλη βία. Μέχρι αδιεξόδου. Μέχρι θυσίας. Μέχρι διαμελισμού. Ανθρώπων, κοινωνιών, πατρίδων, πολιτισμών.
Μέχρι επαναπροσδιορισμού. Στη ζωή και στην τέχνη.

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΣΚΥΛΛΑΣ: “Όταν ξυπνά η βία, διαλύεται η ισορροπία του οργανωμένου κόσμου”

Όταν ξυπνά η βία, διαλύεται η ισορροπία του οργανωμένου κόσμου. Οι εκάστοτε αρμονικές συνδέσεις οι οποίες διατηρούν την κοινή λογική, χάνουν πλέον τη δύναμή τους. Στη θέση τους έρχεται η απώλεια του λογικού, η απώλεια του ελέγχου, κατάσταση που οδηγεί στην κατάργηση των δομών μέσω του φανατισμού. Στην περίπτωση των Βακχών, του φανατισμού προς έναν θεό.

Τοποθετώντας την κοινωνία πλάι στην πιο τέλεια μορφή συνύπαρξης του πολιτισμού μας, την Συμφωνική Ορχήστρα, όπου ο μαέστρος και τα όργανα οδηγούνται από μια κοινή αίσθηση ρόλων και αλληλοσυμπλήρωσης, το ξύπνημα της βίας θα σήμαινε την κατάργηση αυτών των ρόλων. Και μέσω αυτής της αναρχίας, δε θα υπήρχε όχι μόνο η εκτέλεση, αλλά και η ύπαρξη της ίδιας της μουσικής.

Ταυτότητα παράστασης

Μετάφραση: Γιώργος Χειμωνάς
Σκηνοθεσία: Θάνος Παπακωνσταντίνου
Δραματουργική Επεξεργασία: Ιωάννα Ρεμεδιάκη
Σκηνικά – Κοστούμια: Νίκη Ψυχογιού
Πρωτότυπη Μουσική: Δημήτρης Σκύλλας
Χορογραφία: Νάντη Γώγουλου
Σχεδιασμός Φωτισμών: Χριστίνα Θανάσουλα
Mουσική διδασκαλία: Μελίνα Παιονίδου – Δημήτρης Σκύλλας
Δραματολόγος παράστασης: Έρι Κύργια

Παίζουν οι ηθοποιοί: Κωνσταντίνος Αβαρικιώτης (Διόνυσος), Μαριάννα Δημητρίου (Τειρεσίας), Αλεξία Καλτσίκη (Αγαύη), Θέμης Πάνου (Κάδμος), Αργύρης Πανταζάρας (Πενθέας), Γιάννης Κόραβος, Διονύσης Πιφέας, Φώτης Στρατηγός (Αγγελιαφόροι)
Χορός: Μαργαρίτα Αλεξιάδη, Στελλίνα Βογιατζή, Χρυσιάννα Καραμέρη, Ελένη Κουτσιούμπα, Μαρία Κωνσταντά, Κλεοπάτρα Μάρκου, Ελένη Μολέσκη, Ειρήνη Μπούνταλη, Τζωρτζίνα Παλαιοθόδωρου, Ιοκάστη-Αγαύη Παπανικολάου, Θάλεια Σταματέλου, Δανάη Τίκου
Μουσικοί: Θοδωρής Βαζάκας, Μαρία Δελή, Αλέξανδρος Ιωάννου, Γιάννης Καΐκης