ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΜΕ ΠΟΔΗΛΑΤΟ – ΑΠΛΟΪΚΗ ΕΠΙΛΟΓΗ Η ΒΑΘΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΑΞΗ;

“RIDE AΘENS” λέγεται η ενδιαφέρουσα φωτογραφική έκθεση του Σπύρου Μπακάλη που θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΙΣΝ) στο πλαίσιο του “SNFCC Green Weekend 2024 | Ιδέες για μια Πράσινη Πόλη“. Μέσα από μια σειρά 49 φωτογραφιών, η έκθεση παρουσιάζει πορτρέτα αστικών ποδηλατών στους δρόμους της Αθήνας.

Πρόκειται για ένα ποδηλατικό “οδοιπορικό” στο κέντρο της πόλης και την ίδια στιγμή μια δυναμική φωτογραφική πρόταση για ένα ανθρωποκεντρικό, βιώσιμο μέλλον. Στόχος του RIDE AΘENS είναι να καταγράψει τους ποδηλάτες και τις ποδηλάτισσες της Αθήνας και να δώσει απάντηση στο απλό ερώτημα “ποιοι και ποιες χρησιμοποιούν το ποδήλατο στην Αθήνα;“, ενώ ταυτόχρονα συνιστά μια περιήγηση στο αστικό τοπίο, εκ των έσω.

Ποδήλατο – Το “μηχανικό άλογο” που άνοιξε την πόρτα σε έναν συναρπαστικό “νέο κόσμο”

Πρωταγωνιστής της έκθεσης του Σ. Μπακάλη είναι το δίτροχο όχημα που υπήρξε ο πρώτος παιδικός μας “έρωτας”. Η πρώτη εμπειρία πάνω στο ποδήλατο που δεν ξέχασες ποτέ. Η στιγμή που ταλαντεύτηκες αφήνοντας τα χέρια του ανήσυχου γονέα. Για πολλούς είναι η κορυφαία ανάμνηση της παιδικής ηλικίας – η πρώτη πραγματική γεύση της ελευθερίας, της ταχύτητας και της υπερηφάνειας του να έχεις κάτι δικό σου και να μπορείς να πας όπου ήθελες. Ή τουλάχιστον έτσι ένιωθες.

Πολλά χρόνια νωρίτερα, κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, το ποδήλατο άνοιξε την πόρτα σε έναν συναρπαστικό νέο κόσμο στον οποίο ακόμη και ένας φτωχός μπορούσε να ταξιδέψει μακριά και κατά βούληση. Ο πρωτοπόρος δρομέας James Moore επέμενε ότι το ποδήλατο θα γινόταν “τόσο κοινό όσο οι ομπρέλες“. Ο Μαρκ Τουέιν ήταν πιο επιφυλακτικός, προτρέποντας τους αναγνώστες του να πάρουν ένα ποδήλατο με όποιες επιπτώσεις: “Δεν θα το μετανιώσετε – αν ζήσετε“.

Το RIDE AΘENS στο ΚΠΙΣΝ φυσικά δεν επικεντρώνεται στην ιστορική πορεία ποδηλάτου, αλλά με σημείο εκκίνησης τους ίδιους τους δρόμους της Αθήνας, θέτει ερωτήματα για τον επαναπροσδιορισμό της καθημερινής μετακίνησης και την έννοια του “δημόσιου χώρου”. Το ποδήλατο είναι, ίσως, το πιο ελευθεριακό μέσο μετακίνησης, μια καθημερινή επιλογή που την ίδια στιγμή αποτελεί και μια βαθιά πολιτική πράξη που θέτει στο επίκεντρο τον σεβασμό για τον άνθρωπο και το φυσικό περιβάλλον. Και τελικά τον πολιτισμό!

Ο φωτογράφος Σπύρος Μπακάλης απάντησε σε μερικές ερωτήσεις μας αναφορικά με το project “RIDE AΘENS” και τους ποδηλάτες της Αθήνας; Καταρχάς είναι και εκείνος ποδηλάτης;
Είμαι ναι. Από τον Μάιο του 2009, το ποδήλατο μπήκε ξανά, στην ενήλικη ζωή μου. Όλα αυτά τα χρόνια όντας άνθρωπος που αγαπάει το αυτοκίνητο ως εργαλείο και ως αντικείμενο- δεν έγινε δηλαδή και τελείως εύκολα η απεξάρτηση μου από το αμάξι- μπορώ να πω με βεβαιότητα τα πολλαπλά οφέλη που έχει η χρήση ποδηλάτου, σε ό,τι αφορά την καθημερινή μετακίνηση, αν όχι για όλες μας τις διαδρομές έστω για κάποιες. Οφέλη όχι μόνο για τον/την ποδηλάτη/τισσα, αλλά για το ρυθμό και το περιβάλλον της πόλης και της κοινωνίας στο σύνολο τους.

Η έμπνευση για τη δημιουργία του συγκεκριμένου project ήρθε όταν μελέτησα τη δουλειά του Lewis Hine για το National Child Labor Committee, μεταξύ 1908-1924 με θέμα τη παιδική εργασία στις Η.Π.Α, που εκείνα τα χρόνια ήταν ακόμα νόμιμη. Μέσα από τη φωτογραφική έρευνα του Hine παρουσιάστηκαν ακόμα περισσότερα πειστήρια του εγκλήματος με αποτέλεσμα οι πιέσεις που ασκήθηκαν να φέρουν τη νομοθετική αλλαγή κάπου το 1938.

Μετασχημάτισα λοιπόν τη παραπάνω ιδέα και όπου “παιδική εργασία” έβαλα τα προβλήματα μιας αυτοκινητοκεντρικής πόλης όπως η Αθήνα και ως μια από τις λύσεις του προβλήματος για μια πιο ανθρωποκεντρική πόλη, είδα το ποδήλατο. Έτσι μπήκα στη διαδικασία να κάνω αυτή την έρευνα για να μάθω αρχικά ποιοι και ποιες χρησιμοποιούν το ποδήλατο στην Αθήνα, να τους/τις φωτογραφίσω και παράλληλα να τους/τις παραθέσω και μια σειρά από ερωτήσεις σχετικές με την αστική ποδηλασία. Είναι ουσιαστικά οι ερωτήσεις που μου κάνουν όλα τα χρόνια, γονείς, φίλοι/ες και γνωστοί/ες. Έχω καταφέρει στα τρία χρόνια που ασχολούμαι με τη συγκεκριμένη φωτογραφική έρευνα να μαζέψω όλα τα απαραίτητα στοιχεία που πιστεύω αποδεικνύουν ότι το ποδήλατο μπορεί πράγματι να υπάρξει στην Αθήνα ως μέσο μετακίνησης, αρκεί να το τολμήσουμε.

Βλέπετε το ποδήλατο ως μια απλή μέθοδο μετακίνησης ή ως μια πολιτική/κοινωνική δήλωση; Πώς αυτό αντικατοπτρίζεται στις φωτογραφίες που θα δούμε το ΚΠΙΣΝ;
Το ποδήλατο για μένα ξεκίνησε τα πρώτα χρόνια της οικονομικής κρίσης ως μέθοδος μετακίνησης, αλλά αρκετά σύντομα κατάλαβα ότι, συνειδητά ή ασυνείδητα, είναι μια σαφής πολιτική και κοινωνική πράξη. Μια καθημερινή επαναστατική πράξη που δε χαμπαριάζει από το καιρό ούτε από το τι αρέσει στην επικαιρότητα. Σεμνά και ταπεινά αλλά με θάρρος και θράσος το ποδήλατο κυκλοφορεί στους δρόμους της Αθήνας, από το 1880 μέχρι και σήμερα και διεκδικεί τον χώρο του. Παράλληλα αφήνει χώρο στον άνθρωπο και αυτός ο αγώνας δίνεται καθημερινά.

Το παραπάνω νόημα αντικατοπτρίζεται μέσα από τα 49 πορτραίτα που παρουσιάζονται ΚΠΙΣΝ, από ένα σύνολο 168 πορτραίτο, ώστε να αποτυπωθούν τα διαφορετικά χαρακτηριστικά  των ανθρώπων που το επιλέγουν αλλά ταυτόχρονα ο θεατής να κάνει και μια περιήγηση στους δρόμους της Αθήνας. Φύσει και θέσει αταξικό μέσο, οικονομικά προσιτό στην απόκτηση του από όλα τα εισοδηματικά φάσματα και με τα ίδια για όλους και για όλες αποτελέσματα, όποιος κι αν είναι ο λόγος χρήσης του. Δεν ξέρω κάποιο άλλο χρηστικό αντικείμενο που να λειτουργεί τόσο ιδανικά ως συνδετικός κρίκος της διαφορετικότητας, φτιάχνοντας μια αλυσίδα ισότητας και ανιδιοτελούς προσφοράς. Ακόμα και αυτός και αυτή που δεν το έχουν συνειδητοποιήσει, προσφέρουν στη κοινωνία κάθε φορά που χρησιμοποιούν το ποδήλατο, όπως προσφέρουν τα φυτά το οξυγόνο.

“Είναι πρόσφυγες από την Συρία. Βγαίνουν με ποδήλατα για να βγάλουν το φαγητό τους”

Ποια είναι η πιο ενδιαφέρουσα ιστορία που συναντήσατε κατά τη διάρκεια της φωτογράφισης των ποδηλατών της Αθήνας;
Προκύπτει, στο τέλος, ένα γενικό “προφίλ” ποδηλάτη με κοινές συνήθειες και αξίες;
Παίζουν διάφορες ιστορίες, αλλά αυτή που μου έχει μείνει για τα καλά είναι του Mohamed. Βράδυ καθημερινής στην Πειραιώς, Μάρτιος του 2023, γύρναγα στο σπίτι μου και στο βάθος του δρόμου βλέπω μια σειρά από ποδήλατα να πλησιάζει. Από μακριά η εικόνα τους με έκανε να πιστέψω ότι είχα να κάνω με κάποια οικογένεια ξένων που ταξίδευε με το ποδήλατο, παίζει αρκετά αυτό το σχήμα. Στέκομαι να τους περιμένω, έτσι για να κάνω μια καταγραφική εικόνα, να μαζέψω ακόμα ένα στοιχείο: οικογένειες πάνε ταξίδια με τα ποδήλατα. Τελικά διαπιστώνω ότι, είναι ένας πατέρας με τα παιδιά του.

Ο πιο μεγάλος γιος γύρω στα 9 με ένα μικρό ποδηλατάκι και ο ίδιος να σέρνει ένα μικρό τρέιλερ με το ποδήλατο του, που μέσα είχε τα άλλα δύο του παιδιά, 7 και 5 χρονών. Τους σταμάτησα να μιλήσουμε. Ήταν δύσκολη η επικοινωνία, μόνο ο μεγάλος γιος μίλαγε λίγα ελληνικά και ο πατέρας κάτι πολύ λίγα αγγλικά ο πατέρας. Μαθαίνω λοιπόν ότι είναι πρόσφυγες από την Συρία, οι οποίοι έμεναν σε ένα εγκαταλελειμμένο χαμόσπιτο σε έναν από τους λόφους της Αθήνας και κάθε βράδυ όλοι μαζί καβαλάγανε ποδήλατα και τρεϊλεράκι, και έβγαιναν για να βρουν τρόπο να βγάλουν το φαγητό τους. Η γυναίκα του Mohamed και μητέρα των παιδιών, απ’ ότι κατάλαβα είχε πεθάνει και επειδή τα παιδιά ήταν μικρά για να μένουν μόνα τους, βγαίνανε παρέα. Τι να τον ρωτήσω τώρα του Mohamed; Αν τον κουράζουν οι ανηφόρες της Αθήνας με το ποδήλατο;

Μπορώ να πω ότι προκύπτει ένα γενικό προφίλ από το πρότζεκτ. Όσοι και όσες το έχουν επιλέξει, αγαπούν την ελευθερία και την ανεξαρτησία τους. Καταστάσεις που δεν χαρίζονται, για να τις γευτείς απαιτούν το προσωπικό σου κόπο και θυσία. Αγαπούν την ανεμελιά και γουστάρουν που με αυτό το τρόπο διατηρούν τη νιότη τους στο κορμί και την ψυχή τους. Σέβονται αρκετά τον άνθρωπο. Τα υπόλοιπα παραπροϊόντα όπως, οικολογικό, οικονομικό και σωματικής ευεξίας μέσο, έρχονται μετά.

“Όλες τις παθογένειες αυτής της πόλης, θα τις βρεις συμπυκνωμένες στην οδό Αθηνάς και στον πεζόδρομο της Μακρυγιάννη”

Ποδηλάτες χωρίς ποδηλατόδρομους! Ποιες συνθήκες/δυσκολίες αντιμετωπίζει ένας ποδηλάτης στην Αθήνα και πώς αποτυπώνονται στις φωτογραφίες σας;
Είναι δύσκολη πίστα η Αθήνα, κακά τα ψέματα! Είναι δύσκολο να την κυκλοφορήσεις με τα πόδια, ειδικά αν είσαι γονιός και σπρώχνεις ένα καρότσι με μωρό, αλλά το επίπεδο δυσκολίας μεγαλώνει αν βάλουμε μέσα στη συνάρτηση και τυχόν κινητικά προβλήματα, ή άλλες αναπηρίες, ή να είσαι παιδί και άνθρωπος μεγαλύτερης ηλικίας. Εδώ καλά-καλά ζευγάρι και να θες να περπατήσεις χέρι-χέρι με το ταίρι σου, η Αθήνα δε σε αφήνει, το ποδήλατο θα γλύτωνε;

Για παράδειγμα, όλες τις παθογένειες αυτής της πόλης, θα τις βρεις συμπυκνωμένες στην οδό Αθηνάς και στον πεζόδρομο της Μακρυγιάννη. Συμβαίνουν όλα εκεί, στον δρόμο που βρίσκεται το Δημαρχείο και έξω ακριβώς από ένα από τα πιο εμβληματικά μουσεία του κόσμου. Με μια κουβέντα, το βασικό πρόβλημα των ποδηλατών της Αθήνας δεν είναι οι κάποιες ανηφοριές που έχει ή ότι δεν είμαστε επίπεδη πόλη όπως η Κοπεγχάγη. Στις φωτογραφίες αυτό αποτυπώνεται κυρίως λόγω του οπτικού θορύβου που δημιουργούν τα τόσα μηχανοκίνητα, μαζί με τα κάθε λογής εμπόδια που υπάρχουν στους δρόμους και τα πεζοδρόμια, ξεκινώντας από τη μάστιγα της παράνομης στάθμευσης και μετά τις κακές διαγραμμίσεις και σημάνσεις, τις κάθε είδους κακοτεχνίες και τα εμφανή σημάδια της εγκατάλειψης. Βάλε μέσα σε αυτό το κοκτέιλ και μπόλικη δόση ασυδοσίας απέναντι στον Κ.Ο.Κ λόγω νοοτροπίας και μη επαρκούς επιτήρησης από τα θεσμικά όργανα και εκεί δένει η σάλτσα.

Το ασφαλές κλείδωμα του ποδηλάτου είναι ακόμα ένα σημαντικό θέμα για μας. Δεν υπάρχουν θέσεις σε σημεία ενδιαφέροντος ώστε να κλειδώσεις το ποδήλατο σου με ασφάλεια. Πας σε μια δημόσια υπηρεσία, σε ένα μουσείο, σε ένα χώρο πολιτισμού, κινηματογράφο, θέατρο, συναυλία κτλ και δεν… Ψάχνεις για το σωστό το κάγκελο κάπου έξω στο δρόμο. Αν θέλουμε να μιλάμε για πολιτισμό, το ποδήλατο κι αν είναι πολιτισμός! Είτε το δεις ως μέσο μετακίνησης είτε ως κινητό γλυπτό μέσα στη πόλη.

Τα πορτραίτα του/της ποδηλάτη/τισσας που συνήθως έχουν μια χαλαρή και ελαφριά διάθεση κάνουν όλη την αντίθεση με τον οπτικό και ηχητικό θόρυβο της Αθήνας που τους περικλείει. Αυτός ο συνδυασμός έμμεσα και άμεσα καταγράφει το πρόβλημα αλλά αντικατοπτρίζει και μια από τις λύσεις του. Όσο για τους ποδηλατοδρόμους, έχουμε έναν ολοκληρωμένο, αυτόν του νότιου άξονα που ξεκινάει από το Γκάζι και φτάνει μέχρι το ΚΠΙΣΝ. Χρειάζεται να αναπτυχθεί αυτό το δίκτυο. Πρόκειται να έρθουν λεφτά από την Ε.Ε. για την ανάπτυξη δικτύων ήπιας κυκλοφορίας στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Αυτό που με ανησυχεί είναι πώς θα τα διαχειριστούν, τι θα σχεδιάσουν και πώς θα υλοποιήσουν το έργο για την Αθήνα.

Θα χρειαστεί να πάρουμε χώρο από τα παράνομα παρκαρισμένα/σταθμευμένα αυτοκίνητα και δεν αναφέρομαι στους δρόμους της γειτονιάς, αλλά και σε κεντρικές οδικές αρτηρίες, όπως η Πατησίων για παράδειγμα. Μακάρι να το τολμήσουν. Αντιδράσεις θα έχουμε σίγουρα -εδώ είχαμε όταν ξεκίνησαν να φτιάξουν τους μεγάλους πεζοδρόμους της Αθήνας- αλλά σίγουρα θα προκύψουν και σύμμαχοι. Είναι καλή η συγκυρία. Αρκετοί και αρκετές Αθηναίοι και Αθηναίες έχουν κουραστεί με το υπάρχον σκηνικό, όσο ταυτόχρονα τους πνίγουν τα ετήσια έξοδα του αυτοκινήτου. Με αξιόπιστα Μ.Μ.Μ, την ανάπτυξη δικτύου δρόμων ήπιας κυκλοφορίας και μείωση του ΦΠΑ σε όλα τα ποδηλατικά είδη και στα ηλεκτρικά ποδήλατα, πιστεύω ότι ξεκινάμε εύκολα το πρόγραμμα απεξάρτησης από τη καθολική χρήση του αυτοκινήτου.

Μετακινηθήκατε από την τεχνολογία και τα μαθηματικά στη φωτογραφία! Πώς συνδέονται οι δύο αυτοί κόσμοι για εσάς;
Οι θετικές επιστήμες είναι και αυτές τέχνες. Στο πρώτο μου πτυχίο είχα δάσκαλο τον κύριο Δημήτρη Καλλιγερόπουλο που φρόντισε να μου αποδείξει αυτή την σύνδεση. Τα μαθηματικά είναι μια περιγραφική γλώσσα, όπως είναι και η φωτογραφία, αλλάζει απλά το μέσο περιγραφής αλλά η ουσία παραμένει η ίδια. Έχω κρατήσει την νοοτροπία σκέψης του Μηχανικού Αυτοματισμού, δηλαδή πώς να κάνεις τα πράγματα να δουλεύουν και αισθάνομαι ολοκληρωμένος που η περιγραφική και καταγραφική μου ανάγκη βρήκε τον δρόμο της και ανθρώπους να μου τη διδάξουν και εκφράζεται πλέον μέσα από τη φωτογραφία. Επίσης και τα δύο διεγείρουν τη περιέργεια μου, γίνονται με τον τρόπο τους το καθένα, το μέσο για να κατανοήσω το περιβάλλον και φυσικά να γνωρίσω βαθύτερα το είδος μας. Λειτουργούν αλληλοσυμπληρωματικά. Οι θετικές επιστήμες κατασκεύασαν τη φωτογραφική μηχανή και αυτή με τη σειρά της δημιούργησε ένα καινούριο τρόπο θέασης, καταγραφής και επικοινωνίας του κόσμου.

“Η ‘ιερή αγελάδα’, δηλαδή το αυτοκίνητο, έχει κάνει κανονικά κατάληψη στην Αθήνα και στην αισθητική μας”

Η Αθήνα αποτελεί συχνά κεντρικό θέμα στα έργα σας. Τι είναι αυτό που σας ελκύει (ή και το αντίθετο) στην απεικόνιση της πόλης και των ανθρώπων της; Έχει “σκληρύνει” η Αθήνα; Έχει αλλάξει;
Γεννήθηκα στην Αθήνα, μένω στην Αθήνα, με απασχολεί έντονα η ζωή εδώ γιατί η ίδια η πόλη απασχολεί έντονα και τη ζωή μου. Αυτό που με έλκει είναι η περιέργεια. Βλέπω κάτι και μου προξενεί ενδιαφέρον είτε για να μάθω τι συμβαίνει είτε για να το χρησιμοποιήσω ως σχόλιο για κάτι που συμβαίνει. Μου αρέσει να δίνω απαντήσεις σε ερωτήματα και μου αρέσει εξίσου να διεγείρω συνειδήσεις, να θέτω ερωτήματα.
Τώρα αν έχει αλλάξει η Αθήνα… Αν την συγκρίνω με την “χρυσή δεκαετία του Περικλή”, 1997-2007, έχει αλλάξει. Εντάξει, το μετρό έχει γίνει και προχωράει- σπουδαίο έργο- όπως σπουδαία έργα ήταν οι μεγάλες πεζοδρομοποιήσεις, Αποστόλου Παύλου, Ερμού, Διονυσίου Αεροπαγίτου κτλ. Ωστόσο, η Αθήνα, δυστυχώς, αισθάνομαι ότι κυρίως έχει αλλάξει σε ό,τι αφορά τα τραπεζοκαθίσματα και τις τουριστικές υποδομές. Γίνονται κάποιες τοπικές παρεμβάσεις κάθε τόσο σε κάθε  δημοτικό διαμέρισμα, σουλουπώνουμε κανένα πάρκο, καμιά πλατεία, καμιά παιδική χαρά, αλλάζουμε καμιά λάμπα, χρήσιμα όλα, αλλά έργα τα οποία δεν μπορεί να τα χαρεί ούτε το ίδιο το Δημοτικό διαμέρισμα. Αφορούν 2-3 οικοδομικά τετράγωνα και τέλος, όσοι και όσες μένουν λίγο πιο μακριά η πρόσβαση στους παραπάνω χώρους είναι δύσκολη.

Η “ιερή αγελάδα”, δηλαδή το αυτοκίνητο, έχει κάνει κανονικά κατάληψη στην Αθήνα και στην αισθητική μας. Κοντά στα 3,5 εκατομμύρια αυτοκίνητα είναι εγγεγραμμένα στο νομό Αττικής και στην πλειοψηφία των κατοίκων θα μας φαινόταν αδιανόητο να κατέβουμε από το Παγκράτι στον Βοτανικό χωρίς αυτοκίνητο. Ακόμη και να είχες τη διάθεση όμως θα βρεις μπροστά σου εμπόδια που δεν την “πουλάνε” την ιδέα και πολύ καλά. Αστικός θόρυβος, καυσαέρια, κακές συγκοινωνίες, περιορισμένος χώρος για πεζούς, απίθανα εμπόδια από κακοτεχνίες και εγκατάλειψη που ξεπηδάνε από παντού, κάνουν αυτά τα περίπου 5 χιλιόμετρα να μοιάζουν με Αργοναυτική εκστρατεία… Στην Αθήνα περπατάς και αναγκαστικά το ένα μάτι πρέπει οπωσδήποτε να κοιτάει κάτω, που πατάνε τα πόδια του. Δεν υπάρχει δίκτυο ήπιας κυκλοφορίας για να μετακινηθείς στον ιστό της πόλης, άνετα με ασφάλεια και ηρεμία, αναγκάζεσαι να προτιμήσεις το αυτοκίνητο ως επιλογή.
Δεν ξέρω αν η Αθήνα έχει σκληρύνει, καταλαβαίνω όμως, ότι η επικρατούσα αισθητική και κουλτούρα όλων αυτών των χρόνων δεν μας οδηγεί κάπου όμορφα, κάπου ανθρώπινα. Το Άμστερνταμ μέχρι το 1972 ήταν σε χειρότερο χάλι από εμάς. Το Παρίσι μέσα σε 5 χρόνια έχει κάνει άλματα, οι γειτονικές πρωτεύουσες των Βαλκανίων εξελίσσονται ανθρωποκεντρικά. Τροφή για σκέψη.

“Η κάμερα “πυροβολάει” αλλά δεν έχω διάθεση να σκοτώσω κανέναν και καμία”

Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζετε όταν προσπαθείτε να αποτυπώσετε συναισθήματα και κοινωνικά ζητήματα μέσα από τις εικόνες σας;
Να προσπαθώ να διατηρήσω την συνέπεια με τις αξίες μου και τα κίνητρά μου. Όταν φωτογραφίζω θέλω να κάνω εμένα και τη κάμερα μου δίαυλο ώστε να βγάλω προς τα έξω κάτι που θεωρώ ότι έχει ενδιαφέρον και δεν έχει τη προσοχή που του αρμόζει. Να μην ξεχνάω το κώδικα δεοντολογίας του επαγγέλματος μου. Να μην ξεχνάω να δείχνω σεβασμό σε αυτόν/ην που φωτογραφίζω ακόμα και αν βρισκόμαστε στις απέναντι όχθες του κοινωνικοπολιτικού ποταμού. Η κάμερα “πυροβολάει” έτσι κι εγώ δεν έχω διάθεση να σκοτώσω κανέναν και καμία.

Πώς αντιλαμβάνεστε τον ρόλο του φωτογράφου ως καταγραφέα της ιστορίας και της καθημερινότητας; Νιώθετε το αίσθημα μιας κάποιας “ευθύνης”;
Στη προκειμένη περίπτωση είναι δισυπόστατη η φύση του φωτογράφου. Αν φωτογραφίζω στο πλαίσιο κάποιας ανάθεσης και κυρίως σε ό,τι αφορά θέματα της επικαιρότητας εκεί εννοείται ότι υπάρχει αίσθημα ευθύνης που ξεκινά από την όσο γίνεται πιο αντιπροσωπευτική καταγραφή της είδησης, και λέω αντιπροσωπευτική και όχι αντικειμενική, ένας όρος παραπλανητικός για μένα, αφού συνειδητά ή ασυνείδητα θα πάρουμε θέση στη καταγραφή του γεγονότος. Αυτό που προσπαθώ είναι να καταγράψω αυτό που συμβαίνει στο σύνολο του και όχι αποσπασματικά. Η ευθύνη τελειώνει στο κώδικα δεοντολογίας που έχει το επάγγελμα του φωτορεπόρτερ ώστε να διασφαλίζεται η πληρέστερη ενημέρωση του θεατή. Όταν φωτογραφίζω κάποιο θέμα λόγω προσωπικής μου περιέργειας, ευθύνη φέρω μόνο στα κίνητρα που με ωθούν να καταγράψω. Πρέπει να μου είναι ξεκάθαρο το τι θέλω να πω, ώστε να προσπαθώ να αποφεύγω την υποκρισία πρώτα στον εαυτό μου και μετά στους δικούς μου ανθρώπους. Ευθύνη φέρω και απέναντι στα πρόσωπα που φωτογραφίζω. Είτε συμβαίνει εις γνώσιν τους είτε ερήμην τους.

Επομένως στο ρόλο του φωτογράφου ως καταγραφέα της ιστορίας και της καθημερινότητας τον αντιλαμβάνομαι όπως του δασκάλου, της δασκάλας, του/της ιστορικού, του ερευνητή της ερευνήτριας. Έχει δηλαδή ειδικό βάρος και μάλιστα μεγάλο. Είναι πανεύκολη στην εποχή μας η παραγωγή φωτογραφίας τόσο που τείνει να γίνει ταυτόσημος όρος με τη δημιουργία μιας εικόνας. Δε τις βάζω στη ζυγαριά, απλά αναγνωρίζω την ποιοτική διαφορά που έχουν οι ανθρώπινες πράξεις όταν λειτουργούν με το ένστικτο σε σχέση με το να λειτουργούν κατόπιν σκέψης, έρευνας, ανάγκης υλοποίησης μιας ιδέας. Και οι δύο τρόποι μπορούν να δώσουν ενδιαφέροντα οπτικά αποτελέσματα. Και οι δύο τρόποι χρειάζονται.

* Ο Σπύρος Μπακάλης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του ως Μηχανικός Αυτοματισμού και τις μεταπτυχιακές σπουδές του στην Τεχνολογία, την Επιστήμη και τα Μαθηματικά. Παράλληλα, ασχολήθηκε με τη Φωτογραφία, με έμφαση στην φωτοειδησεογραφία και τη φωτογραφία ντοκουμέντου. Στη συνέχεια, προχώρησε σε συστηματικές σπουδές Φωτογραφίας και Οπτικοακουστικών Τεχνών. 

Η απεικόνιση της Αθήνας κατά τα χρόνια της οικονομικής κρίσης και των σημείων εισόδου στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης, αποτέλεσαν τις πρώτες του καταγραφές. Από το 2017 εργάζεται ως φωτογράφος και έχει συνεργαστεί με τον ελληνικό Τύπο αλλά και με διεθνή πρακτορεία ειδησεογραφίας.

Κύρια φωτογραφικά ερεθίσματά του είναι ο αγώνας επιβίωσης του ανθρώπου, μέσα σε επιβεβλημένες κοινωνικές συνθήκες. Αναδεικνύοντας συναισθήματα και σκέψεις, με τις φωτογραφίες του επιχειρεί να διεγείρει την συνείδηση του θεατή προσκαλώντας τον να θέσει τα δικά του ερωτήματα.