ΣΤΗΝ ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΡΕΝΑΣ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΠΙΝΑΚΟΘΗΚΗ – ΟΤΑΝ ΕΥΤΕΛΗ ΥΛΙΚΑ ΑΝΑΓΟΝΤΑΙ ΣΕ ΕΡΓΑ ΤΕΧΝΗΣ

Μπαίνοντας στην Εθνική Πινακοθήκη δύο πλέον είναι τα έργα που μαγνητίζουν το βλέμμα του επισκέπτη.  Η “Λαϊκή Αγορά” του Παναγιώτη Τέτση, ένα έργο μεγάλων διαστάσεων γεμάτο χρώματα που αναβλύζει χαρά και αισιοδοξία, βρίσκεται εκεί μόνιμα και ουσιαστικά υποδέχεται τους επισκέπτες. Το δεύτερο έργο βρίσκεται στα δεξιά μας και είναι μία γυναικεία μορφή που αναδύεται στον χώρο και ανήκει στην εμβληματική εικαστικό Ρένα Παπασπύρου. Το «Baalbeks»  ανήκει στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείου Αλεξάνδρου Σούτσου και αποτελεί σημείο εκκίνησης της έκθεσης «Επιφάνειες, οδηγίες χρήσης* – Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη».

Η έκθεση, που έχει διάρκεια μέχρι τις 16 Ιουνίου 2024, είναι η πρώτη μίας σειράς δράσεων που ανήκουν στο νέο πρόγραμμα του μουσείου με τίτλο «Ενδιάμεσος Χώρος». Πρόκειται για ένα ευέλικτο πρόγραμμα με συνεχή ροή ανάμεσα σε περιεκτικές ατομικές ή ομαδικές εκθέσεις, εργαστήρια, επιτελεστικές δράσεις, θεματικά αφιερώματα, παρουσιάσεις και διατομεακά προγράμματα που εστιάζει στη σύνδεση του «μέσα» με το «έξω» και ενεργοποιεί κάθε φορά διαφορετικούς χώρους τόσο στον εσωτερικό, όσο και στον περιβάλλοντα χώρο του κτηρίου.

“Είναι σημαντικό να ενεργοποιούνται και άλλοι χώροι, γιατί έτσι η Πινακοθήκη μπορεί και απορροφά τους κραδασμούς της εξωτερικής πραγματικότητας” ανέφερε χαρακτηριστικά η διευθύντρια της Πινακοθήκης Συραγώ Τσιάρα, ενώ η επιμελήτρια της έκθεσης Σοφία Ελίζα Μπουράτση,  σημείωσε πως ο Ενδιάμεσος Χώρος είναι σαν “μία ρωγμή από την οποία δεν μπαίνει φως, αλλά ένα άλλο κοίταγμα”. Στόχος του είναι να τροφοδοτήσει με σύγχρονες επιμελητικές και θεωρητικές προσεγγίσεις την ανάγνωση της μόνιμης συλλογής, των αρχείων και της ιστορίας της ΕΠΜΑΣ και να γίνει ο δίαυλος επικοινωνίας, η γέφυρα που θα συνδέσει το παρελθόν με το παρόν και το μέλλον.

 

Η διαλεκτική σχέση ανάμεσα στην καθημερινότητα και την ύλη

Η Ρένα Παπασπύρου κατά τη διάρκεια της ξενάγησης, που η ίδια μας έκανε, θυμήθηκε τον εαυτό της σαν παιδί να παρατηρεί το μωσαϊκό πάτωμα στον διάδρομο του πατρικού της σπιτιού ανακαλύπτοντας μορφές, σχήματα και νοήματα. «Έπαιρνα το μολύβι του πατέρα μου που ήταν δάσκαλος και με τη μύτη του ακολουθούσα τις γραμμές αυτού του φανταστικού σχεδίου που το μυαλό μου πρόβαλλε πάνω στην επιφάνεια του δαπέδου. Ζωγράφιζα μάλιστα πάνω του διάφορα πρόσωπα» εξομολογείται.

Η σπουδαία εικαστικός προβάλλει το 1972 μεγάλες σκιές στον οικείο χώρο του δωματίου της και βρίσκεται αντιμέτωπη με τον ιδιαίτερο μορφολογικό χαρακτήρα του τοίχου, της επιφάνειας της ύλης. Μη θέλοντας να επέμβει στην «αυτοτέλεια της ύλης», επιλέγει να καταγράψει τα «επεισόδια στην ύλη», τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της κάθε επιφάνειας, ζωγραφίζοντας με το ελάχιστο χρωστικό μέσο, το μολύβι.

Στην πορεία, αρχίζει να χρησιμοποιεί για το έργο της τα καθημερινά υλικά που έχει στη διάθεσή της στο σπίτι της (το χαρτί και το δάπεδο), καθώς και αυτά που συναντά μέσα στην πόλη (ξύλο, λαμαρίνες, αποσπάσματα από τοίχους εγκαταλελειμμένων σπιτιών, άσφαλτο και αργότερα μωσαϊκά και πλαστικοποιημένες επιφάνειες). Αυτά τα υλικά εκτίθενται στους τοίχους του μουσείου.

Γυναίκα, μάνα, καλλιτέχνης και πρώτη γυναίκα καθηγήτρια σε εργαστήριο της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών η Ρένα Παπασπύρου ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της καθημερινότητάς της μετατρέποντάς την σε καλλιτεχνικό πεδίο έρευνας και δημιουργίας. Και έτσι, την υπερβαίνει. Τα έργα της κουβαλούν μία ιδιαίτερη ενεργειακή φόρτιση. Και αυτό δεν είναι κάτι που είναι άμεσα ορατό. Είναι κάτι που το νιώθεις αν περιηγηθεί το βλέμμα σου για λίγα μόνο λεπτά πάνω τους. Καθόλου τυχαίο. Ακούγοντάς την να μιλά κατά τη διάρκεια της ξενάγησής της μπορούσες να καταλάβεις πόσα κιλά βιωματικού φορτίου και πόση πύκνωση ενέργειας φέρουν επάνω τους.

Ευτελή, καθημερινά υλικά γίνονται έργα Τέχνης

Η “ενδιάμεση” αυτή έκθεση δίνει τον τόνο της από την είσοδο της Πινακοθήκης με το εντυπωσιακό έργο «Balbeeks» (πρόκειται για την ομώνυμη σειρά που δημιούργησε η εικαστικός με αναφορές στον ομώνυμο αρχαίο ναό). Η καλλιτέχνιδα μπήκε σ’ ένα καμένο σπίτι στα Μελίσσια στα μέσα της δεκαετίας του ‘80 και έκανε αυτό που ξέρει πάρα πολύ καλά να κάνει. Μία μεγάλου μεγέθους αποτοίχηση.

Συγχρόνως είχε βρει μία φωτογραφία εκείνη την εποχή στο περιοδικό Τime που απεικόνιζε έναν μουτζαχεντίν μπροστά στον ναό του Μπάλμπεκ. “Η φωτογραφία ήταν κακοτυπωμένη και μου φάνηκε πως είχε το ίδιο χρώμα με τους καμένους τοίχους”.  Πάνω στην αποτοίχηση πρόσθεσε υφάσματα. Άλλωστε, όπως μας είπε και η ίδια, στα έργα της πάντα αφήνει να λειτουργήσει το υλικό. “Όταν θέλω να κάνω μια έντονη προσθήκη, θα προσθέσω ένα κομμάτι πανί, δε θα επέμβω απευθείας στο υλικό. Αν μου δημιουργεί μια εικόνα, θα την προσθέσω», σημειώνει. Το απόκοσμο αποτέλεσμα μαγνητίζει το βλέμμα.

Κατεβαίνοντας στον Ενδιάμεσο Χώρο, βλέπουμε τη σειρά των έργων της «Εικόνες στην ύλη», όπου η εικαστικός καταγράφει τις εικόνες που ανακαλύπτει συνειρμικά στις επιφάνειες. Όπως χαρακτηριστικά περιγράφει: «η εικόνα στην ύλη δημιουργείται αποκλειστικά από τα ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία της κάθε επιφάνειας. Η φαντασία του θεατή – του όποιου θεατή – την ανιχνεύει και την απομονώνει μέσα από ένα πλήθος τυχαίες μορφές που συνυπάρχουν πάνω στην ίδια επιφάνεια».

Τα έργα αυτά αντιπροσωπεύουν όλα τα στάδια της δουλειάς της από το 1976 μέχρι σήμερα. Το κοινό μάλιστα, μπορεί να δει και δύο νέα έργα που δημιούργησε ειδικά για την έκθεση. Ξεκινώντας από τα σομόν και τα ροζ, έργα που αποτελούν αποτοιχισμένες επιφάνειες από τα παιδικά υπνοδωμάτια των παιδιών της, μέχρι το εντυπωσιακό “Μικρό Δειγματολόγιο από το Τοπίο της Πόλης”, γίνεται αντιληπτό πως το έργο της Παπασπύρου στο σύνολό του θέτει θεμελιώδη ερωτήματα γύρω από την πολλαπλότητα της εικόνας, τη σχέση της ύλης (αντικειμενικός κόσμος) με το βλέμμα (υποκειμενικότητα), την αισθητική εμπειρία της καθημερινής ζωής και τη δυνατότητα του ανθρώπινου νου να δημιουργεί εικόνες και να κάνει ελεύθερους συνειρμούς.

Αυτό που και η ίδια η καλλιτέχνις τόνισε πολλάκις στην ξενάγηση είναι πως τα έργα της προσφέρουν γενναιόδωρα στον θεατή τη δυνατότητα να αποκτήσει ενεργό ρόλο μέσω του βλέμματός του: να ψάξει και να βρει εικόνες. Και είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να την ακούς να αναφέρει τι είναι αυτό που έβλεπε μπροστά στο έργο “Εικόνες στην ύλη- Οδηγίες Ανάγνωσης”.

*Ο τίτλος της έκθεσης αποτελεί αναφορά στο βιβλίο του Georges Perec, Ζωή, Οδηγίες χρήσεως, (La vie mode d’emploi), Αθήνα, ‘Υψιλον / Βιβλία, 1991.