ΣΤΟ “ΣΠΙΤΙ ΤΗΣ ΜΠΕΡΝΑΝΤΑ ΑΛΜΠΑ” ΕΙΔΑΜΕ ΠΕΝΤΕ ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΠΟΛΙΟΡΚΗΜΕΝΕΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ

“Το σπίτι της Μπερνάρντα Άλμπα”, ένα από τα σημαντικότερα έργα της παγκόσμιας δραματουργίας και τελευταίο έργου του Ισπανού συγγραφέα και ποιητή Φεδερίκο Γκαρθία Λόρκα, αποτελεί μία ενδελεχή διερεύνηση της δυναμικής της εξουσίας και της ανθρώπινης επιθυμίας.

Τοποθετημένο σε ένα αγροτικό ισπανικό χωριό, το έργο εμβαθύνει στη ζωή της Μπερνάρντα Άλμπα μιας αυταρχικής μητριαρχικής φιγούρας στο πρόσωπο της οποίας αντικατοπτρίζονται οι παραδοσιακές αξίες και άπαντες οι κοινωνικοί κανόνες. Η άκαμπτη προσήλωση της στις κοινωνικές συμβάσεις και η εμμονή της να διατηρήσει “αλώβητη” την τιμή της οικογένειας την ωθούν να ελέγχει κάθε πτυχή της ζωής των πέντε θυγατέρων της.

Η αυταρχική της κυριαρχία “απογειώνεται” μετά τον θάνατο του δεύτερου συζύγου της και επιβάλλει στις πέντε κόρες της 8 χρόνια πένθους και εγκλεισμού καταπνίγοντας με τον τρόπο αυτό την ατομική τους έκφραση και διαιωνίζοντας μια αποπνικτική ατμόσφαιρα καταπίεσης μέσα στο σπίτι.

Οι κοπέλες αντιδρούν απεγνωσμένα και οι αντιδράσεις αυτές κορυφώνονται όταν εμφανίζεται ένας άνδρας, ο Πέπε, που για άλλη γίνεται  εραστής, για άλλη μνηστήρας, για άλλη φαντασίωση. Η ανάγκη για ζωή φουσκώνει διαρκώς στις νέες κοπέλες και σταδιακά αποκαλύπτονται όλες οι καταπιεσμένες επιθυμίες που σιγοβράζουν κάτω από την επιφάνεια του αυταρχικού καθεστώτος του σπιτιού. Ωστόσο, ο σιδηρούς έλεγχος της Μπερνάντα τελικά συνθλίβει κάθε είδους επανάσταση και οι συνέπειες είναι ολέθριες.

Η σκηνοθετική ματιά της Μαρίας Πρωτόπαππα

Η Μαρία Πρωτόπαππα στην εξαιρετική “Αντιγόνη” του Ανούιγ (την οποία είχε επίσης παρουσιάσει στο Υπόγειο του Τέχνης), είχε εκφράσει την προβληματική της γύρω από το θέμα του πολέμου, της εξουσίας, του φύλου και της γυναικείας χειραφέτησης. Η έμπειρη σκηνοθέτιδα και ηθοποιός επιλέγοντας το συγκεκριμένο έργο του Λόρκα συνειδητά παραμένει στην ίδια τροχιά προβληματισμών.

Η λιτή και επιβλητική σκηνογραφία της Εύας Νάθενα, ιδιαίτερα στις πρώτες σκηνές, παραπέμπει έντονα στην “Αντιγόνη” – οι ηρωίδες φορούν ανδρικά κοστούμια και κάθονται σε δύο πάγκους απευθυνόμενες στο κοινό- σαν η μία παράσταση να δίνει τη σκυτάλη στην επόμενη.

Λίγο πριν “μπούμε” στο σπίτι της Μπερνάντα μία εκ των ηθοποιών, η Κατερίνα Φωτιάδη, στέκεται στο κέντρο της σκηνής και μας συστήνει τον εαυτό της. Μας λέει το όνομά της, πως έχει μία κόρη, πως δουλεύει για να τα βγάλει πέρα στη σύγχρονη κοινωνία και καταλήγει λέγοντας πως “ευτυχώς η γενιά μου πόλεμο δεν έζησε”.

Από την πρώτη στιγμή η Μαρία Πρωτόπαππα αντιπαραθέτει τις δύο εποχές επιχειρώντας να αναπτύξει μία διαλεκτική ανάμεσα στις καταπιεσμένες, σχεδόν φυλακισμένες ηρωίδες του Λόρκα με τις σύγχρονες ηρωίδες που πια χειραφετημένες έχουν βγει στην αγορά εργασίας σκιαγραφώντας παράλληλα το ιστορικό του πλαίσιο. Γιατί η γενιά μας είναι μεγαλωμένη με αναμνήσεις κατοχής και εμφυλίου και διαρκώς “ακούμε” τον θόρυβο ενός γειτονικού πολέμου, αλλά ποτέ αυτός δε μας έχει αγγίξει.

Πολύ εύστοχο σαν σχόλιο, καθώς εκ προοιμίου υπογραμμίζεται μεν την απόσταση των δύο εποχών, τονίζονται δε οι ομοιότητες που αφορούν τη γυναικεία ψυχοσύνθεση, αλλά και την ελευθερία εν γένει. Ωστόσο, η σύγχρονη αυτή πινελιά μένει εκεί, σαν ένας πολλά υποσχόμενος πρόλογος, που ακολουθεί το κυρίως μέρος και λείπει ο επίλογος.

Η δραματουργία της Μ. Πρωτόπαππα  και της Ελένης Σπετσιώτη είναι συμπυκνωμένη και σφιχτή, έχουν αφαιρεθεί μεν αρκετά από τα πρόσωπα, αλλά αυτό δε δείχνει να “βλάπτει” ιδιαίτερα τη ροή του έργου που τελικά, παρά τις δυσκολίες, απεικονίζει επαρκώς στην πολυπλοκότητα των οικογενειακών σχέσεων και τις καταπιεστικές δυνάμεις που προσπαθούν να περιορίσουν και να ελέγξουν την επιθυμία και τέλος υπογραμμίζει την πολύπλευρη φύση της γυναικείας εξουσίας, τον διαρκή αγώνα για ελευθερία και δράση απέναντι στους κοινωνικούς περιορισμούς.

Ίσως έτσι εξηγείται και ο υπότιτλος της παράστασης “Το Σώμα όπου Ανατέλλει η Αντοχή”, οι ηρωίδες του Λόρκα μπορεί να μην αντιδρούν ριζοσπαστικά σε όλη αυτήν την καταπίεση, αλλά και μόνο το γεγονός πως την υπομένουν και προσπαθούν με τον τρόπο τους να αντιταχθούν σε αυτήν, σηματοδοτεί μία… Ανατολή.

Οι ερμηνείες

Η Μαρία Πρωτόπαπα επέλεξε στον ρόλο της Μπερνάρντα Άλμπα, έναν άνδρα, τον Χρήστο Στέργιογλου, ενώ την Αγκούστια, μία από τις κόρες υποδύθηκε ο Δημήτρης Μαργαρίτης. Αυτό το παιχνίδι με τα φύλα είναι μεν της μοδός, αλλά ταυτόχρονα εξόχως γοητευτικό. Όταν δε πετυχαίνει, (το ίδιο συνέβη και στον Βασιλιά Ληρ με Μπέττυ Αρβανίτη) γίνεται άμεσα κατανοητό πως τελικά σημασία δεν έχει το φύλο, αλλά ο ίδιος ο ηθοποιός. Άλλωστε ούτε η εξουσία ούτε η υποταγή έχουν φύλο…

«Λιγότερο duende και πιο σκληρή δουλειά», λέει με ένα μπλαζέ ειρωνικό ύφος στις κόρες του άμα τη εμφανίσει του ο Χρήστος Στέργιογλου και αυτόματα διαρρηγνύεται η εικόνα που είχαμε σχηματίσει για την Μπερνάντα. Η ηρωίδα αυτή δεν έχει ατσάλινο κέλυφος, η κυριαρχία της είναι εμφανής στην αυστηρή επιβολή των κοινωνικών κανόνων, αλλά όχι αρκούντως επιβλητική.

Ο Στέργιογλου επέλεξε έναν πιο ήπιο υποκριτικό δρόμο εμποτίζοντας τη μητριαρχική αυτή φιγούρα με γενναίες δόσεις ειρωνείας και δεν εξάντλησε την αυστηρότητά του μέσα στο σπίτι, γεγονός που ίσως στέρησε από την παράσταση την ατμόσφαιρα αυστηρού εγκλεισμού και τρόμου. Ευτυχώς, αυτό εν μέρει αναπληρώθηκε από κάποιες υποβλητικές εικόνες, όπως αυτές με τα σάβανα που έραβαν οι κόρες, αλλά και με το γενικότερο μαύρο φόντο της παράστασης, τους ασπρόμαυρους φωτισμούς της Βαλεντίνας Ταμιωλάκη και την υπαινικτική μουσική του Φώτη Σιώτα.

Η Άννα Καλαϊτζίδου κέρδισε τις εντυπώσεις στον ρόλο της υπηρέτριας που έχοντας πια πολλά χρόνια στην πλάτη της ναι μεν υπηρετεί την Μπερνάρντα, αλλά έχει και τη δύναμη να της αντισταθεί όπου και αν χρειαστεί. Η ερμηνεία της στιβαρή και εντυπωσιακή και ανοίγει πολλές και νέες ερμηνείες για τη σχέση των δύο αυτών γυναικών.

Για τις κόρες το “σπίτι” γίνεται μια μεταφορική φυλακή, που εγκλωβίζει τις ηρωίδες σε στερεοτυπικούς ρόλους και τους στερεί κάθε είδους δράση. Μέσα σε αυτό το καταπιεστικό περιβάλλον, στερούνται την ελευθερία της έκφρασης, εξαναγκάζονται σε κανονισμένους γάμους και υπόκεινται στην τυραννία της θέλησης της μητέρας τους, αλλά παράλληλα διεκδικούν τις δικές τους μορφές εξουσίας με λεπτούς και συχνά ανατρεπτικούς τρόπους.

Από αυτές (Ευγενία Αποστόλου, Δημήτρης Μαργαρίτης, Ελένη Σπετσιώτη, Κατερίνα Φωτιάδη) ξεχωρίζει η Χριστίνα Χειλά Φαμέλη, καθώς δίνει μία δυναμική ερμηνεία στον ρόλο της μικρότερης κόρης και προσπαθεί με κάθε τρόπο να προκαλέσει την εξουσιαστική μητέρα της μέσω της παθιασμένης επιδίωξης της απαγορευμένης αγάπης του Πέπε. Η εξέγερσή της ενάντια στους κοινωνικούς περιορισμούς υπογραμμίζει την έμφυτη δύναμη που απορρέει από την αμφισβήτηση των καταπιεστικών προτύπων.

Συμπέρασμα

Το “Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα” είναι άρτια σκηνοθετημένη παράσταση από τη Μαρία Πρωτόπαππα που εξερευνά τη δυναμική της εξουσίας, της καταπίεσης και του ανθρώπινου ψυχισμού που μοιάζει πως μπορεί όλα να τα υπομείνει και απευθύνεται σε καλά διαβασμένους θεατές.