WOW FESTIVAL: ΜΙΑ ΒΡΑΔΙΑ ΣΤΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΜΕ ΤΗ ΘΡΥΛΙΚΗ ANGELA DAVIS ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΜΒΛΗΜΑΤΙΚΗ ANNIE LENNOX

8 Μαρτίου, Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας, και βρισκόμαστε στο Royal Albert Hall, στην καρδιά του Λονδίνου. Η ατμόσφαιρα πάλλεται από ενέργεια γιατί το WOW (Women of the World) Festival γιορτάζει τα 15 του χρόνια, φέρνοντας στο προσκήνιο γυναίκες, θηλυκότητες και non-binary άτομα από όλο τον κόσμο. Μέσα στο επιβλητικό θέατρο, ανάμεσα σε 4.000 θεατές, νιώθεις πως συμμετέχεις σε κάτι πολύ μεγαλύτερο από ένα φεστιβάλ—ένα παγκόσμιο κίνημα που διεκδικεί, φωτίζει και ενώνει.

Τραγική ειρωνεία η εν Ελλάδι πραγματικότητα. Στη Βουλή αντηχεί η φράση «Κάνε κάνα παιδί», υπενθυμίζοντάς μάς πόσο μακρύς είναι ακόμα ο δρόμος προς την ουσιαστική ισότητα. 

Το WOW Festival μάς είναι ήδη γνώριμο στην Ελλάδα, με δύο δυναμικές διοργανώσεις στο ΚΠΙΣΝ, ενώ η προετοιμασία για το τρίτο – που θα πραγματοποιηθεί από τις 4 έως τις 7 Απριλίου 2025 – έχει ήδη ξεκινήσει. 

Τα τελευταία 15 χρόνια, το σπουδαίο αυτό φεστιβάλ με ιδρύτρια την Jude Kelly και εφαλτήριο το Λονδίνο, έχει επιτελέσει απίστευτο έργο, δημιουργώντας ένα παγκόσμιο κίνημα με 150 φεστιβάλ σε 70 μέρη του κόσμου, “αγγίζοντας” περισσότερους από 5 εκατομμύρια ανθρώπους σε έξι ηπείρους.

Ημέρα Γυναίκας, λοιπόν, στο Λονδίνο με το βλέμμα μας στραμμένο στο εντυπωσιακό stage του Royal Albert Hall, όπου το WOW συνεχίζει να ανοίγει δρόμους.

Φεστιβάλ WOW – Ένας ασφαλής χώρος όπου οι άνθρωποι μοιράζονται τις ιστορίες τους

Όταν η σουφραζέτα Emmeline Pankhurst σηκώθηκε όρθια στο Royal Albert Hall, το 1912, και παρακίνησε τις γυναίκες να εξεγερθούν, σίγουρα δεν φανταζόταν ότι περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, στο ίδιο σημείο στην ίδια σκηνή, φεμινιστές καλλιτέχνες αλλά και μία οργάνωση γυναικών με μέλη σε όλο τον κόσμο θα συζητούσαν ζητήματα ισότητας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Το WOW (Women of the World) ιδρύθηκε από την Jude Kelly το 2010 και έχει ως στόχο να οικοδομήσει έναν κόσμο ισότητας των φύλων, μέσω φεστιβάλ, εκδηλώσεων και άλλων πρωτοβουλιών που “γιορτάζουν” τις γυναίκες, τα κορίτσια και τα non-binary άτομα. Ένας ασφαλής χώρος όπου άνδρες και γυναίκες λένε τις ιστορίες τους και συζητούν λύσεις για την αλλαγή.

“Προμετωπίδα” της βραδιάς στο Royal Albert Hall το Σάββατο 8 Μαρτίου ήταν η πολιτική ακτιβίστρια θρύλος Angela Davis, που έδωσε μηνύματα συμπερίληψης, αναφέρθηκε επίμονα στις γυναίκες της Παλαιστίνης, στον καπιταλισμό και στην ανάγκη να μην χάσουμε την πίστη μας για ένα καλύτερο μέλλον. Εκτός από την Davis στον καναπέ του φεστιβάλ έκατσε η ακτιβίστρια μουσικός Annie Lennox (την αγαπήσαμε στους Eurythmics) και ενδιαφέροντες καλεσμένοι.

Η βραδιά προσέφερε πολλή τροφή για σκέψη, αλλά το ίδιο ισχύει και για την ημέρα που την προηγήθηκε. Η περιήγηση στο Λονδίνο, πριν ανοίξουν οι πόρτες του Royal Albert Hall, είχε έντονο γυναικείο άρωμα, δημιουργώντας το ιδανικό σκηνικό για να υποδεχτούμε το WOW AT 15, το οποίο ανυπομονούμε να ζήσουμε και στην Αθήνα τον ερχόμενο Απρίλιο.

Ημέρα της Γυναίκας στο Λονδίνο – Η “προετοιμασία” για το WOW

Ηλιόλουστη μέρα στο Λονδίνο και ένα από τα θετικά του να μένεις σε ξενοδοχείο στο South Kensington είναι ότι ακριβώς στα πόδια σου έχεις το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και το Μουσείο Βικτόρια και Άλμπερτ (V&A). Περπατώντας τον Exhibition Road – με δυνατό ήλιο Σάββατο πρωί – η ζωή αποκτά μια ενδιαφέρουσα πολυπολιτισμικότητα, καθώς συνοδοιπορείς με τις φυλές όλου του πλανήτη.

Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας είναι ένα αρχιτεκτονικό κόσμημα που, ακόμα και χωρίς να δεις τα εκθέματα του (υπάρχουν 80 εκατ. στις αίθουσές του!), σε βυθίζει στον κόσμο του Χάρι Πότερ και της Φιλοσοφικής Λίθου. Από τον σκελετό της Μπλε Φάλαινας στην κεντρική αίθουσα μέχρι την αίθουσα με τους δεινόσαυρους, η Ημέρα της Γυναίκας γίνεται ακόμα πιο ιδιαίτερη μπροστά από την επιγραφή για τη Mary Anning, την πρωτοπόρο Βρετανίδα παλαιοντολόγο που έκανε επαναστατικές ανακαλύψεις σε μια εποχή που η επιστήμη ήταν απόλυτα ανδροκρατούμενη. Μαζί με μια ομάδα μαθητών, ανακαλύπτουμε τον αγώνα της (που μάλιστα ενέπνευσε την ταινία “Ammonite” με την Κέιτ Γουίνσλετ, το 2020).

Παραμερίζοντας με δυσκολία τις ορδές σχολείων, γονιών και επισκεπτών που πλέον έχουν κάνει το μουσείο αδιάβατο στις 12 το μεσημέρι, φτάνουμε στην πόρτα του V&A. Το μεγαλύτερο μουσείο εφαρμοσμένων και διακοσμητικών τεχνών, σχεδιασμού και γλυπτικής στον κόσμο, στεγάζει μια μόνιμη συλλογή πάνω από 2,27 εκατομμυρίων εκθεμάτων. Εδώ η Ημέρα της Γυναίκας πήρε άλλο νόημα με την έκθεση αφιερωμένη στη Naomi Campbell. Ένας 90ς βωμός λατρείας στο διάσημο μοντέλο με 100 ενδύματα, αξεσουάρ και φωτογραφίες/βίντεο από όλη της την πορεία στο χώρο της μόδας.

Επόμενος σταθμός μας, το MOCO του Λονδίνου με την “κολοκύθα” της Kusama και τα έργα της Marina Abramović – δυο καλλιτέχνιδες που έχουν σημαδέψει την τέχνη. Και μια καλή ευκαιρία να διασχίσουμε τον καταπράσινο παράδεισο που λέγεται Hyde Park, παρέα με άλογα, σκιουράκια, γυναίκες που τρέχουν σε μίνι-μαραθώνιο, παιδιά που παίζουν ποδόσφαιρο και εκατοντάδες επισκέπτες που απολαμβάνουν τη βαρκάδα τους στη λίμνη Serpentine (διαθέτει και ομώνυμο πολιτιστικό κέντρο). Και όλοι με κοντομάνικα.

Στο MOCO, απέναντι από την λευκή μαρμάρινη Marble Arch του 19ου αιώνα, πέρα από τα έργα πασίγνωστων ανδρών δημιουργών (Warhol, Basquiat, Picasso, Banksy, KAWS, Hirst και του ποπ ειδώλου Robbie Williams) στεκόμαστε στην εκθεσιακή ενότητα “Healing Frequency” της Abramović. Μια σειρά από καρέκλες, κρεβάτια και παγκάκια διακοσμημένα με τους χαρακτηριστικούς κρυστάλλους της Abramović, μας προσκαλούν να βυθιστούμε σε στιγμές ενδοσκόπησης. Δύο κορίτσια φωτογραφίζονται χοροπηδώντας μπροστά από το μότο της κορυφαίας Σέρβας ακτιβίστριας και περφόρμερ: “True beauty is a conscious mind” – Η αληθινή ομορφιά είναι ένας συνειδητός νους – μία πολύ ωραία φράση (και) για την Ημέρα της Γυναίκας και για τα όσα θα ακολουθήσουν.

Η μέρα μας φυσικά θα κορυφωθεί στο Royal Albert Hall νωρίς το βράδυ όπου η “ψυχή” του WOW, Jude Kelly απευθύνθηκε σε όλες τις γυναίκες αλλά και στους άνδρες, που “είναι συνοδοιπόροι και όχι αντίπαλοι”.

WOW at 15 – Γιατί στο Royal Albert Hall;

Η πρώτη φορά στο Royal Albert Hall έχει ένα δέος γιατί δεν μπορείς παρά να σκεφτείς ότι πατάς σε “ιερό έδαφος”. Ένα από τα πιο θρυλικά venues στον κόσμο, εμβληματικό στολίδι της πόλης, που έχει φιλοξενήσει τα μεγαλύτερα ονόματα της μουσικής και των τεχνών. Στον χαρακτηριστικό κυκλικό του διάδρομο φιγουράρουν φωτογραφίες μουσικών ειδώλων που έχουν χαρίσει στο κοινό του Hall αξέχαστες εμφανίσεις.

Σε μία από τις αφίσες βλέπουμε την Νάνα Μούσχουρη (έχει εμφανιστεί 17 φορές στο Hall) και διαβάζουμε: “Το Royal Albert Hall είναι ένα σημείο για ανθρώπους από όλο τον κόσμο να συναντηθούν όχι μόνο για να τραγουδήσουν, αλλά και για να μοιραστούν ιδέες. Έχει φιλοξενήσει γυναίκες-κλειδιά που υπερασπίστηκαν την ευρεία αλλαγή και την παγκόσμια ειρήνη”.

Αυτό λοιπόν που δεν γνωρίζαμε είναι ότι το Royal Albert Hall έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην εκστρατεία για το δικαίωμα ψήφου των γυναικών, και άρα η επιλογή του από το WOW είναι πολύ εύστοχη. Σε σχεδόν τριάντα διαφορετικές περιπτώσεις μεταξύ 1908 και 1913, η αίθουσα βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του αγώνα των γυναικών, καθώς μισθώθηκε ως χώρος συνάντησης από πολλές διαφορετικές μαχητικές και ειρηνιστικές ομάδες για το δικαίωμα ψήφου. “Εμείς οι γυναίκες σουφραζέτες έχουμε μια μεγάλη αποστολή – τη μεγαλύτερη αποστολή που γνώρισε ποτέ ο κόσμος. Να απελευθερώσουμε τη μισή ανθρώπινη φυλή και μέσω αυτής της ελευθερίας να σώσουμε την υπόλοιπη” είπε το 1912 η Emmeline Pankhurst, γράφοντας ιστορία. “Μετατρέπω αυτή τη συγκέντρωση σε εξέγερση!” είπε στο κατάμεστο Hall.

Και λες και πατήθηκε ένα κουμπί fast-forward, βρισκόμαστε ξανά στην ίδια αίθουσα. Καθώς οι θεατές μπαίνουν και τακτοποιούνται, ο χώρος μεταμορφώνεται σε ένα ζωντανό, πολύχρωμο παλίμψηστο γυναικών από κάθε γωνιά του κόσμου.

Ήταν συγκινητικό να βλέπεις γυναίκες όλων των ηλικιών, φυλών και καταγωγών – με δυτικοευρωπαϊκά σακάκια, αφρικανικά τουρμπάν και ινδικά σάρια – να κομίζουν μια πανσπερμία απόψεων, όλες συγκλίνουσες γύρω από έναν κοινό άξονα: την ισότητα, τις ίσες ευκαιρίες, τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η μεγάλη αίθουσα του Hall είναι ατμοσφαιρικά ημιφωτισμένη, φυσικά πλημμυρισμένη στη συντριπτική πλειοψηφία της από γυναίκες και στο βάθος το επιβλητικό Μεγάλο (εκκλησιαστικό) Όργανο – ή αλλιώς «Η Φωνή του Δία» όπως το αποκαλούν. Στο πλάι της σκηνής δύο κοπέλες “μεταφράζουν” στη νοηματική.

Η αίθουσα δονείται από ενέργεια. Καθώς η Jude Kelly μιλά για τα 15 χρόνια του WOW και τα δικαιώματα των γυναικών, το κοινό ξεσπά σε χειροκροτήματα—αλλά δεν σταματά εκεί. Τα πόδια μας αρχίζουν να χτυπούν ρυθμικά στο ξύλινο πάτωμα, μέχρι που ο χώρος γεμίζει με έναν βαθύ, συντονισμένο ήχο, σαν χτύπο καρδιάς. Δεν ήταν απλώς ενθουσιασμός· ήταν μια συλλογική έκφραση πάθους και αποφασιστικότητας για την αλλαγή.

Η Jude Kelly μιλά για τη δική της ιστορία και πώς ένα κορίτσι από το Λίβερπουλ, που ήθελε να δώσει βήμα ώστε να ειπωθούν ελεύθερα οι ιστορίες των ανθρώπων, έφτασε σήμερα εδώ. Μια εξαιρετικά προικισμένη ομιλήτρια την οποία έχουμε ακούσει και στο ελληνικό WOW.

Στα εμβόλιμα highlights της βραδιάς ήταν η ζωντανή μουσική. Ακούσαμε live την 11 φορές υποψήφια για Grammy συνθέτρια, ακτιβίστρια και σολίστ του σιτάρ Anoushka Shankar η οποία με την ερμηνεία του “Stolen Moments” πριν από το διάλειμμα μας έκοψε την ανάσα. Υπήρχαν επίσης δύο ζωντανές παγκόσμιες πρεμιέρες από τις διάσημες συνθέτριες Errollyn Wallen και Isobel Waller-Bridge, με τις οργανίστριες Anna Lapwood και Rachel Mahon, καθώς και 150μελή διαγενεακή χορωδία που αποθεώθηκε.

Annie Lennox – Η απόλυτη Global Feminist

Η Annie Lennox είναι μια καλεσμένη-όνειρο, και η Jude Kelly αμέσως κάθεται στον καναπέ για να μοιραστούν πληροφορίες για τη φεμινιστική φιλανθρωπική οργάνωση της Lennox ονόματι The Circle (αγωνίζεται για τα δικαιώματα των γυναικών και των κοριτσιών που αντιμετωπίζουν βία και αδικία σε όλο τον κόσμο). Στην μπλούζα της φοράει το μότο “Global Feminist” και φωνάζει “Είμαι μία παγκόσμια φεμινίστρια” προκαλώντας το χειροκρότημα στην αίθουσα.

Το ακριβώς προηγούμενο βράδυ στην ίδια σκηνή τραγούδησε για το The Circle μαζί με φίλους καλλιτέχνες, ενώ μοιράστηκε τη σκηνή με την κόρη της Lola. Η Lennox μάς μίλησε για την πρόσφατα διαγνωσθείσα ΔΕΠΥ της (Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας), αλλά και την προσωπική της σχέση με τον φεμινισμό, τονίζοντας ότι αν και δεν ήταν αναγκαίο να πάρει θέση και να αγωνιστεί για τα δικαιώματα των γυναικών, το έκανε όμως με πάθος και αφοσίωση, χρησιμοποιώντας την πλατφόρμα της ως καλλιτέχνης για να προάγει την παγκόσμια γυναικεία ενδυνάμωση. Μίλησε επίσης για την απόφαση να φορέσει ανδρικό κοστούμι στη σκηνή, ένα σύμβολο ισότητας και δύναμης, και το πώς αυτή η απόφαση σχετίζεται με την ανάγκη της να εκφράσει την εσωτερική της δύναμη και ταυτότητα.

Η Lennox αναφέρθηκε και στη σημασία του να αναγνωρίσουμε ότι ο φεμινισμός έχει παγκόσμια διάσταση. Μίλησε εν συντομία για τη δουλειά της με φιλανθρωπικές οργανώσεις όπως η Oxfam και το Comic Relief, ταξιδεύοντας σε χώρες όπως η Ουγκάντα και η Μαλάουι, όπου είδε από πρώτο χέρι την καταπίεση και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν πολλές γυναίκες και κορίτσια σε όλο τον κόσμο και τόνισε πως η εκπαίδευση για τα κορίτσια και η πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας είναι βασικά δικαιώματα που δεν είναι δεδομένα σε πολλές χώρες.

Τέλος υπογράμμισε την ανάγκη της “συμμαχίας” μεταξύ ανδρών και γυναικών. Αναγνώρισε ότι οι άνδρες έχουν κι αυτοί τις δικές τους πιέσεις και προσδοκίες που τους επιβάλλει η κοινωνία, και τόνισε πως ο φεμινισμός δεν είναι αντίθετος με τους άνδρες, αλλά με τις ανισότητες και τις παραδοσιακές κοινωνικές δομές που περιορίζουν και τους δύο. Για να υπάρξει πραγματική πρόοδος, οι άνδρες πρέπει να είναι σύμμαχοι των γυναικών στην προσπάθεια για ισότητα.

Η συζήτηση έκλεισε με τη Lennox να εκφράζει την ανάγκη να συμμετέχουν όλοι στον αγώνα, ακόμα και αν πρόκειται για μικρές καθημερινές πράξεις, και να μην περιοριζόμαστε μόνο σε λόγια, αλλά να προχωράμε σε δράσεις που μπορούν να κάνουν τη διαφορά στην κοινωνία. “Πάντα υπάρχει κάτι που μπορείς να κάνεις για να είσαι μια ανεξάρτητη σφαίρα επιρροής γύρω από τους φίλους σου, την οικογένειά σου…”

Το πάνελ

Η Lennox παρέμεινε στη σκηνή για το πάνελ που ακολούθησε. Εξελίχθηκε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση, όμως με μόλις πέντε λεπτά διαθέσιμα για κάθε ομιλητή, ο χρόνος ήταν ανεπαρκής για να ολοκληρωθούν οι θεματικές που θίχτηκαν. Μάθαμε για το νέο σχέδιο της κωμικού και πολιτικής ακτιβίστριας Sandi Toksvig για μια “γυναικεία” Wikipedia, ξαναθυμηθήκαμε τις αποκαλύψεις της Anoushka Shankar για τη σεξουαλική κακοποίηση που υπέστη, ακούσαμε για τα επαγγελματικά επιτεύγματα της συνθέτριας Errollyn Wallen CBE, σχολιάσαμε τις παρατηρήσεις του ράπερ, ηθοποιού και συγγραφέα Jordan Stephens για τη σύγχρονη αρρενωπότητα και τέλος μάθαμε τις συναρπαστικές απόψεις της ηθοποιού και διεθνούς ακτιβίστριας για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, Liz Carr, για το νομοσχέδιο για την υποβοηθούμενη αυτοκτονία.

Angela Davis – “Ο καπιταλισμός είναι πάντα ο ελέφαντας στο δωμάτιο”

Φυσικά όλοι περιμέναμε τη θρυλική ακτιβίστρια Angela Davis, που βγήκε στη σκηνή μετά από το διάλειμμα και ήταν το κεντρικό πρόσωπο της βραδιάς.

Η Αμερικανίδα ακτιβίστρια, ακαδημαϊκός και συγγραφέας Angela Davis – σήμερα ετών 84 – είναι γνωστή για τη δράση της στη δεκαετία του 1960 με τους Μαύρους Πάνθηρες και το κίνημα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατηγορήθηκε για συνωμοσία λόγω αγοράς όπλων που χρησιμοποιήθηκαν σε επίθεση, φυλακίστηκε αλλά αθωώθηκε. Διετέλεσε καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Σάντα Κρουζ, με έρευνες σε φεμινισμό, αφροαμερικανικές σπουδές και την κοινωνική δικαιοσύνη. Ως μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος ΗΠΑ, ο Ρ. Ρήγκαν επιχείρησε να της απαγορεύσει τη διδασκαλία. Στήριξε τις κυβερνήσεις του Ανατολικού Μπλοκ και υπήρξε υποψήφια αντιπρόεδρος τις δεκαετίες του 1980, αποχωρώντας από το κόμμα το 1991. Μιλάμε για ένα πρόσωπο θρύλο και φοιτήτρια του τεράστιου διανοητή Χέρμπερτ Μαρκούζε.

Το κοινό την αποθέωσε και η “ψύχραιμη” βαθιά φωνή της απλώθηκε στοχαστικά στη αίθουσα.

Η συζήτηση ξεκίνησε από το αγαπημένο της θέμα: την Billie Holiday και το “Strange Fruit”. Ένα τραγούδι ύμνος διαμαρτυρίας κατά του συστημικού ρατσισμού, των διώξεων και δολοφονιών Αφροαμερικανών, το οποίο η Holiday τραγουδούσε επίμονα. “Ο Άμπε Μιρόπολ έγραψε το ποίημα Strange Fruit και της το έδωσε. Όταν η Μπίλι Χόλιντεϊ το τραγούδησε, έγινε το σήμα κατατεθέν της. Έκανε συναυλίες για ακτιβιστικούς σκοπούς” μας είπε.

“Νομίζω ότι περνάμε μια περίοδο κατά την οποία οι καλλιτέχνες σε όλο τον κόσμο αρχίζουν να αναγνωρίζουν τη δύναμή τους. Πόσο μεταμορφωτική μπορεί να είναι η δουλειά τους. Δεν είμαι σίγουρη αν η Billie Holiday αρνιόταν να εμφανιστεί χωρίς να τραγουδήσει το Strange Fruit επειδή γνώριζε τη δύναμη αυτού του τραγουδιού. Υπήρξε πάντως μία μόνο φορά που δεν το συμπεριέλαβε στο ρεπερτόριό της. Και αυτό συνέβη επειδή σε ένα κλαμπ, μια λευκή γυναίκα της είπε: Λοιπόν, γιατί δεν τραγουδάς εκείνο το σέξι τραγούδι για τα μαύρα σώματα που λικνίζονται; Και φυσικά δεν το τραγούδησε κάτω από αυτές τις συνθήκες.”

Αναφορικά με την ευθύνη των καλλιτεχνών μας είπε: “Δεν νομίζω ότι είναι απαραίτητο για τους καλλιτέχνες να υιοθετούν ρητά την πρόθεση να αλλάξουν τον κόσμο με τη μουσική τους, επειδή αυτό μάλλον δεν θα συμβεί. Αλλά αν κάνουν πραγματικά καταπληκτική τέχνη και αυτή υιοθετηθεί συλλογικά από μεγάλο αριθμό ανθρώπων, αυτό θα αλλάξει τις καρδιές τους. Και αλλάζοντας τις καρδιές τους, θα τους επιτρέψει επίσης να διαλογιστούν πάνω στη δυνατότητα να αλλάξουν τον κόσμο.”

Η Angela Davis σχολίασε και την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας: “Θέλω να τονίσω ότι αυτή η ημέρα έχει βαθιές ρίζες στο σοσιαλιστικό κίνημα. Η Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας ξεκίνησε το 1909 με ψήφισμα του Σοσιαλιστικού Κόμματος και το 1911 έγινε η πρώτη διαδήλωση. Συχνά ξεχνάμε τις εργατικές καταβολές αυτής της ημέρας. Αυτό μας υπενθυμίζει να είμαστε προσεκτικοί όταν χρησιμοποιούμε την κατηγορία “γυναίκες”. Δεν είναι μια ομοιογενής ομάδα. Πρέπει να σκεφτούμε τις εργαζόμενες γυναίκες, τις γυναίκες στο Κονγκό, τις γυναίκες στη Γάζα και την Παλαιστίνη.

Αν δεν αγωνιστούμε για τον τερματισμό της γενοκτονίας στην Παλαιστίνη, δεν κάνουμε το έργο που απαιτείται για την απελευθέρωση όλων των γυναικών.

Ένα πραγματικά μεγάλο πρόβλημα, νομίζω, στον κόσμο αυτή τη στιγμή, είναι ότι οι άνθρωποι θέλουν να διαλέγουν και να επιλέγουν ποιανού τα δικαιώματα έχουν σημασία και ποιανού τα δικαιώματα δεν έχουν.”

Η Davis θυμήθηκε ότι ο Martin Luther King έλεγε ότι “Η δικαιοσύνη είναι αδιαίρετη”. Δεν μπορούμε να ζητάμε δικαιοσύνη για μια ομάδα ανθρώπων και να την αρνούμαστε σε άλλες. Αυτό αντιτίθεται στην ίδια την έννοια της δικαιοσύνης.

Αναφορικά με τον Τραμπ – ένα όνομα που δεν ακούστηκε τόσο συχνά στη συζήτηση όσο θα θέλαμε – είπε ότι το ποσοστό αποχής ήταν μεγάλο και αυτό θα μας οδηγήσει σε μια συζήτηση για τη φύση του εκλογικού συστήματος: “Θεωρούμε τις εκλογές δεδομένες και υποθέτουμε ότι αυτό είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της δημοκρατίας. Όμως δεν είναι οι πρωθυπουργοί και όσοι κρατούν τα ηνία της εξουσίας αυτοί που στην πραγματικότητα κατάφεραν να καθοδηγήσουν την πορεία της ιστορίας. Οι άνθρωποι που πάλεψαν, αυτοί είναι οι άνθρωποι που άλλαξαν τον ρου της ιστορίας, όχι οι πρόεδροι.’

Η Davis μας συμβουλεύει να σκεφτούμε και να δράσουμε συλλογικά, αν και: “Ο καπιταλισμός μας ωθεί πάντα να σκεφτόμαστε πρώτα και κύρια τον εαυτό μας ως άτομα. Αλλά αν σκεφτούμε τον εαυτό μας ως μέρος μιας δυνητικά ισχυρής συλλογικής δύναμης κάτι θα αλλάξει”…

Η βετεράνος ακτιβίστρια αναφέρθηκε και στο γεγονός ότι στα πολιτικά της απομνημονεύματα είχε γράψει ότι “Ήμασταν απόλυτα πεπεισμένοι ότι στη διάρκεια της ζωής μας θα βλέπαμε το τέλος του καπιταλισμού (…) Πιστεύαμε πως βρισκόμασταν στο χείλος της επανάστασης, επειδή γίνονταν επαναστάσεις παντού – η Κουβανική Επανάσταση μόλις 90 μίλια από τις ακτές των ΗΠΑ, οι αφρικανικοί απελευθερωτικοί αγώνες. Είχαμε πολλούς λόγους να πιστεύουμε ότι επέρχεται μια παγκόσμια αλλαγή.

Όμως τώρα λέω ότι χαίρομαι που δεν έγινε τότε. Αν είχε συμβεί όπως το φανταζόμασταν, πολλά θα έλειπαν. Στη δεκαετία του 1970 δεν υπήρχε ισχυρό φεμινιστικό κίνημα, δεν είχαμε συνειδητοποιήσει τη δομική φύση της πατριαρχίας, δεν αντιλαμβανόμασταν το φύλο ως μη δυαδικό, δεν γνωρίζαμε τη σημασία της κλιματικής αλλαγής. Υπήρχαν τόσα πολλά που δεν ξέραμε.”

Μια πολύ ενδιαφέρουσα διάσταση που αναφέρθηκε είναι ότι τα πολιτικά δικαιώματα δεν σημαίνουν αυτόματα κοινωνική και οικονομική ισότητα γιατί: «Τώρα μπορεί να έχω το δικαίωμα να φάω σε αυτό το εστιατόριο, αλλά έχω τα λεφτά για να το κάνω;». Με άλλα λόγια το να έχεις δικαιώματα δεν είναι αρκετό, σύμφωνα με την Davis. Ο καπιταλισμός είναι πάντα ο “ελέφαντας στο δωμάτιο”.

Ακολούθησε μία ενδιαφέρουσα σύγκριση του σιωνισμού με τον Μακαρθισμό: “Εχουμε ιστορική μνήμη για τις στιγμές που μας επιβλήθηκε η σιωπή, όπως ο φασισμός και ο ναζισμός στην Ευρώπη ή η εποχή του Μακάρθι στις ΗΠΑ. Σήμερα, η δύναμη του σιωνισμού δημιουργεί καταστάσεις που θυμίζουν εκείνη την εποχή, καθώς μας λένε ότι δεν μπορούμε να συζητήσουμε για αυτά τα θέματα. Γι’ αυτό χρειαζόμαστε μια ισχυρή φεμινιστική προσέγγιση. (…)Ο λόγος που αγαπώ τον φεμινισμό είναι γιατί, εκτός από την υποστήριξη των γυναικών και των queer ατόμων, ο φεμινισμός με διδάσκει να κάνω πάντα την ερώτηση για το ‘άλλο’. Ποια είναι η άλλη ερώτηση που δεν έχεις θέσει;”

Η Davis συμπεριλαμβάνει ενεργά τους άνδρες στη ρητορική για τον φεμινισμό, λέγοντας ότι οργανώσεις δημιουργημένες από άντρες που μιλούν στους άνδρες θα κάνουν πιο αποτελεσματικά τη δουλειά της εξάλειψης της σεξουαλικής βίας.

Στα τρία νεαρά κορίτσια από τη Βρετανία της έκαναν μερικές ερωτήσεις και η Davis έδωσε μαθήματα ανοιχτότητας: “Είναι σημαντικό να παραμένετε ανοιχτοί και να ακούτε προσεκτικά, γιατί ακόμα και αν θεωρείτε κάποιον αντίπαλό σας, πάντα υπάρχει κάτι να μάθετε από εκείνον. Αντιμετωπίστε τους ανθρώπους με την προοπτική ότι μπορείτε να τους ενσωματώσετε στην έννοια της συλλογικότητας. Υποθέστε αρχικά ότι μπορείτε να προχωρήσετε μαζί τους, αντί να πιστεύετε ότι δεν καταλαβαίνουν ή ότι δεν είναι αρκετά εξελιγμένοι.”

Αλλά ο αγώνας για τα δικαιώματα δεν είναι ένας μουντός αγώνας γεμάτος πόνο. Η Davis μας μίλησε για τη χαρά της αλληλεγγύης, την αίσθηση ενότητας και την ελπίδα για το μέλλον. Η χαρά, είπε, είναι ένα πολύ σημαντικό μάθημα για όλους μας, και πρέπει να τη δούμε ως επανάσταση, ως αντίσταση, ως δύναμη που μπορεί να μας στηρίξει σε δύσκολες καταστάσεις. “Παρά την απογοήτευση και τις αδικίες που βιώνουμε, πρέπει να βρούμε τρόπους να συνεχίσουμε και να αντλήσουμε δύναμη από αυτήν τη χαρά.”

Η Jude Kelly CBE ήταν φυσικά το πρόσωπο που έκλεισε τη βραδιά WOW At 15 και ανέδειξε το νόημα της ολόκληρης ημέρας που περάσαμε στο Λονδίνο.

“Στατιστικά γνωρίζουμε ότι το 64% από εσάς θα αποχωρήσει από την αίθουσα και θα πάει να κάνει κάποια αλλαγή, μικρή ή μεγάλη, που θα είναι σημαντική για τη ζωή του. Το βίντεο του WOW -που προβάλλεται στα φεστιβάλ όλου του κόσμου- τελειώνει με την Angela Davis να λέει ότι πρέπει να πιστέψουμε ότι ό,τι κι αν συμβεί, τελικά θα αλλάξουμε τον κόσμο”. Ήδη έχει αλλάξει, μας λέει η Kelly, και ολοκληρώνει: “Και μόνο ότι συγκεντρωθήκαμε εδώ σήμερα, μιλώντας για αυτά τα θέματα, είναι μια ένδειξη ότι η αλλαγή έχει συμβεί στον κόσμο και ότι εμείς είμαστε υπεύθυνοι γι’ αυτό. Βεβαιωθείτε ότι όλοι μαζί θα κάνετε πράγματα που αποτελούν ένα βήμα ακόμα μέσα στα χιλιάδες και εκατομμύρια βήματα που θα γίνουν για να γίνει αυτός ο κόσμος καλύτερος. Μην απογοητεύεστε και μην απομονώνεστε. Να ξέρετε ότι δεν είστε μόνοι”.

Ραντεβού στο WOW της Αθήνας, 4-7 Απριλίου 2025, ticketservices.gr.