ΔΥΟ ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΛΛΗΝΙΔΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΑΛΛΟΚΟΤΟ ΧΟΡΟ ΥΒΡΙΔΙΚΩΝ AVATARS ΚΑΙ ΕΝΑ ΚΑΛΕΙΔΟΣΚΟΠΙΚΟ “ΔΙΑΜΑΝΤΙ”
Η Μαρία Παπαδημητρίου και Εύα Παπαμαργαρίτη μιλούν στο MAG για τα έργα που παρουσιάζουν στην έκθεση “Plásmata” της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.
Tα απίθανα “Plásmata” της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση στο Πεδίον του Άρεως μάς δίνουν την ευκαιρία να “ψηλαφίσουμε” το σώμα, το ατομικό και το συλλογικό, το ανθρώπινο και το μη ανθρώπινο, και τελικά το πλανητικό.
Για λίγες ακόμα ημέρες, μέχρι τις 10 Ιουλίου, τα 25 διεθνή έργα της έκθεσης “Plásmata: Bodies, Dreams, and Data”, ανάμεσα στα οποία έχουν περπατήσει ήδη χιλιάδες επισκέπτες, δεσπόζουν γεμάτα meta-νοήματα στο Πεδίον του Άρεως και μας καλούν να ανακαλύψουμε όλα τα επίπεδα τους.
Ανάμεσα στους δημιουργούς που άφησαν με τα έργα τους το δικό τους στίγμα στην έκθεση είναι δύο καλλιτέχνιδες που προσέγγισαν με τον δικό τους τρόπο την έννοια του “σώματος”: η Μαρία Παπαδημητρίου συμμετέχει με το έργο “Diamond of Otherness – Kaleidoscope of the Motions of the Soul” και η Εύα Παπαμαργαρίτη παρουσιάζει τη βιντεοεγκατάσταση “Among Us, Among Others”.
Οι δύο καλλιτέχνιδες μιλώντας στο Magazine έδωσαν τη δική τους οπτική για το μέλλον της ψηφιακής τέχνης στην Ελλάδα, αλλά και εξήγησαν το κόνσεπτ πίσω από τα έργα τους στο Πεδίον του Άρεως, προσκαλώντας μας να τα δούμε από κοντά και να αφεθούμε στην επιρροή τους.
Οι θεατές της ψηφιακής τέχνης στην Ελλάδα γίνονται όλο και πιο ανοικτοί; “Αρκετοί καλλιτέχνες προσεγγίζουν και στην Ελλάδα την ψηφιακή τέχνη με διαφορετικό τρόπο και αντίληψη από ότι πριν κάποια χρόνια. Κάτι βέβαια πολύ λογικό γιατί και η τεχνολογία πιά είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Δεν υπάρχει αυτό το μούδιασμα που υπήρχε και ακόμα και εκείνοι οι άνθρωποι που μπορεί να μην αντιλαμβάνονται ακριβώς πώς δημιουργούνται αυτά τα έργα πχ σε τεχνικό επίπεδο, στέκονται μπροστά τους με άλλο τρόπο, γιατί ακριβώς σχεδόν αυτόματα πλέον τα αποδέχονται και γίνονται μέρος μιας συνθήκης που τους εμπεριέχει.
Από τη στιγμή που ζούμε σε μια διαρκή επαφή με τεχνολογικά και ψηφιακά εργαλεία το σώμα και ο νους μας συνηθίζει να ‘διαβάζει’ και να αντιλαμβάνεται αλλιώς ακόμα και αν αυτή η διαδικασία δεν είναι απόλυτα συνειδητή. Είμαι αρκετά αισιόδοξη με το μέλλον της ψηφιακής τέχνης στην Ελλάδα, αρκεί βέβαια να υπάρξει και το ανάλογο πλαίσιο υποδομών και χώρων που θα τη δέχεται και θα την στηρίζει γιατί σίγουρα από πλευράς καλλιτεχνών υπάρχει φοβερά αξιόλογη δουλειά και πολλές ενδιαφέρουσες ιδέες και πρακτικές”, μας είπε η καλλιτέχνις Εύα Παπαμαργαρίτη.
Για το μέλλον της ψηφιακής τέχνης στην Ελλάδα, η Μαρία Παπαδημητρίου είναι πιο λακωνική και περιεκτική: “Ό,τι γίνεται παντού γίνεται και θα γίνει και στην Ελλάδα”.
Μαρία Παπαδημητρίου: “Για να γνωρίσουμε τον ‘Αλλον’ πρέπει να διευρύνουμε τα όρια μας και ίσως να χαθούμε μέσα σ’ αυτά”
Ένα μεγάλο πρισματικό διαμάντι με καθρέφτες, που μας ρωτάει “Είσαι έτοιμ@ να βυθιστείς στο καλειδοσκόπιο των κινήσεων της ψυχής;” είναι το έργο “Diamond of Otherness – Kaleidoscope of the Motions of the Soul” της σύγχρονης εικαστικής καλλιτέχνιδας Μαρίας Παπαδημητρίου.
Μετά την αποφοίτησή της, με διάκριση στη ζωγραφική, από την École Nationale Supérieure des Beaux-Arts (ENSBA) του Παρισιού, η Μαρία Παπαδημητρίου ξεκίνησε την καλλιτεχνική πρακτική της το 1989. Χρησιμοποιεί ένα ευρύ φάσμα μέσων για την υλοποίηση των έργων της, όπως γλυπτική, εγκαταστάσεις, δημόσια τέχνη, βίντεο και φωτογραφία. Είναι γνωστή για την ικανότητά της να διερευνά συνεργατικά πρότζεκτ και συλλογικές δραστηριότητες που αναδεικνύουν τη διασύνδεση τέχνης και κοινωνικής πραγματικότητας
Το έργο που παρουσιάζει στην έκθεση “Plásmata” της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση είναι ένας ιδιότυπος ναός της ετερότητας, που μας καλεί να αναζητήσουμε “το άλλο” αντικρίζοντας τον ρευστό εαυτό μας.
Επιδιώκω ο θεατής να δει κάτι που δεν περιμένει, και αυτό σίγουρα συμβαίνει όταν ανακαλύπτει τη φύση με το είδωλό του να αντανακλάται στο κέλυφος. Όταν εισέρχεται στον καλειδοσκοπικό χώρο το σώμα παύει να θεωρείται ολότητα και σκορπάει
Τη ρωτήσαμε γιατί επέλεξε τη φράση “Je est un autre” (“Εγώ είναι ένας άλλος”) του Ρεμπώ ως «εφαλτήριο» για το έργο της;
“Είναι αρκετά πολύπλοκος ο μηχανισμός που κάθε φορά με κάνει να δημιουργώ το νέο μου έργο. Μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας συζήτησης ή ένα όνειρο ή ένα διάβασμα ή όλα αυτά μαζί και άλλα πολλά. Η ποιητική και παράδοξη αυτή φράση του Ρεμπώ που στα ελληνικά αποδίδεται ως “Εγώ είναι ένας Άλλος” δεν πηγάζει από τον ίδιο αλλά από τον “Άλλον”. Για να γνωρίσουμε τον “Αλλον” πρέπει να διευρύνουμε τα όρια μας τόσο πολύ και ίσως να χαθούμε μέσα σε αυτά.”
Ποιο είναι το μήνυμα πίσω από το έργο “Diamond of Οtherness – Kaleidoscope of the Motions of the Soul”;
“Ο καθένας αντιλαμβάνεται με το δικό του τρόπο το έργο. Ίσως να τον υποψιάσει ο τίτλος αν και αυτό δεν είναι καθόλου απαραίτητο. Αυτό που επιδιώκω είναι ο θεατής να δει κάτι που δεν περιμένει, και αυτό σίγουρα συμβαίνει όταν ανακαλύπτει τη φύση με το είδωλό του να αντανακλάται στο κέλυφος. Όταν εισέρχεται στον καλειδοσκοπικό χώρο το σώμα παύει να θεωρείται ολότητα και σκορπάει σε χιλιάδες κομμάτια. Είναι ένα έργο που μπορείς να μπεις στα σωθικά του.”
Ο επισκέπτης βλέποντας το έργο αντιλαμβάνεται ένα “διαμάντι” ως κεντρικό σύμβολο. Είναι όντως έτσι;
“Το σχήμα του έργου παραπέμπει σ’ ένα χαρακτικό του Άλμπρεχτ Ντύρερ που αγαπώ ιδιαιτέρως τη “Μελαγχολία Ι”, 1514. Το σχήμα του μεγάλου όγκου μου θύμισε ακατέργαστο διαμάντι.”
Βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής ανθρωποειδών ρομπότ και θα είναι συναρπαστικό να δούμε ποια θα είναι η επίπτωση στην τέχνη!
Μέσα από την ψηφιακή τέχνη ερχόμαστε τελικά σε επαφή με πολλές αντανακλάσεις του εαυτού μας;
“Η ψηφιακή τέχνη έχει άλλου είδους αμεσότητα. Οι πολλές αντανακλάσεις του εαυτού είναι η δική μου θεματολογία στην έκθεση PLASMATA και ίσως είναι το μόνο έργο που δεν χρησιμοποιεί σύγχρονη τεχνολογία. Έχει όμως την τεχνολογία του παρελθόντος. Το καλειδοσκόπιο επινοήθηκε το 1816 από σκωτσέζικο επιστήμονα, Sir David Brewster.”
Η ψηφιακή τεχνολογία και ο “αλγόριθμος” αποτελούν μία… απειλή για τις παραδοσιακές μορφές τέχνης;
“Το 2019 διάβασα στην εφημερίδα The Telegraph για τη ρομποτική ζωγράφο Ai-Da, που κατασκευάστηκε πριν από 5 χρόνια και τα έργα της παρουσιάστηκαν στη γκαλερί “Barn” στο Κολλέγιο του Αγίου Ιωάννη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Η εφημερίδα αναφέρει με τίτλο “Αβέβαια Μέλλοντα”: “Δεν μπορούμε να προβλέψουμε τι θα φτιάξει, τι πρόκειται να παράγει, ποιο είναι το όριο της δημιουργίας της. Βρισκόμαστε στην αρχή μιας νέας εποχής ανθρωποειδών ρομπότ και θα είναι συναρπαστικό να δούμε ποια θα είναι η επίπτωση στην τέχνη”. Ποτέ όμως η Ai-Da δεν θα μπορέσει να δώσει αυτό που εμείς γνωρίζουμε σαν ψυχή στα έργα της”.
Εύα Παπαμαργαρίτη – “Τα σώματα των υβριδικών αυτών πλασμάτων επιχειρούν να αντιληφθούν την ίδια τους την υλικότητα”
Η καλλιτέχνις Εύα Παπαμαργαρίτη ζει και εργάζεται στην Αθήνα και το Λονδίνο. Το έργο της διαχειρίζεται ζητήματα και θέματα που σχετίζονται με την ταυτοχρονία, τη συγχώνευση και αποσάθρωση των περιβαλλόντων μας με το εικονικό, τη συνεχή διάχυση κατασκευασμένων συνθετικών εικόνων που ορίζουν και κατακερματίζουν την ταυτότητα και την καθημερινή εμπειρία μας, την εμπλοκή και τις συμβιωτικές διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα μεταξύ ανθρώπων, φύσης και τεχνολογίας.
“Εμβυθιστικό” είναι το έργο “Among Us, Among Others” στο Πεδίον του Άρεως, το οποίο δημιουργεί μια μοναδική εμπειρία στον δημόσιο χώρο, θέτοντας το σώμα ως σημείο μια οριακής υποκειμενικότητας. Τέσσερις υπερμεγέθεις οθόνες LED έχουν τοποθετηθεί σε μια από τις μικρές “πλατείες” του Πεδίου του Άρεως, περιμετρικά του κέντρου της. Μια πληθώρα σωμάτων αναδύονται, κινούνται και αναπαύονται – άλλοτε ως ενιαίο συλλογικό σώμα και άλλοτε πάλι ως μοναδικές οντότητες.
Η ίδια εξηγεί στο MAG ποια είναι η ιδέα πίσω από το έργο “Among us, among others” και πώς έγινε η επιλογή του τίτλου.
“Το “Among Us, Among Others” ανήκει σε μια ευρύτερη ενότητα έργων που είναι in progress τον τελευταίο χρόνο κυρίως. Προσεγγίζει τις έννοιες του σώματος και της ταυτότητας καθώς και τη ρευστότητα που βρίσκεται συχνά στον πυρήνα της συγκρότησής τους. Μέσα από ένα πλήθος χιμαιρικών όντων /πλασμάτων παρατηρούμε μια συνθήκη η οποία είναι μεταιχμιακή, καθώς τα σώματα των υβριδικών αυτών πλασμάτων επιχειρούν να αντιληφθούν την ίδια τους την υλικότητα μέσα από απλές, επαναλαμβανόμενες κινήσεις και δράσεις”.
Πώς, όμως, λειτουργούν εννοιολογικά οι τέσσερις οθόνες πάνω στις οποίες εμφανίζονται προτάσεις-φράσεις-ερωτήσεις; Πού απευθύνονται τα μηνύματα αυτά;
“Οι οθόνες και η τοποθέτησή τους είναι κάτι που αφορά άμεσα το έργο. Το σημείο επίσης που έχει γίνει η εγκατάσταση στο πάρκο ενισχύει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που το ανθρώπινο σώμα εμπεριέχεται και γίνεται μέρος αυτής. Από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του έργου είχα ως βασική ιδέα οι θεατές να περικλείονται από αυτό τον ιδιότυπο χορό των πλασμάτων και ανά στιγμές να γίνονται μέρος αυτού.
Οι φράσεις – ερωτήσεις είναι επίσης κομβικά σημεία στο έργο. Ουσιαστικά αποτελούν παύσεις και ταυτόχρονα είναι οι στιγμές εκείνες που επιχειρείται κάποιος άμεσος διάλογος μεταξύ των πρωταγωνιστών του έργου. Θεωρώ πως αυτές οι ερωτήσεις εν δυνάμει είναι η προσπάθεια επικοινωνίας των υβριδικών avatars που έχω κατασκευάσει με τους ανθρώπους, που βρίσκονται εκείνη την ώρα μπροστά από τις οθόνες. Μια άλλη οπτική βέβαια θα μπορούσε να είναι ότι τα όντα αυτά με κάποιο τρόπο επιχειρούν να συνομιλήσουν μεταξύ τους.”
Το ανθρώπινο σώμα ήταν και είναι η βάση και πηγή παρατήρησης για πολλούς καλλιτέχνες ανά τις εποχές. Νομίζω πως δε γίνεται να το αγνοήσουμε. Υφίσταται πάντα μέσα και ανάμεσα σε όλα αυτά τα υλικά και άυλα πράγματα. Τροποποιείται, ‘επεκτείνεται’ και δέχεται τις επιδράσεις μιας διαφορετικής κάθε φορά καθημερινότητας.
Πώς επιθυμείτε να επιδράσουν τα “αλλόκοτα όντα” του έργου σας πάνω στους θεατές;
“Τα πλάσματα αυτά λειτουργούν ως in limbo οντότητες που συγκροτούνται από ένα πλήθος χαρακτηριστικών, κάποια από αυτά είναι και δικές μου προσωπικές προεκτάσεις και προβολές. Δηλαδή σχεδόν πάντα όταν κατασκευάζω τα ψηφιακά avatars, που είναι οι πρωταγωνιστές των έργων μου, τοποθετώ σε αυτά στοιχεία πολύ κοντά στη δική μου ιδιοσυγκρασία και ταυτότητα, αλλά ταυτόχρονα κάποια στοιχεία είναι εντελώς μακριά από εμένα και ανάγονται περισσότερο σε ένα φαντασιακό επίπεδο. Η διαδικασία είναι παρόμοια με τη διαδικασία που ακολουθούμε όταν ‘χτίζουμε’ τα avatars μας είτε σε κάποιο app είτε σε κάποιο video game. Νομίζω πάντα στόχος μας είναι αυτά τα όντα να φέρουν χαρακτηριστικά δικά μας, αλλά ταυτόχρονα να εμπεριέχουν στοιχεία έξω από εμάς
Με ανάλογο τρόπο ελπίζω να δράσουν τα avatars αυτά πάνω στους θεατές του έργου. Σκοπός είναι να ενεργοποιήσουν τον θεατή. Θεωρώ πως είναι πολύ πιθανό κάποιοι να ταυτιστούν με κάποιο τρόπο μαζί τους και ήδη μου το έχουν αναφέρει αυτό άτομα που έχουν έρθει σε επαφή με το έργο – ταυτόχρονα είναι και πλάσματα που σε προκαλούν να τα γνωρίσεις και να τα παρατηρήσεις. Προσπαθώντας τα ίδια να αντιληφθούν τη σωματικότητά τους και τα όρια τους μέσα από στιγμές έκτασης και αδράνειας, καλούν την ίδια στιγμή τον θεατή να μπει στην ίδια διαδικασία.”
Με γοητεύει πολύ ο διάλογος ανάμεσα στις διαφορετικές υφές, υλικότητες και τεχνικές που μπορούν να υπάρξουν εκεί που η τεχνολογία συναντά πιο παραδοσιακές μορφές παραγωγής.
Άραγε, το ανθρώπινο σώμα θα συνεχίσει και στην ψηφιακή εποχή να αποτελεί μια διαρκή και ενδιαφέρουσα πηγή παρατήρησης για τον καλλιτέχνη;
“Το ανθρώπινο σώμα ήταν και είναι η βάση και πηγή παρατήρησης για πολλούς καλλιτέχνες ανά τις εποχές. Νομίζω πως δε γίνεται να το αγνοήσουμε, ανεξάρτητα από το γεγονός πως τώρα πλέον οι συνθήκες που το περιβάλλουν είναι επαυξημένες μέσω της χρήσης και διαρκούς ροής των apps, τεχνολογικών εργαλείων και δεδομένων. Το σώμα υφίσταται πάντα μέσα και ανάμεσα σε όλα αυτά τα υλικά και άυλα πράγματα. Τροποποιείται, ‘επεκτείνεται’ και δέχεται τις επιδράσεις μιας διαφορετικής κάθε φορά καθημερινότητας – ανάλογα προφανώς με την εποχή και τις συνθήκες. Είναι όμως πάντα εκεί, κάτι που μας το υπενθύμισε με εμφατικό τρόπο και η κατάσταση με την Covid.”
Πόσο “απειλούν” τα τεχνολογικά εργαλεία τις παραδοσιακές μορφές τέχνης;
“Ναι είναι σημαντικό μέρος της καθημερινής μου ζωής και δράσης και σαφώς αυτό είναι κάτι που ορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που ζω αλλά και τον τρόπο που δημιουργώ. Σε καμία περίπτωση όμως δεν θεωρώ πως απειλούνται οι πιο παραδοσιακές μορφές τέχνης. Ο τρόπος που διαχειρίζομαι την τεχνολογία είναι ως ένα εργαλείο που με βοηθάει, στην περίπτωση ειδικά της τέχνης, να εκφραστώ μέσω του έργου μου με συγκεκριμένο τρόπο. Σίγουρα με την χρήση ψηφιακών μέσων αυτόματα το ίδιο το έργο αποκτά κάποια άλλου τύπου υλικότητα, όπως σαφώς θα γινόταν αν κατά βάση χρησιμοποιούσα αναλογικά μέσα.
Η ουσία όμως είναι αλλού, έχει να κάνει με πολλές άλλες παραμέτρους και σαφώς με την πρόθεση του καλλιτέχνη. Με γοητεύει πολύ ο διάλογος ανάμεσα στις διαφορετικές υφές, υλικότητες και τεχνικές που μπορούν να υπάρξουν εκεί που η τεχνολογία συναντά πιο παραδοσιακές μορφές παραγωγής και προσπαθώ ειδικά τα τελευταία χρόνια να τοποθετήσω αυτόν το διάλογο σε κεντρικό σημείο της διαδικασίας που ακολουθώ.”
