ΕΙΔΑΜΕ ΘΕΑΤΡΟ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΠΤΕΡΥΓΑ ΤΩΝ ΦΥΛΑΚΩΝ ΚΟΡΥΔΑΛΛΟΥ

Στον Κορυδαλλό, στο τέρμα της οδού Νικηφοράκη, πίσω από το Δημαρχείο, βρίσκεται το Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού. Ήμουν εκεί το μεσημέρι του Σαββάτου (19/3) στις 12.00 προκειμένου να παρακολουθήσω την παράσταση “2ας Μεραρχίας 43” που είχε προκύψει από το Εργαστήριο Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων του Εθνικού Θεάτρου με υπεύθυνο σχεδιασμού και υλοποίησης τον Στάθη Γράψα.

Έδωσα την ταυτότητά μου στην είσοδο, άνοιξα με δύναμη μία μεγάλη σιδερένια πόρτα και μπήκα μέσα.

Πήρα μία βαθιά ανάσα. Ο χώρος ήταν παγωμένος και όλα ήταν παλιά, πολύ παλιά. Μετά τον δεύτερο έλεγχο και με εντολή ενός αστυνομικού βγαίνω από το κτίριο και ακολουθώ μία κίτρινη γραμμή μέχρι τον δεύτερο έλεγχο. Έξω είναι γεμάτο σύρματα και κάγκελα. Στα δεξιά μου βλέπω έναν χώρο προαυλισμού και 5-6 κρατούμενους. Το μυαλό μου κατακλύζουν συνειρμικά εικόνες από ταινίες. Όντως είναι σαν να παίζω σε ταινία. Ένας μεγάλος τετράγωνος χώρος με κάγκελα και σύρματα ψηλά και εντός του περπατούν περιμετρικά οι κρατούμενοι για να ξεμουδιάσουν.

Στο δεύτερο κτίριο μού παίρνουν την τσάντα και το κινητό. Κρατώ μόνο το σημειωματάριό μου στο χέρι και ένα στυλό. Κάθομαι με κάποιους άλλους ανθρώπους σε έναν ψυχρό χώρο αναμονής. Παρατηρώ τους τοίχους γύρω. Όλοι είναι “στολισμένοι” με κάτι σπασμένες ξύλινες κορνίζες (και κολλημένες ακόμη και με σελοτέιπ) διαφόρων χρωμάτων και μέσα κάποια κολάζ από εφημερίδες και περιοδικά από την αρχαία Ελλάδα. Έχει κολάζ από την αρχαία Ολυμπία, από το αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, από αρχαιοελληνικά αγγεία, αλλά και από το Ιερό νησί της Δήλου. Σκέφτομαι πως όλο αυτό μάλλον έχει γίνει είτε σε κάποιο πλαίσιο δράσης των κρατουμένων, είτε από κάποιον φιλότιμο φύλακα. Έχουν σίγουρα περάσει πολλά χρόνια από τότε και όλο αυτό το σκηνικό αποπνέει μία κατάθλιψη.

Ο αστυνομικός μάς ειδοποιεί πως μπορούμε να ανέβουμε στον χώρο που θα γίνει η παράσταση. Ανεβαίνουμε τις σκάλες για να πάμε στον δεύτερο όροφο. Κάτω ένα παλιό μωσαϊκό δίνει την εντύπωση της βρωμιάς, παρατηρώ τον χώρο των κελιών πίσω από κάτι άλλα σίδερα. Είναι τόσο, μα τόσο, σκοτεινά και θλιβερά. Σε κάποιο σημείο έχει ένα σταντ με χαρτάκια που αναγράφει “Παραγγελίες για τον μπακάλη εδώ”. Δεν ξέρω τι εννοεί. Η αλήθεια είναι πως ένα αίσθημα παράλογου φόβου με έχει καταλάβει και φλερτάρω λίγο με κρίση πανικού.

Τελικά, μπαίνουμε σε έναν μεγάλο χώρο με πλαστικές καρέκλες και μπροστά μας έχει στηθεί μία μεγάλη σκηνή. Στο πίσω μέρος ζωγραφισμένο με έντονα χρώματα το σκηνικό. Δέντρα ψηλά και πίσω διαφαίνεται ένα μεγάλο κτίριο. Πάνω στη σκηνή δεσπόζει ένα κυπαρίσσι, κάποια άλλα δεντράκια και δύο παγκάκια. Είναι η πλατεία που βρίσκεται μπροστά από την Οδό 2ας Μεραρχίας. Η πλατεία που έχουν “χτίσει” οι ίδιοι οι κρατούμενοι με τη δική τους φαντασία.

Μέσα από την παράσταση αυτή έλαμψε η θεραπευτική αξία και ουσία της τέχνης. Έγινε τόσο συγκλονιστικά αισθητό το πώς η θεατρική τέχνη μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο ένα ισχυρό εργαλείο μάθησης και κοινωνικής παρέμβασης.

Όπως με τη φαντασία τους έγραψαν και το θεατρικό έργο. Με τη βοήθεια και την καθοδήγηση πάντα του Στάθη Γράψα και της ομάδας του Εθνικού Θεάτρου.

Το έργο που “σφυρηλάτησαν” με συγκινητική αγάπη διαδραματίζεται σε μία πλατεία του Πειραιά στην παλιά Τρούμπα. Ο ιδιοκτήτης ενός τριώροφου “σπιτιού” του μοναδικού κτιρίου που δεν έχει ακόμη εκσυγχρονιστεί, παρόλο που αποτελεί το φιλέτο της περιοχής φαίνεται αμετάκλητος να αλλάξει τη ζωή του. Ένας μεσίτης που αναζητά τον ιδιοκτήτη του 43, θα του κάνει μία πρόταση για την αγορά του. Δύο συμφέροντα θα συγκρούστούν. Δύο διαφορετικές φιλοσοφίες για τον άνθρωπο και την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και αξιοπρέπειας αναμετρήθηκαν.

Μέσα στο έργο αυτό κάπως μαγικά διασταυρώνονται οι ιστορίες όλων των ηρώων. Τα πραγματικά γεγονότα εμπλέκονται με τη μυθοπλασία και τελικά δημιουργούν ένα θεατρικό έργο με συνοχή, με αρχή, μέση και τέλος. Επί ενάμιση χρόνο, οι άνθρωποι αυτοί, ακόμη και διαδικτυακά εν μέσω πανδημίας, προσπαθούσαν να κάνουν κάτι δικό τους. Έγραφαν τους διαλόγους τους, έλεγαν τις ιδέες τους και έβλεπαν να γίνεται πράξη η φαντασία τους. Είχαν ένα κίνητρο…

Ήταν εξαιρετικά δύσκολο να συγκρατήσουμε τα δάκρυά μας στο χειροκρότημα. Γιατί μέσα από την παράσταση αυτή έλαμψε η θεραπευτική αξία και ουσία της τέχνης. Έγινε τόσο συγκλονιστικά αισθητό το πώς η θεατρική τέχνη μπορεί να αποτελέσει όχι μόνο ένα ισχυρό εργαλείο μάθησης και κοινωνικής παρέμβασης, αλλά μπορεί και μπορεί να ανοίξει τον δρόμο για να έρθουμε όλοι λίγο πιο κοντά. Ελεύθεροι και φυλακισμένοι. Οι κρατούμενοι επί μιάμιση περίπου ώρα έδωσαν άλλο νόημα στην Τέχνη του θεάτρου. Έγιναν οι δικοί μας Ελεύθεροι Πολιορκημένοι. Χωρίς να γνωρίζουμε για ποιο έγκλημα είναι εκεί, έγιναν οι ήρωές μας. Δύσκολα θα ξεχάσω τα βλέμματά τους στην υπόκλιση, στο ενθουσιώδες χειροκρότημα, αυτό που τους έβαλε φτερά στα πόδια και “έσπασε” τα κάγκελα της φυλακής ανανοηματοδοτώντας μέσα μας ολόκληρο το σωφρονιστικό σύστημα.

“Μια ανάσα στη λασπουριά της φυλακής ήταν για εμάς αυτή η παράσταση. Δεν είχαμε κάτι να κάνουμε. Καπνίζαμε, πίναμε καφέ και κοιτάζαμε το ταβάνι.Χρωστάμε και εμείς ένα μεγάλο ευχαριστω. Δεν είχαμε ποτέ κάτι τέτοιο στα 21 χρόνια που είμαι εδώ…Ευχαριστούμε που μας θυμάστε”, είπε με δάκρυα στα μάτια ο μεγαλύτερος σε ηλικία πρωταγωνιστής της παράστασης, ο Αλέξανδρος Β.

Πόσο σωφρονιστικός μπορεί είναι ένας στείρος εγκλεισμός; Ένα τσιγάρο, ένας καφές και ένας προαυλισμός μέσα στα κάγκελα;

Οι κρατούμενοι στις συναντήσεις τους μέσα από την απελευθερωτική δύναμη της τέχνης ιχνηλάτησαν έναν νέο δρόμο ενδοσκόπησης και αυτογνωσίας. Κάθισαν και μίλησαν γι αυτά που τους απασχολούσαν. Ο καθένας εμπότισε τον χαρακτήρα του με τα δικά του στοιχεία. Θωρακίστηκαν ψυχολογικά, καλλιέργησαν την προσωπικότητά τους, κοινωνικοποιήθηκαν, μετατοπίστηκαν.

“Τις στιγμές που ήμουν στις πρόβες, ένιωθα πως βγαίνω από τη φυλακή”, μου λέει ο Obi C. κοιτώντας με στα μάτια και σφίγγοντας μου δυνατά το χέρι. Η συγκίνησή του είναι έκδηλη. Όπως επίσης και του Δημήτρη Ζ. που εμφανώς τρακαρισμένος και σοκαρισμένος από την ενθουσιώδη υποδοχή του κοινού “γελάει” ολόκληρος και μου εξηγεί πόσο τον βοήθησε το θέατρο να ξεχαστεί και να δει φως… “Μη μας ξεχάσεις” ήταν τα τελευταία του λόγια.

Η Γεωργία Κοντού, διευθύντρια της ψυχιατρικής πτέρυγας των φυλακών Κορυδαλλού, μας είπε πως και οι έξι κρατούμενοι κατά τη διάρκεια του Εργαστηρίου Προσωπικής Ανάπτυξης ζήτησαν μαθήματα ελληνονομάθειας και όσοι δεν γνώριζαν ζήτησαν και μαθήματα γραφή και ανάγνωση, προκειμένου να μπορούν να συμμετέχουν στη δράση αυτή όσο το δυνατόν πιο ενεργά και να αποδώσουν τους ρόλους τους. “Οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται υπό θεραπεία και γι αυτό απαιτείται από αυτούς ακόμη πιο μεγάλη προσπάθεια για να ανταποκριθούν στις ανάγκες της παράστασης. Προσπαθούμε να είμαστε εδώ για να δείχνουμε τον τρόπο”, σημείωσε.

Ο Στάθης Γράψας, ο υπεύθυνος της θεατρικής ομάδας του Ψυχιατρείου είπε πως “αυτοί οι πρωταγωνιστές μου δίνουν προοπτική”. Μαζί με τον Βασίλη Ξηρό, που έχει επιμεληθεί τη μουσική της παράστασης, και έπαιξε και μπουζούκι κατά τη διάρκειά της, και την Ευδοκία Χλουβεράκη, που επιμελήθηκε τα κοστούμια, τους φίλησαν και τους αγκάλιασαν θερμά. Γιατί η αγάπη μεταμορφώνει ακόμη και έναν άνθρωπο παραβατικό…

Πήρα τον δρόμο της επιστροφής με μία ψυχική ανάταση που σιγά σιγά έσβηνε κοιτώντας τα κελιά. Αυτοί οι τόσο άνθρωποι που πριν λίγο ακτινοβολούσαν χαρά, θα έμπαιναν πάλι εκεί μέσα. Και αυτοί ήταν οι τυχεροί, γιατί βρήκαν έστω και πρόσκαιρα μια διέξοδο, πίστεψαν στους εαυτούς τους, ανακάλυψαν μέσα τους εκ νέου τη φωτεινή τους πλευρά και ίσως ζήσουν με μία δημιουργική ανάμνηση μέχρι να βγουν στην κοινωνία. Και εκεί, ελεύθεροι πια, ίσως προσπαθήσουν να πάρουν άλλο δρόμο…

Οι υπόλοιποι όμως; Πόσο σωφρονιστικός μπορεί είναι ένας στείρος εγκλεισμός; Ένα τσιγάρο, ένας καφές και ένας προαυλισμός μέσα στα κάγκελα;

*Με απώτερο σκοπό να συμβάλλει στη στήριξη των ευπαθών κοινωνικών ομάδων, το Εθνικό Θέατρο από το 2018, υλοποιεί το Εργαστήριο Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων σε καταστήματα κράτησης, με υπεύθυνο σχεδιασμού και υλοποίησης τον κ. Στάθη Γράψα. Τα εργαστήρια πραγματοποιούνται στο Ειδικό Κατάστημα Κράτησης Νέων Αυλώνα (ΕΚΚΝΑ),στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού (ΨΚΚ). Αξίζει να σημειωθεί πως την περίοδο της πανδημίας, τα εργαστήρια αυτά συνέχισαν να πραγματοποιούνται διαδικτυακά.

Φέτος, για πέμπτη συνεχόμενη χρονιά,υλοποιείται στο Ψυχιατρείο Κρατουμένων Κορυδαλλού το Εργαστήρι Προσωπικής Ανάπτυξης Κρατουμένων (ΕΠΑΚ) με εμψυχωτή τον κ. Στάθη Γράψα, η μεθοδολογία του οποίου καθώς και η εν γένει συμβολή του στην εκπαίδευση και αναμόρφωση – διαπαιδαγώγηση αυτών των κοινωνικά ευάλωτων ομάδων, χαίρει ευρείας αναγνώρισης. Στη Θεατρική Ομάδα του Ψυχιατρείου Κρατουμένων Κορυδαλλού προσφέρουν πολύτιμη βοήθεια η φιλόλογος Αγγελική Ξαρχάκου, ο Βασίλης Ξηρός και Γεωργία Κοντούο ηθοποιός-σκηνοθέτης Φάνης Κατέχος, ιδρυτικό μέλος της Πολύ-δραστικής Ομάδας Τέχνης «Fabrica Athens» .