ΕΙΔΑΜΕ ΤΟ “HECUBA NOT HECUBA” ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ – ΚΑΙ ΤΟ ΓΑΒΓΙΣΜΑ ΤΗΣ ΜΑΝΑΣ ΗΧΕΙ ΑΚΟΜΗ ΣΤΑ ΑΥΤΙΑ ΜΑΣ

Μία συγκλονιστική εμπειρία και ένα μάθημα για το πόσο εποικοδομητικά μπορεί να συνδεθεί το παρελθόν με το παρόν μάς παρέδωσε ο Τιάγκο Ροντρίγκες, συγγραφέας, σκηνοθέτης και διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν, στην πρώτη του συνεργασία με τον κορυφαίο θίασο της Κομεντί Φρανσέζ, στο επιδαύριο βάπτισμά του με την παράσταση “Hecuba, not Hecuba” που παρουσιάστηκε στις 26 & 27 Ιουλίου στην Επίδαυρο.

Ο Ροντρίγκες δε δίστασε να αναμετρηθεί με το αρχαίο δράμα και τον Ευριπίδη και να επιχειρήσει με το βαθιά ιδιοσυγκρασιακό του βλέμμα να συμπλέξει το δράμα ενός αρχαίου με αυτό ενός σύγχρονου ήρωα στον ίδιο διαχρονικό καμβά. Έτσι, η κατά Ροντρίγκες Εκάβη είναι παράλληλα η Τρωαδίτισσα βασίλισσα του μύθου, όσο και μια γυναίκα σημερινή, ηθοποιός και μητέρα.

Αποτέλεσμα μία παράσταση απόλυτα σύγχρονη και την ίδια στιγμή απόλυτα κλασική που δεν άφησε κανέναν απογοητευμένο και που απέδειξε με τον καλύτερο τρόπο πως ναι, υπάρχει μία γέφυρα συνομιλίας ανάμεσα στην αρχαιότητα και το σήμερα. Και μάλιστα έχει πολύ γερά θεμέλια, αρκεί κάποιος να έχει την υπομονή να σκάψει βαθιά στο παρελθόν και να ακούσει τον Ευριπίδη να του “ψιθυρίζει” στο αυτί. Ο Ευριπίδης ψιθύρισε στον Ροντρίγκες – όπως χαρακτηριστικά ο ίδιος αποκάλυψε στη συνέντευξη Τύπου της Αθήνας– την ιστορία της Εκάβης, μίας βασίλισσας και μητέρας που εξαιτίας του Τρωικού πολέμου έχασε την ελευθερία της και τα παιδιά της. Τώρα η γυναίκα αυτή ζητά δικαιοσύνη, μάλιστα σύμφωνα με τον μύθο μεταμορφώθηκε σε σκύλα με φλογερά μάτια προκειμένου να την πάρει.

 

Στην Επίδαυρο ο μύθος συναντά την πραγματικότητα

Ο μύθος της τραγωδίας συναντά σπαρακτικά την οικεία πραγματικότητα της πρωταγωνίστριας, της Νάντιας, της ηθοποιού που υποδύεται την Εκάβη, μητέρας ενός εφήβου στο φάσμα του αυτισμού, ο οποίος έχει υποστεί κακοποίηση από το προσωπικό του δημόσιου ιδρύματος που τον έχει εμπιστευτεί (μια ιστορία εμπνευσμένη από πραγματικά γεγονότα που συνέβησαν στην Ελβετία, σύμφωνα με τον Ροντρίγκες). Καθώς η ίδια έχει προσφύγει στα δικαστήρια και οι ιθύνοντες προσπαθούν να συγκαλύψουν την υπόθεση, αποφασίζει να τη δημοσιοποιήσει στον Τύπο ως ύστατη λύση. Οι πρόβες για την παράσταση της Εκάβης συμπίπτουν με τη δικαστική έρευνα. Η οργή μιας μητέρας που θρηνεί γίνεται υπερδύναμη και σαν τσουνάμι σαρώνει τα πάντα στο πέρασμά της.

Σε ένα ιδιόμορφο, μεταιχμιακό σκηνικό, οι δύο κόσμοι, ο αρχαίος και ο σύγχρονος, έρχονται σε αντιπαράθεση σε μια μείξη του μυθικού στοιχείου με το πραγματικό. Το κείμενο του Ροντρίγκες είναι γραμμένο με μαεστρία. Είναι σφιχτό στο σύνολό του και καταφέρνει να θολώσει επιδέξια τις γραμμές μεταξύ των δύο αυτών κόσμων. Έτσι η δολοφονία του γιου της Εκάβης που “προσεκρουσε” πάνω στις θεϊκές αρχές της φιλοξενίας με τρόπο “μαγικό” συνδέεται με την κακοποίηση του Ότις, του γιου της Νάντιας, από τους δημόσιους λειτουργούς στο δημόσιο ίδρυμα.

Ο Ροντρίγκες δεν αφήνει τίποτα στην τύχη στην Επίδαυρο

Εκάβη και Νάντια παλεύουν διαρκώς με την έννοια της δικαιοσύνης. Και έχουν το ίδιο πρόσωπο. Όπως χαρακτηριστικά περιγράφει ο χορός “η Νάντια δεν κάνει την Εκάβη, κάνει μία ηθοποιό που παίζει την Εκάβη, ενώ παράλληλα σκέφτεται άλλα πράγματα”. Η Εκάβη τελικά παίρνει την κατάσταση στα χέρια της και εκδικείται φρικτά τον δολοφόνο του γιου της και η Νάντια όταν καταλαβαίνει πως δε θα δικαιωθεί σπεύδει να διαρρεύσει την υπόθεση στον Τύπο.

Και οι δύο μεταμορφώνονται σε σκύλες που το μόνο που θέλουν είναι να διαφυλάξουν τα κουτάβια τους. Και γαβγίζουν ενάντια σε κάθε μορφής σύστημα που τα δολοφονεί. Όπως ακριβώς και η σκυλίτσα με τα τρία πόδια από την αγαπημένη σειρά κινουμένων σχεδίων του Ότις, που γαβγίζει μανιωδώς αναζητώντας το παιδί της. Όπως ακριβώς ο γιγάντιος σκύλος που δεσπόζει στην αργολική ορχήστρα- αρχική έμπνευση στάθηκε ένα άγαλμα, ένα ρωμαϊκό άγαλμα, το οποίο υποτίθεται ότι απεικονίζει τον σκύλο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τον Περίτα ο οποίος ήταν ένας ελληνικός τύπος πολεμικού σκύλου που δεν υπάρχει πια- και που του λείπει ένα πόδι. Το πόδι αυτό που κάποια στιγμή βάζει στην ορχήστρα ο χορός και είναι το νεκρό σώμα του Πολύδωρου, του δολοφονημένου από τον Πολυμήστορα γιου της Εκάβης και που στη συνέχεια κρατά η Εκάβη στοργικά.

 

Είναι θαυμάσιες οι ισορροπίες του κειμένου του Ροντρίγκες – μολονότι κάποιες φορές η επεξηγηματικότητα και η πολυσυμβολικότητα του κειμένου φαντάζει περιττή- που δεν αφήνει τίποτα κενό και τίποτα αναπάντητο. Ο Πορτογάλος σκηνοθέτης δεν αρκείται σε ένα στείρο “κατηγορώ”, εκθέτει το σύγχρονο κράτος έτσι όπως είναι δομημένο. Το κράτος πρόνοιας που υποτίθεται πως αποτελεί μία ασφαλή αγκαλιά για τους πολίτες τους και ιδιαίτερα για τις ευαίσθητες ομάδες και τελικά καταλήγει να είναι ένα μεγάλο βασανιστήριο, ένα κακοποιητικό περιβάλλον μέσα στο οποίο είναι δύσκολο να επιβιώσει κάποιος αν δεν έχει τα μέσα. Είναι συγκινητικό το πώς ο Ροντρίγκες εκθέτει το σύστημα και τις αναξιοκρατικές επιλογές του και όχι τους κακοπληρωμένους λειτουργούς του. Και είναι συγκλονιστικό πως ο αρμόδιος υφυπουργός σταδιακά τυφλώνεται, από μία ξαφνική οφθαλμική μόλυνση.

Οι ερμηνείες

Ο θίασος της Comédie Française απέτισε με τον πιο όμορφο τρόπο φόρο τιμής στους ήρωες του Ευριπίδη. Ο Ροντρίγκες σεβάστηκε απόλυτα την ιερότητα του αρχαίου θεάτρου και καθοδήγησε πανέξυπνα τους ηθοποιούς του μέσα στην αργολική ορχήστρα μέσα στο λιτό σκηνικό του Fernando Ribeiro υπό την ατμοσφαιρική μουσική του Ότις Ρέντινγκ.

Οι έμπειροι ηθοποιοί του ιστορικού αυτού θιάσου εξέφρασαν το πολυδιάστατο των χαρακτήρων τους μεταβαίνοντας από την αρχαία τραγωδία στο σύγχρονο δράμα κυριολεκτικά σε κλάσματα δευτερολέπτου και επιδεικνύοντας μια λεπτότητα που συγκινεί. Εύθραυστοι, αδύναμοι ακροβατούν, ψάχνουν, κάνουν κύκλους, αποκωδικοποιούν μηχανισμούς, ενώ δεν απουσιάζει και το λεπτό γαλλικό χιούμορ να “σπάει” όσο πρέπει το υπερτραγικό. Έτσι οι Πριαμίδες μέσα από ένα σαρδάμ γίνονται Πυραμίδες, ενώ ο λόγος του Ευριπίδη δεν είναι λίγες οι φορές που περνά από ένα απολαυστικό κόσκινο.

Η Elsa Lepoivre, συγκλονίζει καθώς μετακινείται διαρκώς μεταξύ του πένθους των δύο γυναικών, της Εκάβης και της Νάντιας. Είναι υπέροχη στις μεταμορφώσεις της, ενώ ο ρόλος της Εκάβης που υποδύεται είναι αυτός που τελικά ανάγεται σε κινητήριο δύναμή της. Τελικά όπως πολύ εύστοχα λέγεται στην παράσταση η Νάντια “συμφύρεται” με την Εκάβη και η Εκάβη γίνεται το “κλειδί” που τη βοηθά να κατανοήσει το σύγχρονο αδιέξοδο στο οποίο έχει εγκλωβιστεί.

Σπαρακτική η στιγμή που η μητέρα βγαίνει από την ορχήστρα και κοιτά στα μάτια εμάς τους θεατές απαγγέλοντας τις 47 λέξεις του γιου της που δεν είναι σε θέση να σχηματίζει ολοκληρωμένες προτάσεις και αρέσκεται στην κατάφαση και την άρνηση των λέξεων. “Μαμά, όχι μαμά”, “Φιλί. Όχι φιλί”. “Ύπνος. Όχι ύπνος”. “Μουσική. Χωρίς μουσική”. “Σοκολάτα. Σοκολάτα…”.

Eric Génovèse, Loïc Corbery και Denis Podalydès εξαίσιοι με τον τελευταίο να συγκεντρώνει τα βλέμματα ως εισαγγελέας και να αποσπά τον γέλωτα στις στιγμές που σατίριζε τον Ευριπίδη. Gaël Kamilindi, Elissa Alloula, Séphora Pondi στον ρόλο του χορού, μπαίνουν και βγαίνουν από τους ρόλους και τα επίπεδα της παράσταση με τρόπο αξιοθαύμαστο, ειδικά όταν σχολιάζουν την όλο και πιο επισφαλή ψυχική κατάσταση της Νάντιας.

Άξιζε τελικά να πάει κάποιος μέχρι την Επίδαυρο να δει αυτή την παράσταση;

Και με το παραπάνω. Η παράσταση αυτή έγραψε τη δική της ιστορία στην αργολική ορχήστρα, αποδεικνύοντας πως το παρελθόν μπορεί να αποτελέσει το “κλειδί” προκειμένου να ξεκλειδώσουμε το παρόν. Αρχαίος και σύγχρονος κόσμος γίνονται ένα στο κείμενο αυτό, γιατί ο άνθρωπος όσοι αιώνες και να περάσουν μένει ίδιος στον πυρήνα του. Αλλάζει μόνο το περίβλημα των εποχών. Η αδικία εξοργίζει και η μάνα μένει πάντοτε μάνα. Σαν τη σκύλα που προσπαθεί να προφυλάξει με κάθε τρόπο  και τίμημα τα κουτάβια της.

Το τελευταίο γάβγισμα της Νάντιας ηχεί πιο δυνατά από ποτέ στα αυτιά μας. Και φέρνει στο μυαλό μας όλες τις σύγχρονες τραγωδίες στις οποίες οι υπεύθυνοι δηλώνουν “απόντες” και απλώς νίπτουν τας χείρας τους. Φέρνει στο μυαλό μας άλλη μία Εκάβη που δεν έχει σταματήσει να γαβγίζει, τη Μαρία Καρυστιανού, τη “μάνα” των Τεμπών που πολεμά σε έναν άδικο κόσμο να βρει το δίκιο της.