ΕΙΔΑΜΕ ΤΟΝ ΙΠΠΟΛΥΤΟ ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΕΥΑΓΓΕΛΑΤΟΥ ΣΕ ΜΙΑ ΚΑΤΑΜΕΣΤΗ ΑΠΟ ΚΟΣΜΟ ΕΠΙΔΑΥΡΟ

Με ένα έργο που σπάνια βλέπουμε να ανεβαίνει αποφάσισε να αναμετρηθεί το φετινό καλοκαίρι η καλλιτεχνική διευθύντρια του Φεστιβάλ Αθηνών και σκηνοθέτιδα, Κατερίνα Ευαγγελάτου. Ο “Ιππόλυτος” είχε κεντρίσει το ενδιαφέρον της από το 2018, καθώς είχε επιλέξει τη διδασκαλία του στο καλοκαιρινό εργαστήρι του Εθνικού Θεάτρου στους Δελφούς, και έκτοτε τον στριφογυρνούσε διαρκώς μέσα στο μυαλό της. Τρίτος Ευριπίδης λοιπόν για την ίδια, μετά τις πολύ ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις του “Ρήσου” στο Λύκειο του Αριστοτέλη (2015) και της επιδαύριας “Άλκηστης” (2017).

Δεν είναι εύκολος ο χειρισμός του Ιππόλυτου, καθώς πρόκειται για ένα έργο με πολύ άγριο σύμπαν που καταδεικνύει με τρόπο σκληρά ρεαλιστικό, αλλά και ποιητικά ερεθιστικό, την καταλυτική δύναμη του πάθους στις ζωές των ανθρώπων, τις καταστροφικές συνέπειες της αδιαλλαξίας, αλλά και της υπέρβασης των φυσικών νόμων και των ανθρώπινων ορίων.

Η Κατερίνα Ευαγγελάτου κατάφερε όχι μόνο να δαμάσει τους στίχους αυτού του Ευριπίδειου δράματος, αλλά και να τους αναδείξει με μία σύγχρονη, δυναμική, ηλεκτρονική, αλλά και ερωτική ματιά που εντυπωσίασε τις χιλιάδες κόσμου που γέμισαν το αργολικό θέατρο σημειώνοντας το βράδυ του Σαββάτου 8/7 το απόλυτο sold out.

Η θεά του έρωτα εκτοξεύει βέλη κρατώντας κάμερα

Το κυρίαρχο στίγμα της παράστασης δίνεται από τη θεά Αφροδίτη και τον νευραλγικό της ρόλο στην παράσταση: Η Αφροδίτη στην παράσταση αυτή κρατά μία κάμερα στο χέρι και σκηνοθετεί τα πάντα αναμεταδίδοντάς τα σε πρώτο χρόνο πάνω σε έναν τριγωνικό μονόλιθο που είναι “καρφωμένος” στην ορχήστρα: εμπνέει στην Φαίδρα έναν βασανιστικό πόθο για τον Ιππόλυτο, τον νόθο γιο του συζύγου της, του βασιλιά Θησέα.

Και δεν “ανοίγει” μόνο την τραγωδία με την προλογική της ρήση, αλλά είναι διαρκώς παρούσα. Είναι παρούσα όταν η Φαίδρα αποκαμωμένη και ετοιμοθάνατη από αυτόν τον ερωτικό μαρασμό, εξομολογείται τον έρωτά της στην γηραιά τροφό του Ιππόλυτου, είναι αυτή που κινεί τα νήματα, τις ζωές και τις πράξεις των ανθρώπων. Και είναι αυτή που στο νεκρό χέρι της Φαίδρας, θα σφηνώσει το γράμμα “εκδίκησης” προς τον Ιππόλυτο, εκείνο όπου “ισχυρίζεται” πως τη βίασε πάνω στο συζυγικό της κρεβάτι και που θα προκαλέσει τον θάνατο του, αφήνοντας τον πατέρα του ενεό στη σκηνή να θρηνεί την απώλεια των δύο πιο αγαπημένων του προσώπων.

5 οι πρωταγωνιστές της τραγωδίας

Εξαιρετικά ενδιαφέρον -και σπάνιο- είναι πως το έργο αυτό επίκεντρό του έχει πέντε διαφορετικούς πρωταγωνιστές. Παρόλο που λέγεται Ιππόλυτος, εξίσου κεντρικό ρόλο παίζει η Φαίδρα και ο ανόσιος πόθος της προς αυτόν, η Τροφός -που μάλιστα έχει τους ίδιους στίχους αριθμητικά με της Φαίδρας και αποτελεί το πρόσωπο κλειδί, καθώς είναι αυτή που αποκαλύπτει τον έρωτά της στον Ιππόλυτο-, υπάρχει ο βασιλιάς Θησέας που βρίσκεται στο τέλος με δύο νεκρούς στην αγκαλιά.

Ποιος άραγε ευθύνεται για την τραγωδία; Γιατί όλοι την ίδια στιγμή μοιάζουν και ένοχοι και αθώοι; Τελικά ποιος είναι αυτός που καθορίζει τη μοίρα των ανθρώπων; Η Φαίδρα ναι μεν διαπράττει ύβρη λόγω του πόθου για έναν νεότερο άντρα, όμως ο πόθος αυτός είναι αποτέλεσμα θεϊκής θέλησης. Και ο Ιππόλυτος γιατί τελικά μένει πιστός στους όρκους του και δεν αποκαλύπτει τα κίνητρα της Φαίδρας στον πατέρα του προκειμένου να σωθεί; Γιατί αυτή του η εμμονική προσήλωση στην παρθενία και στη Θεά Άρτεμη; Ο δε Θησέας γιατί φορά παρωπιδες σε όλες τις διαμαρτυρίες του γιου του και με τη μία του ευχή, την εκπλήρωση της οποίας του είχε υποσχεθεί ο πατέρας του ο Ποσειδώνας, ζητά την καταστροφή του και τον διώχνει από την Τροιζήνα;

Τι τελικά είναι αυτό που κινεί τις μοίρες των ηρώων αυτών; Και που η ανθρώπινη βούληση συγκρούεται με τη θεϊκή δύναμη;

Πόθος, εγκράτεια, εκδίκηση, θυσία, όρκοι και σιωπή. Όλα μοιάζουν να έχουν αφαιμαχθεί από τη νεκρή φύση του βαλτώδους δυστοπικού σκηνικού της Εύας Μανιδάκη. Ένα σκηνικό σπάνιας αισθητικής, απόλυτα εναρμονισμένο με την ατμόσφαιρα της παράστασης. Ένα τοπίο φυσικό που αποδίδει στην εντέλεια τον πυρήνα του έργου: αυτό το μεταξύ των δύο κόσμων, του θεϊκού και του ανθρώπινου, της ομορφιάς και της ασχήμιας. Ένα καμένο δέντρο πάνω στο οποίο ξεχωρίζει το ολόλευκο λουλούδι με το οποίο το “στόλισε” ο Ιππόλυτος στην αρχή της παράστασης αφιερώνοντάς το στη θεά Άρτεμη. Και ένα ρυάκι με στάσιμο νερό. Γιατί όλα σταμάτησαν όταν η θεά Αφροδίτη θύμωσε. Και αυτή η μήνις νέκρωσε τα πάντα. Μέχρι την τελική κάθαρση.

Ματιά ιδιοσυγκρασιακή και τολμηρή

Η Κατερίνα Ευαγγελάτου παρουσιάζει μία προσωπική ανάγνωση του Ευριπίδειου αυτού δράματος. Γι΄αυτό και ναι μεν στηριχθηκε στη μετάφραση του Κώστα Τοπούζη, αλλά ανέλαβε η ίδια τη δραματουργική επεξεργασία και τη διασκευή του. Και έπραξε ορθά, αφού η ανάγνωσή της παρουσίασε μία διατυπωμένη επί σκηνής άποψη, με ξεκάθαρη υπαρξιακή προβληματική και έθεσε επί τάπητος τα κρίσιμα δίπολα του έργου.

Ο παράξενος και προβληματικός ρόλος των θεών στη ζωή μας, το τίμημα της πίστης μας, τα πάθη, οι πόθοι και η επίδρασή τους στις ζωές μας. Και όλα αυτά τα φέρνει στο σήμερα με ένα ιδιοσυγκρασιακό βλέμμα που είναι σαφώς επηρεασμένο από όλες τις σύγχρονες ευρωπαϊκές θεατρικές τάσεις, αλλά δεν μένει σε μία στείρα αντιγραφή τους, τις εξελίσσει και τις παραθέτει δημιουργώντας έναν γόνιμο διάλογο ανάμεσα στο τότε και στο τώρα. Και ναι, ούτε από την παράσταση αυτή απουσιάζει η παράλληλη ζωντανή βιντεοσκόπηση – το αναφέρω γιατί γίνεται πολύς λόγος για την ευρέως διαδεδομένη χρήση της κάμερας στο θέατρο. Όμως, εδώ γίνεται με τρόπο έξυπνο και ισορροπημένο, εναρμονισμένο ακόμη και με το εμβληματικό θέατρο της Επιδαύρου, που βοηθά στην κατανόηση των γενόμενων επί σκηνής.

Αν θα έπρεπε να βρούμε την αχίλλειο πτέρνα της σκηνοθετικής αυτής προσέγγισης, αυτή θα ήταν έλλειψη της απόλυτης συναισθηματικής εγγύτητας και ταύτισης με τα πάθη των ηρώων. Αυτό που ο Αριστοτέλης στον ορισμό της τραγωδίας αναφέρει “δι᾽ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν”. Επίσης, στην πρεμιέρα της Παρασκευής που παρακολουθήσαμε, αρκετές φορές ενόχλησαν οι μικροφωνισμοί των χειλόφωνων των ηθοποιών. Ιδιαίτερα όσοι καθόμασταν στο Κάτω Διάζωμα δεν ήταν λίγες οι φορές που ακούγαμε σε πρώτο χρόνο τη φωνή του ηθοποιού και σε δεύτερο την εκ του μικροφώνου φωνή του. Τεχνική η δυσκολία αυτή, ελπίζουμε να διορθωθεί στις επόμενες παραστάσεις.

Χορός, μουσική και queer στιγμές

Η μουσική του Αλέξανδρου Δράκου Κτιστάκη ήταν ένας από τους μεγάλους πρωταγωνιστές της βραδιάς, καθώς έδινε ρυθμό και πνοή στον λόγο των ηθοποιών. Η ηλεκτρονική χροιά των ήχων ήταν ο ρευματοδότης όχι μόνο της ερμηνευτικής δυναμικής των ηθοποιών, αλλά και των εικόνων της παράστασης.

Ο δε θίασος κινείται σε όλη την έκταση του αρχαίου Θεάτρου, μέσα, γύρω και πίσω από την ορχήστρα. Οι δύο του χοροί – πρόκειται για το μοναδικό σωζόμενο αρχαίο δράμα με δύο χορούς, έναν ανδρικό (Διαμαντής Αδαμαντίδης, Γιώργος Βασιλόπουλος, Κωνσταντίνος Γεωργαλής, Νίκος Γονίδης, Νίκος Γρηγοριάδης, Χρήστος Διαμαντούδης, Μάριος Κρητικόπουλος, Ηρακλής Κωστάκης, Αλέξανδρος Πιεχόβιακ, Αλέξανδρος Τωμαδάκης, Μάριος Χατζηαντώνη, Νικόλας Χατζηβασιλειάδης) κι έναν γυναικείο (Δάφνη Κιουρκτσόγλου, Αναστασία-Ραφαέλα Κονίδη, Ιωάννα Λέκκα, Αμαλία Νίνου, Μελίνα Πολυζώνη, Ηρώ Χαλκίδη)- κινούνται εν πλήρει αρμονία. Σαφώς καλύτερος ο ανδρικός χορός που αποτελείται από τους νεαρούς κυνηγούς, τους πιστούς ακόλουθους του Ιππόλυτου που διακρίνονται για τη σωματική τους σφριγηλότητα. Είναι ταγμένοι όλοι στη θεά Άρτεμη και στη φύση. Μαζί με τον Ιππόλυτο οργώνουν τη σκηνή, κάνουν άλματα, επιδίδονται σε εντυπωσιακούς χορευτικούς συνδυασμούς.

Δεν έλειψαν και σκηνές με queer ματιά και εξόχως τολμηρές στην αναπαράσταση ενός αρχαίου δράματος: η σκηνή του χορικού οργίου των νεαρών κυνηγών στο πίσω μέρος της σκηνής. Οι νεαροί άνδρες επιδίδονται σε ερωτικές πράξεις μεταξύ τους, θωπεύονται και φιλιούνται σε ένα όργιο που πρωτοστατεί η φύση τους, ενώ στον θανάσιμο τραυματισμό του αρχηγού τους απεκδύονται όλοι των ενδυμάτων τους. Μένουν γυμνοί μπροστά στη μανία του ανθρώπου και του θεού, γυμνοί μπροστά σε ό,τι ορίζει η μοίρα τους.

Οι δύο αυτές σκηνές, όπως και αυτή που η Φαίδρα φιλάει στο στόμα τη θεά Αφροδίτη και ακολούθως αυτοκτονεί, σαν να της χαρίζει τον επιθανάτιο ρόγχο της, προβλημάτισαν πολλούς. Ωστόσο, έδωσαν στην παράσταση μία τελείως σύγχρονη οπτική και ισχυροποίησαν τη σκηνοθετική άποψη της Ευαγγελάτου για το πώς πρέπει να αντιμετωπίζεται το αρχαίο δράμα σήμερα. Και αυτή η διαδρομή των ηρώων ανάμεσα στην αγνότητα και τη λαγνεία, ανάμεσα στην άγνοια και τη γνώση, ανάμεσα στην ίδια την πτώση του ανθρώπου και την εξιλέωσή του στην προκειμένη εναρμονίστηκε.

Οι ερμηνείες

Η ερμηνευτική ομάδα ήταν δεμένη, εναρμονισμένη με τη σκηνοθετική ματιά της σκηνοθέτιδας και το συνολικό επίπεδο ερμηνειών διατηρήθηκε σε πολύ υψηλό επίπεδο.

Ξεχώρισαν ωστόσο η σπαρακτική Κόρα Καρβούνη στον ρόλο της Φαίδρας και ο ρεαλιστικός χείμαρρος λέξεων του Δημήτρη Παπανικολάου ως εξάγγελου που περιγράφει το πώς ο πελώριος ταύρος του Ποσειδώνα τρόμαξε τα άλογα του Ιππόλυτου.

Ο Ορέστης Χαλκιάς στο επιδαύριο πρωταγωνιστικό του βάπτισμα κατάφερε να σταθεί στο ύψος του ρόλου του και μολονότι δεν κατάφερε κάποια υποκριτική υπέρβαση -ίσως γιατί αναλώθηκε στην έντονη σωματικότητα του ρόλου του- κέρδισε τον σεβασμό μας. Η Έλενα Τοπαλίδου στον ρόλο της θεάς Αφροδίτης εντυπωσίασε με τα κινησιολογικά και τα υποκριτικά της μέσα. Παιχνιδιάρα, εξουσιαστική, διεκδικητική είναι πανταχού παρούσα και ορίζει τα πάντα. Βάζει ένα τσιγάρο στο χέρι της Φαίδρας και στη συνέχεια, το γράμμα που ενοχοποιεί τον Ιππόλυτο στο νεκρό της χέρι. Ίσως η παρουσία της να ήταν λίγο πιο έντονη από το αναμενόμενο, ήταν όμως μία ξεκάθαρη σκηνοθετική επιλογή και εν μέρει αυτό λειτούργησε και το πρόσημο τελικά ήταν θετικό.

Ο Γιάννης Τσορτέκης στον ρόλο του Θησέα και η Μαρία Σκουλά στον ρόλο της τροφού – εξαιρετικοί ηθοποιοί και οι δύο- εγκλωβίστηκαν σε λίγο πιο “κλασικές” ερμηνείες και δεν κατάφεραν μεν να ενταχθούν πλήρως στην πιο σύγχρονη ματιά της παράστασης, δεν δημιούργησαν ωστόσο και κάποια ασυνέχεια.

Συμπέρασμα

Μία παράσταση κλασική στη βάση της, ενδεδυμένη με έναν εντυπωσιακά σύγχρονο και λειτουργικό μανδύα και ένα στοίχημα απολύτως κερδισμένο για την Κατερίνα Ευαγγελάτου. Και κυριότερο όλων. Μία παράσταση για όλους.