ΕΚΛΟΓΕΣ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΙΑ: ΤΟ ΘΟΛΟ ΤΟΠΙΟ ΤΩΝ ΔΗΜΟΣΚΟΠΗΣΕΩΝ – ΠΟΙΟΣ ΠΡΟΗΓΕΙΤΑΙ

“Ξεφουσκώνει ο Κιλιτσντάρογλου ενώ ο Ερντογάν παίρνει κεφάλι στις τελευταίες δημοσκοπήσεις”, “Σε απόσταση αναπνοής Ερντογάν και Κιλιτσντάρογλου”, “Στα όρια του στατιστικού λάθους το προβάδισμα Κιλιτσντάρογλου έναντι Ερντογάν”, “Ύστατη αντεπίθεση Ερντογάν, νίκη Κιλιτσντάρογλου δείχνουν οι δημοσκοπήσεις”: Είναι μόνο μερικοί από τους τίτλους που κυκλοφορούν το τελευταίο διάστημα στην τελική ευθεία προς τις κάλπες της 14ης Μαϊου στην Τουρκία, όπου το εκλογικό τοπίο εμφανίζεται πιο ρευστό από ποτέ.

Δύο δεκαετίες έπειτα από την εγκαθίδρυση του -τότε νεοσύστατου- Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) στην κυβέρνηση, το μεγαλύτερο κομμάτι της τουρκικής κοινωνίας δεν θυμάται τίποτα άλλο πέρα από την εικοσαετή παντοδυναμία του Ερντογάν στην πολιτική σκηνή της χώρας. Καθώς όμως η χώρα βρίσκεται λίγες μόλις ημέρες πριν τις εθνικές και προεδρικές εκλογές, για πρώτη φορά η αδιαμφισβήτητη ισχύς του κλονίζεται έντονα.

Σε τέτοιο βαθμό, μάλιστα, που αρκετοί έσπευσαν να προκαταβάλουν την ήττα του πριν ακόμη η αντιπολίτευση ορίσει τον κοινό υποψήφιο διεκδικητή της προεδρίας.

Ο Ερντογάν ανακάμπτει

Η αλήθεια είναι πως οι καταστροφικοί σεισμοί αποτέλεσαν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις της πολιτικής καριέρας του Ερντογάν. Η αντίδραση της κυβέρνησής του ήταν επιπόλαιη και ανεπαρκής. Συν τοις άλλοις, η οικονομική πολιτική που εφαρμόζεται έχει προκαλέσει ανεξέλεγκτο πληθωρισμό και πολλοί στη χώρα έχουν ξεπεράσει τα όρια ανοχής στην εξουσία του τούρκου προέδρου.

Καθώς η δημοτικότητά του κατέρρεε, μια νεοσύστατη συμμαχία έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης, με επικεφαλής τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, τον πρόεδρο του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), φαινόταν εντυπωσιακά πειθαρχημένη και οργανωμένη. Μετά από 20 χρόνια στην εξουσία, ο Ερντογάν ήταν έτοιμος να χάσει τον έλεγχο της Τουρκίας.

Τα πράγματα, όμως, φαίνονται κάπως διαφορετικά τώρα. Χρησιμοποιώντας την ευρεία επιρροή του στα μέσα ενημέρωσης, ο Ερντογάν περιόρισε αποτελεσματικά τη δημόσια συζήτηση για τον σεισμό, στρέφοντας την προσοχή στα βιομηχανικά και στρατιωτικά επιτεύγματα της Τουρκίας υπό τον ίδιο. Στο μεταξύ, ένας τρίτος υποψήφιος έχει μπει στην κούρσα διεκδίκησης, παρέχοντας στον τούρκο πρόεδρο πρόσθετα μέσα για να διασπάσει την αντιπολίτευση, ενώ μια κυβερνητική μεταρρύθμιση, με βάση την οποία κατανέμονται οι έδρες στο Κοινοβούλιο, θα μπορούσε να δώσει στο Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) σημαντικό πλεονέκτημα στην επερχόμενη ψηφοφορία.

Καθώς οι εκλογές της 14ης Μαΐου πλησιάζουν, φαντάζει πλέον δυνατό ο Ερντογάν να είναι σε θέση να οδηγήσει την αναμέτρηση σε δεύτερο γύρο, και το ΑΚΡ και οι εταίροι του στον συνασπισμό να εξασφαλίσουν την πλειοψηφία στο Κοινοβούλιο. «Όσο απροσδόκητο κι αν φαίνεται, η επιστροφή του Ερντογάν αποτελεί χαρακτηριστικό ενός πολιτικού που έχει επανειλημμένα δείξει την ικανότητά του να χρησιμοποιεί κρατικούς πόρους προς όφελός του και να διχάζει ή να εξουδετερώνει τους αντιπάλους του» παρατηρεί στο Foreign Affairs ο διευθυντής του τουρκικού ερευνητικού προγράμματος στο Washington Institute και ιστορικός που ειδικεύεται στη Νοτιοανατολική Ευρώπη, Soner Cagaptay.

Το δημοσκοπικό τοπίο και ο βαθμός αξιοπιστίας

Στο πλαίσιο αυτό, σχεδόν σε καθημερινή, πλέον, βάση το τελευταίο διάστημα, το φως της δημοσιότητας βλέπουν έρευνες εταιρειών δημοσκόπησης, το πλαίσιο λειτουργίας των οποίων αξίζει κάποιος να εξετάσει.

Κατ’ αρχάς, μιλώντας για δημοσκοπήσεις, πρέπει να έχουμε πάντα στο νου μας ότι πρόκειται για επιστημονικά εργαλεία παραγωγής γνώσης και όχι για μαγικές σφαίρες που δείχνουν τα μελλούμενα. Κανονικά, πρέπει να λογίζονται ως «φωτογραφίες» πολιτικών τάσεων, κάτι ωστόσο που απέχει παρασάγγας από την πραγματικότητα.

Όπως στην Ελλάδα, έτσι και στην Τουρκία, πολλοί θέτουν εύλογα ερωτήματα για τις εταιρείες, για ορισμένες από τις οποίες -σύμφωνα με ενδελεχή έρευνα που πραγματοποίησε ο Metin Kaan Kurtulus– απαιτείται περισσότερος έλεγχος. «Η Τουρκία διαθέτει πάρα πολλές εταιρείες δημοσκοπήσεων. Καθώς πλησιάζουν οι εκλογές, βλέπετε μια νέα δημοσκόπηση σχεδόν καθημερινά. Ωστόσο, πόσες από αυτές είναι αξιόπιστες είναι ένα άλλο θέμα» λέει ο ίδιος στο Magazine και προσθέτει:

«Οι ιδιοκτήτες των περισσότερων εταιρειών έχουν πολιτικά συμφέροντα, με αποτέλεσμα η εκάστοτε εταιρεία να θεωρείται όργανο του κόμματος που υποστηρίζει ο επικεφαλής της. Γι’ αυτό και θα δείτε ορισμένες να παρουσιάζουν αποτελέσματα που διαφέρουν κατά πολύ από τον μέσο όρο των ερευνών. Επίσης, αν μια εταιρεία δημοσκοπήσεων διατηρεί δεσμούς με ένα πολιτικό κόμμα, τείνει να μη μεταφέρει την πραγματική εικόνα αν δεν είναι υπέρ του».

Στη γείτονα, δε, συμβαίνει το εξής παράδοξο: Πρόσωπα – κλειδιά των εν λόγω εταιρειών είχαν διεκδικήσει στο παρελθόν πολιτικά αξιώματα και μετά την αποτυχία τους επέστρεψαν στον τομέα των δημοσκοπήσεων, εγείροντας με τον τρόπο αυτό σοβαρά ζητήματα εμπιστοσύνης και αξιοπιστίας. «Θα δείτε κάποιες νέες εταιρείες να εμφανίζονται και μετά τις εκλογές να εξαφανίζονται. Αυτές προφανώς να εξυπηρετούν ένα συγκεκριμένο πολιτικό σκοπό» παρατηρεί ο Kurtulus.

Σύμφωνα με τον ίδιο «παρόλο που στη χώρα υπάρχουν περισσότερες από 15 εταιρείες δημοσκοπήσεων σε σταθερή βάση, αυτές που θεωρούνται αξιόπιστες δεν ξεπερνούν σε αριθμό τα δάχτυλα ενός χεριού. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο, ο μέσος όρος όλων των δημοσκοπήσεων δεν είναι αντιπροσωπευτικός των πραγματικών δεδομένων».

Πάντως, όπως επισημαίνει, υπάρχουν εταιρείες που προσπαθούν να κάνουν τη δουλειά τους με ακρίβεια και επαγγελματισμό και οι οποίες λογοδοτούν όταν οι δημοσκοπήσεις τους πέφτουν έξω. «Για μένα, θα έλεγα ότι η Konda και η MetroPOLL είναι οι πιο αξιόπιστες αυτή τη στιγμή».

Μιλώντας στο turkeyrecap.substack.com ο Bekir Ağırdır Bekir Ağırdır, πρώην γενικός διευθυντής της Konda, τονίζει ότι υπήρξαν θετικές εξελίξεις τα τελευταία χρόνια, ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα, για τα οποία δεν φταίνε απαραίτητα μόνο οι δημοσκόποι.

Όπως λέει, τα κόμματα και οι πολιτικοί θέλουν οι δημοσκοπήσεις να επιβεβαιώνουν τις απόψεις τους και όχι να αντικατοπτρίζουν τις απόψεις των ψηφοφόρων. «Δεν θέλουν να μάθουν την αλήθεια. Εάν οι έρευνες δεν αποδώσουν τα αποτελέσματα που οι ίδιοι επιδιώκουν, πρέπει να δώσουν εξηγήσεις στα στελέχη τους».

Οι μέθοδοι των ερευνών

Οι τεχνικές και οι μέθοδοι που επιλέγονται για τις έρευνες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξαγωγή των συμπερασμάτων. Το μεγάλο δείγμα συμμετεχόντων σε συνδυασμό με τη συμπερίληψη διαφορετικών ηλικιακών ομάδων και πολιτικών πεποιθήσεων είναι απαραίτητα ούτως ώστε οι δημοσκοπήσεις να αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα και να πιάνουν τον παλμό της κοινωνίας.

Για παράδειγμα, στην Τουρκία, οι απόφοιτοι πανεπιστημίων έχουν την τάση να κλίνουν περισσότερο προς την αντιπολίτευση αυτή τη στιγμή. Το 2022 περίπου το 18% των Τούρκων ήταν απόφοιτοι πανεπιστημίου (TÜİK). Εάν μια εταιρεία δημοσκοπήσεων διεξάγει έρευνα όπου το 50% των συμμετεχόντων είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου, προφανώς δεν θα δώσει σωστά αποτελέσματα.

Επίσης, όπως παρατηρεί ο Kurtulus, το σκηνικό στη χώρα είναι αρκετά πολωμένο, σε τέτοιο βαθμό που πολίτες φοβούνται πολλές φορές να εκφραστούν κατά του κυβερνώντος κόμματος. Από την άλλη πλευρά, ορισμένοι υποστηρικτές της κυβέρνησης ανησυχούν ότι, αν εκφράσουν ανοιχτά την προτίμησή τους, θα μπουν στο περιθώριο. Έτσι, στις έρευνες εμφανίζονται αρκετά διστακτικοί ως προς τις πραγματικές τους προθέσεις.

Ένας, ακόμη, σημαντικός παράγοντας είναι η χρονική συγκυρία που λαμβάνονται τα δείγματα. «Αν πραγματοποιήσετε μια δημοσκόπηση αμέσως μετά από μια μεγάλη καταστροφή όπου η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να χειριστεί επαρκώς την κατάσταση, θα δείτε ότι πολλοί άνθρωποι θα κλίνουν ως αντίδραση προς την αντιπολίτευση. Ωστόσο, το σημαντικό εδώ είναι αν η αντιπολίτευση θα μπορέσει να διατηρήσει την υποστήριξη αυτών των ψηφοφόρων δύο εβδομάδες αργότερα.

Σκεφτείτε μια δημοσκόπηση ως εξής: Αν ελέγξετε την αρτηριακή σας πίεση αμέσως μετά από την ανάβαση μιας σκάλας, θα έχετε διαφορετικά αποτελέσματα από ό,τι όταν την ελέγξετε ενώ κάθεστε».

Μικρό προβάδισμα Κιλιτσντάρογλου

Κάνοντας τη δική του εκτίμηση για το βράδυ των εκλογών της 14ης Μαΐου, ο Kurtulus επισημαίνει πως η μάχη για την προεδρία είναι στην κόψη του ξυραφιού, με τον Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου να διατηρεί ένα μικρό προβάδισμα στις περισσότερες δημοσκοπήσεις για τις προεδρικές εκλογές. Στις βουλευτικές εκλογές, δε, φαίνεται ότι η Λαϊκή Συμμαχία του Ερντογάν μπορεί να διατηρήσει την πλειοψηφία.

«Αν υπάρξουν επαναληπτικές εκλογές και αν η Λαϊκή Συμμαχία υπό την ηγεσία του ΑΚΡ έχει την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, το πλεονέκτημα μπορεί να περάσει στον Ερντογάν. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η αντιπολίτευση θέλει να τελειώσουν οι προεδρικές εκλογές στον πρώτο γύρο. Το πόσες ψήφους θα λάβουν στον πρώτο γύρο ο υποψήφιος του CHP το 2018, που τώρα είναι ηγέτης του κόμματος Memleket, Μουχαρέμ Ιντζέ, και ο πρώην βουλευτής του ΜΗΡ, Σινάν Ογκάν, μπορεί να κρίνει την έκβαση των εκλογών».

Συγκριτικά, πάντως, με τις αντίστοιχες του 2018, όταν όλες οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι ο Ερντογάν θα κέρδιζε -μερικές από αυτές προέβλεπαν ότι μπορεί να έπεφτε κάτω από το 50% στον πρώτο γύρο και θα υπήρχε επαναληπτική ψηφοφορία- το πολιτικό τοπίο έχει αλλάξει ριζικά, καθώς τα τελευταία χρόνια συνέβησαν πολλά· η διάβρωση της οικονομίας και των δημοκρατικών θεσμών συνεχίστηκε, η Συμμαχία του Έθνους μεγάλωσε, το τρίτο μεγαλύτερο φιλοτουρκικό κόμμα της Τουρκίας HDP υποστηρίζει ανοιχτά τον Κιλιτσντάρογλου, οι σεισμοί κατέστρεψαν πόλεις και σκότωσαν περισσότερους από 50.000 ανθρώπους.

«Αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα που αιτιολογούν γιατί οι φετινές εκλογές έχουν πραγματικά μοναδική δυναμική, και είναι ακόμα δύσκολο να κάνει κάποιος ασφαλείς εκτιμήσεις· πολλά μπορούν να αλλάξουν μέσα σε λίγες ημέρες, εδικά όταν μιλάμε για την Τουρκία» καταλήγει ο Kurtulus.