ΕΝΑΛΕΙΑ: ΚΑΘΑΡΙΖΕΙ ΤΙΣ ΘΑΛΑΣΣΕΣ, ΨΑΡΕΥΟΝΤΑΣ ΠΡΟΦΥΛΑΚΤΗΡΕΣ, ΠΛΥΝΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΤΗΛΕΟΡΑΣΕΙΣ
Οι τόνοι πλαστικού που πέφτουν στη θάλασσα, ο Λευτέρης Αραπάκης και η ομάδα του φροντίζουν να αλιευτούν, να ανακυκλωθούν και να γίνουν κάλτσες, τσάντες μέχρι και έπιπλα.
Στην Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου, η κίνηση ήταν πεσμένη. Το φινάλε της αλιευτικής περιόδου τη δικαιολογούσε. Αυτό που δεν μπορούσε να εξηγηθεί ήταν μία περίεργη και σίγουρα όχι ευχάριστη οσμή που είχε σκεπάσει μέχρι και τη μυρωδιά της θάλασσας. Η απάντηση δόθηκε λίγο αργότερα.
Μπροστά από την οικογενειακή του μηχανότρατα, αυτή που ενέπνευσε και έδωσε ψωμί σε πέντε γενιές, ο Λευτέρης Αραπάκης, μαζί με την ομάδα που τον πλαισιώνει στην “Εναλεία” είχαν σκορπίσει κάθε λογής παλιά, σκουριασμένα αντικείμενα.
Γύρω από τις καρέκλες που είχαν στηθεί για τους δημοσιογράφους, μπορούσες να δεις έναν προφυλακτήρα που είχε ακόμα πάνω του μία ξεχαρβαλωμένη πινακίδα (ο κάτοχος του οχήματος μάλιστα έχει βρεθεί και ειδοποιηθεί), ένα καρεκλάκι μωρού, ένα γραμμόφωνο, γαλότσες, παπούτσια και δεκάδες μπουκάλια, τα οποία, με ελάχιστη δύναμη γίνονταν κομμάτια που νόμιζες θα εξαϋλωθούν. “Να γιατί τα μικροπλαστικά βρίσκονται στον αέρα, στο επιτραπέζιο αλάτι, σε ψάρια, μέχρι και στον πλακούντα εμβρύων”, μας είπαν σε μία μικρή επίδειξη και απόδειξη των επιπτώσεών τους στην ατμόσφαιρα και στον οργανισμό μας.
Πριν από μερικά χρόνια, όλη αυτή η σκουριά θα βρισκόταν στον βυθό της θάλασσας, το μέρος που έχει μετατραπεί σε έναν απέραντο κάδο απορριμμάτων, έτσι ακριβώς όπως η ανθρωπότητα “οραματίστηκε” τη σημερινή της δυστοπία. “Θα έλεγα πως ήταν το σιφόνι της ανθρώπινης κοινωνίας. Ευτυχώς αυτό φαίνεται να αλλάζει”, λέει ο ίδιος στο Magazine.
Ευτυχώς, μυαλά, ιδέες και δράσεις όπως αυτή που θα διαβάσετε παρακάτω έχουν βαλθεί να της χαλάσουν τα σχέδια, ανακόπτοντας τη φρενήρη πορεία της προς την (αυτο)καταστροφή, λέμε εμείς.
Κι αν τέτοιες λέξεις φαίνονται “δραματικές”, αντηχώντας ένα στοιχείο υπερβολής και “υπερευαισθησίας” για τα περιβαλλοντικά ζητήματα, αρκεί να ακούγατε τα στοιχεία που μας μετέφεραν οι Alejandro Laguna, (Επικεφαλής Επικοινωνίας) και Χρήστος Ιωακειμίδης (Περιβαλλοντικός Ωκεανογράφος) από το Περιβαλλοντικό Πρόγραμμα του ΟΗΕ, που συνόδευαν τον συνιδρυτή της “Εναλείας” στη συνέντευξη Τύπου που παρέθεσαν πριν ξεκινήσει το ταξίδι μας για να δούμε πώς συλλέγεται και ανακυκλώνεται το πλαστικό από τη θάλασσα: “Η ανθρωπότητα παράγει πάνω από 430 εκατομμύρια τόνους πλαστικού παγκοσμίως τον χρόνο, τα δύο τρίτα των οποίων είναι βραχύβια προϊόντα που σύντομα γίνονται απόβλητα. Τα εγκαταλελειμμένα, χαμένα και πεταμένα αλιευτικά εργαλεία είναι η πιο θανατηφόρα μορφή θαλάσσιου πλαστικού απειλώντας το 66 τοις εκατό των θαλάσσιων ζώων, συμπεριλαμβανομένων όλων των ειδών θαλάσσιας χελώνας και το 50% των θαλάσσιων πτηνών”.
Η “Εναλεία”, η κοινωνική επιχείρηση που, όντας φοιτητής ακόμα, οραματίστηκε και υλοποίησε, στην “καρδιά” της οικονομικής κρίσης, “στα capital controls”, όπως μας είπε ο ίδιος, με την ανεργία στα ύψη και με τον αλιευτικό κλάδο κατακερματισμένο, σήμερα έχει καταφέρει, με τη συνδρομή των ψαράδων φυσικά, να συγκεντρώσει συνολικά 770 τόνους πλαστικού, στοχεύοντας μέχρι το 2024 να είναι σε θέση να τους κάνει 1.000 σε ετήσια βάση.
Ξεκίνησε σε δύσκολα αχαρτογράφητα νερά ως η πρώτη σχολή επαγγελματικής αλιείας στην Ελλάδα για να αντιμετωπίσει την ανεργία των νέων που “θέριζε” και τον αλιευτικό κλάδο. Πλέον, η δράση της εκτείνεται σε 42 λιμάνια, έχοντας “επιστρατεύσει” 350 αλιευτικά σκάφη και πάνω από 1.500 αλιείς, ενώ έχει απλώσει τα “δίχτυα” της στην Κένυα, την Ιταλία και εσχάτως, όπως ανακοινώθηκε στην κοινή εκδήλωση με το UNEP, στην Ισπανία και στην Αίγυπτο, με επόμενο στόχο και την Κύπρο. “Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί Αιγύπτιοι αλιείς οι οποίοι μας ενημέρωσαν για το πρόβλημα της Αιγύπτου. Έτσι πήγαμε στην Αίγυπτο, μιλήσαμε με τοπικές οργανώσεις και τοπικές αλιευτικές κοινότητες, με στόχο να επεκταθούμε σε αρκετά λιμάνια της χώρας. Ένα άλλο σημείο του ενδιαφέροντός μας είναι και ο Νείλος, οπότε μακροπρόθεσμα θα θέλαμε να βρούμε λύσεις και για τα ποτάμια, ώστε όλα αυτά που βγαίνουν προς τη θάλασσα να σταματούν νωρίτερα”, μας ενημέρωσε σχετικά η Νεφέλη Γκάλγκου, International Project Manager της “Εναλείας”.
Ένα κουτάκι αναψυκτικού και μία μεγαλοφυής ιδέα
Παιδί ψαράδων, βρέθηκε πολλές φορές δίπλα στον πατέρα του για να βοηθήσει και να μάθει τη δουλειά, αλλά σήμερα δεν έχει κανένα πρόβλημα να δηλώσει άγνοια γύρω από την τέχνη του ψαρέματος. Σπούδασε στο Τμήμα Διοικητικής Επιστήμης του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, αλλά ούτε αυτό φάνηκε πως μπορούσε να αποτρέψει τη μοιραία συνάντηση με ένα κουτάκι αναψυκτικού και τη στιχομυθία με έναν ψαρά που καθόρισε και τις μετέπειτα αποφάσεις του.
Το κουτάκι ήταν μπλεγμένο στα δίχτυα, ανάμεσα σε ψάρια που μόλις είχαν αλιευτεί. Ημερομηνία Λήξης: 1987. Τότε, ένας ψαράς, το πήρε από τα χέρια του και το πέταξε πίσω στη θάλασσα. “Αυτό δεν είναι δικό μας πρόβλημα”, του είπε, χωρίς φυσικά να μπορεί να φανταστεί πως αυτό που μόλις αποκάλεσε πρόβλημα, για τον Λευτέρη Αραπάκη ήταν η λύση.
Η αλιευτική σχολή που σκόπευε να δώσει δουλειά σε νέους ψαράδες είχε πια νέα ρότα και νέο σκοπό. Ποια ήταν η ιδέα; Ζητούσε από τους ψαράδες να του παραδίδουν το πλαστικό και τα δίχτυα που πετούσαν πίσω στη θάλασσα μετά από κάθε ψαριά τους, έναντι μίας μικρής αποζημίωσης, πείθοντάς τους πως, πέρα από την ανταμοιβή, κάθε πλαστικό που έρχεται στην ακτή αντιμετωπίζει και ένα άλλο πρόβλημα, αυτή τη φορά, “καθαρά δικό τους”: Αυτό της μείωσης των ιχθυαποθεμάτων, το οποίο μαζί με την υπεραλίευση, δεν καταστρέφει μόνο το περιβάλλον, αλλά και τον κλάδο τους.
“Στην αρχή δεν υπήρχε περιβαλλοντικό ερέθισμα, για να είμαι απόλυτα ειλικρινής. Όταν, όμως, βγήκα στη θάλασσα και είδα πόσο πλαστικό ψάρευαν και το πέταγαν πίσω, σοκαρίστηκα. Όταν το βλέπεις, λες, όντως, μέχρι το 2050 τα πλαστικά θα είναι περισσότερα από τα ψάρια”, περιγράφει καθώς βρισκόμαστε στο καΐκι με προορισμό τη Σαλαμίνα, πριν μας δώσει ένα δείγμα από τις πιο περίεργες “ψαριές” πλαστικού όλα αυτά τα χρόνια: “Έχουμε βγάλει βαλίτσες, προφυλακτήρες, κινητήρες πλοίου, φτερά αεροπλάνου, αλλά αυτά που με σοκάρουν πιο πολύ ήταν τα καθημερινά, όπως πλυντήρια, λάπτοπ, τηλεοράσεις”.
Το πώς κατάφερε να πείσει τους αλιείς, οικογενειάρχες, μεροκαματιάρηδες, που αγωνιούσαν για τον κλάδο τους είναι η ερώτηση τους ενός εκατομμυρίου.
“Το πιο σύνηθες πλαστικό που βγάζουμε από τη θάλασσα είναι δίχτυα. Οπότε μπορούμε σίγουρα να πούμε ότι οι αλιείς ήταν μέρος του προβλήματος. Σήμερα, όμως, είναι μέρος της λύσης. Ένας ψαράς στη Χαλκιδική πριν δύο μήνες μού έδειξε έναν συνάδελφό του και μου είπε «αυτός εκεί δεν φέρνει πλαστικά στον κάδο κάθε μέρα και οι υπόλοιποι τον βλέπουμε σαν παρία. Τρία χρόνια πριν, εμάς που βάζαμε τα πλαστικά μας κοίταζαν σαν παρίες και περίεργους». Φαίνεται, λοιπόν, πως έχει αλλάξει πια η εποχή. Είναι χαρακτηριστικό πως οι Ισπανοί, οι Ιταλοί, οι Αιγύπτιοι αντιγράψανε το δικό μας μοντέλο. Άρα πρέπει να δημιουργήσεις win-win σχέσεις μεταξύ των ανθρώπινων κοινωνιών και του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Οπότε είναι θετικό να υπάρχει μία ανταμοιβή για τους αλιείς που το κάνουν αυτό, η οποία είναι σε συμβολικό επίπεδο. Και για μένα είναι δίκαιο αυτό. Το δύσκολο ήταν πως έπρεπε να τους πιάσουμε έναν-έναν”.
Οι ψαράδες θέλουν να προστατεύσουν τη θάλασσα, ζουν από αυτή, απλά μπορεί να μην ξέρουν πώς. Ο κόσμος τους μιλά για την υπεραλίευση, τους ζητά να ψαρεύουν λιγότερο, να μειώσουν ουσιαστικά τον μισθό τους, αλλά εκείνοι έχουν οικογένεια, έχουν παιδιά. Εμείς, λοιπόν, τους λέμε πως πρέπει να μειώσουν την αλιεία τους, αλλά υπάρχουν τρόποι να το πετύχουν και ταυτόχρονα να αυξήσουν το εισόδημά τους, μαζεύοντας δηλαδή πλαστικό”.
Από τη θάλασσα στην ανακύκλωση κι από κάλτσες μέχρι έπιπλα
Ένα καΐκι μας μετέφερε στα ανοιχτά της Σαλαμίνας, εκεί όπου ομάδα δυτών βρισκόταν ήδη επί το έργο της συλλογής πλαστικού, συμβάλλοντας στη δράση που αναπτύσσει εδώ και πέντε χρόνια η “Εναλεία” μαζί με τις αλιευτικές κοινότητες. Στην ομάδα του Λευτέρη Αραπάκη βρίσκεται και ο Βασίλης Κατσικογιώργος, υπεύθυνος λιμένα Κερατσινίου που μας εξηγεί και τι θα γίνει το πλαστικό αφού βγει στην ακτή: “Τον μεγάλο όγκο τον βγάζουν οι μηχανότρατες, που φέρνουν μέσα στα δίχτυα ψάρια και πλαστικό μαζί. Εμείς τους δίνουμε σακούλες και ξεχωρίζουν τα πλαστικά σαν να είναι ψάρια. Μας τα δίνουν, εμείς τα καταγράφουμε, τα ζυγίζουμε για να ξέρουμε τι μας φέρνει κάθε καΐκι, κοιτάμε τι είναι πλαστικό, τι είναι μέταλλο και έπειτα τα πηγαίνουμε στην πρέσα, ρίχνουμε το πλαστικό εκεί μέσα και σε άλλα σημεία βάζουμε τα δίχτυα”.
Όπως μάθαμε αργότερα, τα δίχτυα αλιείας αντιπροσωπεύουν το 16% των απορριμμάτων που ανακτήθηκαν στην Ελλάδα και έφτασαν στο εργοστάσιο ανακύκλωσης, μαζί με πολυαιθυλένιο υψηλής πυκνότητας (12,5%), πολυαιθυλένιο χαμηλής πυκνότητας (8%) και μέταλλα (7,5%). Άλλοι τύποι ανακυκλώσιμου πλαστικού αντιπροσώπευαν το 12% των ανακτηθέντων απορριμμάτων, ενώ το υπόλοιπο 44% αποτελούνταν από μη ανακυκλώσιμα πλαστικά, οργανικά απόβλητα και μικροπλαστικά.
Για όσους αναρωτιέστε πού καταλήγουν αυτοί οι τόνοι πλαστικού που συλλέγονται, μία βόλτα στο εργοστάσιο “Skyplast” στα Μέγαρα, εκεί που βρεθήκαμε λίγο αργότερα για να δούμε ιδίοις όμμασι τη διαδικασία θα σας δώσει πολλές και σαφείς απαντήσεις, αλλά και χρηστικές πληροφορίες γύρω από την ανακύκλωση.
Εκεί, όπου, αφού ζυγιστούν και οι ψαράδες που το αλίευσαν πληρωθούν (πάντα ανάλογα με την ποσότητα που θα παραδώσουν), τα πλαστικά και τα δίχτυα που έχουν συγκεντρωθεί θα ακολουθήσουν το δικό τους ταξίδι ανακύκλωσης για να μετατραπούν σε πέλλετ, σε κάλτσες, τσάντες, μαγιό, ακόμα και έπιπλα από συνεργαζόμενες εταιρείες στην Ολλανδία και την Ισπανία που παράγουν προϊόντα από ανακυκλώσιμα υλικά.
Ιδού ένα “δείγμα”, από αυτό που “αλιεύσαμε” εμείς αποχωρώντας από την Ιχθυόσκαλα Κερατσινίου:
Αν θες κάτι να αλλάξει, κάνε κάτι γι’ αυτό
Όλα τα παραπάνω μπορούν και να εξηγήσουν πώς ο Λευτέρης Αραπάκης, από μία ιδέα, ένα κουτάκι αναψυκτικού, μία αλιευτική σχολή που ξεκίνησε να εκπαιδεύει ψαράδες και κατέληξε να τους δίνει το ερέθισμα να αλιεύουν -μαζί με ψάρια- και πλαστικά, έφτασε να βραβευτεί από τον ΟΗΕ ως “Ambassador for the Mediterranean Coast” και “Πρωταθλητή της Γης”, αλλάζοντας ολόκληρη τη φιλοσοφία του αλιευτικού κλάδου, δημιουργώντας περιβαλλοντική ευαισθησία αλλά και οικονομικά κίνητρα.
“Αν θες κάτι να αλλάξει, κάνε κάτι γι’ αυτό. Όταν ξεκινάς και είσαι 22 χρονών, κανείς δεν σε πιστεύει, οπότε πρέπει να αφήσεις τη δουλειά σου να μιλήσει. Για να πετύχεις κάτι πρέπει να το κάνεις μέσα από το παράδειγμά σου. Το πιο δύσκολο κομμάτι για να ξεκινήσεις κάτι είναι να το ξεκινήσεις. Το πιο δύσκολο είναι να πας από το 0 στο 1.
Μπορώ να σου πω ότι η Εναλεία με έχει χρεοκοπήσει τρεις φορές. Όταν ήρθε το lockdown για παράδειγμα χάσαμε το 40% των υπογεγραμμένων συμβολαίων μας. Πήρα, όμως, τις δυσκολίες, την πανδημία, το lockdown ως δεδομένα.. Επενδύσαμε στη δράση, δημιουργήσαμε εμπιστοσύνη και αυτό οδήγησε να τετραπλασιαστούμε σε impact, revenues και εργαζομένους μέσα στο 2020, έχοντας και πολλούς περισσότερους ψαράδες που νοιάζονται για το περιβάλλον κοντά μας”.
