ΕΧΕΙΣ ΔΕΙ ΠΟΤΕ ΜΟΥΜΙΕΣ ΜΕ ΤΑΤΟΥΑΖ; ΕΙΝΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΑΠ’ Ο,ΤΙ ΦΑΝΤΑΖΕΣΑΙ

Η λέξη “tattoo” πέρασε στην αγγλική γλώσσα χάρη στον κάπτεν Τζέιμς Κουκ, ο οποίος πρόσεξε αυτήν την πρακτική -και τη λέξη “tatau” που την περιέγραφε-, στην Πολυνησία του 18ου αιώνα. Εντούτοις, οι μελετητές συμφωνούν ότι αυτή η πρακτική είναι πολύ προγενέστερη της ίδιας της λέξης -και το δέρμα που έχουν οι αρχαίες μούμιες δείχνει ότι έχουν δίκιο.

Ποιες όμως είναι αυτές οι μούμιες που είναι βουτηγμένες μέσα στο μελάνι και τι μπορούν να μας διδάξουν για τους αρχαίους πολιτισμούς; Ακολουθεί μια μικρή ματιά σε μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα τατουάζ από το μακρινό παρελθόν που έχουν ανακαλύψει οι αρχαιολόγοι.

Τα τατουάζ στην αρχαία Δυτική Ευρώπη

Η πρώτη απόδειξη της ύπαρξης του τατουάζ βρίσκεται πάνω στο σώμα του Ότζι, του “Ανθρώπου των Πάγων”. Η πιο διάσημη μούμια της Ευρώπης, ο Ότζι (επίσης γνωστός ως “Iceman”) ανακαλύφθηκε στις Άλπεις από Γερμανούς πεζοπόρους το 1991. Έζησε στο σημερινό Τιρόλο (μια ορεινή περιοχή που συνορεύει με τη σύγχρονη Ιταλία και την Ελβετία) περίπου πριν από 5.200 χρόνια, και μετά τον θάνατό του, το σώμα του μαζί με τα τατουάζ που είχε πάνω του διατηρήθηκε στον πάγο.

Έκτοτε, οι αρχαιολόγοι έχουν επισημάνει 61 τατουάζ πάνω στο σώμα του, τα οποία μοιάζουν με γραμμή και τα οποία πιστεύεται ότι δημιουργήθηκαν με το τρύπημα του δέρματος και την εισαγωγή σκόνης του άνθρακα. Μερικά από αυτά ήταν σε περιοχές που όσο γερνάει ο άνθρωπος τόσο περισσότερο πονάνε (όπως τα γόνατα και οι αστράγαλοι), οδηγώντας έτσι τους αρχαιολόγους να πιστεύουν ότι δημιουργήθηκαν κατά τη διάρκεια κάποιου είδους θεραπείας για τον πόνο. Ωστόσο, κάποια άλλα γεωμετρικά τατουάζ στο στήθος του, υποδηλώνουν ότι τα τατουάζ είχαν κάποιου είδους τελετουργική, εορταστική ή ακόμα και θρησκευτική χρήση ήδη από τη νεολιθική εποχή.

Δεν θα μάθουμε όμως ποτέ την αλήθεια, για ποιον λόγο έβαφαν ανεξίτηλα το σώμα τους, καθώς οι ερευνητές παραδέχονται ότι χωρίς περισσότερα στοιχεία, δεν υπάρχει τρόπος να γνωρίζουμε γιατί το έκαναν ούτε ο Όζι ούτε οι υπόλοιποι άνθρωποι της νεολιθικής εποχής.

Τατουάζ στην αρχαία Αίγυπτο

Η επόμενη παλαιότερη χρονικά απόδειξη για τα τατού προέρχεται από τις μούμιες ανθρώπων που πιστεύεται ότι πέθαναν στην αρχαία Αίγυπτο μεταξύ 3351 και 3017 π.Χ. Αν και κάποια απ’ αυτά τα σώματα ανακαλύφθηκαν το 1900, χρειάστηκε να περιμένουμε μέχρι το 2018 για να εντοπιστούν τατουάζ πάνω τους, όταν οι ερευνητές τα επανεξέτασαν χρησιμοποιώντας υπέρυθρες ακτίνες. Τότε ήταν που διαπίστωσαν ότι αυτό που έμοιαζε με μουτζούρες πάνω στο δέρμα ήταν στην πραγματικότητα body art.

Το μελάνι στο σώμα τους είναι η παλαιότερη γνωστή απόδειξη για την ύπαρξη τατουάζ που απεικονίζουν εικόνες -συμπεριλαμβανομένου ενός άγριου ταύρου και ενός πρόβατου στο μπράτσο ενός άντρα, σύμβολα που μοιάζουν με το γράμμα “S” καθώς κι ένα ραβδί στο μπράτσο και τον ώμο μίας γυναίκας.

Οι εικόνες, οι οποίες αντικατοπτρίζουν μοτίβα που βρέθηκαν σε άλλα αρχαία αιγυπτιακά έργα τέχνης, είναι η πρώτη απόδειξη της δερματοστιξίας στην Αφρική. Αν και οι ερευνητές μπορούν μόνο να κάνουν εικασίες για το τι σήμαιναν τα τατουάζ για όσους τα έφεραν, ωστόσο θα μπορούσαν να ήταν σύμβολα κοινωνικής θέσης ή απόδειξη των δεξιοτήτων του “φέροντα” -όπως η γενναιότητα για παράδειγμα. Να αναφέρουμε επίσης ότι άλλου είδους τατουάζ εντοπίζονται σε αρσενικές μούμιες και άλλου σε θηλυκές, γεγονός που δείχνει ότι υπήρχε κι εκεί διαχωρισμός.

Κάποια άλλα τατουάζ που χρονολογούνται από μεταγενέστερες περιόδους υποδηλώνουν ότι τα τατού χρησιμοποιήθηκαν ως λατρευτικά σύμβολα στην αρχαία Αίγυπτο. Σε μια περίπτωση, οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν περισσότερες από 30 διαφορετικές εικόνες, από άνθη λωτού μέχρι το Μάτι του Ρα (αιγυπτιακός θεός) στο δέρμα μιας γυναικείας μούμιας που βρέθηκε στην Κοιλάδα των Βασιλέων. Πιστεύεται ότι έζησε την περίοδο της δυναστείας του Ραμσή, δηλαδή κάπου ανάμεσα στο 1292 και το 1189 π.Χ και οι ερευνητές θεωρούν ότι τα τατουάζ της δείχνουν ότι ήταν ιέρεια ή “μάγισσα” με ιδιαίτερη σχέση με την αρχαία θεά του ουρανού, Άθωρ.

Τατουάζ στην Αμερική

Πιστεύεται ότι στην αρχαιότητα θα μπορούσε να εντοπίσει κανείς τατού σε ολόκληρη την Αμερική, από την Αρκτική μέχρι το νότο. Μάλιστα, κάποτε πίστευαν για μια μούμια που βρέθηκε στη σημερινή Χιλή ότι ήταν αυτή που είχε τα παλαιότερα γνωστά τατουάζ -ένα σύνολο μαύρων κουκίδων που μοιάζουν με μουστάκι κάτω από τη μύτη της. Αυτή η ιδέα έχει απορριφθεί από τότε. Πιο πρόσφατη έρευνα αποκάλυψε ότι αυτός ο άνδρας πέθανε μεταξύ 2563 και 1972 π.Χ.-και επομένως δεν είναι αρχαιότερος του Ότζι, όπως πίστευαν παλιότερα. Είτε έτσι είτε αλλιώς, οι λόγοι για τους οποίους μπορεί αυτός ο άντρας να είχε τατουάζ συνεχίζουν να δυσκολεύουν τους ερευνητές, καθώς είναι η μόνη γνωστή μούμια από τον πολιτισμό των Τσιντσόρο που έχει ένα τέτοιο χαρακτηριστικό.

Η “Μούμια των Τολτέκων”, μια γυναίκα που πιστεύεται ότι έζησε γύρω στο 250 μ.Χ. στο σημερινό Μεξικό, έχει μία σειρά από περίπλοκα τατουάζ στο χέρι της που αντικατοπτρίζουν κυματιστά γεωμετρικά μοτίβα, τα οποία είναι κοινά σε όλη την περιοχή. Αν και οι ερευνητές δεν μπορούν να εντοπίσουν τον ακριβή λόγο για τα τατουάζ, εικάζουν ότι απέτρεπαν την ασθένεια ή ήταν μέρος κάποιου είδους τελετουργικής μύησης.

Τατουάζ στην αρχαία Ανατολική Ευρώπη

Φυλές που έζησαν στην Ανατολική Ευρώπη από το 2600 έως περίπου το 2400 π.Χ. είχαν μέλη με τατουάζ. Τα μουμιοποιημένα υπολείμματά τους, που βρέθηκαν κοντά στην Αζοφική Θάλασσα, έφεραν τατουάζ φυτικής βαφής που παρίσταναν φίδια και τα οποία οι ερευνητές πιστεύουν ότι υπήρχαν ως κομμάτι των πρακτικών της μαγείας, καθώς και των κοινωνικών ρόλων που τους είχαν αποδοθεί.

Τατουάζ που να απεικονίζουν ζώα έχουν επίσης βρεθεί σε σώματα μελών του πολιτισμού των Πάζιρικ, ο οποίος εμφανίστηκε κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας των Σκυθών στη σημερινή Ρωσία μεταξύ του 6ου και του 2ου αιώνα π.Χ. Αυτοί οι νομάδες της Εποχής του Σιδήρου ζούσαν στα βουνά Αλτάι και εξαρτιόνταν από άλογα για να ζήσουν, ακόμη και για να πεθάνουν -πολλοί θάφτηκαν δίπλα στα άλογά τους, όπως στην περίπτωση μίας γυναίκας που είχε διατηρηθεί στον πάγο μαζί με έξι χαλιναρισμένα και σελωμένα άλογα. Και αυτή η γυναίκα -υψηλού κοινωνικού στάτους προφανώς-, και άλλοι θαμμένοι Πάζιρικ ήταν καλυμμένοι με τατουάζ που θύμιζαν άλογα.

Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι τα τατουάζ υποδείκνυαν την ηλικία και την κοινωνική θέση, πράγμα που σημαίνει ότι όσο μεγάλωνε κανείς ή ανέβαινε κοινωνικά, τόσο περισσότερο μελάνι έβαφε το δέρμα του.

Τατουάζ στην αρχαία Ασία

Αυτή η πρακτική αγκαλιάστηκε από μια μεγάλη μερίδα αρχαίων πολιτισμών σε ολόκληρη την Ασία. Για παράδειγμα, στη “Λεκάνη του Ταρίμ” στην Κίνα η ανακάλυψη μουμιοποιημένων σωμάτων που χρονολογούνται μεταξύ 2100 και 800 π.Χ. δείχνει την επικράτηση των τατουάζ σε μια ποικιλία πολιτισμών της περιοχής. Τα περισσότερα από αυτά τα τατουάζ βρίσκονται πάνω στα χέρια τους αλλά η ιστορικός των τατουάζ, Σβετλάνα Πάνκοβα, σημειώνει ότι κάποιες μούμιες έχουν τατουάζ και στο πρόσωπο. Η ίδια έχει ζητήσει περισσότερη έρευνα για αυτά τα τατού, υποστηρίζοντας ότι με μια επανεξέταση αυτών των σωμάτων, “είναι πιθανό να βρεθούν πολλά περισσότερα”.

Τατουάζ στην Ωκεανία

Παρά την προέλευση της λέξης “τατουάζ” απ’ την Ταϊτή, οι αρχαιολόγοι έχουν βρει σχετικά λίγα στοιχεία για τη δερματοστιξία στην αρχαία Πολυνησία -ο ζεστός, υγρός τροπικός καιρός δεν προσφέρεται για μουμιοποίηση. Ωστόσο, το 2019, οι ερευνητές εντόπισαν ένα σύνολο εργαλείων τατουάζ από ανθρώπινο οστό που πιστεύεται ότι χρονολογούνται από την αυγή του πολυνησιακού πολιτισμού στη σημερινή Τόνγκα πριν από περίπου 2.700 χρόνια.

Αλλά οι μελετητές εξακολουθούν να μην είναι σίγουροι ποια είδη μοτίβων προτιμούσαν οι αρχαίοι Πολυνήσιοι ή τι σήμαιναν τα σημάδια για εκείνους, υποθέτοντας ότι θα μπορούσαν να υποδεικνύουν ότι ανήκαν σε μια συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα ή ότι προσπαθούσαν να προφυλαχτούν απ’ το κακό.

Όπως εξηγεί ο Γάλλος ιστορικός τέχνης, Λουκ Ρενώ, στο δοκίμιο του “η αρχαιολογία των τατουάζ”, οι αναπαραστάσεις ανθρώπων με τατουάζ πάνω σε αρχαία έργα τέχνης, μας κάνει να εικάζουμε ότι υπήρχαν ακόμη και πιο παλαιότερες πρακτικές τατουάζ. Αλλά “λίγα επιβιώνουν από τον προσεκτικό έλεγχο” και τα αρχαία καλλιτεχνικά στυλ είναι τέτοια που δεν μπορεί κανείς να είναι σίγουρος 100% ότι απεικονίζουν ρεαλιστικά τατουάζ.

Αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν έχει βρεθεί κάποια μούμια αρχαιότερη του Ότζι δείχνει ότι η αληθινή ιστορία του τατουάζ, ίσως και να μην έρθει ποτέ πλήρως στο φως.