FOR ALL MANKIND: ΚΙ ΑΝ ΣΤΗΝ ΚΟΥΡΣΑ ΤΟΥ ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΟΣ ΕΙΧΑΝ ΚΕΡΔΙΣΕΙ ΟΙ ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ;

Όταν ο Ρον Μουρ έγραφε το κλασικό επεισόδιο Yesterday’s Enterprise του Star Trek: The Next Generation, δε θα φανταζόταν πως δεκαετίες μετά αυτού του τύπου η «what if» αφήγηση θα γινόταν βάση για μια δική του σειρά, και πως αυτή η σειρά θα χαιρετιζόταν ως μια από τις καλύτερες της εποχής της.

Βετεράνος του στιβαρού, πολιτικού sci-fi, έχοντας δουλέψει από το Deep Space Nine μέχρι δημιουργήσει το πολυτραγουδισμένο Battlestar Galactica, ο Μουρ ξεκινά πριν λίγα χρόνια το For All Mankind αγκαλιάζοντας πλέον ένα από τα κλασικά μοτίβα του είδους: «Πώς θα ήταν αν…;».

Αυτού του τύπου οι αφηγήσεις δεν περιορίζονται καν στα ίδια τα όρια του αφηγηματικού sci-fi, αποτελούν στην πραγματικότητα τον πλέον κοινό τρόπο σκέψης για ανθρώπους που συναρπάζονται από κάποιο ζήτημα, και βουτάνε αρκετά βαθιά ώστε να νιώθουν την επιθυμία μιας επανασύνθεσης της πραγματικότητας. Το «πώς θα ήταν αν οι Ναζί είχαν κερδίσει τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο» είναι μάλλον η διασημότερη τέτοια έκφραση (όπως εξάλλου γράφτηκε από τον Φίλιπ Κ. Ντικ στο κλασικό βιβλίο The Man in the High Castle), όμως σαν σκεπτικό, το συναντάμε διαρκώς μες στην καθημερινότητα.

Πώς θα ήταν αν ο ΛεΜπρόν Τζέιμς είχε επιλέξει τους Bulls; Πώς θα ήταν αν ο Σημίτης είχε χάσει τις εκλογές για την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ; Πώς θα ήταν αν ο Τιμ Μπέρτον είχε γυρίσει τον Σούπερμαν με τον Νίκολας Κέιτζ; Πώς θα ήταν αν η Πέγκι Κάρτερ είχε πάρει τον ορό του Κάπτεν Αμέρικα; Πώς θα ήταν αν πριν 20 χρόνια είχα αποφασίσει να τελειώσω το μαθηματικό αντί να ασχοληθώ με το σινεμά; Είναι ένα είδος σκεπτικού που δε σταματά να μας τσιγκλάει, κάθε μας στιγμή στην πραγματικότητα.

Πώς θα ήταν, λοιπόν, αν οι Σοβιετικοί είχαν κερδίσει την κούρσα του διαστήματος; Το πρώτο της στάδιο, τουλάχιστον. Μιας κι ο Ρον Μουρ μαζί με τους συνδημιουργούς Ματ Γουόλπερτ και Μπεν Νεντίβι (που είναι και showrunners της σειράς) προτείνουν την ιδέα πως, αν οι Αμερικάνοι έχαναν την κούρσα για το φεγγάρι, η κούρσα του διαστήματος θα επεκτεινόταν για δεκαετίες και θα έφτανε ακόμα πιο μακριά στο ηλιακό μας σύστημα– είναι ίσως αυτή η αμερικάνικη μονομανία για κατάκτηση, που πρέπει πάντα να ικανοποιείται; Ποιος ξέρει σίγουρα. Πάντως η εικόνα που σχηματίζεται έχει ενδιαφέρον και, τελικά, δε μοιάζει παράλογη: Στον κόσμο του For All Mankind, η κούρσα του διαστήματος συνεχίζεται για δεκαετίες, γίνεται κεντρική εμμονή και φαντασίωση στην καρδιά του σύγχρονου αμερικάνικου ονείρου, και οδηγεί τον κόσμο σε μια απόπειρα να φτάσει, well, «εκεί όπου κανείς άνθρωπος δεν έχει φτάσει ποτέ».

«Στο Star Trek κάναμε πολλά επεισόδια με ταξίδια στο χρόνο, και μεταξύ μας μιλούσα πολύ για την Ιστορία, για πολλές ιδέες εναλλακτικής Ιστορίας», εξηγεί ο Μουρ μιλώντας για το πώς μέσα από τον αυστηρά δομημένο και βασισμένο στη λογική κόσμο του Star Trek, έμαθε πώς να γεννά ιστορίες. Υπήρχαν λέει πολλές εναλλακτικού timeline ιστορίες που συζητήθηκαν στη διάρκεια των χρόνων, κι ας μην πραγματοποιήθηκαν ποτέ. (Αυτό που λέγαμε παραπάνω. Κάποιες φορές δε μπορείς παρά απλώς να συζητάς αυτά τα υποθετικά.)

«Είχα λοιπόν εμπλακεί σε συζητήσεις για αυτά τα concept ως θεωρητικές ασκήσεις, για πάρα πολύ καιρό. Οπότε το να προσεγγίζω αυτό το πρότζεκτ φαινόταν κάτι το γνώριμο», εξηγεί. «Μου αρέσει η Ιστορία και πάντα αγαπούσα αυτό το what-if παιχνίδι με την Ιστορία. Πώς θα ήταν αν συνέβαινε αυτό το πράγμα; Πώς θα ήταν αν ο αντιναύαρχος Ναγκούμο έκανε μια διαφορετική επιλογή στην Ναυμαχία του Μίντγουεϊ; Πώς θα είχε επηρεάσει αυτό τον υπόλοιπο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο;»

Είναι ενδιαφέρον να βλέπεις έναν άνθρωπο που γράφει επιστημονική φαντασία σε όλη του την καριέρα να ασχολείται εμμονικά με τις λεπτομέρειες της καταγεγραμμένης Ιστορίας. Πρόκειται ίσως για μια περαιτέρω ένδειξη πως το εντυπωσιακότερο sci-fi πηγάζει από μικρές υποθέσεις, από μικρές μόνο παραλλαγές των όσων ζούμε, των όσων έχουμε ζήσει. Μια καλή γνώση της Ιστορίας, του ανθρώπινου παράγοντα, των απλών καθημερινών διαδικασιών μας, μπορεί να οδηγεί στο χτίσιμο ενός μνημειώδους sci-fi σαν το For All Mankind.

(Διόλου τυχαίο πως κατά την περίοδο της προβολής του, και ιδίως κατά την 3η σεζόν τον Οκτώβριο του 2006, το Battlestar Galactica του Ρον Μουρ εθεωρείτο από κριτικούς της εποχής ως το πιο τολμηρό πολιτικό κείμενο της αμερικάνικης τηλεόρασης. Σε εκείνα τα επεισόδια, η σειρά παραθέτει μια αλληγορία του συνεχιζόμενου τότε πολέμου στο Ιράκ, όπου αναμφίβολα οι Cylons, οι κακοί της υπόθεσης, κρατούν των ρόλο των αμερικανικών δυνάμεων.)

Στο For All Mankind, για να έρθουμε στο σήμερα, παρακολουθούμε πάλι ένα κομμάτι Ιστορίας σαν σπασμένο στα διάφορα επιμέρους συνθετικά του στοιχεία. Στην κούρσα του διαστήματος, ο πρώτος άνθρωπος που πάτησε στο φεγγάρι ήταν Σοβιετικός. Τι επίδραση θα είχε αυτό όχι μόνο στον τρόπο που ο άνθρωπος βλέπει το διάστημα, αλλά και στον ρου της δυτικής Ιστορίας, εν γένει. Ο τρόπος φυσικά που η σειρά αντιμετωπίζει αυτή την ανθρωποκεντρικότητα ταυτίζεται υπερβολικά συχνά με την αμερικανοκεντρικότητα. Κι αν είναι το αμερικάνικο εργοστάσιο ονείρων που μας ταϊζει με οράματα και ιδέες σήμερα (θέλοντας και μη), είναι κρίμα που η σειρά δεν εξετάζει αυτή την ιδέα με μια πιο αιχμηρή διάθεση αμφισβήτησης– όπως ίσως περιμέναμε από τον Μουρ του Battlestar Galactica.

Όχι πως απουσιάζει η αμφιβολία από το όλο οικοδόμημα. Οι ήρωες της σειράς είναι πλάσματα γεμάτα ατέλειες και αδυναμίες, το σύστημα παρουσιάζεται πολύ συχνά ως ένα γραφειοκρατικό σύνολο που χρησιμοποιείται για πολιτικά παιχνίδια, τα όνειρα κι ο ιδεαλισμός νομοτελειακά γίνονται παιχνίδια στα χέρια ενός καπιταλιστικού-μιλιταριστικού συμπλέγματος, ενώ υπάρχει πάντα κι η ευρύτερη αυτή ιδέα που κυκλώνει τη σειρά: Αυτή η αμερικάνικη παθογένεια περί εμμονής πάνω στη νίκη, στην κατάκτηση, που κάνει τελικά αληθινό όνειρο πάντοτε τον προορισμό, και ποτέ το ταξίδι.

Είναι όμως το ταξίδι που ενδιαφέρει τον Μουρ και τους συν-σεναριογράφους του. Τόσο το κυριολεκτικό ταξίδι, όσο και το μεταφορικό, η κάθε δηλαδή μικρή και μεγάλη διαδικασία που μας οδηγούν προς… βασικά οπουδήποτε.

Με εφαλτήριο τη σοβιετική προσελήνωση, η σειρά παίρνει μερικά επεισόδια μέχρι να παρουσιάσει πλήρως στον θεατή το τι ακριβώς είναι αυτό που θέλει να κάνει (αν την ξεκινήσετε, δώστε οπωσδήποτε 4-5 επεισόδια περιθώριο μέχρι να γίνει σαφές το τι είναι αυτή η σειρά) κι από εκείνο το σημείο κι ύστερα, κινείται με αυτοπεποίθηση και τρομερή φροντίδα στη λεπτομέρεια. Το βλέμμα πέφτει εξίσου στους αστροναύτες με μπροστάρη τον γεμάτο θυμό Εντ Μπόλντουιν του Τζόελ Κίναμαν, τους μηχανισμούς στη NASA με κεντρικά πρόσωπα την Μάργκο της Ρεν Σμιντ και τον Βέρνερ φον Μπράουν τον Κολμ Φιόρε (από το όνομά του καταλαβαίνετε πού μπορεί να πηγαίνει η ιστορία του), αλλά και το πολιτικό στρατόπεδο.

Χαρακτήρες εισάγονται με χαρακτηριστική υπομονή, με τη σειρά να ξέρει εξαρχής πως η ιστορία τους θα μπει στην κεντρική σκηνή μία ή δύο σεζόν παρακάτω. Η Αλέιντα της Κόρα Πένια, μια μετανάστρια δίχως νόμιμα έγγραφα, περνά όλη την πρώτη σεζόν ως μικρό κορίτσι που μεταφέρει τη δράση περιστασιακά μακριά από ό,τι συμβαίνει στη NASA (πόσο μάλλον στο διάστημα), αλλά πολύ σωστά θα υποθέσετε πως έχει τεράστιο ρόλο να παίξει στην πορεία.

Η πινακοθήκη χαρακτήρων είναι εντυπωσιακή: Ο Γκόρντο κι η Τρέισι Στίβενς, το μαγικό ζευγάρι του διαστήματος, γεμάτοι τραγικά προβλήματα και υποσχέσεις μεγαλείου, εντυπωσιακά σκιαγραφημένοι τόσο ως μοναδικά άτομα όσο και ως κομμάτια μιας συναρπαστικής σχέσης. Η σκληραγωγημένη Μόλι Κομπ της Σόνια Γουάλτζερ (η Πένι από το Lost), που δεν υπάρχει φορά να εμφανίζεται στην οθόνη χωρίς να κλέβει την όποια σκηνή. Η Έλεν Γουίλσον της Τζόντι Μπάλφουρ κι η τρομερή της πορεία κατά την εξέλιξη της σειράς– το αντίστοιχο του να παρουσιάζεις στην πρώτη πράξη όχι απλώς ένα όπλο που λέει ο Τσέχωφ, αλλά ολόκληρο εμπρηστικό μηχανισμό με χρονοδιακόπτη που δε μπορείς να διακρίνεις πότε θα εκπυρσοκροτήσει, αλλά είσαι αναγκασμένο να ακούς διαρκώς αυτό το ψυχοφθόρο τικ τοκ.

Πίσω από τους χαρακτήρες βρίσκεται πάντοτε η αίσθηση της Ιστορίας ως κάτι το αμείλικτα σαρωτικό. Η σειρά τρέχει στο χρόνο (κάθε σεζόν διαδραματίζεται περίπου μια δεκαετία μετά) όμως φρενάρει ολοκληρωτικά στις Στιγμές. Κάθε σεζόν ανοίγει με ένα μοντάζ όπου παρουσιάζεται η ελαφρώς (ή και όχι πολύ ελαφρώς) παραλλαγμένη Ιστορία, κι ακόμα κι αν το στόρι της σεζόν παρουσιάζεται με απλωτές πινελιές, όταν δίχως προειδοποίηση (επειδή η Ιστορία ποτέ δεν προειδοποιεί) η αφήγηση ακινητοποιείται για να εστιάσει σε μια στιγμή που μπορεί να εξελιχθεί σε θρίαμβο ή σε αποτρόπαια τραγωδία, η ανάσα πάντοτε κόβεται. Με τον ένα τρόπο ή τον άλλον.

Μπορεί με την αυστηρή έννοια το For All Mankind να μην είναι procedural, γιατί τα επεισόδια δεν ακολουθούν κάποια σταθερή επαναλαμβανόμενη δομή, όμως αφοσιώνεται τόσο ολοκληρωτικά σε διαδικασίες και λεπτομέρειες, που σχεδόν είναι κιόλας. Ολόκληρα επεισόδια μπορεί να αφορούν την συλλογική προσπάθεια να πάρει μια σωστή στροφή ένα σκάφος που βρίσκεται ήδη σε –ελαφρώς λανθασμένη– τροχιά. Ένα επεισόδιο μπορεί να είναι μια προσγείωση. Ή μπορεί να αφορά την αντιμετώπιση μιας έξαφνης οικογενειακής τραγωδίας που αφήνει άπαντες, Γη και Σελήνη εξίσου, σε υπαρξιακό μούδιασμα. Ένα επεισόδιο εστιάζει στην ιδέα της απομόνωσης, και στους δεσμούς που σχηματίζονται υπό τις πιο αντίξοες συνθήκες. Αλλού, παρακολουθούμε με την ψυχή στο στόμα και το σαγόνι στο πάτωμα, μια καταστροφή που έρχεται από το πουθενά, κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου που δεν προϊδεάζει απαραιτήτως για κάτι τέτοιο.

Η επιτυχία του For All Mankind εντοπίζεται λοιπόν σε πολύ μεγάλο βαθμό στο πώς δίνει την ίδια βαρύνουσα σημασία τόσο στην άμεση, όσο και στην μακροσκοπική θεώρηση, κοιτά το δέντρο και το δάσος την ίδια στιγμή. Ο Μουρ εξηγεί πως αυτή ακριβώς η σχέση με την (Ιστορική και μη) λεπτομέρεια, βοήθησε να δομηθεί η σειρά με μια εντελώς γραμμική προσέγγιση εσωτερικής λογικής και συνεπειών. «Σιγουρευόμασταν πως το Α οδηγεί στο Β οδηγεί στο Γ, και δεν προτιμήσαμε μια δομή όπου παρουσιάζεται ένα μυστήριο που εμείς ξετυλίγουμε».

Είναι απολαυστικά παλιομοδίτικη αυτή η προσέγγιση, σχεδόν ντεμοντέ απέναντι σε ένα κοινό που μοιάζει να έχει αφήσει πίσω αυτές τις μακράς διαρκείας, ολοκληρωτικής γραμμικότητας, και εστίασης στη διαδικασία τηλε-αφηγήσεις. «Έπαιξε πολύ καλά σε σχέση με τα προσόντα μου Μεγάλωσα ακολουθώντας ένα φορμάτ επιμέρους επεισοδίων και νιώθω μεγάλη άνεση με αυτό το στυλ αφήγησης», λέει. Τον ευχαριστούμε!

Πράγματι, παρόλο που σύμφωνα με τον ίδιο υπάρχει 7ετές πλάνο για τη σειρά, ποτέ δεν υπάρχουν κλεισίματα του ματιού ή καμία απολύτως αποστασιοποίηση στην όλη προσέγγιση, καμία διάθεση μετατροπής τις ιστορίας αυτής σε ένα «κουτί μυστηρίου». Τα πάντα παρουσιάζονται με υπομονή και με απόλυτη αυτοπεποίθηση με έναν τρόπο πλήρως γραμμικό, όπου κάθε γεγονός προκαλεί ένα επόμενο και η Ιστορία (επανα)σχηματίζεται ρωγμή με τη ρωγμή ή, αν προτιμάτε, κυματισμό με τον κυματισμό.

Ακόμα κι οι επιμέρους περίοδοι αντιμετωπίζονται με έναν ντεμοντέ τρόπο, κάτι που λέμε απολύτως ως κοπλιμέντο. Κόντρα στο ρεύμα της εποχής που κοιτάζει τα ‘80s εντελώς τουριστικά και άκριτα νοσταλγικά, το For All Mankind μας προσκαλεί να τα βιώσουμε σαν κάτι που συμβαίνει εκ νέου. «Είπα στο τμήμα των κουστουμιών μας, “δεν θέλω να κάνουμε τις μεγάλες βάτες της Δυναστείας”. Δεν κάνουμε αυτό. Δεν κάνουμε τα πράγματα που έχουν γίνει καρικατούρες ξανά και ξανά», λέει ο Μουρ.

Κι ενώ φυσικά η παρουσία της κάθε περιόδου είναι σαφέστατη –με τραγούδια, παιγμένα ωστόσο με ρέγουλα και με αισθητήριο ως προς το πώς ταιριάζουν στην σκηνή και το επεισόδιο, και φυσικά με πρόσωπα, όπως τον Ρίγκαν και τον Κλίντον που «ακούγονται» συχνά μέσω τεχνικών μίμησης και deepfake τεχνολογίας– δεν μοιάζει ποτέ, πώς να το πούμε, με ταπετσαρία. «Όταν ζούσα τα ‘80s, δεν τα ένιωθα ως υπερβολική καρικατούρα. Ένιωθα πως, απλώς, ήταν η πραγματικότητα. Όλοι τους φερόμασταν σαν το νορμάλ μέρος να βρίσκεσαι», εξηγεί ο δημιουργός της σειράς. «Οι χαρακτήρες δεν πρέπει να έχουν συναίσθηση πως βρίσκονται σε μια σειρά εποχής. Οι χαρακτήρες απλά ζουν τις ζωές τους. Θες να το παρουσιάζεις σα να είναι μια ακόμα μέρα».

Αυτή η φιλοσοφία διαπερνά τελικά όλη τη σειρά, από άκρη σε άκρη. Τίποτα δε μοιάζει τουριστικό ή ψεύτικο, παρά το γεγονός πως ασχολούμαστε τελικά με ένα λεπτομερές ιστορικό fan fiction. Οι χαρακτήρες ζουν τη ζωή τους και την αποστολή τους μέρα με τη μέρα. Το ίδιο νιώθεις πως κάνει κι η ίδια η Ιστορία. Μέρα με τη μέρα, αποστολή με την αποστολή, τραγωδία με την τραγωδία, θρίαμβο με τον θρίαμβο.

Ξεκινώντας από μια εμβληματική στιγμή παγκόσμιας ελπίδας και έμπνευσης, το For All Mankind κοιτάζει όχι μόνο ψηλά στα αστέρια αλλά κι εδώ, ανάμεσά μας– πίσω, στην Ιστορία μας. Και καλπάζει ξανά όχι μόνο προς το παρόν μας αλλά και, τελικά, προς το μέλλον μας. (Το σχέδιο είναι πράγματι, η σειρά να φτάσει και τελικά προσπεράσει το αληθινό μας timeline.) Το τι θα βρει εκεί είναι κάτι που ανυπομονούμε να ανακαλύψουμε. Ως τότε τι άλλο μπορούμε να κάνουμε, παρά να ελπίζουμε.

*Το For All Mankind προβάλλεται στην Ελλάδα στο Apple TV+. Η σειρά βρίσκεται στην 3η σεζόν της.