ΓΙΑ ΤΟΝ ΔΗΜΗΤΡΗ ΜΙΧΑΛΑΚΗ ΤΟ ΘΕΜΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ “ΓΙΑΤΙ” ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΖΕΙΣ
Ο φωτογράφος Δημήτρης Μιχαλάκης, μιλάει στο Magazine λίγες ημέρες πριν ξεκινήσει το σεμιναρίου του με τίτλο “Social Recording”.
Είναι πιθανό να συναντήσει κανείς τον Δημήτρη Μιχαλάκη στο σημείο που εξελίσσεται ένα γεγονός, την ώρα που αυτό συμβαίνει. Όπως για παράδειγμα τους περασμένους μήνες στην Ουκρανία. Ωστόσο, οι δικές του ανησυχίες, οι λόγοι που τον έκαναν να ξεκινήσει να φωτογραφίζει πριν από περίπου 20 χρόνια, απέχουν αρκετά από την απλή καταγραφή της επικαιρότητας.
Έχει συνεργαστεί με πληθώρα διεθνών μέσων, όπως το Spiegel, International NY Times, Die Zeit, Rolling Stone Magazine, Vice, Le Monde και Washington Post αλλά και ελληνικών, αφού υπήρξε συνεργάτης του «Ε» της Κυριακάτικης Ελευθεροτυπίας παλιότερα και εδώ και αρκετά χρόνια του «Κ» της Καθημερινής, στο οποίο οι φωτογραφίες του έχουν γίνει εξώφυλλο περισσότερες από μια φορές.
Συζητήσαμε με τον Μιχαλάκη, λίγες ημέρες πριν το workshop που ξεκινάει με τίτλο “Social Recording”, για την δική του οπτική πάνω στη φωτογραφία, αφού οι εικόνες του είναι από αυτές που έχουν υπογραφή. Κάποιος που παρακολουθεί δουλειές φωτογράφων, πέφτοντας πάνω σε μια δική του φωτογραφία είναι αρκετά πιθανό να καταλάβει ποιος την τράβηξε. Μια κουβέντα μαζί του, εξηγεί τους λόγους που η υπογραφή του είναι ευδιάκριτη, αφού γίνεται σαφές πως τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται τα προσεγγίζει πρώτα από όποια πιθανή πλευρά είναι διαθέσιμη. Άλλωστε του αρέσει πολύ η φράση που έχει διαβάσει να λέει ένας Αμερικανός καθηγητής στη Νέα Υόρκη, τη δεκαετία του 1970: «Αν ένας σύγχρονος φωτογράφος δεν κάνει καλές εικόνες, είναι γιατί δεν ακούει μουσική, δεν βλέπει κινηματογράφο και δεν διαβάζει λογοτεχνία».
Όπως περιγράφει στο Magazine, προσπαθεί πριν σηκώσει τον φακό να καταλαβαίνει τους ανθρώπους που φωτογραφίζει. «Έχω πάει σε μέρη που για να σηκώσω φωτογραφική μηχανή και να τραβήξω, πέρασαν τρεις μήνες. Η αφοσίωση είναι σημαντικό μέρος της δουλειάς μου. Φυσικά πρέπει να υπάρχει και το όριο. Μου έχει τύχει δηλαδή να πηγαίνω κάπου και να μου λένε πως αν τους φέρω κρασί και μπύρες θα με αφήσουν να τους φωτογραφήσω. Εγώ αυτό δεν το κάνω. Είναι θέμα προσωπικών ορίων και αξιών κατά τη γνώμη μου».
Παρά το γεγονός ότι συχνά έχει δουλέψει για θέματα επικαιρότητας, το προσωπικό του ενδιαφέρον στα projects με τα οποία καταπιάνεται, είναι αλλού: «Στη φωτογραφία υπάρχει το φωτορεπορτάζ αλλά υπάρχει και η ντοκιμαντερίστικη φωτογραφία που ουσιαστικά πατάει πάνω σε μια έρευνα. Δηλαδή σε μια αφήγηση μέσω φωτογραφιών. Παίρνει αφορμή από ένα γεγονός, αλλά δεν καταγράφει το γεγονός. Καταγράφει το τι ακολουθεί ή πώς οδηγηθήκαμε σε αυτό. Εμένα ανέκαθεν αυτή, η δεύτερη προσέγγιση με τραβούσε περισσότερο» λέει ο Μιχαλάκης στο Magazine. «Το φωτορεπορτάζ έχει πολύ μεγάλη αξία και ιστορικά, για την καταγραφή των γεγονότων, όμως δεν είναι ο μοναδικός τρόπος να φωτογραφίζεις», συμπληρώνει.
«Έχω μεγαλώσει σε γειτονιές που υπήρχε έντονα το στοιχεία του περιθωρίου. Και αυτό άρχισε να με καίει. Ήθελα να κάνω μια καταγραφή αυτού του κόσμου. Των ανθρώπων που δεν φταίνε -τουλάχιστον όχι εξ’ ολοκλήρου- αλλά βρίσκονται σε ένδεια και απαξιωμένοι».
Με ενδιαφέρουν οι πραγματικότητες που δεν βλέπουμε κάθε μέρα μπροστά μας.
Η πρώτη του δουλειά, ήταν η «Λεωφόρος ΝΑΤΟ», η οποία εκτέθηκε στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη, την Ελευσίνα και αλλού. Εκεί κατέγραψε τη ζωή στη γειτονιά του. Ακολούθησαν αρκετές άλλες, με εμβληματική ανάμεσά τους την δουλειά στον καταυλισμό σεισμοπαθών στο στρατόπεδο Καποτά, όπου για περίπου τρια χρόνια, από το 2013 ως το 2016, πήγαινε συνεχώς καταγράφοντας τη ζωή των ανθρώπων που έμεναν εκεί. «Εμένα με ενδιαφέρει να ψιθυρίσω, όχι να σου φωνάξω, πραγματικότητες που μπορεί να μη βλέπεις στην καθημερινότητά σου. Είχα επιλέξει να πάω εκεί, σε έναν καταυλισμό που φτιάχτηκε το 1999 μετά τον μεγάλο σεισμό της Αθήνας και η προοπτική ήταν να φύγουν οι άνθρωποι μετά από 2 χρόνια. Τελικά έμειναν 20 χρόνια παρατημένοι. Είχε προκύψει εγκληματικότητα, γιατί η φτώχεια και η εγκληματικότητα είναι απόλυτα συνυφασμένες. Όσο είσαι φτωχός και δεν έχεις να κάνεις τίποτα για να βγάλεις τα προς το ζην, θα κλέψεις. Από ένα καρότσι σούπερ μάρκετ μέχρι ναρκωτικά. Μια μικρογραφία μιας αποκλεισμένης κοινωνίας, στην οποία ζουν άνθρωποι μέσα σε 1.000 κοντέινερ».
Για εκείνον, η φωτογραφία είναι μια διάλεκτος: «Δεν αποτυπώνονται τα πάντα στον φακό. Για μένα έχει να κάνει πολύ με μια γνωστή ρήση, ότι πρέπει να σου θέτει ερωτήματα και όχι να σου δίνει απαντήσεις. Καμιά φορά αδικούμε τη φωτογραφία και λέμε, βλέποντας μια εικόνα, ότι μας λείπουν πληροφορίες. Δεν φωτογραφίζονται όλα. Είναι μια επιπλέον διάλεκτος. Κάποια πράγματα τα λέμε, κάποια τα φωτογραφίζουμε, κάποια τα γράφουμε και κάποια τα κάνουμε μουσική», εξηγεί, ενώ συμπληρώνει πως η εικόνα είναι πάντα δέσμια της λεζάντας της. «Μπορώ να σου δείξω μια τρομερή εικόνα ενός φωτογράφου που έχω στο μυαλό μου. Είναι ένας τοίχος με κάποιες χαρακιές. Πολλές ακαθόριστες γραμμές. Βλέπεις την εικόνα και λες εντάξει, μια ασπρόμαυρη φωτογραφία με γκρι τόνους. Τίποτα τρομερό. Διαβάζεις τη λεζάντα και γράφει: «Θάλαμος Zyklon Β στο Άουσβιτς». Είναι ο τοίχος του θαλάμου στον οποίο πέθαιναν οι κρατούμενοι του Άουσβιτς από το χημικό αέριο Zyklon B και ενώ πέθαιναν έκαναν σημάδια με τα νύχια τους στους τοίχους. Η λεζάντα σου άλλαξε ολόκληρο τον τρόπο με τον οποίο βλέπεις τη φωτογραφία».
Στις επιρροές του, σε περίοπτη θέση βάζει μια σειρά φωτογράφων, ανάμεσά του, τον Bruce Davidson, που ήταν λευκός και τη δεκαετία του 1960 φωτογράφιζε επίμονα το Χάρλεμ της Νέας Υόρκης. Τον Jean-Eugène-Auguste Atget, που το 1890 φωτογράφιζε το Παρίσι αλλά και τον Matt Black, έναν αμερικανό που σήμερα κάνει τον γύρο της Αμερικής και φωτογραφίζει, σε ένα πρότζεκτ που έχει ονομάσει «Geography of Poverty».
Γιατί έχεις μια φωτογραφική μηχανή και είσαι κάπου;
Την προσέγγισή του και το προσωπικό του ενδιαφέρον για τα projects που άλλα έχουν δημοσιευτεί στον Τύπο και άλλα έχουν εκτεθεί, την εξισορροπεί πάντα και με δουλειές που ως επαγγελματίας θα κάνει και ενδεχομένως να έχουν ως θέμα τους την επικαιρότητα. Και αυτά βέβαια, θα τα προσεγγίσει πάντα με τον δικό του τρόπο. Πρόσφατα βρέθηκε στην εμπόλεμη Ουκρανία, όμως αυτό που θα σου πει είναι ότι: «Φυσικά και παίρνω θέση στον πόλεμο. Είμαι με τον Ουκρανό που του λένε σήκω φύγε από το σπίτι σου γιατί έρχονται οι Ρώσοι να σε βομβαρδίσουν και είμαι και με τον Ρώσο φαντάρο που ξαφνικά τον πήραν μια μέρα και του είπαν πηγαίνεις στη Μαριούπολη να πάρεις την Ουκρανία. Εγώ με αυτούς τάσσομαι. Με τους ανθρώπους».
Στο παρελθόν έχει βρεθεί ξανά σε περιοχές του κόσμου που βρίσκονταν σε εμπόλεμη κατάσταση. Στη Συρία, την Αίγυπτο, την Αμπχαζία. «Από παλιά, στη δημοσιογραφία, και τη φωτογραφία υπάρχουν οι γνωστές πέντε ερωτήσεις. Που-Πότε-Τι-Ποιος-Γιατί. Εμένα με αφορά μόνο ένα από αυτά. Το γιατί. Γιατί έχεις πάρει μια φωτογραφική μηχανή και έχεις πάει κάπου να φωτογραφήσεις; Όταν για παράδειγμα είχα πάει στην Αμπχαζία, στον Καύκασο, η αιτία για μένα ήταν η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, τα κρατίδια που έχουν προκύψει και πώς ζει ο κόσμος εκεί. Φυσικά μπορείς αυτό να το συνδυάσεις ενίοτε και με μια ανάθεση. Συνεργάστηκα με την Καθημερινή τότε και είχε και για αυτούς ενδιαφέρον ο μεγάλος ελληνικός πληθυσμός που ζει εκεί».
Social Recording
Με την κοινωνική καταγραφή λοιπόν, που είναι και το προσωπικό του ενδιαφέρον, καταπιάνεται και στο σεμινάριο που ξεκινάει στις 17 Ιουνίου και θα εκτυλιχθεί σε 4 εξάωρες συναντήσεις και μια τρίωρη.
«Στο σεμινάριο κάνω μια εισαγωγή για την ιστορία της ντοκυμαντερίστικης φωτογραφίας και μέσα από παραδείγματα και δουλειές φωτογράφων (αποφεύγω να δείχνω δικές μου) προσπαθώ να εξηγήσω στους μαθητές γιατί κατά τη γνώμη μου έχει σημασία αυτό το είδος φωτογραφίας. Ασχολούμαστε με τα τεχνικά της φωτογραφικής μηχανής. Τα πιο σημαντικά θέματα όμως για μένα είναι η επιλογή θέματος και η προσέγγιση τους. Φέρνω φίλους, όπως ο δημοσιογράφος Πάνος Χαρίτος και ο φωτογράφος Γιώργος Μουτάφης, με τους οποίους δεν κάνουμε απαραιτήτως τα ίδια πράγματα. Κάνουμε και αντίθετα αλλά για εμένα έχει ένα ενδιαφέρον αυτό, ανοίγει μια συζήτηση. Εξηγώ ότι ένα μεγάλο μέρος της φωτογραφίας έχει να κάνει με το editing, τον αριθμό των εικόνων που παρουσιάζεις μετά από μια δουλειά και άλλα. Συζητάμε για βιβλιογραφία που θεωρώ ότι έχει ενδιαφέρον και φυσικά για το γεγονός ότι είναι καλό να τυπώνεις τις φωτογραφίες. Η φωτογραφία δεν είναι ένα αρχείο στον υπολογιστή. Είναι αντικείμενο».
