ΓΙΑΤΙ ΝΙΩΘΟΥΜΕ ΠΩΣ ΠΟΝΑΜΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΤΑ ΒΡΑΔΙΑ

Νιώθεις ενόχληση ή πόνο σε κάποιο σημείο του σώματός σου. Κάπου χτύπησες, κάπου τραυματίστηκες, κάτι εν πάση περιπτώσει σε ταλαιπωρεί.

Η ένταση δεν είναι η ίδια όλη ημέρα. Θα συμφωνείς ωστόσο, πως υποφέρεις περισσότερο το βράδυ, όταν προσπαθείς να κοιμηθείς. Δεν μπορείς να θυμηθείς τις φορές που ξύπνησες από τον πόνο μέσα στα μαύρα μεσάνυχτα (και δη αν είσαι γυναίκα -εκείνες τις ημέρες του μήνα). Συντάσσονται και οι επιστήμονες με την άποψη σου. Μέχρι τώρα δεν ήξεραν το λόγο που συμβαίνει αυτό, το λόγο που πονάμε περισσότερο τη νύχτα.

Είχαν προταθεί -ως αιτίες- ο διαταραγμένος ύπνος και η στέρηση ύπνου. Τα αποτελέσματα όμως, δεν ‘βοηθούσαν’ να οδηγηθούν οι ερευνητές σε περαιτέρω μελέτες προς αυτήν την κατεύθυνση.

Στην τελευταία σχετική έρευνα που δημοσιεύτηκε στο Oxford Academic αποκαλύφθηκε ο λόγος που η ευαισθησία στον πόνο γίνεται χειρότερη τα βράδια.

Ομάδα του Ερευνητικού Κέντρου Νευροεπιστημών στη Λιόν της Γαλλίας προτείνει ότι οι κιρκάδιοι ρυθμοί διαμορφώνουν τις αλλαγές στην ένταση του πόνου και ‘δίνει’ την κατώτερη και την ανώτερη, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές της ημέρας.

Τι είναι οι κιρκάδιοι ρυθμοί

Σύμφωνα με το Εθνικό Ινστιτούτο Γενικών Ιατρικών Επιστημών των ΗΠΑ (National Institute of General Medical Services -NIGMS), πρόκειται για σωματικές, νοητικές και συμπεριφορικές αλλαγές που ακολουθούν έναν 24ωρο κύκλο.

Αυτές οι φυσικές διεργασίες ανταποκρίνονται κυρίως στο φως και το σκοτάδι και επηρεάζουν τα περισσότερα ζωντανά πράγματα -συμπεριλαμβανομένων των ζώων, των φυτών και των μικροβίων.

Για τον άνθρωπο, μερικά από τα πιο σημαντικά γονίδια που μετέχουν στη διαδικασία είναι το period και κρυπτόχρωμα. Κωδικοποιούν πρωτεΐνες που συσσωρεύονται στον πυρήνα του κυττάρου τη νύχτα και μειώνονται κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Μελέτες σε μύγες φρούτων υποδηλώνουν ότι αυτές οι πρωτεΐνες βοηθούν στην ενεργοποίηση των συναισθημάτων εγρήγορσης και της υπνηλίας.

Είναι γνωστό πως τα σήματα από το περιβάλλον επηρεάζουν επίσης τους κιρκάδιους ρυθμούς -για αυτό είμαστε ξύπνιοι την ημέρα που έχει φως και κοιμόμαστε τη νύχτα που έχει σκοτάδι.

Η έκθεση στο φως, σε διαφορετική ώρα της ημέρας, μπορεί να μηδενιστεί όταν το σώμα ενεργοποιήσει τα γονίδια period και κρυπτόχρωμα.

Αυτοί που μελετούν τα των κιρκάδιων ρυθμών ασχολούνται με τη χρονοβιολογία.

Ο κιρκάδιος κύκλος και το βιολογικό ρολόι δεν είναι το ίδιο πράγμα

Το βιολογικό ρολόι είναι η φυσική συσκευή των οργανισμών, με την οποία αντιλαμβάνονται το χρόνο. Ρυθμίζει τον κιρκάδιο κύκλο. Δηλαδή, τους κιρκάδιους ρυθμούς.

Αποτελείται από συγκεκριμένα μόρια (πρωτεΐνες) που αλληλεπιδρούν με τα κύτταρα σε όλο το σώμα. Σχεδόν κάθε ιστός και όργανο περιέχει βιολογικό ρολόι. Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει παρόμοια γονίδια σε ανθρώπους, μύγες φρούτων, ποντίκια, φυτά, μύκητες και αρκετούς άλλους οργανισμούς που δημιουργούν τα μοριακά συστατικά των ρολογιών.

Ποιος συντονίζει την όλη διαδικασία

Ένα κύριο ρολόι στον εγκέφαλο συντονίζει όλα τα βιολογικά ρολόγια σε ένα ζωντανό οργανισμό και φροντίζει να παραμένουν συγχρονισμένα.

Στα σπονδυλωτά ζώα (όπου ανήκουμε), το κύριο ρολόι είναι μια ομάδα περίπου 20.000 νευρικών κυττάρων (νευρώνων) που σχηματίζουν μια δομή που ονομάζεται υπερχιασματικός πυρήνας. Αυτός βρίσκεται σε ένα μέρος του εγκεφάλου που ονομάζεται υποθάλαμος και λαμβάνει απευθείας μηνύματα από τα μάτια.

Πώς επηρεάζουν οι κιρκάδιοι ρυθμοί την υγεία μας

• Μέσω της απελευθέρωσης ορμονών.
• Tων διατροφικών συνηθειών.
• Tης πέψης.
• Tης θερμοκρασίας του σώματος.

Οι περισσότεροι παρατηρούμε την επίδραση τους στα πρότυπα ύπνου -αφού ελέγχει την παραγωγή της μελανίνης που είναι η ορμόνη, η οποία προκαλεί υπνηλία.

Ο υπερχιασματικός πυρήνας -που όπως είπαμε λαμβάνει πληροφορίες από τα μάτια- ενημερώνει τον εγκέφαλο πως ήλθε η ώρα για παραγωγή περισσότερης μελανίνης, ώστε να κοιμηθούμε.

Μεταξύ των παραγόντων που μπορούν να αλλάξουν τους κιρκάδιους ρυθμούς (και έτσι να σταματήσει ο συγχρονισμός των βιολογικών ρολογιών από τον εγκέφαλο) είναι αλλαγές στο σώμα και περιβαλλοντικοί παράγοντες.

Για παράδειγμα

• Το jet lag (που ζούμε, όταν όπως ταξιδεύουμε αλλάζουμε ζώνη ώρας).
• Η εργασία σε βάρδιες που προκαλούν αλλαγή στον κύκλο φωτός-σκότους (πχ βραδινές έως το ξημέρωμα).
• Το φως των ηλεκτρονικών συσκευών, τη νύχτα.

Η συνέπεια είναι να αποκτήσουμε διαταραχές ύπνου και άλλες χρόνιες παθήσεις –παχυσαρκία, διαβήτη, κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, εποχιακή συναισθηματική διαταραχή.

Οι 12 που έμειναν ακίνητοι και άυπνοι για 34 ώρες, για εσένα

Η μελέτη των ερευνητών στη Γαλλία αποκάλυψε την επίδραση των κιρκάδιων ρυθμών στον πόνο. Έδειξε ότι ένα σύντομο, επώδυνο ερέθισμα θερμότητας γίνεται αντιληπτό ως πιο επώδυνο, γύρω στις 3 τα ξημερώματα. Γίνεται λιγότερο επώδυνο περίπου στις 3 το μεσημέρι.

Για να κάνουν σωστή δουλειά οι επιστήμονες ακολούθησαν το “πρωτόκολλο σταθερής ρουτίνας”. Στο πλαίσιο αυτού τα πάντα διατηρούνται σταθερά (φωτισμός, θερμοκρασία, πρόσβαση σε τρόφιμα) και δεν υπάρχει ρολόι στο οπτικό πεδίο.

Oι 12 υγιείς νεαροί άνδρες που συμφώνησαν να υποβληθούν στο πρωτόκολλο σταθερής ρουτίνας, για 34 ώρες

1. Κάθονταν σε ημι-ξαπλωμένη θέση, σε δωμάτιο με χαμηλό φωτισμό.
2. Δεν τους επιτρεπόταν να κοιμηθούν, να φύγουν ή να σηκωθούν -ακόμα και για να πάνε στην τουαλέτα.
3. Κάθε ώρα τους έδιναν ένα μικρό σνακ.
4. Μπορούσαν να συνομιλήσουν με τους ερευνητές, αλλά οι τελευταίοι δεν μπορούσαν να αναφέρουν οτιδήποτε σχετικό με την ώρα.
5. Τίποτα στο περιβάλλον ή στη συμπεριφορά των συμμετεχόντων δεν ήταν ρυθμικό. Έτσι αν οι επιστήμονες εντοπίσουν ένα βιολογικό μέτρο που έχει ρυθμό 24 ωρών, το μοτίβο πηγάζει από μέσα -από το κιρκαδικό σύστημα χρονισμού.
6. Κάθε δυο ώρες ελεγχόταν η ευαισθησία των 12 ανδρών στον πόνο, μέσω συσκευής που είχε τοποθετηθεί στο βραχίονα και αύξανε τη θερμοκρασία έως ότου τα υποκείμενα έλεγαν πως πονούν.
7. Συνήθως σταματούσαν τη συσκευή πριν φτάσει περίπου στους 46 βαθμούς Κελσίου.

Έγινε και άλλη δοκιμή με συγκεκριμένες θερμοκρασίες (42, 44 και 46 βαθμούς Κελσίου). Εν συνεχεία τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν σε οπτική κλίμακα το επίπεδο του πόνου που ένιωσαν.

Πριν οι επιστήμονες αναζητήσουν ρυθμούς σε αυτά τα δεδομένα, μέτρησαν το ρολόι του σώματος κάθε ανθρώπου.

Κάθε μια ώρα λάμβαναν δείγματα σάλιου για την αξιολόγηση της ανόδου της μελατονίνης -που ‘βγαίνει’ περί το δίωρο πριν κοιμηθούμε. Με τις πληροφορίες αυτής της ανάλυσης συγχρονίστηκαν οι κιρκάδιοι ρυθμοί όλων των μετεχόντων, με το ίδιο 24ωρο ρολόι.

Τότε εμφανίστηκε -ξεκάθαρα- ένας κύκλος πόνου.

Κατά μέσο όρο, η ευαισθησία κορυφώθηκε μεταξύ 3 με 4 τα ξημερώματα, πριν φτάσει στο χαμηλότερο σημείο περίπου 12 ώρες αργότερα.

Πώς βγήκε από τη μέση η θεωρία για την στέρηση ύπνου

Από την στιγμή που οι εθελοντές δεν κοιμήθηκαν για 34 ώρες, οι ερευνητές μπόρεσαν να διερευνήσουν αν τυχόν αυξήσεις στον πόνο σχετίζονται με τη στέρηση ύπνου. Αν δηλαδή, επιβεβαιωνόταν η επικρατούσα θεωρία. Δεν επιβεβαιώθηκε.

Το 80% των δεδομένων ειδικής -σχετικής- ανάλυσης που έγινε, μπορούσαν να εξηγηθούν από την κιρκάδια κίνηση, με μόλις το 20% να εξηγείται από την κίνηση ύπνου.

Σημειώθηκε πως οι 12 που πήραν μέρος στη μελέτη δεν είχαν ιστορικό με διαταραχές ύπνου -κάτι που θα γίνει σε επόμενη φάση, στην οποία θα μετέχουν και γυναίκες, αλλά και άνθρωποι με προβλήματα υγείας.