ΓΙΑΤΙ Ο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΤΕΛΙΚΑ ΣΩΖΕΙ ΚΑΙ ΑΠΟΘΕΩΝΕΙ ΤΗΝ ΠΑΙΔΟΚΤΟΝΟ ΜΗΔΕΙΑ;

Μετά από απανωτά sold out σε Κύπρο, Άνδρο, Καλαμάτα, Νικόπολη, Αρχαίο θέατρο Ήλιδας, θέατρο Συκεών στη Θεσσαλονίκη, Λαύριο, Αρχαίο θέατρο της Δωδώνης και Δελφούς η Μήδεια, ένα από τα πιο σπαρακτικά έργα του παγκόσμιου θεάτρου έρχεται και στα ανοιχτά θέατρα της Αττικής, έτσι όπως τη φαντάστηκαν, τη διασκεύασαν και τη σκηνοθετούν ο Αιμίλιος Χειλάκης και ο Μανώλης Δούνιας.

Η Μήδεια του Ευριπίδη, γι’ αυτούς ακολουθεί το πρότυπο της αρχαίας τραγωδίας που θέλει τρεις υποκριτές να υποδύονται όλα τα πρόσωπα του δράματος. Έτσι, η Αθηνά Μαξίμου, ο Αιμίλιος Χειλάκης και ο Αναστάσης Ροϊλός αναλαμβάνουν τους ρόλους του έργου (Μήδεια, Ιάσων, Κρέων, Παιδαγωγός, Αιγέας, Τροφός, Άγγελος), ενώ στο Χορό συναντάμε δύο κορυφαίες: τη Γιώτα Νέγκα και τη Μυρτώ Αλικάκη.

Το εμβληματικό έργο της αρχαίας ελληνικής γραμματείας παρουσιάζεται σε καινούργια μετάφραση του Γιώργου Μπλάνα και πρωτότυπη ζωντανή μουσική του Δημήτρη Καμαρωτού. Τα σκηνικά και τα κοστούμια υπογράφει η Εύα Νάθενα, την κίνηση επιμελείται η Πατρίσια Απέργη και τους φωτισμούς ο Νίκος Βλασόπουλος. Στον Χορό συναντάμε μερικούς από τους πιο ταλαντούχους ηθοποιούς και χορευτές της νέας γενιάς (Πετρίνα Γιαννάκου, Μάιρα Γραβάνη, Αλεξάνδρα Δρανδάκη, Γιώργος Ζυγούρης, Ελευθερία Κοντογεώργη, Εριέττα Μανούρη, Βασίλης Μπούτσικος, Γιώργος Νούσης, Δάφνη Σταθάτου).

Έχει λυθεί το αγρίμι της και ξέρω
πως δεν θα μαζευτεί, αν δεν χορτάσει αίμα

Στη Μήδεια ο έρωτας ανατρέπει τη λογική, μεταμορφώνει τους ανθρώπους, πολιορκεί ακόμη και τις πιο ιερές σχέσεις όπως αυτή ανάμεσα στη μητέρα και τα παιδιά της. Η ερωτική προδοσία μετατρέπεται σε αβυσσαλέο μίσος και κατευθύνει τη μοίρα όλων.

Η Μήδεια – που για χάρη του Ιάσονα πρόδωσε την οικογένειά της, έκλεψε το Χρυσόμαλλο Δέρας και εγκατέλειψε την πατρίδα της – βρίσκεται απομονωμένη στην Κόρινθο ανάμεσα σε ανθρώπους που την θεωρούν ξένη, βάρβαρη. Όταν ο Ιάσονας της ανακοινώνει ότι θα παντρευτεί την Γλαύκη, την κόρη του βασιλιά της Κορίνθου Κρέοντα, η πληγωμένη και περιφρονημένη Μήδεια μεταμορφώνεται σε σκοτεινό και εκδικητικό αγρίμι.

«Μπορεί η γυναίκα να μην αντέχει ν’ ακούει για μάχες και σπαθιά, μα όταν πολιορκηθεί ο έρωτάς της, δεν υπάρχει πιο πολεμόχαρη ψυχή», γράφει ο ποιητής και βάζει τη Μήδεια να εξοντώσει τη νεαρή αντίζηλό της στέλνοντάς της δηλητηριασμένα δώρα που προκαλούν το φρικιαστικό θάνατό της. Η προδομένη Μήδεια δεν σταματάει εκεί. Διαπράττει το αδιανόητο: σκοτώνει τα παιδιά της με τα ίδια της τα χέρια.

Εμείς ρωτήσαμε τους πρωταγωνιστές της παράστασης ένα από τα μεγαλύτερα ερωτήματα που προκύπτουν από την τραγωδία αυτή: Γιατί τελικά ο Ευριπίδης σώζει και αποθεώνει την παιδοκτόνο ηρωίδα του στο τέλος;

Αθηνά Μαξίμου, Μήδεια

“Ο Ευριπίδης μας αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που η πατριαρχική κοινωνία ονομάζει μάγισσα, βάρβαρη, ξένη. Πιστεύω ειλικρινά ότι ο Ευριπίδης είναι ο πρώτος φεμινιστής συγγραφέας και μέσα σε αυτό το πλαίσιο κάνει μία καταγγελία αυτού που συμβαίνει, αλλά επιχειρεί και μία θεραπεία στον ορθολογισμό και στο υπολογιστικό σύστημα, στα συμφεροντολογικά συμβόλαια μιας πατριαρχικής κοινωνίας. Παρεμπιπτόντως, η Μήδεια γίνεται παιδοκτόνος δύο αγοριών -ίσως αν ήταν κορίτσια να μην χρειαζόταν να τα σώσει με αυτό τον αποτρόπαιο τρόπο. Αλλά το κάνει για να τα προστατέψει από μία χειρότερη μοίρα, έναν χειρότερο θάνατο στα χέρια των εχθρών, όπως έκαναν οι Ελληνίδες στο Ζάλογγο ή κάποιες Εβραίες στα στρατόπεδα συγκεντρώσεων στο δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο.

Ο Ευριπίδης παίρνει μια γυναίκα που η κοινωνία τη θεωρεί αντικείμενο, την μετατρέπει σε υποκείμενο ενεργό, που πράττει, και στο τέλος την αφήνει να αναληφθεί στους ουρανούς, ως από μηχανής θεός που δίνει τη λήξη και τη λύση του δράματος”.

Αιμίλιος Χειλάκης, σκηνοθέτης. Ιάσων, Κρέων και Παιδαγωγός

“Η Μήδεια στην ανάγνωσή μας είναι μια γυναίκα που διαπράττει το αποτρόπαιο έγκλημα της παιδοκτονίας, όχι μόνο για να εκδικηθεί τον Ιάσονα, αλλά γιατί ξέρει πάρα πολύ καλά ότι οι εχθροί της θα σκοτώσουν τα παιδιά της, είτε ο Κρέοντας γιατί θα θέλει να σκοτώσει τους προηγούμενους απογόνους του Ιάσονα για να συντομεύσει τη γραμμή διαδοχής εφόσον ο Ιάσονας κάνει παιδιά με τη Γλαύκη, είτε γιατί θα θέλουν να την εκδικηθούν εφόσον πραγματοποιήσει το σχέδιό της και καταφέρει να δολοφονήσει τον Κρέοντα και τη Γλαύκη.

Αποφασίζει να τους “δωρίσει” το θάνατο από τα δικά της χέρια: “θα πεθάνουν στην αγκαλιά της γυναίκας που τα γέννησε, σαν πουλιά”.

Η Μήδεια διαπράττει το έγκλημα της παιδοκτονίας όπως το διαπράττει και η μητέρα στο Ζάλογγο που σκοτώνει το παιδί της πριν πέσει και η ίδια στο γκρεμό για να μην το αφήσει στα χέρια των Τούρκων, σαν μια κοπέλα στο Άουσβιτς ή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, που σκοτώνει το αγγελούδι της για να μην το σκοτώσουν οι βασανιστές του. Είναι πραγματικά ο μόνος τρόπος που μπορεί να “αποθεωθεί” ο θνητός, όταν φτάνει σε μία κατά τη γνώμη του ιερή πράξη.

Η βάρβαρη, μάγισσα Μήδεια έχει όλα τα στοιχεία του δομικά αδύναμου στην αθηναϊκή Πολιτεία ξεκινώντας από το γεγονός ότι είναι γυναίκα. Ο Ευριπίδης δείχνει ότι ο τρόπος που συμπεριφέρεται στους πιο αδύναμους η Πολιτεία του ήταν επαίσχυντος. Δεν τον άκουσαν βεβαίως. Ακολούθησαν η εκστρατεία στη Σικελία, ο Πελοποννησιακός πόλεμος, ο διωγμός του Ευριπίδη από την πόλη και ο θάνατός του στη Μακεδονία. Η φήμη λέει ότι τον έφαγαν άγρια σκυλιά”.

Αναστάσης Ροϊλός, Τροφός, Αιγέας, Άγγελος

“Το γιατί μπορεί να το καταλάβει εύκολα όποιος δει προσεκτικά τα γεγονότα και ακούσει τις θέσεις των προσώπων.

Όταν ο Ιάσονας πατάει τους όρκους του προς τη Μήδεια, η τελευταία έχει ήδη προδώσει τον πατέρα της και σκοτώσει τον αδερφό της για χάρη του πρώτου. Οι νόμοι της Κορίνθου, δηλαδή ο Βασιλιάς Κρέοντας φοβούμενος την εκδίκηση της μάγισσας Μήδειας την εξορίζει, άδικα, καθώς το θύμα είναι εκείνη, για την ώρα. Μπροστά στο τίποτα και στην εξορία, η Μήδεια υιοθετώντας τους τρόπους των εχθρών της, με πονηριά κερδίζει μία μέρα παραμονής στην πόλη για να εκδικηθεί. Σκοτώνοντας τον Κρέοντα και την -παρολίγο νέα σύζυγο του Ιάσονα- κόρη του έχει ήδη εκδικηθεί. Τον Ιάσονα όμως δεν αρκεί να τον σκοτώσει για την ύβρη που πάτησε τους όρκους του Έρωτα. Τον αφήνει να ζει με την ακυρωμένη φιλοδοξία του • και στερώντας του τα παιδιά του αφενός δεν του αφήνει αποκούμπι, αφετέρου τα γλιτώνει από την οργή των Κορινθίων. Το τραγικό πρόσωπο λοιπόν και σύμβολο Μήδεια, εγγονή του Ήλιου, και όχι μια γυναίκα της διπλανής πόρτας ή ένας χαρακτήρας ψυχολογικού δράματος, σκοτώνοντας τα παιδιά της τιμωρεί και τον εαυτό της που ξεγελάστηκε από τον Ιάσονα.

Αν το έργο περιείχε (ξεκινούσε ή τελείωνε) απλώς με ένα αποτρόπαιο έγκλημα θα μιλούσαμε για Δράμα, εδώ όμως έχουμε αρχαία ελληνική Τραγωδία.

Αισθάνομαι πως ο Ευριπίδης μας συστήνει πως οι νόμοι της φύσης και η ηθική του Έρωτα είναι ανώτερα των νόμων των θνητών”.

Μανώλης Δούνιας, σκηνοθέτης

“Παρόλο που ο Ευριπίδης έχει από πολλούς χαρακτηριστεί μισογύνης, στο τέλος της Μήδειας σώζει και εξυψώνει ένα πρόσωπο που έχει κάνει την πιο αποτρόπαια πράξη από όλες, να σκοτώσει τα ίδια της τα παιδιά. Γεγονός όμως είναι, ότι το άσχημο τέλος των παιδιών αυτών είναι δεδομένο από την στιγμή που η Γλαύκη και ο Κρέοντας δηλητηριάζονται, ίσως μάλιστα και από νωρίτερα, όταν ο Ιάσονας αποφασίζει να παντρευτεί την πριγκίπισσα της Κορίνθου και να ξεκινήσει μαζί της νέα οικογένεια.

Γνωρίζοντας το αυτό, η Μήδεια αποφασίζει οτι θα είναι καλύτερο αντί να σφαγιαστούν από τους Κορίνθιους, να φύγουν από το δικό της χέρι, από το χέρι του ανθρώπου που τα έφερε στην ζωή. Η Μήδεια -όπως και η Κλυταιμνήστρα- είναι από τα ελάχιστα γυναικεία μυθολογικά πρόσωπα που εκδικήθηκαν για την προδοσία που υπέστησαν.

Εξυψώνοντας στο φινάλε τη Μήδεια ο Ευριπίδης δίνει μια κοινωνική, σχεδόν φεμινιστική διάσταση στο έργο, προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσει τους θεατές σχετικά με τη θέση της γυναίκας σε μια ευνομούμενη Πολιτεία, εκτοξεύοντας ένα δριμύ κατηγορώ και θέτοντας υπό αμφισβήτηση την ηθική της εποχής”.

Μυρτώ Αλικάκη, κορυφαία του Χορού

“Δεν θεωρώ ότι έχει νόημα να συγκρίνουμε το σήμερα με το τότε και την οποιαδήποτε κοινή παιδοκτόνο εγκληματία μάνα με τη Μήδεια, ας ξεκινήσουμε από αυτό. Η Μήδεια είναι ένα σύμβολο. Σκοτώνει τα παιδιά της για να τα προστατέψει κατ’ αρχάς από τα χέρια του Κρέοντα και της Εξουσίας.

Τα σώζει από έναν χειρότερο θάνατο. Τα παιδιά αυτά είναι χαμένα, είναι τα παιδιά μιας διπλά εξόριστης γυναίκας, μιας γυναίκας που έχει κάνει πάρα πολλά για να είναι με τον Ιάσονα και να τα αποκτήσει. Είναι μία ταλαιπωρημένη, εξόριστη γυναίκα, βάρβαρη σε έναν δυτικό κόσμο. Σε πολλές αναλύσεις του έργου ο χαρακτήρας της αντιπροσωπεύει το ορμέμφυτο, δηλαδή το ένστικτο, το πιο άγριο στοιχείο, έναντι του ορθολογιστικού κόσμου. Είναι μία σύγκρουση κόσμων αυτή που συμβαίνει και γι’ αυτό στο τέλος ο ποιητής εμφανίζει τον Θεό Ήλιο για να τη σώσει.

Γιώτα Νέγκα, κορυφαία του Χορού

“Τη Μήδεια δεν μπορούμε να την συγκρίνουμε με γυναίκες που διαπράττουν εγκληματικές πράξεις στους καιρούς μας. Όταν μαθαίνει για το γάμο του Ιάσονα με την κόρη του Κρέοντα, ξέρει πάρα πολύ καλά ότι τα παιδιά της είναι ήδη καταδικασμένα γιατί στη διαδοχή του θρόνου θα προηγηθούν τα παιδιά που θα κάνει εκείνος με τη Γλαύκη. Τα παιδιά της Μήδειας θα τα σκοτώσουν. Έτσι ο Ευριπίδης της δίνει το ρόλου του από μηχανής θεού, τη βάζει να φέρνει τη Νέμεση στον Ιάσονα που είναι αυτός που διαπράττει την Ύβρι. Και οι θεοί δεν έχουν έλεος.

Αν θέλουμε να σκεφτούμε με τι να συγκρίνουμε την πράξη της, θα τη βρούμε πιο κοντά στις γυναίκες του Ζαλόγγου που έσπρωχναν τα παιδιά τους στον γκρεμό για να μην τα σκοτώσουν οι κατακτητές με τον χειρότερο τρόπο και και μετά πηδούσαν κι εκείνες”.

Περιοδεία και προπώληση εισιτηρίων εδώ