ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΣΑΒΒΑΤΟΚΥΡΙΑΚΟ ΤΟΥ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ ΟΛΟΙ ΟΙ ΔΡΟΜΟΙ ΟΔΗΓΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ;

Αυτό που τον γοητεύει στις πόλεις που δουλεύει είναι τα φυσικά περιγράμματα. Σε αυτά επικεντρώνεται προκειμένου να απελευθερώσει τις ιστορίες που είναι ενσωματωμένες σε αυτά. Ο λόγος για τον Chris Baldwin, τον διακεκριμένο Βρετανό σκηνοθέτη, που έχει αναλάβει τη σκηνοθεσία της Τελετής Έναρξης της 2023 Ελευσίς, του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, που θα λάβει χώρα στις 4 και 5 Φεβρουαρίου.

Ο Chris Baldwin -ευρέως γνωστός για το Θέατρο της Δημιουργίας (Teatro de Creacion) και τη δραματουργία του με επίκεντρο τον πολίτη και την κοινωνία (Citizen-Centred Dramaturgy)– δουλεύει με έναν δικό του, προσωπικό, τρόπο. Δεν αναζητά θέατρα που να χωρούν χιλιάδες άτομα, αναζητά τους χώρους για τους οποίους οι άνθρωποι ήρθαν σε ένα τόπο. Όταν κοίταξε μέσα από αυτό το πρίσμα την Ελευσίνα, η πόλη άρχισε να του αποκαλύπτει τα μυστήριά της. Έτσι, συνειδητοποίησε πως οι άνθρωποι ήρθαν σε αυτήν λόγω του λιμανιού και έχτισαν ναούς και εργοστάσια. Γι΄αυτό και το λιμάνι της, το σημείο συνάντησης ξηράς και θάλασσας, αποτελεί και τον κεντρικό τόπο των εκδηλώσεών της 2023 Ελευσίς.

Σε όλο αυτό το αποκαλυπτικό μυστηριακό “ταξίδι” ο Chris Baldwin συνεργάστηκε πολύ στενά με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό, τον Γενικό Καλλιτεχνικό διευθυντή του θεσμού στον οποίο ανήκει και η ιδέα/σύλληψη της Τελετής Έναρξης.

Η Τελετή Έναρξης αντλεί έμπνευση από την ιστορία και τη μυθολογία της ίδιας της πόλης: τις Πομπές και τη σύνδεση του Πάνω με τον Κάτω Κόσμο. Τέσσερις Πομπές ανθρώπων, θαλάσσιες και χερσαίες θα φτάσουν το απόγευμα του Σαββάτου 4 Φεβρουαρίου στην πόλη. Μια θεαματική εκδήλωση θα λάβει χώρα στις 19:00, στο παράκτιο μέτωπο, με τίτλο Μυστήρια Μετάβασης και κεντρική σκηνή την ίδια τη θάλασσα όπου και μια φωτεινή μυθική οντότητα θα αναδυθεί από το νερό. Το ενδιαφέρον συγκεντρώνει ένα από τα πιο επιδραστικά και καινοτόμα γκρουπ του σύγχρονου ηλεκτρονικού ήχου στην Ελλάδα, οι Στέρεο Νόβα, που επιστρέφουν για μια μοναδική όσο και εμβληματική επανένωση ειδικά για την Τελετή Έναρξης στο Πρώην Εργοστάσιο ΙΡΙΣ που ανοίγει για πρώτη φορά τις πόρτες του. H Τελετή Έναρξης θα ολοκληρωθεί την Κυριακή 5 Φεβρουαρίου με την πόλη να γίνεται μια υπαίθρια σκηνή….

Λίγες μέρες πριν, όλα τα φώτα στραφούν στην πόλη της Ελευσίνας, εμείς μιλήσαμε με τον Chris Baldwin.

Είστε ευρέως γνωστός για τη δουλειά σας στο Teatro de Creacion (TdC) και τη δραματουργία σας με επίκεντρο τον πολίτη και την κοινωνία. Παράλληλα, έχετε τεράστια εμπειρία σε κομβικές θέσεις στις Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης, καθώς έχετε υπάρξει Καλλιτεχνικός Διευθυντής μεγάλων εκδηλώσεων. Τι είναι αυτό που σας ιντριγκάρει ακόμα στο να δουλεύετε με Πολιτιστικές Πρωτεύουσες, όπως η Ελευσίνα;

Η περιέργεια. Κινούμαι από μια αίσθηση ότι υπάρχουν πολλά ακόμα πράγματα να ανακαλύψω και να καταλάβω. Και φυσικά, υπάρχει και η μεγάλη χαρά της έρευνας, του να βρούμε δηλαδή τον τρόπο με τον οποίο θα μπορέσουμε να διοργανώσουμε μία εκδήλωση που να έχει ουσία, αλλά και αξία, αφενός μεν για το εγχώριο και τοπικό αφετέρου δε για όλο το ευρωπαϊκό κοινό.

Όμως, σε ένα ακόμη βαθύτερο επίπεδο, οφείλω να παραδεχτώ μια μικρή μου τάση να αντιμετωπίζω αυτά τα γεγονότα ως αφορμές προκειμένου να ανοιχθεί μια ισχυρή και ευρεία δημόσια συζήτηση σχετικά με το τι σημαίνει να είσαι μία πόλη στην Ευρώπη ή ακόμα και μία πόλη στον πλανήτη μας.

Πώς μπορούμε να αναπτύξουμε μία πολιτιστική πρακτική για να δομήσουμε μια δημόσια συζήτηση; Πώς μπορούν οι μεγάλοι δημόσιοι χώρου να αποτελέσουν αρένες ουσιαστικής ψυχαγωγίας, όπου θα λαμβάνουν χώρα εποικοδομητικοί διάλογοι για ουσιαστικά κοινωνικά ζητήματα;

Μας συνδέουν τόσα πολλά. Αρκεί να σκεφτείτε την κλιματική κρίση που εξαιτίας της θα γίνουμε μάρτυρες γιγαντιαίων ανθρώπινων μεταναστεύσεων τις επόμενες δεκαετίες. Αλλά αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο για εμάς. Οι Ευρωπαίοι μετανάστευαν συνεχώς κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα, καθώς οι αυτοκρατορίες κατέρρεαν. Την ίδια στιγμή πολλοί ήταν αυτοί που προσπάθησαν να επωφεληθούν. Οι μαζικές αυτές μετακινήσεις ανθρώπων αποτελούσαν συχνά αποτέλεσμα αναγκαστικών ενεργειών, όπως ξέρουμε πολύ καλά αν κοιτάξουμε την ελληνική ιστορία και τη Μικρασιατική καταστροφή πριν από εκατό χρόνια.

Αυτά τα μεγάλα πολιτιστικά έργα μπορούν να γίνουν δημιουργικοί φορείς ενός δημόσιου διαλόγου. Και το Teatro de Creación και η Δραματουργία με επίκεντρο τον Πολίτη (Citizen-Centred Dramaturgy) είναι μια σειρά τεχνικών και μεθόδων που έχω αναπτύξει όλα αυτά τα χρόνια για να αποτελέσουν τα πρακτικά εργαλεία σε αυτό το όραμα. Πώς μπορούμε να αναπτύξουμε μία πολιτιστική πρακτική για να δομήσουμε μια δημόσια συζήτηση; Πώς μπορούν οι μεγάλοι δημόσιοι χώρου να αποτελέσουν αρένες ουσιαστικής ψυχαγωγίας, όπου θα λαμβάνουν χώρα εποικοδομητικοί διάλογοι για ουσιαστικά κοινωνικά ζητήματα; Δεν είναι τυχαίο που αυτό το ίδιο ερώτημα απασχόλησε έναν από τους πιο γνωστούς “γιους” της Ελευσίνας πριν από σχεδόν 2500 χρόνια – τον Αισχύλο.

Η Ελευσίνα είναι μάλλον η πιο μικρή εκ των Πολιτιστικών Πρωτευουσών και μάλιστα μία πόλη χωρίς υποδομές. Ποιες οι δυσκολίες που αντιμετωπίσατε;
Το θέμα των υποδομών μπορεί να αποτελεί πρόβλημα για κάποιους συναδέλφους μου που ετοιμάζουν άλλου είδους έργα. Εγώ δεν το είδα σαν πρόβλημα. Οι περισσότερες δουλειές μου έχουν να κάνουν με το “έξω”. Αυτό που με γοητεύει είναι το πολεοδομικό σχέδιο και τα φυσικά περιγράμματα ενός τόπου. Σε αυτά επικεντρώνομαι προκειμένου να απελευθερώσω τις ιστορίες που είναι ενσωματωμένες σε αυτά.

Λατρεύω να προσεγγίζω ένα νέο μέρος και να αναρωτιέμαι, «αν δεν υπήρχε τίποτα εδώ, αν κανένας άνθρωπος δεν είχε πατήσει ποτέ το πόδι του εδώ, ποιες πέντε βασικές αποφάσεις θα έπαιρναν οι νεοφερμένοι για να ξεκινήσουν μια ζωή σε αυτό το μέρος;».

Οι άνθρωποι έκαναν το ίδιο πράγμα σε όλο τον πλανήτη από την αρχή του πολιτισμού μας. Αναζητούσαν νερό, ασφαλή μέρη για ύπνο και ξεκούραση, γεωργική γη ή πρόσβαση σε πρωτεΐνες (για παράδειγμα ψάρια) και δυνατότητες επικοινωνίας. Και ακολούθως έψαχναν πού θα μπορούσαν να χτίσουν κάποιο είδος κτιρίου ως χώρο λατρείας σε εκείνες τις θεότητες που προσβλέπουμε για προστασία και παρόμοια πράγματα. Έψαχναν για λόφους και ποτάμια. Η Ελευσίνα, όταν την κοιτάξεις μέσα από αυτό το πρίσμα, αρχίζει να αποκαλύπτει τα μυστήρια της. Το έδαφος ήταν κατάλληλο για τη γεωργία – αλλά υπήρχε και η θάλασσα. Ο λόφος επιλέχθηκε για ένα συγκρότημα ναών, κι αυτό δεν είναι τυχαίο.

Επομένως, το πρώτο μου καθήκον δεν είναι να αναζητήσω τα θέατρα που χωρούν πέντε ή ογδόντα χιλιάδες άτομα, αντίθετα αναζητώ τους χώρους για τους οποίους ήρθαν οι άνθρωποι εδώ αρχικά. Οι άνθρωποι ήρθαν εδώ λόγω του λιμανιού. Περπάτησαν εδώ. “Προσγειώθηκαν” εδώ. Έχτισαν ναούς και εργοστάσια. Είναι λοιπόν λογικό αυτό το λιμάνι, το σημείο συνάντησης ξηράς και θάλασσας που σχεδιάστηκε από τον άνθρωπο, να αποτελεί και τον κεντρικό τόπο των εκδηλώσεών μας.

Η Ελευσίνα, δικαίως είναι υπερήφανη ως πόλη για τη συμβολή της στην ελληνική οικονομική ανάπτυξη κατά τον 20ό αιώνα. Φέρει μία τεράστια εργατική παράδοση, μία παράδοση ξεκάθαρη και μαζί μια αναγνώριση ότι πολλές νέες κοινότητες έκαναν την πόλη αυτό που είναι τώρα.

Τι είναι αυτό που σας ενέπνευσε περισσότερο στην πόλη της Ελευσίνας;
Η περηφάνια και η διαρκής ανησυχία της. Δικαίως είναι υπερήφανη ως πόλη για τη συμβολή της στην ελληνική οικονομική ανάπτυξη κατά τον 20ό αιώνα. Φέρει μία τεράστια εργατική παράδοση, μία παράδοση ξεκάθαρη και μαζί μια αναγνώριση ότι πολλές νέες κοινότητες έκαναν την πόλη αυτό που είναι τώρα. Με ενέπνευσε πάρα πολύ η διαδικασία μετάβασης που τυλίγει την πόλη. Αυτό δεν αποτελεί μια εύκολη και ξεκάθαρη διαδικασία. Ένιωσα ότι η πόλη αυτή θα ωφεληθεί πραγματικά και θα απολαύσει τη διαδικασία του να είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Και αυτό γιατί εδώ έχουμε να κάνουμε με διαδικασίες, όχι απλώς με σειρές εκδηλώσεων. Ήθελα πολύ να γίνω μέρος μιας τόσο δυναμικής διαδικασίας υπό τη δημιουργική ηγεσία του Μιχαήλ Μαρμαρινού.

Πώς συνεργαστήκατε με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό;
Ο Μιχαήλ με πλησίασε πριν από έναν χρόνο, οπότε και κάναμε μεγάλες και τρομερά ενδιαφέρουσες συζητήσεις. Τότε μου έδειξε τα αγαπημένα μέρη του στην Ελευσίνα, αλλά και τα πιο εμβληματικά. Το πάθος του, η αγάπη του για τον τόπο και τους ανθρώπους φάνηκε από την αρχή. Και αυτός και η ομάδα του έχουν καταφέρει να αναπτύξουν πολλές σχέσεις με τους ντόπιους βασισμένες στην εμπιστοσύνη και τον σεβασμό.

Σύντομα καταλάβαμε ότι θα μπορούσαμε να “χτίσουμε” μαζί μια ιστορία χρησιμοποιώντας το κοινό μας πάθος για την ιστορία και το θέατρο. Όπως ανέφερα παραπάνω, μαζί με τον Μιχαήλ αποφασίσαμε ότι η πόλη της Ελευσίνας αποτελεί μια ιστορία από μόνη της, γι΄αυτό και πρέπει να απολαύσει αυτή τη στιγμή που θα παρουσιαστεί στον κόσμο και ταυτόχρονα να δημιουργήσει μια συζήτηση με τον ίδιο της τον εαυτό.

Με τον Μιχαήλ καταλάβαμε πως μπορούμε να “χτίσουμε” μαζί μια ιστορία χρησιμοποιώντας το κοινό μας πάθος για την ιστορία και το θέατρο.

Βεβαια παράλληλα, χρησιμοποίησα τις δικές μου μεθόδους εργασίας – πρόκειται για αυτό που ορίζεται ως «πολιτοκεντρική δραματουργία» – μια προσέγγιση για τη δημιουργία παραστάσεων μεγάλης κλίμακας σχεδιασμένες ειδικά για ένα μέρος – στην προκειμένη για αυτό το μέρος- και σε βαθιά συνεργασία με τους ανθρώπους αυτού του τόπου. Ο Μιχαήλ έφερε όλες τις γνώσεις του για τον τόπο, τη δραματουργία του, την ελληνική γλώσσα και τη μυθολογία φυσικά. Μόλις ο ήχος-σενάριο μας ήταν έτοιμος, προσεγγίσαμε τον Έλληνα συνθέτη Άγγελο Τριανταφύλλου.

Δύο καλοί μου συνάδελφοι, ο Philippe Geffroy, σχεδιαστής του κύριου στοιχείου που αποκαλύπτουμε κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης, και Petko Tanchev, ο οποίος σχεδίασε τα φώτα και τις προβολές, συνέβαλαν επίσης βαθιά στη διαδικασία. Σε αυτό το σημείο είχαμε ήδη ένα πολύ ξεκάθαρο σενάριο για την παράσταση, όπως το είχε καθορίσει ο ίδιος ο Ελευσίνιος παραμυθάς. Ακολούθως, μοιραστήκαμε με τον Άγγελο Τριανταφύλλου το πώς η μουσική του θα λειτουργούσε ως «δομική ράχη» της παράστασης, όταν ενσωματωθεί με την αφήγηση του αφηγητή μας.

Για να απαντήσω λοιπόν στην ερώτησή σας σχετικά με τον τρόπο συνεργασίας μας με τον Μιχαήλ Μαρμαρινό. Νομίζω ότι το έργο αυτό αποτελεί την απόλυτη συγχώνευση εμπειριών και προσεγγίσεων από εμάς τους δυο μας. Αν με ρωτούσατε ποιος έγραψε το σενάριο των εκδηλώσεων θα λέγαμε και οι δύο ή δεν το κάναμε εμείς, ο αφηγητής το έκανε, ή… το έκανε αυτός, ή ίσως το κάναμε εμείς…” . Και αυτό είναι απλά υπέροχο.

Ποιο είναι το μήνυμα που θέλετε να μεταδώσετε με την Τελετή αυτή Έναρξης;
Η Ελευσίνα μεταμορφώνεται. Γίνε μέρος αυτής της διαδικασίας.

Κάποια σημεία της Τελετής που μπορείτε να μας αποκαλύψετε;
Όλες οι λεπτομέρειες εδω

Μάθατε κάτι καινούριο από τους Έλληνες όσο δουλεύετε στην Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα 2023;
Πηγαίνω για ύπνο με το κεφάλι μου να εκρήγνυται από νέες σκέψεις και ιδέες κάθε μέρα. Οι Έλληνες συνάδελφοι ήταν απίστευτα γενναιόδωροι με τον χρόνο τους, τις συστάσεις τους για διάβασμα, τις επισκέψεις σε σημεία της πόλης, τις συναντήσεις και την έρευνα. Αλλά και από μόνος μου, φέτος διάβασα ό,τι μπούσα για την ελληνική ιστορία, από τους πολέμους της Ανεξαρτησίας -τον 19ο αιώνα- μέχρι σήμερα.

Εμείς οι Ευρωπαίοι σκεφτόμαστε και βιώνουμε τη ζωή και τις χώρες μας σαν να είμαστε μοναδικές οντότητες. Αλλά στην πραγματικότητα είμαστε όλοι συνδεδεμένοι μέσα από κάτι περισσότερο από τη γεωγραφία.

Η Ελευσίνα θέλει – και πρέπει- να αφηγηθεί την ιστορία της με τρόπο που να είναι ενδιαφέρων και ελκυστικός για το ευρύτερο ευρωπαϊκό κοινό. Αυτό είναι το κοινό μεταξύ της Ελευσίνας και του Κάουνας (Kaunas) στη Λιθουανία, στο οποίο είχα την τιμή να εργαστώ μεταξύ 2021 και 2022. Οι εμπειρίες του περασμένου αιώνα, η πρώτη σοβιετική εισβολή, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η ναζιστική κατοχή, το Ολοκαύτωμα, η δεύτερη σοβιετική κατοχή, όλα χρειάζονταν συζήτηση. Και το Kaunas 2022 αποτέλεσε τον κεντρικό άξονα, μέσω του οποίου πολλά από αυτά τα θέματα προσεγγίστηκαν με σεβασμό. Ο 20ός αιώνας της Λιθουανίας ήταν τελείως διαφορετικός, αλλά απόλυτα αναγνωρίσιμος σε όσους έζησαν τις ίδιες δεκαετίες στην Ελλάδα ή εν προκειμένω στη Βουλγαρία ή στην Ισπανία ή στην Πολωνία.

Εμείς οι Ευρωπαίοι σκεφτόμαστε και βιώνουμε τη ζωή και τις χώρες μας σαν να είμαστε μοναδικές οντότητες. Αλλά στην πραγματικότητα είμαστε όλοι συνδεδεμένοι μέσα από κάτι περισσότερο από τη γεωγραφία. Προφανώς η Ελλάδα και η Λιθουανία μοιράζονται ένα νόμισμα, είναι και οι δύο χώρες της ζώνης Σένγκεν και ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πέραν αυτών, υπάρχουν τόσες άλλες συνδέσεις που έχουν τις ρίζες τους σε παρόμοια και αλληλένδετα γεγονότα: η άνοδος και η πτώση των ίδιων αυτοκρατοριών, οι καταστροφές από τους ίδιους πολέμους, η ανάγκη να χτιστεί κάτι μέσα από τα ίδια ερείπια, η ανάγκη να αναπτυχθεί μια σειρά κοινών και οικουμενικών αξιών για να προστατεύσουμε την ειρήνη και το μέλλον του πλανήτη μας. Οι Έλληνες συνάδελφοι ήταν τόσο ευγενικοί, τόσο γενναιόδωροι που μου επισήμαναν πολλά από αυτά.

Και σε πρακτικό επίπεδο παραγωγής μαθαίνω επίσης τόσα πολλά από τον παραγωγό και τους συναδέλφους μου σε τεχνικό επίπεδο. Είναι εξαιρετικοί στο να παίρνουν μια εξαιρετικά περίπλοκη ιδέα και να βρίσκουν λύσεις για την επίτευξή της. Η περιέργειά τους είναι τόσο μεταδοτική. Φανταστείτε πως αρνούνται να γυρίσουν σπίτι τους μέχρι να εξασφαλιστεί η πρόοδος και αυτός είναι ακριβώς ο τρόπος με τον οποίο χτίζουμε τελικά αυτό το καινοτόμο έργο.

Ποιο είναι το αγαπημένο σας σημείο στην Ελευσίνα;
Μάλλον το να στέκομαι στην προβλήτα τη νύχτα με το βουητό της πόλης πίσω μου, ενώ κοιτάζω έξω το λιμάνι με τα φώτα του διυλιστηρίου να λάμπουν σαν ελαφριά κοσμήματα στα δεξιά μου. Ξέρω πως ακούγεται αντιφατικό το να βρίσκεις ομορφιά σε κάτι τέτοιο. Αλλά σου απαντώ ειλικρινά. Και πραγματικά συνοψίζει αυτό το μέρος: τοπία που θα αναγνώριζαν οι αρχαίοι Έλληνες, βάναυση εκβιομηχάνιση βασισμένη σε εξορυκτικές βιομηχανίες τις πιο πρόσφατες δεκαετίες, τόπος άφιξης και αναχώρησης, ένα μέρος για να φανταστούμε τη μετάβαση που όλοι χρειαζόμαστε και γνωρίζουμε ότι έρχεται.

Πιστεύετε ότι οι Πολιτιστικές Πρωτεύουσες της Ευρώπης παίζουν τον ίδιο ρόλο που έπαιξαν τη δεκαετία του 1980 ή του 1990;
Ο θεσμός έχει εξελιχθεί ριζικά. Και αυτή η εξέλιξη καταγράφει την πορεία της πολιτιστικής πολιτικής γενικότερα που πλέον αφορά λιγότερο τον εορτασμό των πολιτιστικών “διαμαντιών” και περισσότερο το πώς ο πολιτισμός και οι πολιτιστικές διαδικασίες μπορούν να αποτελέσουν μέρος μιας διαδικασίας κοινωνικής ανάπτυξης, ή ακόμη και μίας θεραπείας και μετασχηματισμού. Κοιτάξτε το Κάουνας της Λιθουανίας το 2022. Κοιτάξτε το Plovdiv στη Βουλγαρία το 2019. Κοιτάξτε το Galway Ιρλανδία το 2020.

Όλες οι πρωτεύουσες, με διαφορετικούς τρόπους είπαν, «τα πράγματα στις πόλεις μας μεταβάλλονται πολύ γρήγορα και πολιτισμός είναι αυτός μόνο που μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε ότι αυτές οι αλλαγές μπορεί να είναι ακόμη και ανθρωπιστικές. Και αυτή είναι μια ευρωπαϊκή ιστορία που θα ενδιαφέρει κι άλλους Ευρωπαίους».

Τελετή Έναρξης Ελευσίνας
4-5 Φεβρουαρίου
Περισσότερα εδώ