ΓΙΝΕΤΑΙ ΝΑ ΠΕΘΑΝΕΙΣ ΚΥΡΙΟΛΕΚΤΙΚΑ ΑΠΟ ΤΑ ΓΕΛΙΑ;
Το γέλιο είναι φαινόμενο που βοηθά τον οργανισμό μας και τις κοινωνικές μας σχέσεις. Συνηθέστερα βέβαια, δεν γελάμε γιατί είμαστε ευχάριστοι τύποι, αλλά ως απάντηση στην ανοησία των άλλων.
Δεν θα με έλεγες τσακωμένη με το χιούμορ. Θα έλεγες ότι είμαι άνθρωπος που δεν γελάει εύκολα. Σίγουρα σιχαίνομαι τη ‘μαύρη κωμωδία’ -δεν βρίσκω ψήγμα διασκέδασης σε ό,τι πονάει ψυχές- και νιώθω το μυαλό μου να ‘κρασάρει’ στα daddy’s jokes.
Παρ’ όλα αυτά, συλλαμβάνω τον εαυτό μου να γελάει ασυναίσθητα, όταν παρακολουθώ -ας πούμε στην τηλεόραση- ανθρώπους να γελούν φαινομενικά από τη ψυχή τους. Συνήθως η συνθήκη περιλαμβάνει και έξυπνα αστεία ή συμπεριφορές -όχι προσβλητικές ή ‘ύποπτες’.
Τι παθαίνω, γιατρέ μου;
Γιατί γελάμε όταν βλέπουμε άλλους να γελούν;
Για λόγο που παραπέμπει στο γιατί χασμουριόμαστε, όταν βλέπουμε άλλους να χασμουριούνται.
Ο εγκέφαλος μας κάνει τα δικά του.
Γενικότερα, ωστπόσο το γέλιο παραμένει για τους επιστήμονες ένα “αινιγματικό φαινόμενο” που στην αυθεντική και όχι αναπαραγωγική μορφή του, δεν προκαλείται με τον τρόπο που πιστεύεις (δηλαδή, τα αστεία).
Σε κέρδισα; Προχωράμε.
Το γέλιο είναι μεταδοτικό άμεσα και ακούσια
Όταν έλεγε ο Ανδρέας Μικρούτσικος “να χαμογελάτε, είναι μεταδοτικό”, δεν αντιλαμβανόμασταν πως μπορεί να υπάρχει επιστήμη πίσω από τη φράση. Δεν βοηθούσε και ότι το διαδίκτυο ήταν στα σπάργανα του.
Σήμερα λοιπόν, που έχουν αφιερωθεί ώρες μελέτης, επιστήμονες συμφωνούν ότι το χαμόγελο και το γέλιο είναι σαν το χασμουρητό, σε επίπεδο μεταδοτικότητας.
Στο χασμουρητό, η αντίδραση σχετίζεται άμεσα με την ενεργοποίηση συγκεκριμένης περιοχής του εγκεφάλου που έχει την τάση να μιμείται.
Όποιος χασμουριέται πρώτος, ζει την ανεξέλεγκτη αντίδραση του σώματος του, μετά την εισπνοή μεγάλης ποσότητας οξυγόνου, την οποία διαδέχεται η εκπνοή. Δηλαδή, η αφαίρεση συσσωρευμένης ποσότητας διοξειδίου του άνθρακα.
Χασμουριόμαστε γιατί νυστάζουμε, βαριόμαστε, έχουμε στρες, άγχος ή δύσκολο ύπνο.
Στο χαμόγελο και το γέλιο, ‘απαντάμε’ σε εξωτερικά ή εσωτερικά ερεθίσματα που οδηγούν σε ρυθμικές, συχνά ηχητικές συσπάσεις του διαφράγματος και άλλων τμημάτων του αναπνευστικού μας συστήματος.
Συνηθέστερα εκφράζουμε με αυτόν τον τρόπο θετικά συναισθήματα. Υπάρχει και η περίπτωση να μας προκαλεί το γέλιο η αμηχανία, η σύγχυση ή η έκπληξη.
Η νευροφυσιολογία δείχνει ότι το γέλιο συνδέεται με την ενεργοποίηση του κοιλιακού προμετωπιαίου φλοιού, ο οποίος παράγει ενδορφίνες. Επιστήμονες έχουν δείξει ότι δομές του μεταιχμιακού συστήματος (ιππόκαμπος και αμυγδαλή) εμπλέκονται στο γέλιο.
Είναι το σύστημα που ‘μετέχει’ στα συναισθήματα και μας βοηθά με λειτουργίες απαραίτητες για την επιβίωση των ανθρώπων.
Η μεταδοτική απόκριση είναι άμεση και ακούσια.
Αν και δεν υπάρχει γνωστό “κέντρο γέλιου” στον εγκέφαλο, ο νευρωνικός μηχανισμός του έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών εικασιών.
Παράδειγμα;
Ο εγκέφαλος μας κάνει copy-paste
Δεδομένου ότι οι άνθρωποι είμαστε ‘προγραμματισμένοι’ να αντικατοπτρίζουμε ο ένας τον άλλον, όταν χασμουριέται ένας σε ένα δωμάτιο, χασμουριέται όλο το δωμάτιο και το ίδιο γίνεται και με το γέλιο.
“Απλώς αντιγράφουμε τη συμπεριφορά και το γέλιο των άλλων”, διευκρινίζει στην Washington Post ο Lauri Nummenmaa, ερευνητής εγκεφάλου και καθηγητής στη Σχολή Επιστημών του Πανεπιστημίου Aalto στη Φινλανδία.
“Το γέλιο κάποιου άλλου γίνεται αντιληπτό για πρώτη φορά, όταν το βλέπει κανείς ή το ακούει. Αυτή την αισθητηριακή πληροφορία την επεξεργάζεται η περιοχή των παρατηρήσεων του εγκεφάλου”.
Και προχωρά στο paste.
Το γέλιο είναι τόσο σημαντικό που έχει δικό του ερευνητικό τομέα: τη γελωτολογία
Το γέλιο έχει χαρακτηριστεί ως “κοινωνικό φαινόμενο”, με μελέτες να έχουν δείξει πως και σε άλλα πρωτεύοντα όντα είναι μη λεκτικό σύνθημα ότι ήλθε η ώρα για ‘παιχνίδι’.
Ορισμένοι ήχοι, ή φωνητικά, χρησιμεύουν ως σημαντικές ενδείξεις σε όλο το ζωικό βασίλειο ότι έχει ξεκινήσει ο χρόνος ‘παιχνιδιού’. Τα συνθήματα αυτά βοηθούν στη διαφοροποίηση των απειλητικών περιπτώσεων πάλης.
Οι επιστήμονες της συμπεριφοράς δεν έχουν καταλήξει στο ρόλο που παίζει το γέλιο στο παιχνίδι των παιδιών. Πώς σηματοδοτεί ότι δεν τσακώνονται πραγματικά, αλλά διασκεδάζουν.
Ενημερώνουν ωστόσο, ότι το γέλιο μπορεί και να ενισχύσει τις σχέσεις. Αυτό συμβαίνει, εν μέρει, επειδή οι άνθρωποι θέλουν από τη φύση τους να είναι κοντά σε όσους τους κάνουν να νιώθουν καλά. Δηλαδή, να γελούν.
“Ποθούμε την παρέα των ατόμων που μπορούν να μας δώσουν ευχάριστα συναισθήματα και έτσι το γέλιο γίνεται μοριακό δομικό στοιχείο φιλίας” προσθέτει ο Nummenmaa.
Εδώ να σου πω ότι υπάρχει και ειδικός τομέας μελέτης του χιούμορ και του γέλιου -και των ψυχολογικών και σωματικών επιδράσεων που έχει στο ανθρώπινο σώμα: λέγεται γελωτολογία.
Τον δημιούργησε ο William F. Fry του Stanford University και μελετά τις συνέπειες του γέλιου στο σώμα, από ψυχολογικής και φυσιολογικής άποψης. Στην πραγματικότητα βέβαια, γιατροί στην αρχαιότητα ήταν οι πρώτοι που πρότειναν πως το γέλιο μπορεί να είναι μορφή ιατρικής -αλλά αμφισβητήθηκαν τόσο, που υποχώρησαν.
Τα μέλη της έχουν διαπιστώσει πως οι θετικές ψυχολογικές και φυσιολογικές αντιδράσεις του γέλιου περιλαμβάνουν
- τη μείωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης και του άγχους,
- την αύξηση των συναισθημάτων χαλάρωσης,
- τη βελτίωση της καρδιαγγειακής υγείας,
- την απελευθέρωση ενδορφινών που ενισχύουν τη διάθεση και
- την αύξηση της ανοχής στον πόνο.
Έχει αποδειχθεί πως μειώνει και τα επίπεδα του στρες, καθώς μειώνει την κορτιζόλη -την ορμόνη του στρες.
Πάμε τώρα, και στην έκπληξη.
Το γέλιο σπάνια είναι ‘απάντηση’ σε αστεία
Ο αείμνηστος καθηγητής νευροβιολογίας και ψυχολογίας του University of Maryland, Robert Provine είχε αφιερώσει χρόνια από τη ζωή του για να καταλάβει τι προκαλεί το γέλιο, το χασμουρητό και το λόξυγκα.
Οι ομότιμοι του τον έχουν περιγράψει ως “τον άνθρωπο πίσω από την πρώτη έρευνα για το τι πραγματικά κάνει τους ανθρώπους να γελούν”, προσπάθεια που περιλάμβανε την αναπτυξιακή και συμπεριφορική ψυχολογία, τη νευροεπιστήμη και τις θεωρίες της εξέλιξης.
Ανέλυσε μια ευρύτερη θεωρία για τη λειτουργία του γέλιου, ως κοινωνικού σήματος που συνδέει τους ανθρώπους και δίνει τον τόνο για ομαδικές συγκεντρώσεις.
Το περιέγραψε ως “ειλικρινές κοινωνικό σήμα –καθώς είναι δύσκολο να προσποιηθείς πως γελάς. Έχουμε να κάνουμε με κάτι ισχυρό, αρχαίο και ακατέργαστο, ένα είδος συμπεριφορικού απολιθώματος που δείχνει πως όλοι οι άνθρωποι -ενδεχομένως όλα τα θηλαστικά- έχουμε τις ίδιες ρίζες”.
Τη δεκαετία του ‘90, για οκτώ ώρες κάθε μέρα, επί χρόνια, ήταν κλεισμένος σε ένα εργαστήριο χωρίς παράθυρα και μελετούσε τα νευρικά κύτταρα πρωτευόντων ειδών, σε σχέση με το γέλιο. Όσα ανακάλυψε τα έκανε βιβλίο (Laughter: A Scientific Investigation) και έγινε αυτός ξεδιάλυνε το γιατί γελάμε.
Αποκάλυψε ότι είναι 30 φορές πιο πιθανό να γελάσεις με άλλους ανθρώπους παρά μόνος σου και πως γελάμε και ως απάντηση στην ανοησία των άλλων, ως έκφραση ανωτερότητας, για να απελευθερώσουμε την επιθετική ή σεξουαλική ένταση ή για να διαχειριστούμε την ανατροπή των προσδοκιών μας.
Με την ομάδα του, ο Provine έδειξε ότι σε αντίθεση με ό,τι πιστευόταν έως τότε, το γέλιο σπάνια είναι απάντηση σε αστεία, ιστορίες ή φάρσες.
“Στο μεγαλύτερο ποσοστό, το γέλιο φαίνεται να διαδέχεται μάλλον μπανάλ -αδιάφορα- σχόλια, που είναι σαν ατέρμονη τηλεοπτική κωμωδία καταστάσεων, σε σενάριο που έχει γράψει ενός εξαιρετικά χαρισματικός συγγραφέας. Ακόμη και οι μεγαλύτερες επιτυχίες μας, τα πιο αστεία από τα 1.200 σχόλια που μπορούν να προκαλέσουν γέλιο, δεν είναι απαραίτητα ξεκαρδιστικά”.
Επίσης, είχε διαπιστώσει ότι “κατά βάση, το γέλιο χρησιμεύει συχνότερα για τη δημιουργία ή την ενίσχυση δεσμών, μεταξύ ενός ομιλητή και του ατόμου ή των ατόμων που τον ακούν.
Το γέλιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί αγενώς για να πληγώσει ή να αποκλείσει κάποιον από μια ομάδα. Σε άλλες περιπτώσεις, ένα άτομο μπορεί να γελάσει με αστεία που κάνει ένας ανώτερος, για να αναγνωρίσει την εξουσία αυτού του ατόμου.
Γίνεται να πεθάνεις από τα γέλια;
Διαχρονικά έχουν ξεσπάσει “επιδημίες γέλιου”. Μια περίπτωση ήταν το “ιερό γέλιο”, όρος που χρησιμοποιείται στο χαρισματικό Χριστιανισμό για να περιγραφεί μια θρησκευτική συμπεριφορά κατά την οποία τα άτομα γελούν αυθόρμητα, κατά τη διάρκεια λειτουργιών.
Παρατηρήθηκε πολλάκις και έγινε κανονιστικό στις αρχές του ‘90, στις νεοχαρισματικές εκκλησίες και στο Τρίτο Κύμα του Αγίου Πνεύματος. Πολλοί άνθρωποι ισχυρίστηκαν ότι βίωσαν αυτό το φαινόμενο σε μια μεγάλη αναβίωση στο Τορόντο του Οντάριο του Καναδά, γνωστή ως “Eυλογία του Τορόντο”.
Mια άλλη περίπτωση ήταν η “μάστιγα του γέλιου” που έπληξε πολλά σχολεία της Ταγκανίκα το Γενάρη του 1962. Χαρακτηρίστηκε ως ‘ξέσπασμα μαζικής υστερίας’.
Όλα ξεκίνησαν από τρία κορίτσια σε οικοτροφείο που γελούσαν για ώρες. Πολύ γρήγορα γελούσαν ανεξέλεγκτα οι 95 από τους 159 μαθητές του σχολείου για έως 16 ημέρες. Η επιδημία πέρασε και σε άλλα χωριά και δεν σταμάτησε πριν το πέρας 18 μηνών, ενώ έκλεισαν 14 σχολεία.
Πολλοί άνθρωποι αρρώστησαν (εμφάνισαν αναπνευστικά θέματα, λιποθυμίες, κλάμα και εξανθήματα, μαζί με σημάδια άγχους). Στα χρόνια που ακολούθησαν μελέτες έδειξαν πως το γέλιο μπορεί να προκαλέσει ατονία και κατάρρευση.
Οι δε κρίσεις γέλιου, μπορεί να οφείλονται σε εστιακές βλάβες στον υποθάλαμο. Η συγκοπή από γέλιο έχει συσχετιστεί με την παρεγκεφαλίδα.
Στο επίκεντρο της επιδημίας βρέθηκε η ‘ικανότητα’ του να μεταδίδεται.
Το δεδομένο είναι πως μια έντονη κρίση γέλιου μπορεί να προκαλέσει και θάνατο, από καρδιακή ανακοπή ή ασφυξία (οδηγεί το σώμα να σβήσει από την έλλειψη οξυγόνου). Πρόκειται ωστόσο, για εξαιρετικά σπάνια μορφή θανάτου.
Για αυτό και οι ερευνητές προτείνουν να εστιάζουμε στα όσα θετικά μας προσφέρει το γέλιο -όταν έχουμε ευγενείς σκοπούς.
