Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΟ MEME ΠΟΥ ΚΑΘΟΡΙΣΕ ΜΙΑ ΔΕΚΑΕΤΙΑ

Τα memes σπάνια αντέχουν στον χρόνο, επισημαίνει το Atlantic σε άρθρο του. Τα περισσότερα κάνουν την έκρηξή τους και αρχίζουν να “σβήνουν” σχεδόν την ίδια στιγμή: τον ίδιο μήνα, την ίδια εβδομάδα ή ακόμη και την ίδια ημέρα. Αλλά το meme που είναι πιο γνωστό ως “This Is Fine” (“Είναι μια χαρά”) -αυτό με τον σκύλο που πίνει από μια κούπα όσο η φωτιά μαίνεται γύρω του- έχει αντέξει. Η ηλικία του είναι πια δέκα ετών και είναι κατά κάποιο τρόπο πιο επίκαιρο από ποτέ.

Τα memes έχουν συνήθως μια προσαρμοστικότητα στις καταστάσεις. Η εικόνα και το κείμενο τους είναι εκεί για να τα επεξεργάζεται κανείς ξανά και ξανά, αναλόγως με την επικαιρότητα ή ό, τι είναι αυτό που θέλει να πει.

Το ”This Is Fine” είναι ένα έργο σχεδόν ατελείωτων ερμηνειών: λέει τόσα πολλά με μεγάλη οικονομία και αυτή η ελαστικότητα του συνέβαλε στη διατήρησή του μέχρι και σήμερα. Το σκυλί το οποίο σχεδόν το έχουν γλείψει οι φλόγες, αυτή η πεσιμιστική φωτογραφία που δείχνει ότι κάποια πράγματα δεν υπάρχει λόγος να τα αντιμετωπίσουμε, γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα για αυτά, “μιλά όχι μόνο σε μεμονωμένους ανθρώπους -αλλά επίσης, όπως αποδεικνύεται, σε όλη τη χώρα”, συνεχίζει ο Atlantic αναφερόμενος στις ΗΠΑ.

Αυτό το meme προέρχεται από τα έξι καρέ του κόμικ “On Fire”, του δημιουργού KC Green. Στο πρώτο καρέ, ο σκύλος, φορώντας ένα μικρό καπέλο, κάθεται σε ένα τραπέζι, περικυκλωμένος από φλόγες. Στο δεύτερο καρέ, ο σκύλος χαμογελά και λέει: όλα είναι μια χαρά. Στο τρίτο, καθώς οι φλόγες πλησιάζουν, το κυνηγόσκυλο που ακόμα χαμογελάει, πίνει μια γουλιά από κάτι που μοιάζει σαν καφές και λέει: “είμαι εντάξει με τα γεγονότα που εκτυλίσσονται αυτήν τη στιγμή”. Στο τέταρτο, πίνει άλλη μία γουλιά.

Στο πέμπτο, τα καρέ που μέχρι στιγμής έχουν διατηρήσει έναν σταθερό συνδυασμό χρωμάτων -κίτρινο, καφέ και πορτοκαλί- εισάγουν ένα νέο χρώμα: το κόκκινο. Όσο ο σκύλος συνεχίζει να πίνει, το αριστερό του πόδι παίρνει φωτιά. “Δεν πειράζει, τα πράγματα θα πάνε καλά”, λέει, με το πόδι του τώρα πια να έχει απογυμνωθεί από τη σάρκα του. Το τελικό καρέ φέρνει το προφανές συμπέρασμα: τα πράγματα δεν πρόκειται να πάνε καλά. Ο σκύλος, καταβροχθισμένος από τη φωτιά, λιώνει.

Ο Green δημιούργησε το “On Fire” -ένα σκριπτάκι του για τη σειρά κόμικ του με τίτλο “Gunshow”– τον Ιανουάριο του 2013. Για αυτόν, το κόμικ αντιπροσώπευε ένα είδος καθησυχασμού μπροστά στην αστάθεια: είχε αρχίσει να παίρνει αντικαταθλιπτικά, όπως είπε σε διάφορες συνεντεύξεις, και ανησυχούσε για το αν τα φάρμακα θα του έκαναν καλό. (Παρεμπιπτόντως, το πλήρες όνομα του σκύλου ήταν “Question Hound”, δηλαδή κάτι σαν “κυνηγόσκυλο που θέτει ερωτήματα).

Ο Green, δημιουργώντας το “On Fire”, προσπαθούσε να καθησυχάσει τον εαυτό του. “Είναι σαν να πρέπει να αγνοείς όλη αυτήν την παραφροσύνη γύρω σου, κάτι που μοιάζει με ένα σπίτι που καίγεται”, είπε πρόσφατα στο αμερικανικό NPR. “Και το κόμικ κατέληξε να γράφει μόνο του την ιστορία του μετά από αυτό.”

Όταν ένα χρόνο αργότερα το “On Fire” έγινε viral -αφότου οι χρήστες του Reddit και του Imgur δημοσίευσαν εκεί τα δύο πρώτα καρέ του κόμικ- πολλοί από εκείνους που το χρησιμοποίησαν εστίασαν στις δυνατότητές που τους προσέφερε για να υποτιμούν τον εαυτό τους. Και τι εννοοούμε με αυτό: το meme αντιπροσώπευε αυτές τις μικρές πράξεις αποφυγής, εφησυχασμού και άρνησης που είναι γνώριμες σε όλους μας, που όλοι κατά καιρούς τις έχουμε κάνει. Στο σκυλί που περικυκλώθηκε από φωτιά, όλοι είδαν λίγο πολύ τον εαυτό τους.

Για παράδειγμα, οι μαθητές χρησιμοποίησαν το meme για να περιγράψουν ότι αισθάνονται απροετοίμαστοι για τα διαγωνίσματα που είχαν μπροστά τους, οι εργαζόμενοι το χρησιμοποίησαν για να περιγράψουν το άγχος της δουλειάς τους, κλπ.

Αυτή ήταν η εποχή που στα social media όλοι πόσταραν πράγματα που ξεκινούσαν με τη φράση “αυτό που νιώθεις όταν…”, θέλοντας έτσι να μετατρέψουν τις καθημερινές τους εμπειρίες ή τα συναισθήματά τους σε περιεχόμενο που κάποιος τρίτος θα μπορούσε να ταυτιστεί και να το κάνει share.

Και το “This Is Fine” βρήκε εφαρμογή σε πολλές από τις καταστάσεις στις οποίες βρέθηκαν άνθρωποι από όλον τον κόσμο. Το meme ήταν προσωπικό, μπορούσε να αγγίξει τον οποιονδήποτε και μπορούσε να κολλήσει σε οποιαδήποτε κατάσταση. Αυτές οι τρεις γεμάτες από ειρωνεία λέξεις του χρησίμευαν πολύ στο να αντικαταστήσουμε το πως νιώθουμε, γιατί όταν μια κατάσταση γίνεται τόσο τρομερή, ο εγκέφαλός μας αρνείται κάπως να αντιμετωπίσει τη σοβαρότητά της.

Ο Green συνέκρινε το “This Is Fine” με ένα “καλό έργο τέχνης” και η σύγκριση ήταν εύστοχη: έκανε το κόμικ επίτηδες ασαφές, ώστε να μπορεί να υποστηρίξει πολλές διαφορετικές ερμηνείες. Το “This Is Fine”, εκτός από όλα τα άλλα, έχει και κάτι που θυμίζει Mona Lisa (όχι σε αξία, μην τρελαθούμε). Απλώς αυτό το κυνηγόσκυλο που αντιμετωπίζει χαρούμενα τον θάνατό του, ο οποίος θα μπορούσε να αποφευχθεί, ουσιαστικά χαμογελά και κάνει μορφασμούς πόνου ταυτόχρονα.

Μέχρι το 2016, αυτή η ευελιξία στα μηνύματα που θα μπορούσε να περάσει το meme είχε φέρει και μια επιπλέον αλλαγή: οι χρήστες άρχισαν να βλέπουν στον σκύλο όχι μόνο τους εαυτούς τους αλλά και τους συμπατριώτες τους Αμερικανούς. Όσοι από αυτούς άρχισαν να έρχονται αντιμέτωποι με το απεχθές για τους ίδιους γεγονός ότι ο Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να γίνει Πρόεδρος -καθώς τον παρακολουθούσαν να ανακοινώνει στο Εθνικό Συνέδριο των Ρεπουμπλικανών ότι “μόνος μου μπορώ να το φτιάξω”, καθώς ξαναδιάβαζαν τον Όργουελ, καθώς άρχιζαν να αναρωτιούνται τι πραγματικά σημαίνει το να “κάνεις την Αμερική μεγάλη ξανά”- αυτή η άρνηση του σκύλου μπροστά στην πραγματικότητα διευρύνθηκε σε κάτι πιο εθνικό, πολιτιστικό, συλλογικό.

Η χαρούμενη αδράνεια του σκύλου άρχισε να ερμηνεύεται ως υποκατάστατο μιας κοινής αίσθησης ανικανότητας: φλόγες παντού γύρω μας και καμία διέξοδος.

Οι πολιτικοί προσπάθησαν να μετατρέψουν το meme σε μήνυμα. Ο επίσημος λογαριασμός του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στο Twitter, αντιδρώντας στις διαδικασίες του εθνικού συνεδρίου των Δημοκρατικών του 2016, επικαλέστηκε το “This Is Fine” σε μια προσπάθεια να κοροϊδέψει τους αντιπάλους του.

Συνήθως, όταν επωνυμίες και ιδρύματα υιοθετούν ένα meme για τους δικούς τους σκοπούς, τότε το meme αυτό πολύ γρήγορα “πεθαίνει”. Το “This Is Fine”, ωστόσο, επέζησε.

Ο “Question Hound” όπως αποκαλούν τον ήρωα του meme, μετά από τόσα χρόνια αναταραχών που δημιουργήθηκαν εν μέρει κι επειδή τύποι σαν αυτόν, ενώ θα μπορούσαν να είχαν σβήσει τις φωτιές, τελικά δεν έκαναν τίποτα, δεν ερμηνεύεται πλέον μόνο απλώς ως θύμα. Αυτή η σκόπιμη αδράνειά του, τον κάνει να μοιάζει τώρα λίγο με τον κακό της υπόθεσης. Θα μπορούσε να είχε κάνει κάτι αλλά επέλεξε να μείνει με σταυρωμένα τα χέρια.

Υποδύεται μια παράλογη εκδοχή αυτού που έχουν κάνει τόσοι πολλοί πολιτικοί, ουσιαστικά, τα τελευταία χρόνια: πίνει τον καφέ του ενώ ο κόσμος δίπλα του καίγεται. COVID, κλιματική αλλαγή, φασισμός, φανατισμός, βία, περιορισμένα δικαιώματα… Πολλοί ηγέτες είπαν “this is fine”, “όλα είναι καλά”, και πολλοί άνθρωποι συμφώνησαν μαζί τους. Οι φλόγες κατακλύζουν τον κόσμο και τίποτα δεν αλλάζει.

Αλλά τα memes είναι πάντα εύπλαστα και τα κόμικς μπορούν να ξαναγραφτούν. Το 2016, ο Green δημιούργησε μια ενημερωμένη έκδοση του “On Fire” με ένα εναλλακτικό τέλος. Το νέο κόμικ έχει τίτλο “This Is Not Fine”. Ξεκινά όπως κάνει το κλασικό κόμικ: ο “Question Hound” κάθεται δίπλα στο τραπέζι, περιτριγυρισμένος από τις φλόγες. Και εκεί που πάει να πει “This…”, ξυπνάει ξαφνικά και φωνάζει πανικόβλητος “THIS IS NOT FINE”, “ΑΥΤΟ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΧΑΡΑ”. Και λίγο μετά συνεχίζει: “Θεέ μου, όλα έχουν πάρει φωτιά”, καθώς το καπέλο του πέφτει και τα μάτια του έχουν σχεδόν πεταχτεί έξω από το κεφάλι του. Πιάνει έναν πυροσβεστήρα και συνεχίζει λέγοντας ότι “δεν υπήρχε λόγος να το αφήσουμε να διαρκέσει τόσο πολύ και να εξελιχθεί σε κάτι τόσο άσχημο”. Και μετά απλά σβήνει τις φλόγες.