Η “ΑΛΚΗΣΤΗ” ΤΟΥ ΓΙΟΧΑΝ ΣΙΜΟΝΣ ΛΙΚΝΙΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΕΠΙΔΑΥΡΟ ΜΕ ΓΚΛΟΥΚ ΚΑΙ BEACH BOYS
Το Magazine ταξίδεψε στο Μπόχουμ της Γερμανίας και πήρε μία γεύση από το τι θα δούμε στην πολυαναμενόμενη παγκόσμια πρεμιέρα της Άλκηστης του Γιόχαν Σιμονς.
Η “Άλκηστη” θεωρείται ένα από τα πιο αλλόκοτα έργα του Ευριπίδη, καθώς ακροβατεί μεταξύ τραγωδίας και κωμωδίας, μεταξύ ρεαλισμού και μεταφυσικού. Αφηγείται την ιστορία μιας γυναίκας που θυσιάζει τη ζωή της για να σώσει τη ζωή του ετοιμοθάνατου άντρα της. Μίας γυναίκας που γυρνά από τον Κάτω Κόσμο με τη βοήθεια του σούπερ ήρωα της μυθολογίας, του Ηρακλή. Μόνο που τώρα η ηρωίδα είναι μια ξένη για την οικογένειά της. Και γυρνά εξουσιάζοντας τους πάντες με τη σιωπή της.
Η τραγωδία αυτή του Ευριπίδη θα παρουσιαστεί το πρώτο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου (1 & 2.07) στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου σε σκηνοθεσία του Ολλανδού Γιόχαν Σίμονς, ιδρυτή του διάσημου Theater Hollandia και γνωστού για τη μουσική προσέγγισή του των κειμένων που επεξεργάζεται.
Το Magazine ταξίδεψε στο Μπόχουμ της Γερμανίας και πήρε μία γεύση από το τι θα δούμε στην πολυαναμενόμενη αυτή παγκόσμια πρεμιέρα, η οποία στην Ελλάδα θα παρουσιαστεί αποκλειστικά στην Επίδαυρο, πριν αναχωρήσει για τη Γερμανία.
Ερχόμαστε σαν νομάδες, ειρηνικά, καταλαμβάνουμε το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου για λίγο και φεύγουμε…
Στο βάθος ένα τροχόσπιτο και πλαστικές καρέκλες αραδιασμένες γύρω ένα τραπέζι. Δίπλα μία απλώστρα με απλωμένα ρούχα, ένα αντίσκηνο και μία ξεφούσκωτη παιδική πλαστική πισίνα. Αυτό συνιστούσε το νομαδικό σκηνικό της “Άλκηστης” το οποίο είχε στηθεί πρόχειρα στην αίθουσα των προβών στον πέμπτο όροφο του εντυπωσιακού Schauspielhaus Bochum, του υπερδραστήριου θεάτρου της πόλης του Μπόχουμ στη Γερμανία. Και λέμε πρόχειρα γιατί τα κανονικά σκηνικά είχαν ήδη αναχωρήσει με φορτηγά για την Επίδαυρο.
Ένα μεγάλο μέρος του τοίχου της αίθουσας έχουν καταλάβει φωτογραφίες του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου. Πηγαίνω και τις παρατηρώ, νιώθω πως κάποιος κατάσκοπος έχει συγκεντρώσει όλα τα μυστικά του αργολικού θεάτρου. Σ’ έναν χάρτη με κόκκινα γράμματα διαβάζω «Μπόχουμ-Επίδαυρος» και ένα βέλος ενώνει τις δύο περιοχές.
Οι περισσότεροι ηθοποιοί δεν έχουν ξαναπαίξει σε ανοιχτό χώρο. Κάποιοι έχουν, επισκεφθεί με τις οικογένειες τους ή το σχολείο τους… Η αγωνία τους είναι έκδηλη.
Η αγωνία του θιάσου είναι έκδηλη για το γεγονός πως θα παίξουν στην Επίδαυρο. Οι περισσότεροι ηθοποιοί δεν έχουν ξαναπαίξει σε ανοιχτό χώρο. Κάποιοι έχουν, σαν παιδιά, επισκεφθεί την περιοχή με τις οικογένειες τους ή το σχολείο τους. Κάνουν πρόβες σε δύο επίπεδα. Στο Μπόχουμ δουλεύουν το έργο κανονικά και παράλληλα προσπαθούν να φανταστούν πώς θα λειτουργήσει όλη αυτή η προσπάθεια στο αρχαίο θέατρο. Είναι εμφανές πως η παρουσία ανθρώπων από την Ελλάδα στις πρόβες τους έχει ταράξει.
Στο πρόσωπό μας είδαν το ελληνικό κοινό και αγχώθηκαν, όπως θα αποκαλύψει αργότερα ο Γιόχαν Σίμονς. Δικό του όνειρο, που θα γίνει σε λίγες μέρες πραγματικότητα; Να ανεβάσει έργο του “εκεί, στο καλύτερο θέατρο του κόσμου”, όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος.
Ο Σίμονς καταπιάστηκε με τον Ευριπίδη, μολονότι ο αγαπημένος του αρχαίος συγγραφέας είναι ο Αισχύλος. “Είναι ο πιο πλήρης. Τον θεωρώ κορυφαίο γιατί τους στίχους του μπορείς να τους σκέφτεσαι μία ολόκληρη ημέρα” αναφέρει. Έχει ανεβάσει Προμηθέα, Πέρσες και Ορέστεια. Με τον δικό του μοναδικό τρόπο κάθε φορά.
Ένα πορτρέτο του λευκού άντρα
Επέλεξε την “Άλκηστη” γιατί πρόκειται για μια πολύ καθαρή ιστορία. Γοητεύτηκε από τη διασκευή της Καναδής Αnne Carson και πάνω σε αυτή πάτησε η παρούσα δραματουργία της Susanne Winnacker. Γι΄αυτόν το έργο του Ευριπίδη είναι και τραγωδία και κωμωδία. “Η Άλκηστη μοιάζει με ένα παραμύθι, χωρίς αμφισημίες” λέει και τονίζει πως μέσω αυτής ήθελε να σκιαγραφήσει το πορτρέτο του λευκού άντρα.
“Ο Άδμητος έχει πείσει τη γυναίκα του να πεθάνει για χάρη του και της λέει «φαντάσου πόσο σκληρό είναι για μένα να σε χάσω». Είναι κωμικοτραγικό και τελείως ανόητο αυτό. Αυτή είναι η ιδιοσυγκρασία του λευκού άντρα σήμερα και πρέπει να τιμωρηθεί” αναφέρει ο Σίμονς.
Στο έργο αυτό η γυναίκα δε θεωρείται “αντικείμενο”. Επιστρέφει μετά τον θάνατό της και κυριαρχεί με τη σιωπή της. Και η σιωπή αυτή είναι εξουσία.
Και συνεχίζει: “Όταν λέμε «σ’ αγαπώ», αυτό το «εσύ» είναι το πιο σημαντικό. Αν πραγματικά αγαπάς κάποιον, τότε το συναίσθημα κατευθύνεται στον άλλο. Αυτό είναι το περίεργο στην αγάπη και αυτό είναι το κεντρικό θέμα στην παράσταση αυτή. Αυτοί οι δύο αγαπιούνται πολύ, αλλά με έναν τρόπο ακραία εγωκεντρικό. Η αγάπη του Άδμητου αφορά στη σωτηρία του, ενώ η Άλκηση θυσιάζεται για τον άντρα της, αγνοώντας τελείως τα παιδιά της”.
Από Γκλουκ μέχρι Beach Boys
Στην αργολική ορχήστρα μαθαίνουμε πως θα δεσπόζει ένα εκκλησιαστικό όργανο -και έτσι το όργανο αυτό παίρνει με την παράσταση αυτή το επιδαύριο βάπτισμά του. Ο υπόλοιπος χώρος θα είναι κενός, χωρίς κάποια χωρίς έντονη παρέμβαση.
Η μουσική είναι για μένα η υψηλότερη μορφή τέχνης και βρίσκεται μεταξύ του ουρανού και τη γης.
Αυτό από μόνο του υποδηλώνει πως η μουσική στην παράσταση της Άλκηστης έχει κυρίαρχη θέση. Είναι μία αντανάκλαση των όσων που παρουσιάζονται επί σκηνής. Οι τέσσερις σοπράνο του χορού είναι αυτές που “ξυπνούν” το κοινό ανάμεσα στα διαλογικά μέρη. Το έργο έχει σαν βάση τη μουσική του Γκλουκ, μεταγραμμένη από τον Βέλγο συνθέτη Steven Prengels.
“Δε διστάζω να χρησιμοποιήσω και ποπ τραγούδια. Η μουσική είναι για μένα η υψηλότερη μορφή τέχνης και βρίσκεται μεταξύ του ουρανού και τη γης. Τα κείμενα οδηγούν τις σκέψεις, ενώ η μουσική αφήνει ελεύθερα τα συναισθήματα να υπάρξουν. Γι’ αυτό και δίνω πρωταγωνιστικό ρόλο στη μουσική. Και σε αυτή την παράσταση, από τον λυρισμό του Γκλουκ μεταπηδώ σε ένα σύγχρονο ποπ τραγούδι των Beach Boys” αναφέρει ο Σίμονς.
Ο νομαδικός χαρακτήρας της παράστασης
Ένα σκηνικό του νομαδικού καταυλισμού θα στηθεί στο πίσω μέρος της ορχήστρας και εκεί θα υπάρχει και μια νεκροφόρα για να πάρει το άψυχο σώμα της Άλκηστης. Στο βάθος της σκηνής, πάνω στα δέντρα θα προβάλλονται στίχοι του έργου στα αρχαία ελληνικά.
“Ερχόμαστε σαν νομάδες, ειρηνικά, καταλαμβάνουμε το αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου για λίγο και φεύγουμε…” λέει χαμογελώντας η δραματολόγος της παράστασης Susanne Winnacker.
Ο Γιόχαν Σίμονς εξηγεί πως “επέλεξα να παρουσιάσω τους ήρωες σαν νομάδες. Έτσι έχω σκεφτεί τον κόσμο της Άλκηστης. Όχι σαν ένα κόσμο διανοουμένων ούτε σαν έναν κόσμο που μοιάζει με τη σύγχρονη δυτική κοινωνία. Μοιάζει περισσότερο με έναν τσιγγάνικο καταυλισμό, ένα νομαδικό σύνολο έχει τους δικούς του κοινωνικούς κώδικες. Οι κώδικες αυτοί μπορεί να είναι ανοίκειοι. Ο Άδμητος συμβουλεύει κάποια στιγμή τον μικρό γιο του: «ο άνθρωπος δεν πρέπει να παντρεύεται και να κάνει παιδιά». Και αυτό είναι κάτι πολύ άσχημο, δεν το λες στο παιδί σου. Αλλά οι κοινωνικοί κώδικες είναι διαφορετικοί στην κοινωνία αυτή”.
Σαν… κολεκτίβα
Πρώτη σκηνή του έργου, πρόλογος. Ένα όμορφος κατάξανθος νεαρός, ο Viktor IJdens, κάνει την εμφάνισή του ως Απόλλωνας και δείχνει το παλάτι του Άδμητου. Κανείς δε βλέπει παλάτι ωστόσο, παρά μόνο ένα τσαντίρι. Ακολουθεί η λογομαχία του με τον Θάνατο (Lukas von der Lühe), που εκπλήσσει αμά τη εμφανίσει του. Τρεκλίζει, σχεδόν παραπαίει, φορώντας μία απόκοσμη μάσκα και μοιάζει με σκιάχτρο που φέρει τον θάνατο εντός του. “Τον εμπνεύστηκα από τα σκιάχτρα στις μεγάλες ολλανδικές πεδιάδες της παιδικής μου ηλικίας” αποκαλύπτει ο σπουδαίος σκηνοθέτης.
Μου κάνει τρομερή εντύπωση ο τρόπος που δουλεύει αυτή η ομάδα. Δε μοιάζει σε τίποτα με τον ελληνικό, περισσότερο μου φέρνει στο μυαλό μία κολεκτίβα. Καταρχάς επικρατεί φοβερή ησυχία και όλοι κοιτούν προσηλωμένοι την πρόβα. Στα διαλείμματα, οι πιο μεγάλοι ηθοποιοί σηκώνονται διαρκώς από τις θέσεις τους και διορθώνουν τους μικρότερους. Συζητούν μαζί τους τις εκφραστικές τους δυνατότητες…
Ο Ολλανδός σκηνοθέτης προσπαθεί να “ανοίξει” τις κινήσεις των νεότερων ηθοποιών, να τους πείσει να μη φοβούνται την υπερβολή. Τους υποδεικνύει να μιλούν και να κοιτούν ψηλά στο κοινό, όχι στην ευθεία των ματιών τους, τους προετοιμάζει ψυχολογικά, τους πληροφορεί πως το θέατρο είναι είναι έτσι αρχιτεκτονικά δομημένο που θα νιώθουν το κοινό στις κερκίδες να τους “αγκαλιάζει”. Είναι ήρεμος, με μία τρομερή εσωτερική ένταση να τον διακρίνει. Πηγαίνει δίπλα στον νεαρό Απόλλωνα και ασχολείται πολλή ώρα μαζί του προσπαθώντας να του μεταδώσει το όραμά του. Του λέει πώς και πότε να δείξει οργισμένος. Δίνει βάση ακόμη και στη πιο μικρή λεπτομέρεια.
Ο Γιόχαν Σίμονς προσπαθεί να “ανοίξει” τις κινήσεις των νεότερων ηθοποιών, να τους πείσει να μη φοβούνται την υπερβολή.
“Έτσι έχω μάθει να δουλεύω, συνεργατικά. Μου αρέσει να ακούω και άλλες ιδέες. Ξέρω ότι πολλοί σκηνοθέτες δε δουλεύουν έτσι. Όμως, έχω κερδίσει πολλά στη πορεία της θεατρικής μου διαδρομής από τις απόψεις των ηθοποιών και των συντελεστών. Την τελική απόφαση θα την πάρω εγώ, αλλά η συνεργασία είναι πολύτιμη.”
.
Τίποτα δεν είναι ρεαλιστικό στην παράσταση αυτή…
Πριν τη δεύτερη σκηνή έχω μία σύντομη και πολύ διαφωτιστική συζήτηση με τη δραματολόγο της παράστασης, τη Susanne Winnacker. Η Winnacker θεωρεί την Άλκηστη ως ένα έργο υβρίδιο, κάτι ανάμεσα στην τραγωδια και την κωμωδία. Προσπάθησε να διατηρήσει ατόφιο τον σκελετό του κειμένου. Έκοψε τις πολλές φιοριτούρες και κράτησε τον πυρήνα του σεβόμενη απόλυτα τον λόγο του Ευριπίδη.
Στο έργο αυτό η γυναίκα δεν θεωρείται “αντικείμενο”. Επιστρέφει μετά τον θάνατό της και κυριαρχεί με τη σιωπή της. Και η σιωπή αυτή είναι εξουσία. Ο θάνατος είναι μία εμπειρία που δε μοιράζεται με κανέναν. Είναι νεκρή και μετά ζωντανή. Επιστρέφει, αλλά δεν είναι η ίδια. Πώς θα μπορούσε να είναι η ίδια όταν έχει βιώσει μια τέτοια εμπειρία; Ποιος είσαι αλήθεια όταν έχεις πεθάνει; Και τι σημαίνει “θα πεθάνω για σένα”; Και τι είναι ο Άδμητος που την αφήνει να πεθάνει για χάρη της;” αναρωτιέται.
“Τίποτα δεν είναι ρεαλιστικό στην παράσταση αυτή. Ωστόσο τα πάντα απογυμνώνονται από την απόφαση της Άλκηστης να πεθάνει. Τα πάντα γίνονται αληθινά σε μία εποχή που όλοι θέλουμε να κρυφτούμε. Ένα μεγάλο ερώτημα αν η Άλκηστη πεθαίνει από αγάπη για τον Άδμητο. Ωστόσο, το έργο αυτό δε δίνει απαντήσεις, δημιουργεί μόνο ερωτήματα” καταλήγει.
Αυτά τα παιδιά τα ρώτησε κανείς;
Η πρόβα συνεχίζεται και ο Άδμητος (Steven Scharf) υποδέχεται τον Ηρακλή (Pierre Bokma), χωρίς να του αποκαλύψει τον θάνατο της Άλκηστης. Παρούσα και η Τροφός (Elsie de Brauw) που φέρεται τρυφερά στον μυθολογικό ήρωα, σαν να δένει αυτούς τους δύο κάτι πιο βαθύ και ερωτικό. Επιβλητικός ο Άδμητος προσπαθεί να πείσει τον μυθολογικό ήρωα να δεχτεί τη φιλοξενία του.
Τα παιδιά μοιάζει να είναι τα θύματα αυτή της ιστορίας, γιατί η σχέση του ζευγαριού (Αδμητος- Άλκηστη) είναι εγωκεντρική, η αγάπη τους είναι κλεισμένη μέσα σε ένα καβούκι.
Μου κάνουν εντύπωση τα δύο παιδιά του Άδμητου και της Άλκηστης που τα ενσαρκώνουν νεαροί μικροκαμωμένοι ηθοποιοί. Αυτά κινούνται σαν μαριονέτες, άβουλα και βουβά στον χώρο επαναλαμβάνοντας τις κινήσεις του πατέρα και της τροφού τους. Ο πόνος τους είναι εμφανής στις εκφράσεις του προσώπου τους.
Λίγο πιο μετά, παρακολουθούμε μία έντονη σκηνή σύγκρουσης ανάμεσα στον Άδμητο και τον πατέρα του. Ο Άδμητος τον επιπλήττει γιατί δεν δέχτηκε να θυσιαστεί γι’ αυτόν. Ο πατέρας τον κοιτά με απάθεια. Ο Αδμητος χάνει την ψυχραιμία του και τον πετά κάτω από την καρέκλα. Ο μικρός γιος του Άδμητου παρακολουθεί με απορία. Οι τρεις τους μοιάζουν να είναι οι διαφορετικές εκδοχές του ίδιου προσώπου. Σαν να μην μπορεί να αποκοπεί ο ένας από τον άλλο, σαν η μοίρα τους είναι προδιαγεγραμμένη.
Ο Γιόχαν Σίμονς εστιάζει πολύ στα παιδιά. Γιατί κανείς δεν ενδιαφέρεται γι αυτά. Δεν ερωτώνται ποτέ αν θέλουν να πεθάνει η μητέρα τους για τον πατέρα τους. Τα παιδιά μοιάζει να είναι τα θύματα αυτή της ιστορίας, γιατί η σχέση του ζευγαριού (Αδμητος- Άλκηστη) είναι εγωκεντρική, η αγάπη τους είναι κλεισμένη μέσα σε ένα καβούκι.
Κανείς δεν ασχολείται μαζί τους. “Αυτή τη διάσταση ήθελα να την τονίσω στο έργο. Και ζούνε το θρήνο της απώλειας με διαφορετικό τρόπο. Πενθούν αλλιώς. Με διαφορετικό τρόπο” τονίζει.
Και ο ηθικός πυρήνας;
Μετά το πέρας της πρόβας συναντιόμαστε με κάποιους από τους ηθοποιούς και τον σκηνοθέτη. Όλοι ανυπομονούν για την Επίδαυρο και μοιράζονται μαζί μας τις σκέψεις τους για το έργο και τις ερμηνείες τους. Τους έχει εντυπωσιάσει όλους αυτή η μίξη ρεαλιστικού και μεταφυσικού στοιχείου και το γεγονός πως δεν είναι μία καθαρόαιμη τραγωδία.
“Όταν την πρωτοδιάβασα, γελούσα, δεν μπορούσα να πιστέψω πως ο Ευριπίδης επινόησε μία ιστορία με τέτοιες προεκτάσεις. Συγκλονίστηκα όταν τελικά κατάλαβα πως όλη η τραγωδία αναφέρεται στον θάνατο” αναφέρει ο έμπειρος Steven Scharf που ενσαρκώνει τον Άδμητο και συνεχίζει “Ο Άδμητος φέρεται πραγματικά με γελοίο τρόπο, αφού επιτρέπει στη γυναίκα του να θυσιαστεί γι αυτόν και στη συνέχεια της λέει «πως θα ζήσω χωρίς εσένα;». Στο τέλος, αφού έχει γλιτώσει τον θάνατο και θρηνεί για την απώλεια της γυναίκας του, μοιάζει να αναρωτιέται «αν άξιζε το κόπο να ζήσει, αν άξιζε τον κόπο να προσπαθήσει να αποφύγει αυτό που φοβόταν, δηλαδή τον θάνατο». Δεν ξέρω, μπορεί και να θέλει να πεθάνει στο τέλος”.
Η έμπειρη ηθοποιός Elsie de Brauw δηλώνει γοητευμένη από το γεγονός πως η Άλκηστη, εμφανίζεται στη αρχή και στο τέλος, μολονότι είναι η κεντρική ηρωίδα του έργου. “Είναι το κεντρικό πρόσωπο, αλλά ουσιαστικά μιλάει με τη σιωπή της. Είναι μια σιωπή όλο σημασία. Μια σιωπή εκκωφαντική” λέει και όλοι συμφωνούν μαζί της.
Όσο για το ηθικό κέντρο του έργου; Όλοι συμφωνούν πως είναι οι συγκλονιστικές ερωτήσεις που δημιουργεί. “Μεταξύ μας κάνουμε άπειρες συζητήσεις για το τι είναι η αγάπη. Είναι αγάπη που στρέφεται στον εαυτό σου ή προς τον άλλο; Και ποια τελικά ζωή αξίζει να ζήσεις; Αξίζει να ζήσεις μια ζωή όταν έχεις χάσει ήδη κάποιον πολύτιμο;” αναφέρει ο Stefan Hunstein που ενσαρκώνει τον πατέρα του Άδμητου.
Φεύγοντας από το Schauspielhaus Bochum έχω την αίσθηση πως η παράσταση αυτή φτιάχτηκε ειδικά για την Επίδαυρο, τον τόπο αυτόν με τους πολλαπλούς συμβολισμούς. Και πως όλοι οι συντελεστές έχουν επιδοθεί σε μία συγκινητικά εξαντλητική μελέτη του κειμένου του Ευριπίδη. Το αποτέλεσμα όλων αυτών θα το δούμε σε λίγες ημέρες…
