Η ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ ΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΗ ΛΑΜΠΡΑΚΗ, ΕΝΑΣ ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Αυτές τις μέρες συμπληρώθηκαν εξήντα χρόνια από τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη. Ήταν 22 Μαΐου 1963 όταν χτυπήθηκε θανατηφόρα στο κεφάλι λίγο μετά τη λήξη της ομιλίας του σε αίθουσα της Επιτροπής για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Πέντε μέρες αργότερα άφηνε την τελευταία του πνοή και στις 28 Μαΐου χιλιάδες πολίτες, μετέτρεπαν την κηδεία του σε ένα παλλαϊκό συλλαλητήριο.

Η υπόθεση Λαμπράκη συγκλόνισε την Ελλάδα, σημάδεψε τη δεκαετία του 60 – και όχι μόνο. Είναι μια πολύπλευρη και – σε αντίθεση με όσα πιστεύουν ορισμένοι ανάμεσα τους και ο πρωθυπουργός- πρέπει να τη γνωρίζουν όλοι και ιδιαίτερα οι νέοι. Μόνο έτσι θα μάθουν, θα αναλύσουν και θα εξηγήσουν ένα μεγάλο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας, που ξεκινάει λίγα χρόνια μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου και φτάνει μέχρι την επιβολή της δικτατορίας.

Μια κομβική στιγμή όπου ένα “σύμφυρμα κλεφτών, βιαστών, δωσίλογων και κάθε είδους κακοποιών” όπως είχε χαρακτηρίσει το τσούρμο των παρακρατικών στη μνημειώδη αγόρευσή του στη δίκη των πρωταιτίων, ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας, με την οργάνωση και την παρότρυνση χωροφυλακής και αστυνομίας και τουλάχιστον την ανοχή της επίσημης Πολιτείας, έδρασε βίαια σε βάρος της Δημοκρατίας, προετοιμάζοντας ουσιαστικά το έδαφος για την ανωμαλία.

Ο ενοχλητικός Γρηγόρης Λαμπράκης

Ο Λαμπράκης, βαλκανιονίκης του άλματος σε μήκος (το 7.37 που πέτυχε το 1938 έμεινε για 21 χρόνια, πανελλήνιο ρεκόρ στο αγώνισμα), με πλούσια αντιστασιακή δράση (ιδρυτικό μέλος της Επιτροπής Ελλήνων Αθλητών), διακεκριμένος γιατρός και βουλευτής (συνεργαζόμενος) με την ΕΔΑ είχε μπει στο στόχαστρο, για την παράτολμη και μοναχική πορεία Ειρήνης μέχρι το Μαραθώνα που είχε απαγορεύσει τον Απρίλιο του 1963 η κυβέρνηση της ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή.

Η αστυνομία συλλαμβάνει αδιακρίτως.“Περί την 8^ην π.μ. συνελήφθησαν οδηγηθέντες εις την σχολήν Αστυνόμων, όπου και παρέμειναν μέχρι της 8^ης μ.μ.ο μουσικοσυνθέτης κ. Μίκης Θεοδωράκης, ο ζωγράφος κ. Μίνως Αργυράκης και η σύζυγός του. Ούτοι συνελήφθησαν ενώ εβάδιζον επί του δεξιού πεζοδρομίου της Λεωφόρου Κηφισίας, έξωθι του κινηματογράφου «Άνεσις». Ολίγον αργότερον συνελήφθησαν εντός ταξί επί της λεωφόρου Κηφισίας ο ηθοποιός κ. Α. Αλεξανδράκης και η σύζυγός του κ. Αλίκη Γεωργούλη” γράφει ο Τύπος. Ο Λαμπράκης όμως έχει βουλευτική ασυλία και πραγματοποιεί την πορεία μόνος του, ανοίγοντας και το περίφημο πανό, που γράφει Ελλάς.

Μια μέρα μετά κάνει ένα ταξίδι-αστραπή μέχρι το Λονδίνο για να συμπαρασταθεί στην Μπέτυ Αμπατιέλου μετά την επεισοδιακή συνάντηση της με την βασίλισσα Φρειδερίκη. Η Αγγλίδα σύζυγος του φυλακισμένου από το 1947, ιστορικού στελέχους του ΚΚΕ, Αντώνη Αμπατιέλου, διαδηλώνει μαζί με Κύπριους φοιτητές έξω από το ξενοδοχείο όπου διαμένει η εκνευρισμένη βασίλισσα.

Ο αστικός μύθος λέει ότι η Φρειδερίκη που έτρεχε να αποφύγει τους διαδηλωτές, έφαγε και ένα χαστούκι από την “κόκκινη Μπέτυ”. Μιλώντας την ίδια μέρα στο BBC η Αμπατιέλου διέψευσε το γεγονός, αλλά έθεσε επί τάπητος το ζήτημα των πολιτικών κρατουμένων

Φτάνοντας στο Λονδίνο, ο Λαπράκης ζητάει ακρόαση από τη βασίλισσα, η οποία αρνείται. Η απάντηση του βουλευτή είναι μια συνέντευξη Τύπου όπου καταγγέλλει: “Στην Ελλάδα δεν κυβερνά η κυβέρνηση, ή ο βασιλεύς, αλλά η Φρειδερίκη”. Η πρες-κόνφερανς εξόργισε ακόμα περισσότερο την βασίλισσα και σύμφωνα με τον Γεράσιμο Τσιγάντε, γραμματέα των ανακτόρων, ακούστηκε να λέει “μα καλά δεν θα με απαλλάξει κανείς απ’ αυτόν;”

Ένα μήνα αργότερα θα πέσει νεκρός από το δολοφονικό χτύπημα του Εμμανουηλίδη, επιβάτη του τρίκυκλου που οδηγούσε ο Γκοτζαμάνης…

Παραλίγο τροχαίο

Η παρουσία του ενοχλητικού βουλευτή της ΕΔΑ στη Θεσσαλονίκη δίνει την ευκαιρία στο παρακράτος να δράσει με υποδειγματική οργάνωση και ακρίβεια. Αν μάλιστα δεν συνέβαιναν διάφορα αναπάντεχα γεγονότα τότε η δολοφονία θα περνούσε στην ιστορία σαν ένα θανατηφόρο τροχαίο ατύχημα, κάτι που από την αρχή θέλησε να περάσει, ως επίσημη εκδοχή, η παντοδύναμη τότε χωροφυλακή.

Αρχικά ο Λαμπράκης ήταν να μιλήσει στο “Πικαντίλι”, κέντρο διασκεδάσεως στη Θεσσαλονίκη, ο ιδιοκτήτης του οποίου μετά τις πιέσεις που δέχεται ακυρώνει την εκδήλωση. Δεν την ματαιώνει, ωστόσο, καθώς η ομιλία του βουλευτή της ΕΔΑ, γίνεται στα στενόχωρα Γραφεία της επιτροπής Ειρήνης, έξω από τα οποία σπεύδουν 200-300 “αγανακτισμένοι” παρακρατικοί, εφοδιασμένοι με πέτρες, γκλοπ και έτοιμοι -όπως αποδείχθηκε- για όλα. Παρόντες, υποτίθεται για την τήρηση της τάξης, ο στρατηγός και αρχηγός της χωροφυλακής Μήτσου και ο αστυνομικός διευθυντής Καμουτσής.

Λίγο πριν από την είσοδό του στην αίθουσα ο Λαμπράκης δέχεται τους πρώτους προπηλακισμούς αλλά και μια ροπαλιά, που θα του αποφέρει ένα ευδιάκριτο καρούμπαλο στο μέτωπο. Ο έτερος βουλευτής της ΕΔΑ, Γιώργος Τσαρουχάς, που σπεύδει προς τον τόπο της συγκέντρωσης είναι πιο άτυχος, δέχεται ομαδική επίθεση και ξυλοκοπείται άγρια. Ακόμα και το ασθενοφόρο που τον μεταφέρει στο ΑΧΕΠΑ, το σταματάνε οι τραμπούκοι, για να τον κακοποιήσουν περισσότερο.

Ήδη, από το πρωί της 22ας Μαΐου, οι συνεργάτες του Λαμπράκη έχουν την πληροφορία ότι ο βουλευτής έχει στοχοποιηθεί. Μόλις ολοκληρώνει την ομιλία του, απευθύνεται στους αξιωματικούς της χωροφυλακής από τα μεγάφωνα.

Κατεβαίνει τα σκαλιά, βγαίνοντας με άλλους πέντε-έξι ειρηνιστές, μαζί τους και ο Μανόλης Χατζηαποστόλου, σαλταδόρος στην κατοχή, για τους φίλους του απλά ο “τίγρης”. Την ίδια ώρα οι χωροφύλακες κλείνουν τις πόρτες του κτιρίου, εγκλωβίζοντας όλο τον κόσμο στις σκάλες και στην αίθουσα της συγκέντρωσης.

Ο Λαμπράκης μέσα σε καταιγισμό ύβρεων προσπαθεί να κατευθυνθεί στην πλευρά του στρατηγού Μήτσου. Ξαφνικά εμφανίζεται ένα τρίκυκλο (παραδοσιακό μέσο μεταφορών στην μεταπολεμική Ελλάδα) που πέφτει με δύναμη πάνω στον άλλοτε σπουδαίο αθλητή. Σωριάζεται κάτω, πιάνοντας το κεφάλι του. Αργότερα -στο νοσοκομείο όπου μεταφέρεται- οι ακτινογραφίες θα δείξουν ότι δέχθηκε χτύπημα από μεταλικό αντικείμενο.

Ο Χατζηαποστόλου κινείται αστραπιαία, κάνει ένα παράτολμο σάλτο και βρίσκεται πάνω στην καρότσα του τρίκυκλου. Πέφτει πάνω στον Εμμανουηλίδη, τον οποίο βγάζει νοκ-άουτ και στρέφεται εναντίον του οδηγού. Ο Γκοτζαμάνης χτυπάει με γκλοπ τον “τίγρη”, αλλά κάπου εκεί παρεμβαίνουν διερχόμενοι πολίτες και ο … τροχονόμος Χαράλαμπος Ασπιώτης που συλλαμβάνει Γκοτζαμάνη και Εμμανουηλίδη.

Οι δράστες της δολοφονιας, που έσπευδαν να εξαφανιστούν στα σκοτάδια της Θεσσαλονίκης, οδηγούνταν στην αστυνομία! Έκπληκτος, αργότερα όταν είχε τελειώσει η βάρδια του, ο Ασπιώτης μάθαινε ότι τον αναζητούσαν οι ανώτατοι αξιωματικοί για να δώσει … εξηγήσεις!

Το δημοσιογραφικό τρίκυκλο

Ακόμα κι έτσι, όμως, η υπόθεση θα μπορούσε να συγκαλυφθεί ή να μην πάρει τις διαστάσεις που την ανέδειξαν σε μείζον πολιτικό θέμα (και κατέληξε με την απόφαση του Κωνσταντίνου Καραμανλή να εγκαταλείψει την Ελλάδα) αν δεν υπήρχαν τρεις ξεχωριστοί δημοσιογράφοι.

Οι δικοί μας Γούντγουορντ και Μπερνστάιν (οι ρεπόρτερ της Γουάσιγκτον Ποστ, που αποκάλυψαν το σκάνδαλο Γουότεργκεϊτ) είναι τρεις. Αυτοί που ανέβηκαν στο “δημοσιογραφικό τρίκυκλο” όπως εύστοχα είχε σημειώσει ο Κωστής Παπαϊωάννου, έσωσαν την τιμή του επαγγέλματος και βοήθησαν τις ανακριτικές αρχές να βρουν την άκρη του νήματος, υποκαθιστώντας πολλές φορές την αστυνομία.

Όλοι έχουν φύγει από τη ζωή, η παρακαταθήκη τους, ωστόσο, μένει ζωντανή και αποτελεί πάντα ένα παράδειγμα ότι η δημοσιογραφία, ακόμα και στις πιο δύσκολες συνθήκες, μπορεί να φτάσει στην αποκάλυψη της αλήθειας, όσο δυσάρεστη κι αν είναι για το σύστημα της εξουσίας. Το εμφανές αλλά κι εκείνο που κινείται στο παρασκήνιο.

✑ Ο Γιάννης Βούλτεψης τότε 40 ετών, εργαζόταν για μια δεκαετία στην “Αυγή”, έχοντας πίσω του και μια πλούσια αντιστασιακή δράση.

✑ Συντάκτης του “Βήματος” ήταν ο Γιώργος Ρωμαίος που μετά τις σπουδές του στην ΑΣΟΕ είχε ακολουθήσει το δημοσιογραφικό επάγγελμα. Το 1963 ήταν 29 ετών.

✑ Ο μικρότερος της παρέας, γεννημένος στη Θεσσαλονίκη, ήταν ο Γιώργος Μπέρτσος, συντάκτης της εφημερίδας “Ελευθερία”, που είχε ξεκινήσει τη δημοσιογραφία από το αθλητικό ρεπορτάζ και ήξερε προσωπικά τον Γρηγόρη Λαμπράκη. Ως νεότερος είναι και ο πιο παράτολμος απ’ όλους, κατά τον Ρωμαίο μάλιστα ήταν η “τρελή ρόδα” του τρικύκλου.

Και οι τρεις βρέθηκαν την επόμενη μέρα της δολοφονίας στη Θεσσαλονίκη. Δεν συνεννοήθηκαν εξ αρχης, οι δρόμοι τους συναντήθηκαν μέσα από το ρεπορτάζ. Μιλώντας στον Στέλιο Κούλογλου, ο Γ. Μπέρτσος περιέγραφε ως εξής την άρνηση του να δράσει όπως το γκρουπ των ρεπόρτερ που είχαν αναλάβει την υπόθεση: “Μου λένε “είμαστε 30 δημοσιογράφοι, την εφημερίδα που εκπροσωπείς θα την κάνουμε σκόνη. Κάθε μέρα θα βγάζουμε κάτι”. Λέω “κοιτάξτε να δείτε, μέσα στο γκρουπ είναι ο ανταποκριτής της Ελευθερίας, ο Δουργουτζής. Άμα δεν έχει το υλικό που θα έχετε θα απολυθεί ο Δουργουτζής. Εγώ δουλεύω ως ελεύθερος σκοπευτής.

Και μου άρεσε επειδή ήταν ένα σκηνικό τρόμου στην Θεσσαλονίκη. Ένα σκηνικό ενός απελπισμένου ανακριτή ο οποίος πατούσε τα κουμπιά και ζητούσε πληροφορίες και όλοι τον είχαν απομονώσει και κανένας δεν του έφερνε τα στοιχεία που ζητούσε. Άρχισε λοιπόν να μύριζε η υπόθεση ότι εδώ κάτι παίζεται.

Εδώ η χωροφυλακή έχει παίξει κάποιο ρόλο σ’ αυτή την υπόθεση, εδώ κρύβει κάποιους ανθρώπους. Και αν ο Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουηλίδης δεν είχαν συλληφθεί με το επεισόδιο του Χατζηαποστόλου που πήδηξε στο τρίκυκλο και έγινε η σύλληψη κανένας δεν θα είχε ασχοληθεί για το ποιος τρελός πέρασε με το τρίκυκλό του και δημιουργήθηκε το «τροχαίο», που έμεινε ως η επίσημη αιτία της δολοφονίας Λαμπράκη.

Μετά την ίδια δουλειά άρχισε να την κάνει και ο Βούλτεψης και ο Ρωμαίος. Σμίξαμε οι 3 μας…”

“Συνεργάτες” του … Χρήστου Σαρτζετάκη

Την ώρα που οι επίσημες αρχές είτε απέκρυπταν, είτε κωλλυσιεργούσαν τη διαδικασία, που είχε ανατεθεί στον ανακριτή υπηρεσίας Χρήστο Σαρτζετάκη, οι τρεις δημοσιογράφοι με τις συνεχόμενες ανταποκρίσεις τους, την έρευνα τους και την αφοσίωσή τους στην αλήθεια, έγιναν επί της ουσίας οι άμεσοι συνεργάτες του άτεγκτου ανακριτή.

Ο Σαρτζετάκης και οι εισαγγελείς στη Θεσσαλονίκη που επέβλεπαν την ανάκριση (Παπαντωνίου, Μπούτης συν τον Παύλο Δελαπόρτα) ήταν η άλλη … ατυχία για τους παρακρατικούς και τους υψηλούς προστάτες τους, που πίστευαν ότι δεν πρόκειται κανείς να τους αγγίξει. Και πώς να αγγίξει κανείς, άλλωστε, τον στρατηγό Μήτσου, τον συνταγματάρχη Καμουτσή και τους υπόλοιπους αξιωματικούς χωροφυλακής και αστυνομίας;

Οι δικαστικοί λειτουργοί που απειλήθηκαν ευθέως στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων σε πείσμα του εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Κωνσταντίνου Κόλλια, που πίεζε τον Σαρτζετάκη να ακολουθήσει την εκδοχή του τροχαίου, ή εν πάση περιπτώσει να αφήσει εκτός κάδρου τους βαθμοφόρους. “Μόνο αν είναι σίγουρο ότι θα καταδικαστούν, τους προφυλακίζετε…” έλεγε ο Κόλλιας για το ενδεχόμενο να μπουν πίσω από τα σίδερα, με απόφαση του ανακριτή, Μήτσου και σία.

Ο Σαρτζετάκης του απαντούσε με το βασικό νομικό επιχείρημα: “Μα κύριε εισαγγελεύ ξέρετε καλύτερα από εμένα ότι κανείς δεν οδεύει σε δίκη με δεδομένη την καταδίκη του…”

Τέσσερα χρόνια μετά ο Κωνσταντίνος Κόλλιας γινόταν ο πρώτος πρωθυπουργός της χούντας των συνταγματαρχών. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης θα περνούσε κάμποσο διάστημα στα μπουντρούμια της ΕΑΤ-ΕΣΑ…

Οι ρεπόρτερ ντεντέκτιβ…

Για να φτάσει, όμως, στην άκρη του νήματος ο Σαρτζετάκης, χρειάστηκε η δημοσιογραφική παρέμβαση των τριών απεσταλμένων στη Θεσσαλονίκη. Κάποτε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής τους είχε αποκαλέσει (μάλλον υποτιμητικά) ρεπόρτερ-ντεντέκτιβ: “Μα δεν μπορούσαμε να κάνουμε αλλιώς. Έπρεπε να ερευνήσουμε, να βρούμε στοιχεία, μάρτυρες, αποδείξεις…” είχε πει σε τηλεοπτική του συνέντευξη, ο Γιάννης Βούλτεψης, προσθέτοντας: “Πηγαίναμε σε ανθρώπους που ήξεραν πρόσωπα και πράγματα. Τους λέγαμε να καταθέσουν, δεν ήθελαν να μπλέξουν, προσπαθούσαμε να τους πείσουμε με διάφορους τρόπους…”

Ο δημοσιογράφος της Αυγής ήταν ο πρώτος που μίλησε στο νοσοκομείο με τον Γιώργο Σωτηρχόπουλο, σημαντικό μάρτυρα της υπόθεσης, ο οποίος την ημέρα που πήγαινε να καταθέσει, τραυματίστηκε στο κεφάλι από χτύπημα αγνώστου. Λουστραδόρος στο επάγγελμα ο Σωτηρχόπουλος, την ημέρα της δολοφονικής επίθεσης στον Λαμπράκη, έψαχνε τον Γκοτζαμάνη για μια μεταφορά: “Δεν μπορώ σήμερα, γιατί θα κάνω τη μεγαλύτερη τρέλα της ζωής μου” ήταν η απάντηση…

Τον Σωτηρχόπουλο συνάντησε και ο Μπέρτσος. Η σκηνή στο νοσοκομείο αποτυπώθηκε από τον Κώστα Γαβρά στην ταινία “Ζ”. Ο δημοσιογράφος μιλάει με τον Σωτηρχόπουλο και την αδερφή του, όταν σε μια στιγμή ανοίγει η πόρτα του δωματίου και εμφανίζεται ο Εμμανουηλίδης.

Πριν προλάβει να αντιδράσει κανείς, η πόρτα κλείνει βιαστικά και ακούγονται βήματα στο διάδρομο. Ο Μπέρτσος ανοίγοντας την πόρτα, βλέπει μια παρατημένη πατερίτσα και έναν τύπο να τρέχει να κρυφτεί με … γύψο στο πόδι!

Ντυμένος Αμερικανός τουρίστας…

Ο Γιώργος Μπέρτσος αποκαλύπτει στην “Ελευθερία” έναν άλλο “πρωταγωνιστή” της παρακρατικής επίθεσης. Είναι ο θηριώδης Αντώνης Πιτσώκος στο πρόσωπο του οποίου ο Γιώργος Τσαρουχάς αναγνωρίζει τον βασικό υπαίτιο του ξυλοδαρμού του. Βολτάροντας στα στέκια των παρακρατικών και με εφόδια τις φωτογραφίες από την αντισυγκέντρωση έξω από το κτίριο της ομιλίας του Λαμπράκη, μαθαίνει για τον Πιτσώκο.

Από την πρώτη ημέρα ωστόσο της άφιξης τους οι τρεις δημοσιογράφοι παρακολουθούνται σχεδόν φανερά από την ασφάλεια. Ο Μπέρτσος μηχανεύεται το σχέδιο διαφυγής του. Στο ξενοδοχείο του μένει ένα γκρουπ Αμερικανών τουριστών και ζητάει ένα ρούχο που θα χαν αφήσει στα δωμάτια τους, ή για πλύσιμο. Του φέρνουν μια πουκαμίσα, βρίσκει κι ένα καπέλο και επιβιβάζεται στο πούλμαν που θα μετέφερε τους Αμερικανούς σε κάποιο αξιοθέατο. Στα μέσα της διαδρομής μιλάει στον οδηγό, προφασίζεται λάθος συνεννόηση και κατεβαίνει.

Πηγαίνει στο μέρος όπου ο Πιτσώκος πουλούσε σύκα. Βλέποντας στο γειτονικό κατάστημα ένα πηθικάκι, προσποιείται ότι παίρνει φωτογραφίες τα σκέρτσα του ζώου, αλλά έχει στραμμένο τον φακό εκεί που καθόταν ο “στόχος” του. Σε μια στιγμή ο δημοσιογράφος ακούει τον περιπτερά να φωνάζει “Αντώνη, αυτός ο Αμερικανός σε φωτογραφίζει” και εξαφανίζεται.

Εμφανίζει τις φωτογραφίες και πηγαίνει κατευθείαν στο δωμάτιο που νοσηλεύεται ο Τσαρουχάς. Ο βουλευτής της ΕΔΑ αναγνωρίζει τον δράστη της επίθεσης εναντίον του και ο Μπέρτσος υπαγορεύει το ρεπορτάζ στους συντάκτες της “Ελευθερίας” στην Αθήνα. Η ασφάλεια που … κρυφακούει, ενημερώνει και επικρατεί πανικός.

Η συμβουλή στον Πιτσώκο είναι να υποδυθεί τον αγανακτισμένο από το δημοσίευμα της εφημερίδας και να αναστατώσει το νοσοκομείο ζητώντας και τα ρέστα για την … στοχοποίηση του. Πράγματι λίγο πριν από τις δέκα, εισβάλλει στο δωμάτιο του Τσαρουχά, όπου παρεμπιπτόντως βρίσκεται και ο ανακριτής Σαρτζετάκης και παίζει τον ρόλο του. Κάνει, όμως, ένα βασικό λάθος.

Εκείνη την ημέρα λόγω ομίχλης στο αεροδρόμιο της Μίκρας, η πρωϊνή πτήση από την Αθήνα είχε ακυρωθεί και οι εφημερίδες που κανονικά κυκλοφορούσαν στη Θεσσαλονίκη γύρω στις 9:30πμ είχαν μείνει στο Ελληνικό. Ο Πιτσώκος αποκλείεται να είχε διαβάσει το ρεπορτάζ της “Ελευθερίας”!

Δίνοντας ρεπορτάζ απευθείας στην ΚΥΠ

Η ασφάλεια και η ΚΥΠ είχαν … από πρώτο χέρι όλο το ρεπορτάζ των τριών δημοσιογράφων. Μια μέρα ο Βούλτεψης τηλεφωνεί στα Γραφεία της “Αυγής”, για να υπαγορεύσει το ρεπορτάζ του (ακόμα δεν είχε εφευρεθεί, έστω το φαξ, βρισκόμαστε στο 1963 μη το ξεχνάμε) και ακούει μια άγνωστη φωνή: “Ποιος είσαι εσύ;” ρωτάει. “Τουτουζίδης, νέος συντάκτης” του απαντούν.

Ο αείμνηστος δημοσιογράφος δίνει αναλυτικό ρεπορτάζ, κλείνει το τηλέφωνο και φεύγει. Κάποιες ώρες αργότερα τονα αναζητούν επίμονα από την “Αυγή”: “Γιάννη δεν έχεις στείλει ακόμα το ρεπορτάζ, τι έγινε; Έπαθες κάτι;” τον ρωτάνε. Έκπληκτος, λέει “μα μίλησα με το νέο παιδί, τον Τουτουζίδη, τα έγραψε όλα”. Στην “Αυγή” απορούν: “Μα δεν έχουμε κάποιον Τουτουζίδη εδώ…” απαντάνε και ο Βούλτεψης καταλαβαίνει ότι υπαγόρευσε όλο το ρεπορτάζ του σε … υπάλληλο της υπηρεσίας πληροφοριών.

Αναζητά τον (ανύπαρκτο) Τουτουζίδη παντού, χωρίς βέβαια να βρει άκρη. Ένα βράδυ, ο Μπέρτσος ζητάει τον Βούλτεψη στο τηλέφωνο του ξενοδοχείου και αλλάζοντας λίγο τη φωνή του, κάνει τη σχετική πλάκα: “Κύριε Βούλτεψη, Αστυνομική διεύθυνση Θεσσαλονίκης, εδώ … Τουτουζίδης. Με ζητήσατε;”

Καρφίτσες και Φον Γιοσμάς

Φυσικά δεν ήταν καθόλου αστείο να σε παρακολουθούν σε κάθε βήμα σου. Η ασφάλεια παρακολουθούσε και κρυφάκουγε, οι δημοσιογράφοι όμως δεν σταματούσαν τη δουλειά τους. Είχαν -άλλωστε- και την πλήρη κάλυψη των εκδοτών τους, καθοριστικός παράγοντας για να διαβαστούν τα ρεπορτάζ τους από χιλιάδες αναγνώστες που αγόραζαν τις εφημερίδες.

Το υλικό στη συνέχεια, το έθεταν στη διάθεση του ανακριτή. Τυπικός, όσο κανείς, ο Χρ.Σαρτζετάκης κάθε φορά που έμπαιναν στα Γραφεία του, ζητούσε από τους βοηθούς τους να … “πάρουν τα στοιχεία του κυρίου” και τους όρκιζε στο ευαγγέλιο.

Ρωμαίος, Βούλτεψης και Μπέρτσος ο καθένας ξεχωριστά, αλλά και ενώνοντας τις δυνάμεις τους, ξεπερνούν δυσκολίες, ανοίγουν στόματα και αποκαλύπτουν:

• Ο Γκοτζαμάνης και ο Εμμανουηλίδης έχουν ποινικό μητρώο και δεν είναι καθόλου άγνωστοι στις αστυνομικές αρχές.
• Η αντισυγκέντρωση των παρακρατικών δεν έγινε καθόλου τυχαία από … αγανακτισμένους “αντικομμουνιστές” πολίτες, αλλά είχε προετοιμαστεί σε συνεργασία με την χωροφυλακή. Μια εβδομάδα πριν τη δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, όλοι αυτοί (κι ακόμη περισσότεροι) συμμετείχαν στην “προστασία” του στρατάρχη Ντε Γκωλ στην επίσημη επίσκεψή του στη Θεσσαλονίκη. Για να τους ξεχωρίζουν οι χωροφύλακες, είχαν μια καρφίτσα στο πέτο. Στην έρευνα των δημοσιογράφων για την επίσκεψη Ντε Γκωλ, βρέθηκε το σχετικό έγγραφο με το οποίο η ασφάλεια προμηθεύτηκε τις καρφίτσες. Η ίδια τακτική είχε χρησιμοποιηθεί και σε φοιτητικές ή εργατικές διαδηλώσεις, τις οποίες διέλυαν οι τραμπούκοι.
• Ο Γκοτζαμάνης είχε ταυτότητα του “Συνδέσμου αγωνιστών και θυμάτων εθνικής αντιστάσεως Βορείου Ελλάδος”. Μια παρακρατική οργάνωση, με επικεφαλής τον δοσίλογο, γερμανοντυμένο στα χρόνια της Κατοχής, δηλωμένο θαυμαστή του εθνικοσοσιαλισμού, Ξενοφώντα Γιοσμά. ‘Η Φον Γιοσμά, όπως του άρεσε να τον αποκαλούν. Καμιά σχέση, βέβαια, με την Εθνική Αντίσταση. Με τους Γερμανούς και τους ναζί, τεράστια…

Αποκαλύπτεται ότι ο Γκοτζαμάνης, ο Γιοσμάς και ο υπομοίραρχος Καπελώνης, διοικητής του πέμπτου αστυνομικού τμήματος στην Τριανδρία, είχαν συναντηθεί το πρωί της ημέρας που έγινε η δολοφονική απόπειρα.

Ο Γιώργος Ρωμαίος ξεσκονίζει τις παρακρατικές οργανώσεις και γίνεται κάτοχος σημαντικών εγγράφων που αποδεικνύουν ένα ολόκληρο σχέδιο από κυβερνητικούς και μη παράγοντες, ώστε οι “αγανακτισμένοι” τραμπούκοι να γίνουν το άρμα που θα διέλυε -χωρίς καν την ανάμιξη της αστυνομίας και της χωροφυλακής- απεργίες, διαδηλώσεις και ομιλίες σαν αυτή του Λαμπράκη.

Η συνάντηση του με ένα υψηλά ιστάμενο στέλεχος της υπηρεσίας πληροφοριών, που είχε υπό την εποπτεία του τα παρακρατικά μορφώματα τον τροφοδοτεί με μια σειρά από έγγραφα που καίνε. Δεν θα αποκαλύψει τον πληροφοριοδότη του, αλλά μπαίνει για τα καλά στην ουσία της υπόθεσης.

Η άνοδος της ΕΔΑ και ο εκλογικός της θρίαμβος το 1958 όταν με 24% γίνεται αξιωματική αντιπολίτευση ανησυχεί δεόντως παλάτι, Αμερικανούς και ΕΡΕ. Στο σπίτι του Κωνσταντίνου Καραμανλή -στην Κηφισιά- γίνεται μια ευρεία σύσκεψη για να αντιμετωπιστεί “ο κίνδυνος από την αριστερά”.

Εκεί παρευρίσκονται διάφοροι, όπως ο Σάββας Κωνσταντόπουλος -αργότερα θεωρητικός της χούντας- που φέρνει μαζί του τον συνταγματάρχη Γεώργιο Παπαδόπουλο. Παρών και ο Γεώργιος Γεωργαλάς, “μεταμελημένος” κομμουνιστής (ερχόμενος μάλιστα κατευθείαν από την Ουγγαρία) μετέπειτα “σοβιετολόγος” και προπαγανδιστής της δικτατορίας.

Ο Γεωργαλάς είναι ο εμπνευστής των παρακρατικών οργανώσεων και των αντισυγκεντρώσεων. Ο Ρωμαίος βρίσκει έγγραφα που αποδεικνύουν ότι όλοι αυτοί χρησιμοποιούνταν για την “αντιμετώπιση” των εκδηλώσεων της ΕΔΑ, ξυλοκοπούσαν φοιτητές και γενικά “χόρταιναν ξύλο” όπως έλεγε συχνά-πυκνά, γυρνώντας στο σπίτι του, ο Γκοτζαμάνης. Ένα έγγραφο αποκαλύπτει συμμετοχή των παρακρατικών στις εκλογές (βίας και νοθείας) το 1961, ενώ ως βασικός καθοδηγητής των οργανώσεων αναφέρεται ο στρατηγός Μήτσου.

Ποιος κυβερνάει αυτό τον τόπο;

Οι αποκαλύψεις του “Βήματος” και του Γιώργου Ρωμαίου προκαλούν ιδιαίτερη αίσθηση. Χρόνια μετά, ο μετέπειτα υπουργός θα αποκαλύψει ότι δέχθηκε πολλές πιέσεις αλλά και δελεαστικές προτάσεις -απο το πολιτικό Γραφείο του Κ.Καραμανλή- να υποκύψει σε μεγάλα χρηματικά ποσά και να μη δημοσιεύσει τα έγγραφά του: “Εμείς, όμως, τότε δουλεύαμε για την ιδέα και όχι για τα χρήματα” θα πει μπροστά στη τηλεοπτική κάμερα του Στ.Κούλογλου.

Ο Ρωμαίος θα πει για την στάση του τότε πρωθυπουργού: “Στην αρχή του είπαν, μην ανησυχείς ένα τροχαίο ήταν και όχι σοβαρό. Όταν άρχισε να αποκαλύπτεται η αλήθεια, συνειδητοιποίησε ότι του έλεγαν ψέματα. Εκεί, όπως λένε, είπε και το περίφημο “ποιος κυβερνάει αυτόν τον τόπο” απευθυνόμενος στον διοικητή της ΚΥΠ, Αλέξανδρο Νάτσινα…”

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1963, ο Χρήστος Σαρτζετάκης εκδίδει εντάλματα σύλληψης των κορυφαίων αξιωματικών της χωροφυλακής. Η Ελλάδα συγκλονίζεται, για λίγο η δημοσιογραφία και ένα μέρος της ανεξάρτητης δικαιοσύνης έχουν θριαμβεύσει. Ταυτόχρονα στη μνήμη του Γρηγόρη Λαμπράκη αναπτύσσεται ένα κίνημα νεολαίας που παίρνει το όνομα του δολοφονημένου βουλευτή και έχει για πρόεδρο τον Μίκη Θεοδωράκη.

Η δίκη -όπως και οι πολιτικές εξελίξεις- που ακολουθούν θα φέρουν (και σε αυτή την υπόθεση) τα πάνω-κάτω. Η νίκη και η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου το 1964, η αποστασία του 1965, αλλάζουν διαδοχικά το πολιτικό σκηνικό. Το παλάτι μηχανοραφεί. Οι Αμερικανοί συζητούν σοβαρά το ενδεχόμενο στρατιωτικής δικτατορίας και οι πράκτορες της CIA, όπως ο Τζον Φατσέας, κάνουν παρέα με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο.

Το 1966 η δίκη της υπόθεσης Λαμπράκη ξεκινάει μαζί με εκείνη της αντίστοιχης του ΑΣΠΙΔΑ. Της οργάνωσης, δηλαδή, των αξιωματικών που δικάστηκαν επί εσχάτη προδοσία. Υποτίθεται ότι σε συνεργασία με τον Ανδρέα Παπανδρέου ήθελαν να στρέψουν το στράτευμα προς τα αριστερά. Όπως είναι φυσικό την παράσταση έκλεβαν οι “αποκαλύψεις” για τους “επίορκους αξιωματικούς” και όχι η δίκη της δολοφονίας του Γρ.Λαμπράκη.

Μια δίκη η οποία θα αθωώσει τους περισσότερους κατηγορούμενους και θα δεχθεί επί της ουσίας την εκδοχή του θανατηφόρου τροχαίου . Ο Παύλος Δελαπόρτας που στην αγόρευση του είχε ζητήσει την ενοχή όλων θα σχολιάσει ως εξής την απόφαση: “Το χυθέν διά της αποφάσεως φως εις την υπόθεσιν, ομοιάζει με φως ριπτόμενον από εξησθενημένην ηλεκτρικήν στήλην”

Κι όσοι τιμωρήθηκαν (11,5 χρόνια ο Γκοτζαμάνης, 8,5 ο Εμμανουηλίδης) θα αμνηστευθούν επί χούντας. Αντίθετα, Γιώργος Μπέρτσος και Γιώργος Ρωμαίος οδηγήθηκαν στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, το ίδιο και ο Χρήστος Σαρτζετάκης ενώ ο Γιάννης Βούλτεψης διαγράφηκε από την ΕΣΗΕΑ και αυτοεξορίστηκε στη Ρώμη, μέχρι την πτώση της δικτατορίας. Από το δικαστικό σώμα αποτάχθηκε και ο Π.Δελαπόρτας. Ο Γιώργος Τσαρουχάς συνελήφθη το 1968 και δολοφονήθηκε από τα βασανιστήρια των αστυνομικών. Ο θάνατος του είχε αποδοθεί αρχικά σε καρδιακή προσβολή…

Όλοι μαζί, πάντως, είχαν προλάβει να γράψουν την ιστορία που ο καθένας πρέπει να γνωρίζει και -κυρίως- να μη ξεχνάει…

ΠΗΓΕΣ: Εκπομπές του Στέλιου Κούλογλου “Ρεπορτάζ Χωρίς Σύνορα” για την υπόθεση Λαμπράκη στη ΝΕΤ, Συνέντευξη του Γιώργου Ρωμαίου στον Γιάννη Τζανετάκο (Ιστορείν και Εξιστορείν), Νίκος Σαραντάκος: Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία, Εφημερίδες Αυγή, Ελευθερία, Βήμα, Μακεδονία