Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΠΟΥ ΜΑΣ ΒΟΗΘΑ ΝΑ ΜΗΝ ΕΧΟΥΜΕ ΠΑΡΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΟΛΗ ΤΗΝ ΩΡΑ

Αυτό που βλέπουμε είναι το ρεζουμέ του εγκεφάλου μας στις εικόνες των τελευταίων 15 δευτερολέπτων. Τα μάτια μας ‘βομβαρδίζονται’ διαρκώς από μια τεράστια ποσότητα οπτικών πληροφοριών (σχήματα, χρώματα, συνεχώς μεταβαλλόμενες κινήσεις) που ‘λαμβάνονται’ υπό αλλαγές στο φως, άλλες οπτικές γωνίες κλπ, ενώ βλεφαρίζουμε, γέρνουμε το κεφάλι μας και το σώμα μας είναι σε κίνηση.

Ναι, ο εγκέφαλος μας κάνει κάτι που μόνο απλό δεν το λέτε, όπως μας ‘δίνει’ την κάθε εικόνα. Θέλετε να καταλάβετε το πολυσχιδές; Πάρτε το κινητό σας στα χέρια και ‘τραβήξτε’ ένα live βίντεο, ενώ περπατάτε και κοιτάτε ό,τι υπάρχει γύρω σας. Αυτό που θα δείτε στην εικόνα, είναι ό,τι ζει ο εγκέφαλος όπως επεξεργάζεται κάθε οπτική εμπειρία για να μας ‘προσφέρει’ μια σταθερή εικόνα.

Στο βίντεο από πάνω, ο λευκός κύκλος στα δεξιά δείχνει τις πιθανές κινήσεις των ματιών. Η ‘σταγόνα’ στα αριστερά, την ταραχή των προσλαμβανουσών, κάθε δευτερόλεπτο. Η διαδικασία αυτή γοητεύει επιστήμονες εδώ και αιώνες. Το πώς κάνει ό,τι κάνει ο εγκέφαλος μας, είναι εκ των θεμελιωδών ερωτημάτων στην επιστήμη της οφθαλμολογίας.

Η τελευταία σχετική, δημοσιευμένη μελέτη έχει τίτλο “Ψευδαίσθηση οπτικής σταθερότητας μέσω ενεργητικής αντιληπτικής σειριακής εξάρτησης” και εμφανίστηκε στο Science Advances, στις 12 του Γενάρη.

Στον πρόλογο οι συγγραφείς ψυχολόγοι Mauro Manassi (University of Aberdeen) και David Whitney (University of California, Berkeley) σημείωσαν πως “παρά το θορυβώδη και συνεχώς μεταβαλλόμενο οπτικό κόσμο, η αντιληπτική μας εμπειρία φαίνεται εξαιρετικά σταθερή με την πάροδο του χρόνου. Πώς επιτυγχάνει το οπτικό μας σύστημα αυτή τη φαινομενική σταθερότητα;

Εισάγουμε μια προηγουμένως άγνωστη οπτική ψευδαίσθηση, που δείχνει άμεσα στοιχεία για έναν διαδικτυακό μηχανισμό, ο οποίος εξομαλύνει συνεχώς τις αντιλήψεις μας με την πάροδο του χρόνου. Ως αποτέλεσμα, ένα αντικείμενο που αλλάζει συνεχώς, φυσικά μπορεί να εκληφθεί εσφαλμένα ως αμετάβλητο.

Διαπιστώνουμε ότι η εμφάνιση αντικειμένων στο διαδίκτυο, αποτυπώνεται από προηγούμενη οπτική εμπειρία έως και πριν από 15 δευτερόλεπτα”.

Όπως έγραψαν οι ερευνητές στο Conversation “ανακαλύψαμε ένα νέο μηχανισμό, που μεταξύ άλλων, μπορεί να εξηγήσει την απατηλή σταθερότητα” της εικόνας που βλέπουμε. “Ο εγκέφαλος εξομαλύνει αυτόματα την οπτική μας καταχώρηση, με την πάροδο του χρόνου. Αντί να αναλύουμε κάθε οπτικό στιγμιότυπο, αντιλαμβανόμαστε σε μια δεδομένη στιγμή έναν μέσο όρο αυτού που είδαμε τα τελευταία 15 δευτερόλεπτα.

Έτσι, μαζεύοντας αντικείμενα για να φαίνονται πιο όμοια μεταξύ τους, ο εγκέφαλός μας μας ξεγελάει, προκειμένου να αντιληφθούμε ένα σταθερό περιβάλλον. Το να ζούμε ‘στο παρελθόν’, μπορεί να εξηγήσει γιατί δεν παρατηρούμε ανεπαίσθητες αλλαγές που συμβαίνουν με την πάροδο του χρόνου.

Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος μας είναι σαν χρονομηχανή που μας στέλνει συνεχώς πίσω στο χρόνο. Είναι σαν μια εφαρμογή που ενοποιεί την οπτική μας καταχώρηση κάθε 15 δευτερόλεπτα σε μια εικόνα, ώστε να μπορούμε να χειριστούμε την καθημερινή ζωή.

Αν ο εγκέφαλός μας ενημερωνόταν πάντα σε πραγματικό χρόνο, θα αισθανόμασταν τον κόσμο σαν ένα χαοτικό μέρος με συνεχείς διακυμάνσεις στο φως, τη σκιά και την κίνηση. Θα νιώθαμε σαν να είχαμε παραισθήσεις όλη την ώρα.

Οι ψυχολόγοι δημιούργησαν μια ψευδαίσθηση, για να δείξουν πώς λειτουργεί ο μηχανισμός σταθεροποίησης. Μπορείτε να το δείτε από πάνω. “Το πρόσωπο στην αριστερή πλευρά γερνά σιγά-σιγά για 30 δευτερόλεπτα. Ωστόσο, είναι πολύ δύσκολο να παρατηρήσετε την πλήρη έκταση της αλλαγής στην ηλικία. Στην πραγματικότητα, οι παρατηρητές αντιλαμβάνονται το πρόσωπο ότι γερνάει πιο αργά από ό,τι στην πραγματικότητα”.

Για να δοκιμάσουν τη ψευδαίσθηση, στρατολόγησαν εκατοντάδες συμμετέχοντες, οι οποίοι κλήθηκαν να δουν κοντινά πλάνα προσώπων, τα οποία μεταμορφώνονταν χρονολογικά σε ηλικία, με timelapse 30 δευτερολέπτων.

“Όταν τους ζητήθηκε να πουν την ηλικία του προσώπου στο τέλος του βίντεο, οι συμμετέχοντες ανέφεραν -σχεδόν όλοι- την ηλικία του προσώπου που παρουσιάστηκε 15 δευτερόλεπτα πριν. Καθώς παρακολουθούμε το βίντεο, είμαστε συνεχώς προκατειλημμένοι προς το παρελθόν και έτσι οι εγκέφαλος, μας στέλνει συνεχώς πίσω στα προηγούμενα δέκα με 15 δευτερόλεπτα (όπου το πρόσωπο ήταν νεότερο).

Αντί να βλέπουν την πιο πρόσφατη εικόνα σε πραγματικό χρόνο, οι άνθρωποι βλέπουν στην πραγματικότητα προηγούμενες εκδόσεις, επειδή ο χρόνος ανανέωσης του εγκεφάλου μας είναι περίπου 15 δευτερόλεπτα. Αυτή η ψευδαίσθηση λοιπόν, δείχνει ότι η οπτική εξομάλυνση με την πάροδο του χρόνου μπορεί να βοηθήσει στη σταθεροποίηση της αντίληψης”.

Η καθυστέρηση του εγκεφάλου μας έχει να κάνει με τον όγκο δουλειάς που πρέπει να κάνει, όπως λαμβάνει κάθε στιγμιότυπο. Και για αυτό μένει στο παρελθόν “καθώς είναι ένας καλός προγνωστικός δείκτης του παρόντος. Βασικά ανακυκλώνουμε πληροφορίες από το παρελθόν γιατί είναι πιο αποτελεσματικό, πιο γρήγορο και λιγότερη δουλειά.

Το οπτικό μας σύστημα μερικές φορές θυσιάζει την ακρίβεια, για χάρη μιας ομαλής οπτικής εμπειρίας του κόσμου γύρω μας. Αυτό μπορεί να εξηγήσει και το λόγο που όταν παρακολουθούμε μια ταινία, δεν παρατηρούμε ανεπαίσθητες αλλαγές που συμβαίνουν με την πάροδο του χρόνου, όπως η διαφορά μεταξύ των ηθοποιών και των κασκαντέρ τους”.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις

“Υπάρχουν θετικές και αρνητικές συνέπειες για τον εγκέφαλο μας, που λειτουργεί με αυτή τη μικρή καθυστέρηση κατά την επεξεργασία του οπτικού μας κόσμου. Η καθυστέρηση είναι μεγάλη για να μην μας κάνει να αισθανόμαστε βομβαρδισμένοι από οπτικές πληροφορίες κάθε μέρα, αλλά ενδεχομένως να προκύπτει ρίσκο (ακόμα και για τη ζωή μας), όταν απαιτείται απόλυτη ακρίβεια.

Για παράδειγμα, οι ακτινολόγοι εξετάζουν εκατοντάδες εικόνες σε ομάδες, βλέποντας πολλές σχετικές εικόνες τη μία μετά την άλλη. Κατά την εξέταση μιας ακτινογραφίας, συνήθως ζητείται από τους κλινικούς γιατρούς να εντοπίσουν τυχόν ανωμαλίες και στη συνέχεια να τις ταξινομήσουν. Κατά τη διάρκεια αυτής της εργασίας οπτικής αναζήτησης και αναγνώρισης, οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι οι αποφάσεις των ακτινολόγων βασίστηκαν όχι μόνο στην παρούσα εικόνα, αλλά και σε εικόνες που είχαν δει στο παρελθόν, κάτι που θα μπορούσε να έχει σοβαρές συνέπειες για τους ασθενείς.

Η καθυστέρηση του οπτικού μας συστήματος ως προς την ενημέρωση του, μπορεί να μας κάνει τυφλούς σε άμεσες αλλαγές, επειδή ‘τραβάει’ την πρώτη εντύπωση και άρα μας ‘τραβάει’ προς το παρελθόν. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι κρίσεις που κάνουμε κάθε μέρα, δεν βασίζονται εξ ολοκλήρου στο παρόν, αλλά εξαρτώνται έντονα από αυτό που έχουμε δει στο παρελθόν”.